Rola banku w gospodarce rynkowej
advertisement
Finanse – w potocznym znaczeniu: zasoby pieniężne; w literaturze ekonomicznej: ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych czyli: FINANSE TO RZECZYWISTE ZJAWISKA I PROCESY PIENIĘŻNE Gospodarka naturalna – brak pieniądza i brak finansów Prawo finansowe – bada pewne aspekty gospodarki pieniężnej państwa i innych związków publicznoprawnych Nauka o finansach – zajmuje się ekonomiczną stroną gospodarowania pieniądzem przez wszystkie ogniwa finansów (państwo, samorządy terytorialne, banki, przedsiębiorstwa, ubezpieczenia, gospodarstwa domowe). Jest to gałąź nauk ekonomii. Przedmiotem nauki finansów jest ruch pieniądza, czyli: - jego tworzenie (kreacja w systemie bankowym) - cyrkulacja (krążenie) między podmiotami - osiadanie w postaci rezerw i oszczędnośi Ogranicznikiem są zasoby banku centralnego, które są w dyspozycji naszego banku. Udzielenie kredytu zwiększa podaż pieniądza. Konsensualność – już w momencie posiadania umowy, a nie wypłaty. Gospodarka finansowa obejmuje: - przygotowanie przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (np. planowanie) - faktyczną realizację operacji pieniężnych - ewidencję i analizę przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości w celu wyciągnięcia wniosków co do dalszych działań w tym obszarze Polityka finansowa – to dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku prowadzonej gospodarki finansowej, jak i sposobów lub metod ich osiągania. Treść polityki zależy od podmiotu, który realizuje gospodarkę finansową. Metody gromadzenia funduszy w gospodarce: bezzwrotna ( np. podatki) zwrotna – polega na tworzeniu, gromadzeniu i rozdzielaniu zasobów pieniężnych na czas określony Kryteria klasyfikacji zjawisk finansowych: 1) przedmiotowe (pozwalają wyodrębnić rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich czynny udział – czy dokonując wydatki czy realizując przychody pieniężne) a) strumienie pieniężne ekwiwalentne – czyli strumienie materialne rynkowe: muszą być 2 podmioty: 1 ponosi wydatek pieniężny, a drugi w tym samym czasie i kwocie zrealizuje przychód pieniężny i to on ma obowiązek wydać ekwiwalent wydatku np. wypłata wynagrodzenia (ekwiwalentem jest praca); strumienie ekwiwalentne są regulowane przez mechanizm rynkowy b) strumienie pieniężne redystrybucyjne - brak ekwiwalentu 2 strony: 1 ponosi wydatek, drugi przychód bez ekwiwalentu np. podatki, stypendia, zasiłki, odsetki od kredytów - strumienie będą regulowane przez normy prawne - strumień, w którym dochodzi do przemieszczania środków pieniężnych już istniejących c) strumienie pieniężne kredytowe: - 2 strony: 1 ZAWSZE bank, drugi szeroko rozumiany kredytobiorca. 1 strona ponosi wydatek i przychód – kredytobiorca - dla banku moment udzielenia kredytu jest KREACJĄ PIENIĄDZA, a w momencie spłaty kredytu dla banku to LIKWIDACJA PIENIĄDZA 2) podmiotowe (ogniwa finansów) finanse publiczne finanse banków finanse ubezpieczeń finanse przedsiębiorstw finanse ludności ( gospodarstwa domowe) System finansowy – czyli organizacja finansów. Składa się z zespołu instytucji, urządzeń i form, które umożliwiają zgromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Wszystkie instytucje i urządzenia są ze sobą organicznie powiązane, bowiem pojęcie systemu zakłada wielość tworzącą jedność. Ten ogół zasad i instytucji finansowych stworzony jest przez obowiązującą w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe. Jest to więc kategoria prawna, wynik regulacji ustanowionych przez człowieka. Można także go zdefiniować jako całokształt struktur organizacyjnych, metod działania, norm prawnych i urządzeń planistycznych, regulujących przebieg procesów finansowych i stanowiących ramy działalności zwanej gospodarką i polityką finansową. Podstawowym kryterium wyodrębniania w ramach systemu finansowego państwa jest zróżnicowanie i zakres działania poszczególnych grup jednostek organizacyjnych. W następstwie wyodrębniania tworzą się tzw. systemy szczegółowe lub ogniwa systemu finansowego: System budżetowy System finansowy przedsiębiorstwa System finansowy ubezpieczeń System bankowy System bankowy – całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. System budżetowy państwa – stwarza prawne, organizacyjne i planistyczne ramy dla gospodarki budżetowej. Definiując system budżetowy należy koncentrować uwagę na cztery podstawowe elementy: 1. na ramach prawnych, określających za pomocą odpowiednich przepisów ustawowych oraz aktów prawnych niższego rzędu organizację i sposób funkcjonowania gospodarki budżetowej 2. na strukturze organów władzy państwowej oraz organów administracyjno rządowej kierujących i zarządzających gospodarką budżetową, zgodnie z przyznanymi im ustawowo kompetencjami 3. na dochodach i wydatkach budżetowych 4. na urządzeniach planistycznych, zwłaszcza na corocznie ustalanej ustawie budżetowej, które stanowi podstawę dość sztywnych rygorów gospodarki budżetowej System finansowy przedsiębiorstw – całokształt struktur organizacyjnych, norm prawnych i urządzeń planistycznych, regulujących przebieg procesów finansowych w przedsiębiorstwach System finansowy ubezpieczeń – całokształt struktur organizacyjnych, metod działań, norm prawnych i urządzeń planistycznych, regulujących gospodarkę finansową ubezpieczeń System finansowy ludności – BRAK gdyż ludność prowadzi swoją gospodarkę finansową we własnym zakresie, nie tworząc struktur organizacyjnych. Jeżeli osoby fizyczne utworzą np. spółdzielnie, to zaliczymy ją do systemu finansowego przedsiębiorstw. Nie ma norm prawnych, które zobowiązałyby ludność do czerpania przychodów pieniężnych z określonych źródeł i wydatkowania ich na określone cele. Gospodarka pieniężna ludności pozostaje pod silnym wpływem polityki finansowej państwa. Oddziałują na nią także regulacje normujące działalność pozostałych ogniw systemu finansowego przedsiębiorstw, banków i ubezpieczycieli FUNKCJE SYSTEMU FINANSOWEGO W GOSPODARCE RYNKOWEJ 1. Funkcja płatnicza – system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń przy wszelkich transakcjach gospodarczych zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług 2. Funkcja płynności – system finansowy umożliwia zamianę papierów wartościowych oraz innych aktywów na gotówkę 3. Funkcja oszczędności – system finansowy stwarza podmiotom różne możliwości lokowania oszczędności na atrakcyjnych warunkach (atrakcyjny dochód i niskie ryzyko) 4. Funkcja akumulacji bogactwa – przechowywanie siły nabywczej, która jest w danym momencie zbędna dla podmiotu gospodarującego, ale dzięki której w przyszłości będzie on mógł zakupić określone dobra i usługi 5. Funkcja kredytowa – bezustanne dostarczanie przez system finansowy kredytów dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, rządu w celu popierania inwestycji i konsumpcji 6. Funkcja zabezpieczania przed ryzykiem – system finansowy powinien zawierać instrumenty ochraniające przedsiębiorców, konsumentów i rząd przed nadmiernymi ryzykiem 7. Funkcja polityki ekonomicznej – stwarzanie rządowi możliwości prowadzenia polityki, która ma na celu wzrost gospodarki, niskie bezrobocie, niską inflację i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy RYNEK FINANSOWY – obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczeniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami finansowymi do podmiotów zgłaszających popyt na takie środki finansowe Odgrywa on kluczową rolę w gospodarce każdego kraju ponieważ: 1. jest miejscem, w którym przedmiotem obrotu jest ogromna masa środków pieniężnych 2. umożliwia taką alokację funduszy, która pozwala na ich możliwie najbardziej produktywne wykorzystanie 3. wpływa na funkcjonowanie systemu płatniczego w państwie Segmenty rynku finansowego: 1. Rynek pieniężny – w Polsce zamyka się w obrębie 1 roku. Jest to rynek, na którym przeprowadza się krótkoterminowe operacje lokacyjne i depozytowe oraz obr4aca się na nim papierami wartościowymi o krótkich terminach wymagalności np. czeki, weksle, bony skarbowe itp. Na rynku pieniężnym dokonuje się wycena wartości pieniądza w czasie. Przedmiotem obrotu jest pieniądz traktowany jako towar posiadający wewnętrzną wartość. 2. Rynek walutowy – umożliwia dokonywanie transakcji kupna sprzedaży wokół różnych krajów w celu regulowania zasobów płatniczych wyrażonych w walutach obcych. Umożliwia dokonywanie transakcji w cenach spekulacyjnych wynikających ze zmiany kursów walutowych lub w wyniku działań interwencyjnych banku centralnego 3. Rynek kapitałowy – pozwala na tworzenie i przepływy długoterminowych kapitałów udziałowych wykorzystywanych w działalności gospodarstw lub służących pokonywaniu deficytów budżetowych. Dokonuje się na nim obrotu instrumentami (papierami wartościowymi typu akcje i obligacje) o charakterze średnio i długoterminowym, czyli zapewniającym inwestorom zwrot kapitału po upływie 1 roku. RYNEK PIENIĘŻNY: - dokonuje się wycena wartości pieniądza w czasie. Określa ile trzeba zapłacić za pożyczkę w danym czasie i ile można zyskać na inwestycji - przedmiotem obrotu jest pieniądz - uczestnikiem rynku są wszystkie ogniwa’ UCZESTNICY: Banki komercyjne BC Instytucje finansowe ( fundusze inwestycyjne, emerytalne i firmy ubezpieczeniowe) Instytucje niefinansowe ( przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, handlowe) Osoby fizyczne Brokerzy Największy segment rynku pieniężnego to rynek międzybankowy. Rola rynku pieniężnego dla banku: 1. Podstawowy rynek inwestycyjny, na którym banki lokują walne środki pieniężne 2. Podstawowy rynek refinansowy, uzupełniający niedobory środków pieniężnych banku 3. Rynek określający wartość aktywów i pasywów banku w czasie 4. Źródło ryzyka stóp procentowych, które zagraża wszelkim niedopasowanym w czasie pozycjom w banku Stopa procentowa na rynku pieniężnym – wyraża wartość pieniądza w czasie, w procencie w stosunku rocznym Stopa procentowa na rynku międzybankowym – wyrażana jest w postaci kursu kupna i kursu sprzedaży. Kurs kupna oznacza gotowość przyjmowania depozytów. Kurs sprzedaży oznacza gotowość udzielania lokat. Kurs sprzedaży zawsze jest większy od kursu kupna. Odsetki – wymierne wyrażanie stopy procentowej. Przychody i koszty operacji pieniężnych o K * P *T 365 Gdzie K – kwota kapitału (lokaty, kredyty) P – stopa procentowa w … roku T – czas na jaki przyjęto depozyt lub udzielono kredytu Instrumenty rynku pieniężnego: a) depozyty i lokaty międzybankowe: - dzienne: O/N, T/N, S/N b) c) d) e) f) g) h) - terminowe (forward) weksle czeki certyfikaty depozytowe bony skarbowe bony komercyjne KWIT-y (Krótkoterminowe Weksle Inwestycyjno Terminowe) depozyty i kredyty krótkoterminowe występujące w stosunkach bank komercyjny - klient Depozyt międzybankowy – przyjęcie na określony termin określonej kwoty pieniężnej po określonej stopie procentowej Lokata międzybankowa – operacja udzielenia tych pieniędzy. Lokata jednego banku w drugim jest dla drugiego depozytem. Operacje dzienne – operacje przed i wokół dnia spot: - over – night (O/N) – trwa od dnia dzisiejszego do następnego dnia roboczego - tommorow – next (T/N) – trwa od jutrzejszego dnia roboczego do następnego dnia roboczego czyli spot - spot – next (S/N) – trwa od dnia spot do następnego dnia roboczego Operacje terminowe forward – są to operacje depozytowo – lokacyjne, których początek nastąpi w określonym dniu po dniu spot; od 7 dni do 1 roku Elementy operacji depozytowo – lokatowej: Nazwa kontrahenta Waluta i kwota Stopa procentowa Data rozpoczęcia depozytu i data zapadalności Instrukcje płatnicze Dwa rodzaje czeku: 1. Czek gotówkowy – dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasantowi (bankowi) obciążenia jego rachunku kwotą, na której czek opiewa, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku 2. Czek rozrachunkowy (bezgotówkowy) – dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasantowi do obciążenia jego rozrachunku kwotą, na który czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadania czeku. Z czeku gotówkowego zawsze możemy zrobić czek rozrachunkowy (nie możliwe w drugą stronę). Potwierdzenie czeku przez bank (podpis, data) Czeki krosowane (zakreślone): Z zakreśleniem ogólnym – tylko do rąk stałego klienta banku Z zakreśleniem szczególnym – tylko do konkretnego banku; Czek potwierdzony – bank potwierdza i blokuje środki i wtedy odpowiada za realizację czeki ( ważny 30 dni) ROZLICZENIA ZA POMOCĄ CZEKU RACHUNKÓW: - Bon komercyjny – emitowany przez instytucje i korporacje w celu pozyskania krótkoterminowych funduszy. Są to niezabezpieczone weksle korporacji będące przyrzeczeniem spłat kwoty nominalnej w określonym terminie. Także są instrumentami dyskontowymi. (emisja niezabezpieczona) - KWIT-y – zabezpieczone weksle emitowane przez instytucje i korporacje w celu pozyskania krótkoterminowych funduszy. Zabezpieczeniem są gwarancje firm macierzystych emitenta.(emisja zabezpieczona) - Certyfikat depozytowy – zaświadczenie wystawione przez bank, potwierdzające zdeponowanie określonej sumy pieniędzy na określony czas, po określonej stopie procentowej (rynek USA, Wlk. Brytanii) - Bon skarbowy – krótkoterminowe zobowiązania Skarbu Państwa stanowiące jedną z form finansowania deficytu budżetowego. Najważniejsza cecha bonów – dyskontowy charakter, co oznacza, że kwota nominalna reprezentuje zarówno odsetki jak i kapitały, i jest płatna w dniu wykupu. < rok Wzór na dyskonto proste: C=N*(1- sd/100 * T) gdzie: C-cena określona jako wartość dyskontowa N- nominał sd- stopa procentowa T- czas czyli liczba dni t/365 - Weksel : Weksel własny – bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej złożone przez wystawcę weksla wierzycielowi. Może być przenoszony na rynku pieniężnym (indosem). Weksel trasowany – bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy wekslowej podpisane przez wystawcę weksla (trasanta) do określonej osoby (trasanta) z żądaniem wypłacenia jej wierzycielowi wekslowemu. Trasat musi weksel zaakceptować. Może być przenoszony na rynku pieniężnym (indosem). Wzór weksla: Katowice, dnia 22 pażdziernika 2002 r. Na 100 zł 21 grudnia 2002 r, zapłacicie Państwo bez protestu za ten trasatowy weksel na zlecenie Jana Kowalskiego sumę jedentysiączłotych Stefan Majka Ul. Jaworska 1 Warszawa Płatny Bank Śląski S.A. VII O/Katowice 111-222-333-444 Opłata skarbowa uiszczona po wystawieniu weksla w 14 dni od wystawienia. Opłata 10 gr. od każdego 100zł (lub 15 zł od weksla in blanco). RYNEK WALUTOWY Pieniądz – powszechny ekwiwalent wymiany towarowej, który sam jest towarem posiadającym swoją wartość i cenę. Waluta – inaczej system pieniężny, to całokształt zasad funkcjonowania pieniądza ustanowionych w drodze prawodawczej i obowiązujących na obszarze danego kraju. Trzy klasyczne funkcje waluty międzynarodowej: 1. Środek wymiany 2. Jednostka rozliczeniowa 3. Środek tezauryzacji (gromadzenie wartości) O tym czy dana waluta będzie odgrywać znaczącą rolę w skali międzynarodowej, decyduje wiele czynników dotyczących obszarów danej waluty. Kluczowe czynniki to: Rozmiary i potencjał gospodarczy Siła i stabilność gospodarcza Udział w międzynarodowej wymianie handlowej i produkcji światowej Odporność na zewnętrzne kryzysy Brak ograniczeń dewizowych Wielkość i płynność rynku kapitałowego Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, można stwierdzić, że euro jest - obok dolara amerykańskiego – drugą walutą, która ma znaczenie międzynarodowe Pięć kryterium zbieżności: 1. Inflacja nie wyższa niż o 1,5 pkt proc. Średniej stopy inflacji w 3 krajach UE gdzie inflacja była najniższa 2. Długoterminowe stopy procentowe nie przekraczające więcej niż o 2 pkt. Proc. Średniej stóp procentowych w 3 krajach UE o najniższej inflacji 3. Deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB 4. Dług publiczny nie większy niż 60% PKB 5. Stabilny kurs wymiany walut w ciągu ostatnich 2 lat Pakt Stabilności i Wzrostu przewiduje surowe sankcje finansowe do 0,5% PKB danego kraju – wobec tych państw UW, które dopuszczają do powstania u siebie nadmiernego deficytu budżetowego. Kurs walutowy – wyrażenie jednostki monetarnej 1 waluty w jednostkach monetarnych drugiej waluty. Cena, za którą można kupić lub sprzedać jedną walutę za drugą. Może być wyznaczona administracyjnie przez władze monetarne danego kraju lub być wynikiem popytu i podaży na daną walutę. Kwotowanie – podanie przez bank transakcyjnych kursów kupna i sprzedaży walut do wiadomości klientów. Może być kwotowanie: 1. Bezpośrednie – w danym kraju waluta obca jest wyrażona w jednostkach monetarnych waluty krajowej 2. Pośrednie – wyrażenie w danym kraju wartości waluty krajowej w jednostkach waluty obcej (kurs euro wyrażony w zł – bezp. w Polsce, a pośrednim w Unii monetarnej) WYKLAD 4 Podział rynku walutowego: 1. Rynek natychmiastowy (SPOT) Waluty stawiane są do dyspozycji nawzajem przez kontrahentów na drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji walutowej 2. Rynek terminowy (FORWARD) Waluty są dostarczane w dowolnym dniu w przyszłości (późniejszym niż drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji) Uczestnicy rynku walutowego: 1. Bank centralny i banki komercyjne 2. 3. 4. 5. Inne instytucje finansowe Instytucje niefinansowe Osoby fizyczne Brokerzy – pośredniczą między bankiem a rynkiem. Nie są stroną transakcji, ale to u nich są skupione najlepsze kursy kupna-sprzedaży walut. Nadają rynkowi płynność i efektywność Operacje rynku walutowego: 1. Natychmiastowe (kasowe, spot) – operacja rozliczana na drugi dzień roboczy po dniu jej zawarcia. Dzień rozlizcenia to data waluty spot. 2. Terminowe (forward) – operacja rozliczana w określonym dniu po dniu spot 3. Zamienne (swap) – operacja kupna waluty za drugą na dzień spot z jednoczesną sprzedażą tej samej kwoty waluty na określony dzień w przyszłości. Łączy w sobie op. spot i terminową. 4. Opcje terminowe (forward options) – zgoda banku na kupno lub sprzedaż określonej kwoty waluty w określonym przedziale czasowym w przyszłości. Opcja dotyczy daty zrealizowania kontraktu w tym przedziale i jest wyborem klienta. RYNEK KAPITAŁOWY Rynek kapitałowy (giełdowy, papierów wartościowych) jest ryn. kapitałem średnio- i długoterminowego wyodrębnionego ze względu na: - okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący swoją działalność - cele, na które są przeznaczone środki (najczęściej inwestycje rozszerzające możliwość rozwoju) Cechy określające dojrzałość rynku kap.: - przejrzystość - rzetelność - efektywność i płynność Funkcje rynku kap.: - alokacja kapitału – rozmieszczenie zasobów występujących w formie nadwyżek kapitału - mobilizacja kapitału – kształtowanie zachowań inwestora, informowanie inwestora o możliwościach na rynku, świadczenie usług (lokowanie pieniędzy w jednostki uczestnictwa lub zarządzanie oszczędnościami); świadczenie usług doradczych przez domy maklerskie - wycena kapitału - transformacja kapitału – polega na tym, że rynek kapitałowy jest miejscem, gdzie następuje zmiana środków niekapitałowych w kapitał; zapewnia płynność - informacja kapitału Segment rynku kap.: - rynek kontraktów terminowych - rynek skryptów dłużnych - rynek hipoteczny - rynek papierów wartościowych rynek kapitałowy pierwotny wtórny regulowany urzędowe rynki giełdowe rynki nieurzędowe giełdowy pozagiełdowy Rynek pierwotny – obejmuje operacje, które występują wyłącznie przy sprzedaży walorów przez emitenta na rzecz subskrybentów, czyli pierwotnych nabywców, tzw. pierwotne formowanie kapitału; operacje realizowane jedynie w formie emisji nowych walorów Emisja papierów wartościowych na rynku pierwotnym Oferta publiczna Emisja własna Oferta niepubliczna (prywatna) Emisja obca 1) subemisja usługowa 2) subemisja inwestycyjna Oferta publiczna – zgodnie z ustawą o publicznym obrocie papierów wartościowych oferta publiczna wystąpi wówczas, gdy do proponowania nabycia papierów wartościowych wykorzystuje się środki masowego przekazu albo gdy proponowanie ich nabycia kierowane jest do więcej niż do 300 osób lub do nieoznaczonego adresata; ustawa mówi, że emitent może wprowadzać papiery wartościowe do publicznego obrotu tylko, gdy korzysta z usługi domu maklerskiego Emisja obca – zlecenie przez emitenta emisji wyspecjalizowanej instytucji finansowej Emisja własna – sam emituje i sprzedaje Subemisja usługowa – podmioty tworzące konsorcjum emisyjne nabywają papiery wartościowe na własność, podejmując tym samym ryzyko ekonomiczne związane z emisja; rola subemitenta jest aktywna Subemisja inwestycyjna- domy maklerskie i inni członkowie konsorcjum podpisują z emitentem umowę na nabycie nieplasowanej w trakcie emisji pierwotnej części proponowanej emisji – pośrednik jest ubezpieczycielem emisji Oferta prywatna – występuje wówczas, gdy proponowane nabycie papierów wartościowych skierowane jest do mniej niż 300 oznaczonych adresatów. Urzędowy rynek giełdowy – będzie zgłoszony do UE jako oficjalny rynek kapitałowy w Polsce; będą go dotyczyć wymagania unijne Rynek wtórny : - Rynek nieurzędowy – segment o łagodniejszych regulacjach - Rynek pozagiełdowy CeTO S.A. - powstał w IV. 1996r. z inicjatywy Zespołu Domów Maklerskich Związku Banków Polskich. Znajdują się na nim te papiery wartościowe, które dopuszczono do obrotu publicznego przez komisję, ale nie są notowane przez giełdy warunków. Akcje spółki są imienne i mogą być nabywane przez: domy maklerskie, banki, Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, Zakłady Ubezp., zagraniczne osoby prawne prowadzące na terytorium państwa członkowskiego działalność maklerską, krajowe i zagraniczne osoby prawne – za zgodą komisji). Zadania CeTO: - opracowanie zasad postępowania uczestników regulowanego rynku pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi - przygotowanie regulacji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego rynku - tworzenie i administrowanie infrastrukturę techniczną i organizacyjną niezbędną do realizacji powyższych zadań Zestawienie do wymogów dopuszczalnych do obrotu na GPW. Instytucje: 1) Komisja Papierów Wartościowych i Giełd została utworzona na mocy ustawy z dnia 22.03.1991r; jest to centralny organ administracji rządowej ww sprawach publicznego obrotu papierami wartościowymi. Nadzór nad Komisją sprawuje prezes Rady Ministrów, który zatwierdza m.in. statut Zakres działania KPWiG: sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych współdziałanie z innym i organami administracji rządowej, NBP oraz uczestnikami i instytucjami publicznego obrotu papierami wartościowymi inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych przygotowanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami prawa 2) Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (od 29.XII.1993) Zadania: przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego prowadzenie rejestru kont depozytowych dla uprawnionych do przechowywania w nim papierów wartościowych rejestracja zmian stanu posiadania na kontach depozytowych w wyniku transakcji między uprawnionymi nadzór nad zgodnością wielkości emisji i ilością papierów wartościowych w obiegu obsługa kont depozytowych wynikających z realizacji zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych wydawanie świadectw depozytowych Akcje KDPW, podobnie jak akcje spółki prowadzącej giełdę papierów wartościowych , nie dają prawa do dywidendy. Akcje mogą być wyłącznie imienne. - Akcjonariuszami mogą być: spółki prowadzące giełdy papierów wartościowych spółki prowadzące rynek pozagiełdowy domy maklerskie Skarb Państwa NBP Banki Może też prowadzić rachunki pieniężne, dokonywać rozliczeń pieniężnych, udzielać pożyczek oraz uczestniczyć w rozrachunkach dokonywanych przez NBP na zasadach stosowanych w przypadku rozrachunków międzynarodowych. Jej uczestnikami mogą być wyłącznie podmioty , których przedsiębiorstwa obejmuje prowadzenie rachunków papierów wartościowych, emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu. 3) Domy maklerskie - wymagają zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych oraz zdania odpowiedniego egzaminu. Zadania: - oferowanie papierów wartościowych w obrocie pierwotnym - nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na cudzy rachunek - nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek - zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie - doradzanie z zakresie obrotu papierami wartościowymi - prowadzenie rachunku papierów wartościowych i rachunków pieniężnych służących do ich obsługi - pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych - obsługa towarzystw, funduszy emerytalnych, inwestycyjnych i in. Uczestniczą w sesjach giełdy przez swoich maklerów. Doradca inwestycyjny – osoba fizyczna spełniająca odpowiednie wymogi Pośrednik – dochodem prowizja maklerska; gdy dom maklerski działa na własny rachunek to dochodem jest różnica między kosztem zakupu a ceną sprzedaży 4) Fundusze Inwestycyjne (ustawa o funduszach inwestycyjnych) to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych publicznych środków pieniężnych - fundusz otwarty - specjalistyczny fundusz otwarty - fundusz zamknięty - fundusz mieszany Teraz w Polsce 7 zamkniętych i 1 mieszany INSTRUMENTY FINANSOWEGO RYNKU KAPITAŁOWEGO 1) papiery wartościowe a. akcje b. obligacje 2) listy zastawne 3) instrumenty pochodne a. kontrakty forward b. kontrakty futures c. opcje d. swapy 4) pozostałe a. kwity depozytowe b. powszechne świadectwa udziałowe NFI 1. PAPIERY WARTOŚCIOWE a. Akcje – podstawowy rodzaj papierów wartościowych - papier wartościowy reprezentujący część kapitału zakładowego podmiotu gospodarczego tytuł własności papier wartościowy nie podlegający spłacie instrument lokacyjny przynoszący dywidendę instrument pozwalający finansować powstanie i rozwój podmiotu gospodarczego Prawo wynikające z posiadania akcji: - prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej - prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, co umożliwia współdecydowanie o: a) podziale zysku b) likwidacji spółki i podziale jej majątku c) podniesienie kapitału akcyjnego - prawo do udziału w zysku rocznym (dywidenda) - prawo poboru akcji nowych emisji - prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej (po pokryciu przez spółkę wszystkich zobowiązań) W zależności od ekonomicznego lub prawnego charakteru przyjętych kryteriów akcji może mieć ona wartość: a) nominalną (część kapitału zakładowego); cena nominalna * ilość akcji = kapitał b) emisyjną (cena akcji po jakiej je sprzedaje na pierwotnym rynku) c) rynkową (kształtuje się na wtórnym rynku) Podział: a) imienne b) na okaziciela (najbardziej płynne) Podział ze względu na uprawnienia właścicieli: a) zwykłe (najwięcej na rynku) b) uprzywilejowane (max 2 głosy na akcję; dywidenda) ze względu na pokrycie: a) pieniężne b) aportowe ze względu na adresata: a) ogólnodostępne b) pracownicze ze względu na a) dochodowe b) rozwojowe c) spekulacyjne b. Obligacje (ustawa o obligacjach) - papier wartościowy zawierający zobowiązania dłużne emitenta w stosunku do właściciela tego dokumentu - świadectwo długu Obligacje jako instrument rynku kapitałowego posiada wartość: a) nominalną – wielkość stała reprezentująca kwotę jaką otrzyma posiadacz obligacji po upływie terminu, na jaki została ona wyemitowana; podstawa naliczania odsetek b) emisyjną – cena , za którą emitent sprzedaje walory pierwszym nabywcom c) rynkową – cena, jaką występuje w transakcjach kupna-sprzedaży na rynku wtórnym d) wykupu – wartość, która jest wypłacana inwestorom w dniu jej wykupu przez emitenta Cechy obligacji: - zabezpieczenie interesów nabywcy - możliwość wcześniejszego wykupu obligacji - możliwość zamiany obligacji na akcje firmy lub inne przywileje dla posiadacza obligacji - sposób wynagrodzenia obligatoriuszy Świadczenie: - emitowane w serii – papiery wartościowe reprezentujące prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek - świadczenia pieniężne – zapłata należności głównej i odsetek w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji - świadczenie niepieniężne – określone w wartości emisji korzyści, jakie może otrzymać obligatoriusz Emitenci: - Skarb Państwa - NBP - podmioty prowadzące działalność gospodarczą - jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty) - inne podmioty posiadające osobowość prawną upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw - instytucje finansowe, których członkiem jest: RP, NBP, przynajmniej 1 z państw należących do OECP lub bank centralny takiego państwa, instytucje, z którymi RP zawarła umowy regulujące ich działalność na terenie RP i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji 2. LISTY ZASTAWNE: specyficzna forma obligacji długoterminowy, imienny lub na okaziciela papier wartościowy emitowany przez banki udzielające kredytu hipotecznego jako: a) hipoteczny list zastawny – podstawą emisji jest wierzytelność banku hipotecznego zabezpieczona hipoteką b) publiczny list zastawny – podstawą emisji jest kredyt udzielony Skarbowi Państwa, NBP, innemu renomowanemu bankowi lub zabezpieczony ich poręczeniami lub gwarancjami - mogą być denominowane w złotówkach lub walutach obcych mogą funkcjonować na rynku publicznym i prywatnym oprocentowanie listów zastawnych nie może być niższe niż stopa procentowa od kredytów hipotecznych w razie upadłości banku hipotecznego roszczenia posiadaczy listów zastawnych są pokrywane w pierwszej kolejności przed roszczeniami innych wierzycieli 3. INSTRUMENTY POCHODNE – taki instrument finansowy, którego wartość zależy od innego instrumentu, na który został wystawiony Funkcje: a) ubezpieczeniowe – są stosowane w celu zabezpieczenia się przed wzrostem (spadkiem) wartości instrumentu pierwotnego b) spekulacyjna – inwestorzy spekulują w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu (spadku) wartości instrumentu pierwotnego c) zapewnienie pożądanej struktury przychodów a. Kontrakty forward: - instrument finansowy, który zobowiązuje strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie - występuje w obrocie pozagiełdowym - jest niestandaryzowany i zawierany na zamówienie - termin dostawy jest określony na konkretny dzień - prawie zawsze dochodzi do dostawy przedmiotu kontraktu - płatność następuje po dostawie Rodzaje: a) pożyczka forward-forward – podmiot, który będzie musiał zaciągnąć pożyczkę w celu zabezpieczenia się przed zmianą w przyszłości wysokości stopy procentowej już dziś zaciąga pożyczkę na określoną stałą stopę procentową, a następnie deponuje ją na okres, w którym pieniądze nie będą mu potrzebne b) instrument forward rate agreement (FRA) – jest to umowa, w której strony uzgadniają między sobą wysokość stopy procentowej (stopę FRA), która po określonym okresie wstępnym będzie obowiązywała na określony okres bazowy w odniesieniu do określonej wartości lokaty lub depozytu (jest odrębną umową od pożyczki i może funkcjonować w oderwaniu od niej) b. Kontrakty futures: - rodzaj kontraktu, w ramach którego 2 podmioty zobowiązują się do sprzedaży lub kupna określonego towaru, w określonym momencie, po ustalonej w dniu zawarcia kontraktu cenie - obejmuje transakcje nierzeczywiste, ponieważ w terminie transakcji nie następuje fizyczne dostarzcenie danego waloru, a jedynie rozliczone są różnice cen - mają charakter spekulacyjny (zawierana w celu osiągnięcia zysku na różnicach cen, a nie w celu zniwelowania ryzyka) Główne cechy: - występują w obrocie giełdowym - inwestorzy chcący zawierać transakcje zobligowani są do zdeponowania depozytu początkowego na tzw. zabezpieczającymi rachunku depozytowym; depozyt ten mam zminimalizować ryzyko niedotrzymania warunków umowy - kontrakt rozliczany jest codziennie na zasadzie marking to market, operacja ta polega na tym, że izba rozrachunkowa giełdy codziennie koryguje stan rachunku zabezpieczającego inwestora o zmianę ceny kontraktu futures w ciągu dnia tak, aby odzwierciedlić zysk lub stratę inwestora Transakcje futures są kontraktem wystandaryzowanym; w przypadku rynku futures standaryzacja dot: - rodzaju podmiotu, towaru - ilości, wysokości kontraktu - sposobu zawierania transakcji, sys. notowań - zasad rozwiązania kontraktu przed terminem - stron upoważnionych do zawierania transakcji - zasad rozliczania (wzajemnych kompensacji) kontraktu - terminów realizacji kontraktów c. Opcje: - umowa między nabywcą (posiadaczem) a sprzedawcą (wystawcą) dająca nabywcy, w zamian za opłatę, prawo do kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego przed lub w ustalonym dniu w przyszłości po określonej cenie - kontrakt terminowy Rodzaje: - kupna – oznacza prawo jej posiadacza do zakupu, od wystawiającego opcję, określonej ilości określonego instrumentu podstawowego w określonym okresie lub momencie po ustalonej cenie - sprzedaży – oznacza prawo jej posiadacza do sprzedaży określonego instrumentu finansowego po ustalonej cenie w określonym okresie lub momencie wystawiającemu opcję Dla posiadacza opcja jest prawem, a dla wystawcy jego zobowiązaniem – może, ale nie musi być realizowana przez posiadacza, który płaci za opcję premię. Decyzje o realizacji opcji przez ich posiadaczy uwarunkowane są zależnościami między ceną realizacji opcji a ceną rynkową instrumentu bazowego. W związku z tym zachodzą następujące sytuacje: - jeżeli cena bazowa jest większa w przypadku opcji sprzedaży (put) lub mniejsza w przypadku opcji kupna (call) od ceny rynkowej instrumentu bazowego, to posiada wartość samoistną (wartość rynkową) inaczej opcja jest „in-the-money” jest w cenie. W takim przypadku nabywca opcji kupna może ją wykorzystać i kupić dany instrument po cenie ustalonej w momencie zakupu opcji. Nabywca opcji sprzedaży ma możliwość sprzedaży tego instrumentu po kursie większym od rynkowego, a następnie odkupienia do po cenie niższej - jeżeli cena bazowa opcji w przypadku opcji kupna i opcji sprzedaży jest równa cenie rynkowej instrumentu bazowego, wówczas opcja jest neutralna inaczej „at-themoney” jest po cenie. W takiej sytuacji zrealizowanie opcji nie przyniesie dochodu ani straty - jeżeli cena bazowa opcji w przypadku opcji sprzedaży jest niższa, a w przypadku opcji kupna wyższa od ceny rynkowej instrumentu bazowego, wtedy opcja posiada ujemną wartość rynkową inaczej „out-of-money” nie jest w cenie. Zrealizowanie przyniesie stratę. d. Swapy: - operacja wymiany strumieni finansowych, których wartość i terminy są z góry ustalone; strony transakcji zgadzają się wymienić między sobą w okreśłonym terminie strumienie płatności, przy czym wykonanie zobowiązań 1 strony wynikające z umowy – jest uzależnione od realizacji zobowiązań drogiej strony - indywidualnie negocjowany kontrakt między dwoma stronami Ze względu na technikę przeprowadzanie operacji wyróżnia się: a) swapy walutowe – odnoszące się do transakcji wymiany równoważnej sumy włąsności w 2 różnych walutach b) swap procentowy – strumienie finansowe polegające na wymianie między stronami kontraktu wyrażone są w tej samej wlucie i nie występuje transfer dewiz; przedmiotem wymiany są płatności odsetek - s. kuponowe – przekształcenie strumieni płatności odsetkowych obligacji wg stałej stopy procentowej w strumień płatności odsetkowych kalkulowanych wg zmiennej stopy procentowej - s. bazowe - każda ze stron zobowiązuje się do regulowania płatności odsetkowych swego partnera c) łączony currency – interest rate swap – zobowiązanie o zmiennej stopie procentowej w jednej walucie zostaje wymienione na zobowiązanie o stałej stopie procentowej w innej walucie Ze względu na sposoby realizacji kontraktu: a) rzeczywisty – faktyczna zamiana jednego instrumentu bazowego na inny b) nierzeczywisty – nie dokonuje się formalnej zamiany przedmiotów transakcji; następuje jedynie między stronami wyróżnienie różnic wynikających z posiadania danych instrumentów lub wymiana strumieni związanych z tymi instrumentami Ze względu na czas obowiązujący umowy: a) spot-forward – zakup (sprzedaż instrumentu bazowego na rynku kasowym (spot) z równoczesną odsprzedażą tego instrumentu w przyszłym termini b) forward-forward – 2 operacje dokonywane na 2 przyszłe terminy Ze względu na liczbę stron kontraktu: a) czysty – występują tylko 2 strony kontraktu b) kombinowany – występują 3 strony kontraktu, strona A zawiera transakcję ze stroną B przy równoczesnym zawarciu transakcji przeciwnej ze stroną C Pieniądz – wszystko to, co powszechnie akceptowane jako środek płatniczy, służy do regulowania zobowiązań, określany przez funkcja, które pełni 1. środek wymiany - transakcje kupna-sprzedaży 2. środek płatniczy - coraz częściej zastępuje pieniądz jako środek wymiany; coraz częściej stosuje się sprzedaż kredytową np. bez natychmiastowej zapłaty 3. miernik wartości - pieniądz jest wspólnym miernikiem do wyrażania wartości towarów ceny: a. relatywne (określ. 1 kg mąki = 1 kg cukru) b. absolutne 4. środek tezauryzacji - wynika bezpośrednio z funkcji pieniądza jako środka płatniczego 5. pieniądz światowy Forma pieniądza: a) bezgotówkowy - bilety banku centralnego (prawny środek płatniczy; ustawowa moc regulowana zobowiązań i publiczno prawnych) i bilon metalowy (pieniądz zdawkowy); b) bezgotówkowy (skrypturalny) - depozyty na rachunkach w BC oraz bankach komercyjnych BAZA MONETARNA KRAJU – składa się z pieniądza w formie gotówkowej oraz z depozytów na r-kach w BC. Nie zaliczamy do niej depozytów banków komercyjnych, bo bank taki może upaść Główne źródło podaży pieniądza w gospodarce rynkowej: Kreacja pieniądza przez banki komercyjne – podaż ta realizowana jest przez operacje kredytowe, przy udzielaniu kredytu dochodzi do emisji pieniądza skrypturalnego przez banki komercyjne. Ograniczenia kreacji pieniądza: Wielkość posiadanych pieniędzy przez banki komercyjne w BC. Gotówka + depozyty na rachunkach w BC = pieniądz banku centralnego M 0 Kreacja skarbowa – emisja gotówki przez upoważnione do tego instytucje pozabankowe (np.. mennica państwowa, drukarnia papierów wartościowych) na podstawie decyzji władz Kreacja bankowa – tworzenie pieniądza kredytowego przez bank centralny za pomocą kredytu refinansowego i dyskontowego na podstawie zasobów zgromadzonych w rezerwach obowiązkowych i depozytach banków komercyjnych w BC = najważniejsza Kreacja mnożnikowa – tworzenie pieniądza kredytowego przez banki komercyjne = najobfitsza PODAŻ na pieniądz Największe źródło – kreacja przez banki komercyjne realizowana przez operacje kredytowe MNOŻNIK BAZY MONETARNEJ wskazuje, jaką max ilość pieniądza mogą kreować banki komercyjne przy danej wielkości - wskaźnika min obowiązkowych rezerw płynności - współczynnika zapotrzebowania na gotówkę M (1 c) D 1 c M B (r c) D r c c = 10% r = 4,5% 1,1/0,145 = 7,58 oznacza, że bank centralny zwiększając podaż swojego pieniądza (bazę monetarną) na każdą jednostkę jej zwiększania może oczekiwać wzrostu ogólnej podaży pieniądza w gospodarce max 7,58 jednostek Instrumenty: a) rezerwy obowiązkowe (ograniczają podaż pieniądza; podstawą naliczania rezerw jest suma depozytów) b) kredyty refinansowe i stopy ich oprocentowania c) operacje otwartego rynku d) kurs walutowy B. KREDYT REDYSKONTOWY – REDYSKONTO WEKLI – wykup weksli własnych lub trasowanych przez BC, od banków komercyjnych przed terminem ich płatności DYSKONTO – wykup weksla przez BC od przedsiębiorcy przed terminem jego płatności. Wymogi, 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. jakie muszą spełniać weksle, aby nadawały się do redyskonta w NBP: weksle muszą odpowiadać wymogom określonym w ustawie „Prawo wekslowe” od weksli musi być uiszczona opłata skarbowa we właściwej wysokości musi pochodzić z dokonanych obrotów gospodarczych (w. kupieckie i handlowe; nie – finansowe) muszą być podpisane przez budzących zaufanie jako solidni płatnicy wystawcę i akceptanta lub wystawcę w przypadku weksli własnych termin płatności weksla nie może być dłuższy niż 3 m-ce od daty przyjęcia go do redyskonta i nie krótszy niż jest to potrzebne do zawiadomienia dłużnika w przeddzień terminu jego płatności musi być płatny w określonym dniu w. nie ma być płatny w banku, gdzie główny dłużnik ( własny: wystawca; trasowany: akceptant) ma swój rachunek w. trasowane muszą być opatrzone bezwarunkowym akcetem trasata obejmującym całą sumę wekslową 9. w. musi być opatrzonym indosem otwartym, czyli in blanco banku, który ten weksel zdyskontował 10. brak wzmianek w tekście lub indosach ograniczających prawo przeniesienia włąsnoći weksla lub prawo zwrotnego poszukiwania 11. w. nie może mieć poprawek i skreśleń 12. musi być podpisane w taki sposób, aby możliwa była bezsporna identyfikacja podmiotów podpisujących Redyskonto – operacja jednokierunkowa – nie można go odkupić od BC STOPA PROCENTOWA KREDYTU REDYSKONTOWEGO – ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej. Jest niższa od stopy dyskontowej. KREDYT lombardowy – kredyt krótkoterminowy udzielany przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych, którymi są obligacje skarbowe bądź bony skarbowe; kwota wykorzystywanego kredytu lombardowego nie może przekroczyć 0,8 wartości nominalnej papierów wartościowych obciążonych zastawą KREDYT techniczny– udzielany bankom komercyjnym na 1 dzień operacyjny Zabezpieczeniem tego kredytu jest przewłaszczenie bonów skarbowych. Kwota k. technicznych stanowi 80% wartości nominalnej przewłaszczonych bonów skarbowych. (Dz.urz. nr 5) Kredyt wykorzystywany i spłacany w tym samym dniu operacyjnym nie podlega oprocentowaniu, natomiast spłacony w następnym dniu po jego wykorzystaniu jest oprocentowany wg stopy kredytu lombardowego. (Dz.urz. nr 19) C. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU – polegają na dokonywaniu przez BC transakcji na papierach wartościowych z bankami komercyjnymi. Dzięki temu mają wpływ na płynność systemu finansowego. Jeśli BC sprzedaje papiery wartościowe to zmniejsza się podaż, gdy BC kupuje papiery wartościowe to zwiększają się rezerwy płynne. W praktyce mamy 2 grupy otwartego rynku: - peracje bezwarunkowe – polegają na tym, że BC kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe do lub z własnego portfela bez konieczności ich odkupu czy odsprzedaży po pewnym czasie. Np. bezwarunkowy zakup ( outright purchase) lub bezwarunkowa sprzedaż ( outright sale) - operacje warunkowe – warunkowy zakup lub warunkowa sprzedaż. a. warunkowy zakup – repurchase agreement REPO b. warunkowa sprzedaż – reverse repurchase agreement REVERSE – REPO W operacjach warunkowego zakupu (REPO) BC kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe obowiązując się jednocześnie do ich odsprzedaży po określonej cenie i w umówionym terminie w przyszłości. BANKI I SYSTEM BANKOWY Bank-w języku włoskim oznacza ławkę Bank – podmiot gospodarczy, którego głównym przedmiotem działalności jest wykonywanie czynności bankowych; są to przedsiębiorstwa tworzące pieniądz i handlujące nim, które służą koncentracji podmiotów nadwyżkowych i deficytowych. Ponadto banki komercyjne przejmują szereg czynności finansowych od gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, a także służą do transformacji ryzyka, terminów, wielkości sumy środków pieniężnych i informacji. Transformacja ryzyka- rozproszenie ryzyka przez dywersyfikację portfela kredytowego. Transformacja terminów- wybieramy krótkie terminy gdy my pożyczamy od banku aby zachować płynność i zmniejszyć ryzyko, gdy my pożyczamy lepsze są długie terminy. W lokatach przeważają terminy krótkie. Krótkie terminy przekształcane są na długie terminy kredytów. Transformacja wielkości sumy środków pieniężnychTransformacja informacji-do banku informacje o deficycie i nadwyżkach same spływają, podmioty deficytowe i nadwyżkowe same przychodzą do banku z informacjami. Jaworski-„Transformacja” DEFINICJA NORMATYWNA BANKU - (wynika z art.2 i 3)-to osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykorzystania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym, które mogą w nazwie i do określania swojej działalności używać określenia bank lub kasa. (def . nie odpowiada standardom UE) Działalność bankowa to działalność koncesjonowana : w Polsce wyróżniamy dwie koncesje: 1. Zgoda na utworzenie banku 2. Zgoda na rozpoczęcie działalności bankowej Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego udziela takiej zgody. Bank przerzuca ryzyko swojej działalności na deponentów. Banki w Polsce nie dają gwarancji zwrotu depozytu. Gwarantem może być : 1. Skarb Państwa 2. Bank Centralny 3. NBP 4. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (w Polsce) DEPONENT - lokuje oszczędności w banku DEPOZYTARIUSZ - jest to bank przyjmujący pieniądze Są dwa wyjątki posługiwania się w nazwie określenia bank lub kasa: 1. Instytucja zajmująca się działalnością w ogóle nie związaną z działalnością bankową (Bank Informacji, Bank Krwi, Bank Organów, Kasa Chorych) 2. Instytucja wykonująca część czynności związanych z działalnością bankową, która może wykorzystywać nazwę kasa (SKO, Zakładowe Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe) POŚREDNIK FINANSOWY-element systemu finansowego, uczestniczy w przepływie środków między podmiotami nadwyżkowymi i deficytowymi. Banki są pośrednikami finansowymi. Tylko banki mają możliwość tworzenia nowej siły nabywczej. Reszta dokonuje tylko redystrybucji środków. Rola współczesnego banku komercyjnego w gospodarce rynkowej : 1. POŚREDNIK 2. PŁATNIK-przejmuje szereg czynności, dokonuje rozliczeń w naszym imieniu, jest płatnikiem – stałe zlecenia 3. GWARANT-udziela gwarancji dłużnikowi, nie jest bezpośrednio uczestnikiem transakcji. Banki udzielają gwarancji, przejmują na siebie ryzyko niewypłacalności swego klienta, którego popierają w spłacaniu jego własnych zobowiązań. 4. AGENT- np. organizowanie emisji papierów wartościowych, bank jest agentem emisji, organizuje rynek wtórny, zajmuje się wykupem. 5. INSTRUMENT W RALIZACJI POLITYKI GOSPODARCZEJ PAŃSTWA-bank centralny wykorzystuje banki komercyjne jak pas transmisyjny do przesyłania impulsów. Zasady funkcjonowania banków komercyjnych w gospodarce rynkowej. 1. Zasada samodzielności - oznacza, że bank jest pełnoprawnym uczestnikiem obrotu gospodarczego, tzn. sam we własnym imieniu nabywa prawa, zaciąga zobowiązania i ponosi tego konsekwencje. 2. Zasada samofinansowania - bank wszelkie wydatki musi pokrywać z własnych przychodów 3. Zasada konkurencyjności - banki działają z zasadą maksymalizacji zysku. 4. Zasada uniwersalizmu - bank uniwersalny = bank wszechstronny jest w stanie obsłużyć każdego klienta. Działalność oparta na zasadzie uniwersalizmu jest bardziej bezpieczna niż podmiot wąsko się specjalizujący. 5. Zasada specjalizacji - wpisana w prawo bankowe, banki specjalizują się w wybranej grupie klientów lub w wybranej grupie produktów, banki specjalne. 6. Zasada koncesji i kontroli zewnętrznej - trzeba mieć dobrą kontrolę wewnętrzną. SYSTEM BANKOWY SYSTEM- elementy, które wzajemnie na siebie oddziaływają oraz wpływają na otoczenie. Elementami tworzącymi system bankowy są banki oraz zarządzenia, rozporządzenia-przepisy wykonawcze. SPOSOBY FINANSOWANIA GOSPODARKI PRZEZ BANK CENTRALNY 1.Model jednoszczeblowy 2. Model dwuszczeblowy-występuje w Polsce; podmioty gospodarki narodowej są obsługiwane tylko przez banki komercyjne. 3. Model pośredni Gospodarka narodowa obsługiwana przez banki komercyjne jak i przez bank centralny Systemy bankowe ze względu na model organizacji systemów finansowych dzielimy na: 1. MODEL ANGLOSASKI-model opiera się na rynkach finansowych co daje możliwość uniezależnienia się dużych korporacji od banków komercyjnych, które wykorzystywane są do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a także do zaspokojenia zapotrzebowania na kredyt krótkoterminowy. Dominującą role w tym systemie pełnią banki inwestycyjne- konieczny kapitał ściągany bezpośrednio z rynku kapitałowego. Zalety modelu anglosaskiego : - Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji - Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych - Pobudzanie innowacji finansowych Wady modelu anglosaskiego : - Oparcie finansowania podmiotów gosp. na anonimowym rynku papierów wartościowych - Nastawienie na częste zmiany partnerów co wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach decyzyjnych - Duża formalizacja transakcji ekonomicznych 2. MODEL NIEMIECKO - JAPOŃSKI-sektor bankowy pełni dominującą rolę w systemie finansowym. Banki zaspakajają potrzeby klientów w zakresie zapotrzebowania na kapitał krótko- i długoterminowy. Banki mają charakter uniwersalny i rozwijają się powiązania kapitałowe miedzy bankami i korporacjami przemysłowymi. Zalety modelu niemiecko-japońskiego : - Finansowanie podmiotów gosp. na podstawie indywidualnych umów kredytowych - Długoterminowe finansowanie między bankami i korporacjami przemysłów - Stymulowanie powstawaniem silnych banków uniwersalnych Wady modelu niemiecko-japońskiego : - Niedostateczne rozszerzenie wachlarza instrumentów finansowych - Opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych - Mniejsza odporność na konkurencję ze strony Rola banku w gospodarce rynkowej Wg ustawy prawa bankowego obowiązującego w Polsce 1. Udział w kreacji pieniądza 2. Udział w społecznym podziale pracy 3. Dokonywanie alokacji, transformacji SYSTEM BANKOWY: całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem Możliwa organizacja systemu bankowego: - monobank: typowy dla gospodarki centralnie planowanej; trudno mówić w tym przypadku o istnieniu rozwiniętego systemu bankowego - System polibankowy: typowy dla gospodarki rynkowej; w Polsce obowiązuje aktualnie model dwuszczeblowy. Bank Centralny: - Kredytowo – depozytowy - Inwestycyjny i inne - Uniwersalne Elementy systemu bankowego: BC Bank uniwersalny Banki specjalistyczne(inwestycyjne, hipotetyczne) Funkcje systemu bankowego: - Stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia - Zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami, transferu w czasie i poza granicami - Zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania rynkiem bankowym - Zapewnienie informacji cenowej klientom banków - Stworzenie warunków do transformacji środków, (co do czasu, wielkości, ryzyka Operacje otwartego rynku – polegają na dokonywaniu przez BC z bankami komercyjnymi transakcji na papierach wartościowych. Mają wpływ na płynność systemu. Gdy będzie sprzedawał – zmniejszy się płynność banków komercyjnych: a) bezwarunkowa polega na tym, że BC kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe do lub ze swojego portfela bez obowiązku: - bezwarunkowy zakup – outright purchase - bezwarunkowa sprzedaż – outright sale b) warunkowe - warunkowy zakup – repurchase agreement REPO - warunkowa sprzedaż – reverse repurchase agreement REVERSE – REPO W Polsce: NBP prowadzi obecnie następujące operacje otwartego rynku: - podst. op. otwartego rynku polegają na emisji raz w tygodniu bonów NBP z 28 dniowym terminem zapadalności - operacje dostrajające polegają na: 1) emisji bonów pieniężnych NBP z terminem zapadalności 1-7 dni 2) zakupie od banków w trybie przetargowym skarbowych papierów wart. na okresy wynoszące od 1-7 dni 3) przedterminowym wykupie bonów pieniężnych NBP - operacje o charakterze strukturalnym polegają na bezwarunkowej sprzedaży przez NBP obligacji skarbowych Rentowność op. podst. i dostrajających nie może być niższa od obowiązującej wysokości stopy referencyjnej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej. Rentowność op. strukturalnych wyznaczana jest na przetargach organizowanych przez NBP. REZERWY OBOWIĄZKOWE – (działalność depozytowa; ust. o NBP) stanowi wyrażoną w zł część środków pieniężnych złotowych i walutowych zgromadzonych na rachunkach bankowych, część środków uzyskanych ze sprzedaży pap. wart. oraz część innych śr. pieniężnych przyjętych przez bank i podlegających zwrotowi. STOPY REZERW OBOWIĄZKOWYCH – ustala RPP aż od 1999 zróżnicowane stopy rezerw obowiązkowych, może być zróżnicowana ze względu na okres przechowywania środków i rodzaj waluty przy czym suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć: 30% od sumy środków pieniężnych od wkładów płatniczych na żądanie i 20% od sumy środków pieniężnych od wkładów terminowych. Nie jest taką stopą jak stopa rynkowa. Banki na tym tracą. Mniejsza zyskowność. DEPOZYTY NOCNE Vs 7,5% w skali roku, teraz 6%, depozyty nocne w BC KREDYT TECHNICZNY na 1 dzień możemy wziąć kredyt INFLACJA – stan odchylenia od stanu równowagi – gdy popyt wyższy od podaży My wykorzystujemy: - podwyższanie podatków ludności (podmiotom, które tworzą presję na rynek), a dla tych, którzy tworzą to, co na rynku – obniżamy - stopy % kredytowe, od depozytów dla ludności rosną, inwestycyjne spadają // ludności rosną, dla przedsiębiorców też rosną - ceny dóbr konsumpcyjnych rosną - płace: wzrost musi iść w parze z wydajnością pracy, na wzrost 100 jednostek płacy max 80 jednostek płacy DF: Inflacja jest to proces wzrostu ogólnego poziomu cen lub presja na ten wzrost w skutek rosnących kosztów wytwarzania i nadmiernego w stosunku do podaży strumienia popytu, którym towarzyszy deprecjacja pieniądza, wzrost jego ilości w obiegu oraz niekontrolowana redytrybucja majątku o dochodu narodowego. Typologia inflacji: a) ze względu na przyczyny a. wewnętrzna b. importowana i. endogeniczna ii. egzogeniczna c. popytowa d. kosztowa i. płacowa ii. budżetowa iii. kredytowa b) ze względu na przejawy i skutki a. otwarta b. tłumiona i.) cywilizowana ii.) barbarzyńska c) ze względu na nasilenie a. pełzająca b. krocząca c. galopująca d. stratoinflacja e. hiperinflacja d) ze względu na trwałość zjawisk inflacyjnych a. sekularna b. okresowa e) ze względu na zakres kontrolny a. kontrolowana b. żywiołowa WEWNĘTRZNE – przyczyny sprawcze tkwią w zespole zjawisk strukturalnych i instytucjonalnych charakterystycznych dla danej grupy narodowej IMPORTOWNE – źródła tkwią poza granicami danej gospodarki narodowej ENDOGENICZNE – wywołane czynnikami wewnętrznymi związanymi z reakcją poszczególnych grup społecznych na zmianę relacji wynagrodzeń EGZOGENICZNE– występują, gdy powodują nią różne przyczyny wywołujące ogólny wzrost poziomu cen, przyczyny płyną do gospodarki narodowej z zewnątrz, ale nie chodzi tylko o import inflacji ale także działalność czynników niezależnych (nieurodzaj, klęski żywiołowe) POPYTOWA LUB KOSZTOWA- podział ma znaczenie dla prowadzenia odpowiedniej polityki antyinflacyjnej. W praktyce rodzaje inflacji występują jednocześnie. Obecnie głównie charakter kosztowy Źródłem nadmiaru pieniądza może być budżet: BUDŻETOWA - (rządowa, skarbowa): generowany przez nadmierny poziom wydatków państwowych, które nie znajdują pełnego pokrycia w jego dochodach KREDYTOWA - nadmierna w stosunku do wielkości strumieni realnych; kreacją pieniądza kredytowego OTWARTA (cenowa) – nieskrępowany żadnymi ograniczeniami ruch cen w górę do pozycji równoważącego strumienie popytu i podaży; osłabienie zaufania do pieniądza TŁUMIONA – wzrost cen jest ogólnie hamowany JAWNA – utożsamiana z cenową UKRYTA – rozumiana dwojako: traktują ją jako tłumioną, a część jako tzw. proces ukrytych podwyżek cen (nie wychwytywanie przez oficjalne statystyki podwyżek, które mają rzeczywiście miejsce); pominięcie ich w koszyku dóbr i usług, obniżenie jakości przy tej samej cenie np. masło kiedyś 25 dkg dziś 20 dkg CYWILIZOWANA– zrównoważone gospodarki narodowe, zrównoważony rynek towarów konsumpcyjnych, akty sprzedaży i zakupu dokonują się bez zakłóceń, działają systemy motywacyjne, a nawet poprawiają się relacje efektywnościowe, niska stopa inflacji BARBARZYŃSKA – degradowany mechanizm ekonomiczny, liczne patologie w procesie reprodukcji, gospodarowanie jest dysfunkcjonalne, inflacja rozwija normalny tok rozwoju społeczno – gospodarczego PEŁZAJĄCA Powolna, przytłumiona, jednocyfrowa,: gdy jej efekty redystrybucyjne poddają się kontroli i są na tyle znikome, że nie powodują zakłóceń w procesach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji KROCZĄCA, biegnąca: wiąże się z oczekiwaniem tzw. oczekiwań inflacyjnych, co działa jako czynnik wspomagający inflację, ma tendencje do wymykania się spod kontroli i nabiera tempa SUPERINFLACJA, GALOPUJĄCA: powoduje perturbacje w reprodukcji makroekonomicznej, wymyka się spod kontroli państwa i obraca się przeciwko wzrostowi gospodarczemu STRATOINFLACJA: odmiana inflacji galopującej, ale bardziej zróżnicowana w czasie o bardzo wysokiej stopie przy równoczesnym jej wielkich wahaniach z okresu na okres HIPERINFLACJA takie natężenie procesów inflacyjnych, które uniemożliwiają jakiekolwiek planowanie, sterowanie procesami gospodarczymi, niweczy rachunek ekonomiczny, eliminuje racjonalność gospodarowania, anarchizuje stosunki produkcji, pieniądz ułomnie pełni swoje funkcje (ucieczka od tego pieniądza) Wg Trwałości zjawiska inflacyjnego: Sekularna: nieustanne występowanie zjawisk inflacyjnych Okresowa: po przepłynięciu fali inflacyjnej następuje stabilizacja poziomu cen itp. Wg kontroli: Kontrolowana Żywiołowa np. galopująca SPIRALA INFLACYJNA: wzajemne nakładanie się przyczyn sprawczych i wspomagających, nadających spirali charakter procesu kumulatywnego, polegającego na nieustannym przesuwaniu się w górę ogólnego poziomu cen, dochodów i kosztów. Podstawowe przekroje spirali inflacyjnej: Ceny – płace Ceny – ceny Płace – płace Ceny – zyski Płace – zyski Płace- świadczenia społeczne Ceny – podatki Płace – podatki Dewaluacja – ceny itd. NAWIAS INFLACYJNY: część zasobów pieniężnych nagromadzonych w rękach ludności na określony moment czasu (oszczędności przymusowe), którą jest ona skłonna wydać na towary brakujące na rynku przy danym poziomie cen. Nawias jest skutkiem wieloletniego występowania otwartej luki inflacyjnej BC i funkcje: a) emisyjna Prawo emisji znaków pieniężnych, z reguły na zasadzie wyłączności. Jest to centralny pieniądz gotówkowy, charakteryzujący się absolutną płynnością. Obsługuje sferę dochodową i konsumpcyjną, ma moc zwalniania ze zobowiązań. BC emituje także pieniądz żyrowy. Powstaje jako wkład pochodny w drodze udzielania kredytów bankom komercyjnym i państwu czy zakupu krajowych i zagranicznych aktywów pieniężnych oraz złota. b) banku banków w jej ramach BC realizuje za pomocą odpowiednich instrumentów założenia polityki pieniężnej c) banku państw obsługa budżetu państwa (kasjer rządu) GŁÓWNA ZASADA FUNKCJONOWANIA BC – to jego niezalażność od rządu (autonomia BC). W praktyce stopień uzależnienia BC jest jednak różny. Bundesbank – wzorcowy przykład pełnej autonomii. Bank Anglii – pozostaje pod silnym wpływem rządu. Autonomia BC USA jest fikcyjna. Banki centralne są z reguły własnością państwa (np. Bank Anglii, Francji, Bundesbank i in.). Wyjątek to SYSTEM REZERWY FEDERALNEJ w USA, który spełnia funkcję BC, ale jest własnością banków tworzących ten system. PODSTAWOWY CEL NARODOWEGO BC – utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Cel ten jest zbieżny z celem realizowanym przez EBC. POZOSTAŁE ZADANIA NBP: 1. organizowanie rozliczeń pieniężnych 2. prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi i działalności dewizowej granicach określonych ustawami 3. bankowa obsługa budżetu państwa 4. regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie 5. kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego w Polsce 6. opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa 7. inne zadania określone ustawami Zadania NBP nie wynikają z motywów zysku czy dochodu pieniężnego. BC zasila gospodarkę, tak by zapewnić optymalne wykorzystanie zasobów pracy, ziemi, kapitału rzeczowego oraz niezakłócone krążenie dóbr i dochodów. Wymaga to więc zapewnienie płynności finansowej uczestnikom procesu gospodarowania. Organy NBP: 1. PREZES NBP 2. ZARZĄD NBP 3. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ PREZEZ NBP Powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta. Kadencja trwa 6 lat, ta sama osoba może pełnić funkcję prezesa nie dłużej niż 2 kolejne kadencje. Przewodniczący zarządowi NBP, Radzie polityki Pieniężnej oraz Komisji Nadzoru Bankowego Reprezentuje NBP na zewnątrz. ZARZĄD NBP Prezes oraz 6-8 członków w tym 2 wiceprezesów. Jest organem wykonawczym. Realizuje uchwały RPP oraz podejmuje własne uchwały w sprawach nie zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ Skład: prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta. Kadencja trwa 6 lat. W posiedzeniach może uczestniczyć przedstawiciel Rady Ministrów , ale bez prawa udziału w głosowaniu. Może jednak przedstawić wnioski do rozważenia przez RPP. Posiedzenie RPP są raz w miesiącu. Uchwały zapadają większością głosów przy obecności co najmniej 5 członków, w tym przewodniczącego. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga prezes NBP. ZADANIA RPP: a) ustalanie corocznych założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi b) składanie w Sejmie sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej, a w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego c) ustalanie wysokości stóp % NBP d) ustalanie zasad i stopy rezerw obowiązkowych e) ustalanie zasad operacji otwartego rynku f) określanie górnych granic zobowiązań NBP z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych g) zatwierdzenie planu finansów NBP, sprawozdania z działalności NBP oraz przyjęcie rocznego sprawozdania finansowego NBP h) ocena działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i) uchwalanie zasad rachunkowości NBP, przedkładanych przez Prezesa NBP NADZÓR BANKOWY - uprawnienie do wkroczenia przez organ nadzoru czy w sferę działalności banków, aby przy użyciu środków prawnych zapewnić ich bezpieczeństwo funkcjonowania. Cele nadzoru: 1. stabilność pieniądza 2. stabilność systemu bankowego oraz jego prawidłowe funkcjonowania 3. ochrona interesów klientów banku 4. równowaga dostępu do wykonywania usług bankowych, przyczyniające się do konkurencyjnego 5. ukierunkowanie lokat i finansowania, sprzyjające alokacji zasobów finansowych zgodnie z ogólnymi celami polityki gospodarczej Zadania nadzoru bankowego: 1. licencjonowanie banków 2. kontrola przemieszczania własności banków 3. kontrola pożyczek i kredytów udzielanych kierownictwu i osobom z nim powiązanych 4. równoważenie ryzyka w drodze tworzenia rezerw celowych 5. inspekcje w bankach oraz bieżące analiza ich sytuacji na bazie przekazanych do nadzoru dokumentów i informacji. Ogłaszanie zweryfikowanych sprawozdań finansowych i analiz 6. wydawanie aktów regulujących działalność banków w dziedzinach kluczowych dla ich bezpieczeństwa 7. nakładanie sankcji na banki nie przestrzegające prawa oraz na banki o niekorzystnej sytuacji 8. ratowanie banków zagrożonych upadkiem i niedopuszczenie do rozszerzania się na cały system bankowy zagrożeń z tego wynikających MODELE NADZORU BANKOWEGO: 1. JEDNOINSTYTUCJONALNY – nadzór sprawuje jedna instytucja (BC lub inny podmiot) nad wszystkimi jednostkami wykonującymi działalność bankową. Zalety: a) jednolita struktura b) doprecyzowanie odpowiedzialności c) łatwy dostęp do informacji i ich wymiana między pionami nadzoru d) brak sporów kompetencyjnych e) niższe koszty działalności organu nadzoru i podmiotów nadzorowanych Wady: a) zbyt standardowe działanie (jednakowe podejścia do problemu w różnych podmiotach) b) niebezpieczeństwo nieodróżnienia różnych ryzyk występujących w podmiotach działających w różnych sektorach rynku finansowego c) zbiurokratyzowana struktura, która nie potrafi szybko podejmować i egzekwować decyzji nadzorczych d) moral hazzard (oczekiwanie, że tak potężny nadzorca nie dopuści do problemów banków i zapewni stabilność systemu 2. WIELOINSTYTUCJONALNY – nadzór jest sprawowany wspólnie przez kilka instytucji, które mają ściśle określone kompetencje. Niezwykle istotny jest w tym przypadku problem współdziałania organów nadzorczych. Usytuowanie nadzoru bankowego w BC: Zalety: a) szeroka i wszechstronna wiedza BC na temat rynku finansowego, jego instrumentów i przewidywań makroekonomicznych b) informacje na temat poszczególnych rodzajów ryzyka bankowego c) rozumienie specyfiki działalności banków i bieżący kontakt z nimi d) pełniejsza suwerenności BC w polityce pieniężnej e) oszczędności kosztów niezbędnych do utworzenia odrębnego urzędu nadzoru Wady: a) możliwość położenia przez BC większego nacisku na działalność w zakresie polityki pieniężnej kosztem wykonania nadzoru bankowego b) cele polityki pieniężnej i nadzoru mogą być sprzeczne (pokus obniżek stóp % i zwiększania podaży pieniądza pozwalające zapobiegać upadłości banków. Może to jednak powodować utratę stabilności pieniądza c) trudność sprawowania nadzoru nad coraz liczniejszymi podmiotami w sektorze usług bankowych KOMISJA NADZORU BANKOWEGO – kolegialny organ. Funkcjonuje od stycznia 1998roku. Nie znajduje się w strukturze organizacyjnej NBP. Skład: 1. Prezes NBP – przewodniczący 2. Z-ca Przewodniczącego (MF lub delegowany sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów) 3. przedstawiciel Prezydenta RP 4. Prezes Bankowego Funduszu Gwarancyjnego 5. Przewodniczący KPWiG 6. Przedstawiciel Ministra Finansów 7. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. Głos doradczy: przedstawiciel Związku Banków Polskich Zadania: a) określenie zasad działalności banków zapewniających bezpieczeństwo powierzonych im przez klientów środków b) nadzór w zakresie przestrzegania przez banki ustaw, statutu i innych przepisów prawnych oraz norm finansowych c) okresowa ocena stanu ekonomiczno-finansowego banków d) wydawanie zezwoleń na utworzenie działalności banku e) prawo zawieszania działalności banku i wnioskowanie o jego upadłości f) nakładanie na banki kar przewidzianych w ustawie prawo bankowe g) opiniowanie zasad organizacji nadzoru i ustalania trybu jego wykonania Nadzór skonsolidowany : występuje wówczas, gdy ocenia ryzyko, na jakie bank jest narażony z tytułu powiązań kapitałowych z innymi podmiotami oraz jeżeli podejmuje konieczne działania aby zminimalizować nadmierne ryzyko. Podmioty związane z bankiem nie są więc nadzorowane jak bank. Oceniane jest ryzyko wynikające z takich powiązań, a jeżeli to konieczne to jest ono także ograniczone: Dyrektywy unijne dotyczące nadzoru skonsolidowanego: 1. definiują firmę macierzystą i podmiot zależny 2. dają nadzorowi władzę do podejmowania decyzji dotyczących występowania powiązań między podmiotami 3. uznają potrzeby uzyskiwania informacji o podmiotach powiązanych kapitałowo z bankiem 4. uznają konieczność weryfikacji dokładności informacji otrzymanych przez nadzór bankowy łącznie z koniecznością przeprowadzenia inspekcji na miejscu w uzasadnionych przypadkach 5. uznają konieczność minimalizacji ryzyka wynikającego z powiązań banku, poprzez limity i w konkretnych przypadkach podejmowanie działań naprawczych W Polsce (w myśl ustawy PRAWO HANDLOWE) nadzorowi skonsolidowanemu podlega bank krajowy, który : 1. jest podmiotem dominującym w stosunku do innego banku krajowego, zagranicznego, instytucji kredytowej, finansowej lub przedsiębiorstwa pomocniczego usług bankowych lub który posiada bliskie powiązania z innymi podmiotami lub podmiotem 2. działa w holdingu finansowym 3. działa w holdingu o działalności mieszanej Sprawowanie nad bankiem nadzoru skonsolidowanego nie wyłącza stosowania przepisów ustawowych regulujących działalność banku jako podmiotu podlegającego nadzorowi indywidualnego. PODMIOT DOMINUJĄCY- taki podmiot, który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego (KNB) może wymierzać znaczący wpływ na podmiot zależny. INSTYTUCJE KREDYTOWE : podmiot, który ma swoją siedzibę za granicą RP na terytorium jednego z państw UE prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek na podstawie zezwolenia władz narodowych. Działalność polegająca na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych podmiotowi jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniem kredytów lub wydawaniem pieniądza elektrycznego.] INSTYTUCJE FINANSOWE podmiot nie będący bankiem, który łącznie co najmniej 75% przychodów uzyskuje z wykonywanej przez siebie działalności w zakresie: - nabywanie lub zbywanie udziałów i akcji - udzielanie pożyczek ze środków własnych - udostępnianie składników majątkowych na podstawie umów leasingu - świadczenie usług w zakresie obrotu wierzytelnościami - świadczenie usług związanych z transferem środków pieniężnych w zakresie emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi - udzielanie gwarancji, poręczeń lub zaciąganie innych zobowiązań nie ujmowanych w bilansie - prowadzenie na rachunku własnym lub nie własnym obrotów w zakresie operacji terminowych(obrót na rynku pieniężnym i papierów wartościowych) - uczestniczenie w emisji akcji lub świadczenie usług związanych z emisją - świadczenie usług dotyczących zarządzania aktywami - świadczenie usług w zakresie doradztwa finansowego w tym inwestycyjnego - świadczenie usług brokerskich na rynku pieniężnym PRZEDSIĘBIORSTWA POMOCNICZE USŁUG BANKOWYCH: podmiot, którego podstawowa działalność ma charakter pomocniczy w stosunku do podstawowej działalności jednego lub więcej banków w szczególności polegająca na zarządzaniu własnym lub powierzonym majątkiem i na świadczeniu usług w zakresie przetwarzania danych HOLDING FINANSOWY: grupa co najmniej 2 podmiotów, w której podmiot dominujący jest instytucją finansową, a w skład grupy wchodzą wyłącznie lub w większości banki i instytucje finansowe i przynajmniej jednym podmiotem zależnym jest bank. HOLDING O DZIAŁALNOŚCI MIESZANEJ: grupa co najmniej 2 podmiotów, w której podmiotem dominującym jest podmiot nie będący bankiem ani instytucją finansową, a przynajmniej jednym podmiotem zależnym jest bank. 1. 2. 3. 4. 5. BANKI DRUGIEGO SZCZEBLA (KOMERCYJNY) wprowadza zdecentralizowany pieniądz wkładowy, który ma charakter pochodny wszystkie banki poza BC szczególne przedsiębiorstwo dwuźródłowy obieg pieniężny orientują działalność na zysk ZASADY: 1. samodzielność (w granicach prawa bankowego, podejmowanie decyzji co do struktury organizacyjnej, itd.) 2. samofinansowanie (koszty musi pokryć z osiąganych przychodów) 3. konkurencyjność (2 aspekty: ekonomiczny i poza ekonomiczny, np. jakość, skuteczność, szybkość usługi) 4. komercjalizm (nastawianie na zysk) 5. uniwersalizm (przyjęcie takich samych zasad co do tworzenia banku, jego likwidacji, nadzoru, wykonywania wszystkich czynności bankowych czy możliwości tworzenia przez bank sieci oddziałów) Wyodrębnia się banki : 1. uniwersalne 2. specjalistyczne (wyspecjalizowane) W Polsce podział ze względu na formę prawną: Bank państwowy (ok. 3) BGŻ,PKO,BGK - Tworzone na wniosek Ministra Skarbu Państwa przez Radę Ministrów zaopiniowane przez Komisję Nadzoru Bankowego. Banki spółdzielcze (ok. 660) Banki w formie spółki akcyjnej (ok.60) Ad 2 i 3.Tworzone na podstawie zezwoleń Komisji Nadzoru Bankowego wydawane w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. W ujęciu wartościowym największy udział mają banki akcyjne mniejszy państwowy, najmniejszy spółdzielczy (są niedokapitalizowane) SPECJALIZACJA BANKU TO WYODRĘBNIENIE BANKÓW: 1. wykonujących wybrane czynności bankowe (s. funkcjonalna , np. hipoteczne, kasy oszczędnościowe) 2. ze względu na branżę, którą bank obsługuje (s. branżowa, Bank Rozwoju Eksportu) 3. działających na określonym terenie (s. terytorialne Banki Komunalne) Typowe banki: inwestycyjne i hipoteczne BANKI SPECJALISTYCZNE: Bankowość inwestycyjna: obejmuje czynności związane z pozyskiwaniem kapitału finansowego przez podmiot trzeci. Do czynności wchodzących w zakres bankowości inwestycyjnej zaliczamy m. in. : Organizowanie emisji papierów wartościowych Pośrednictwo w nabywaniu i zbywaniu pap. wart. Prowadzenie depozytów pap. wart. oraz systemu obrotu tymi papierami Doradztwo w zakresie obrotu papierami wart. Prowadzenie rachunków papierów wart. Zarządzanie cudzym pakietem papierów wart. na zlecenie Zarządzanie jednostkami uczestnictwa funduszy inwestycyjnych Pośredniczenie i uczestniczenie w obrocie prawami pochodnymi Obsługa procesów łączenia oraz przejęć spółek kapitałowych Przygotowywanie prospektów oraz memorandów Przeprowadzanie subemisji Organizacja procesów sekurytyzacyjnych Doradztwo w zakresie prywatyzacji Mogą być wykonywane przez banki uniwersalne. BANKI HIPOTECZNE Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych (1997) DEF. : Zajmuje się udzielaniem kredytów zabezpieczonych na hipotece nieruchomości, środki na udzielanie tych kredytów Bank Hipoteczny mobilizuje w drodze sprzedaży tzw. Listów zastawnych Zabezpieczeniem emisji listów zastawnych jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości. Kasy Oszczędnościowo-Budowlane: udzielają kredytów na ... Ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów ... BANKI UNIWERSALNE Dokonuje wszystkich czynności bankowych czyli nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym (ilościowym, regionalnym, klientowskim, branżowym, ilościowo-cenowym) Czynności : - Stricto bankowe - Może wykonywać bank lub inne podmioty Czynności zastrzeżone dla banków: Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunku tych wkładów Prowadzenie innych rachunków bankowych Udzielanie kredytów Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych i otwieranie akredytyw Emitowanie bankowych papierów wartościowych Przeprowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych Wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektrycznego Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach Czynności nie zastrzeżone dla banków: Udzielanie pożyczek pieniężnych i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy Wydawanie kart płatniczych i wykonywanie operacji przy ich użyciu Terminowe operacje finansowe Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnienie skrytek sejfowych Wykonywanie czynności obrotu dewizowego Udzielanie i potwierdzanie poręczeń Wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych Bankowy Fundusz Gwarancyjny – grudzień 1994; w życie weszła luty 1995 Misja: działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilizacji banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego w Polsce. Podstawowym zadaniem gwarantowanie depozytów, którego realizacji służą: ochrona wkładów do określonej wysokości oraz ich zwrot deponentom w przypadku ogłoszenia upadłości banku (funkcja gwarancyjna) działania zapobiegające upadłości banku poprzez udzielanie pomocy finansowej (funkcja pomocna) gromadzenie i analiza informacji o bankach (system wczesnego ostrzegania) Zakres podmiotowy ustawy o BFG: ­ banki krajowe w rozumieniu ustawy z dnia 29.08.1997 Prawo Bankowe ­ oddziały banków mających siedzibę w państwie nie będącym członkiem UE, wykonujące działalność na terenie RP, o ile nie są uczestnikami systemu gwarantowania środków pieniężnych albo gdy system, w którym uczestniczą nie zapewnia gwarantowania środków do wysokości określonej w ustawie Funkcja pomocowa BFG: ­ udzielanie bankom pożyczek, gwarancji i poręczeń na warunkach korzystniejszych od stosowanych przez banki (przeznaczone mogą być na usunięcie stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności, na zakup udziałów, akcji banku przejmowanego, przejęcie lub połączenie banku z innym bankiem). Środki te nie mogą być większe łącznej kwoty, którą należałoby wypłacić deponentom z tyt. gwarancji w przypadku upadłości banku. Konieczne jest także przedstawienie Zarządowi BFG pozytywnej opinii KNB o programie naprawczym. Zakłada się także, że bank wykorzysta gwarancje lub poręczenia na pozyskanie korzystnych lokat międzybankowych, uzyskanie kredytu od innego banku, pozyskanie i utrzymanie dużych depozytów od osób fizycznych i prawnych, pozyskanie nowych akcjonariuszy. ­ zakup przez BFG bezspornych wierzytelności banków o ile nie są zakwalifikowane do zagrożonych (fundusz może wierzytelność sprzedać po cenie niższej od ceny zakupu, ale nie więcej niż o 50%, chyba że wierzytelność odkupuje bank, który ją sprzedał, wówczas cena ta nie może być niższa od ceny zakupu. Gdy wierzytelność wynika z czynności objętych tajemnicą bankową, jej nabywcą mogą być tylko banki). Źródła finansowania funkcji gwarancyjnej i pomocowej BFG: 1. Działalność gwarancyjna – specjalnie tworzony przez każdy bank tzw. fundusz ochrony środków gwarantowanych. Przeznacza się na niego do 0,4% sumy środków pieniężnych zgromadzonych na wszystkich rachunkach stanowiących podstawę do obliczenia rezerwy obowiązkowej (aktywa stanowiące pokrycie tych funduszy banki lakują w skarbowych papierach wartościowych i bonach pieniężnych NBP oraz deponują na rachunku depozytowym w NBP lub KDPW). 2. Działalność pomocowa – każdy bank wpłaca do BFG składkę roczną w wysokości nie przekraczających: ­ 0,4% sumy aktywów bilansowych oraz gwarancji i poręczeń ważonych ryzykiem ­ 0,2% sumy ważonych ryzykiem powstałych zobowiązań pozabilansowych, pozabilansowych wyłączeniem kredytów … , dla których stawka wynosi 0 (tak ustalone opłaty pomniejszają się obecnie o 50%, kwotę tę wnosi bowiem do Funduszu NBP). Inne źródła finansowania BFG: 1. dochody z udzielonych przez Fundusz pożyczek 2. z oprocentowania papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez SP czy NBP 3. środki uzyskane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej 4. kredyty udzielane przez NBP 5. ewentualne dotacje z budżetu na zasadach określonych w prawie budżetowym 6. jednorazowa wpłata na rzecz BFG wniesiona przez Ministra Finansów i NBP w wysokości 50mln zł., na początku jego działalności (Fundusz jest także zwolniony od podatku dochodowego od osób prawnych, a roczna opłata na rzecz Funduszu oraz wykorzystane przez Fundusz. Środki pochodzące z funduszu ochrony są uznane za koszt uzyskania przychodu banków objętych systemem gwarantowania. Budżet partycypuje więc w ten sposób w finansowaniu BFG.) Europejski System Banków Centralnych – brak osobowości 1. Europejski Bank Centralny EBC – ma osobowość prawną 2. Banki centralne krajów członkowskich – ma osobowość prawną Organy decyzyjne EBC: 1. Zarząd (prezes, wiceprezes, 4 członków) Zadania: ­ Przygotowywanie posiedzeń Rady Zarządzającej ­ Realizacja polityki pieniężnej zgodnie z kierunkami i decyzjami podjętymi przez Radę Zarządzającą ­ Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy bieżące EBC ­ Wydawanie koniecznych instrukcji dla narodowych banków centralnych ­ Organ administracyjny 2. Rada Zarządzająca (członkowie zarządu + prezesi banków centralnych strefy euro) Zadania: ­ Kształtowanie polityki pieniężnej (określa jej cele i instrumenty) ­ Rola doradcza EBC ­ Decyduje o wewnętrznej strukturze EBC ­ Wydaje decyzje o emisji euro ­ Decyzje w sprawach pośrednich celów monetarnych ­ Decyduje o podstawowych stopach procentowych i rezerwach ESBC 3. Rada generalna (Zarząd + prezesi banków centralnych wszystkich krajów UE): Funkcje: ­ Doradcza ­ Wspomagająca ­ Administracyjna 1. Instytucjonalna (żaden organ zewnętrzny nie ma prawa do udzielania bankowi instrukcji, zawieszania lub anulowania decyzji, kontrolowania ich legalności, prawa głosu w jego organach, wstępnego konsultowania decyzji podejmowanych przez banki centralne) 2. Personalna (kadencja prezesa co najmniej 5 lat, odwołanie tylko wtedy gdy nie jest w stanie pełnić funkcji oraz skazania za popełnione z winy umyślnej przestępstwo. Zakaz wykonywania przez członków organu decyzyjnego funkcji poza tym organem). 3. Funkcjonalna (dokładnie określa zakres kompetencji i odpowiedzialność banków centralnych. Bank Centralny działający w ramach ESBC nie może swobodnie dobierać podstawowych celów swojej polityki pieniężnej, gdyż są wyznaczone …). 4. Finansowa (wyraża się w zapewnieniu NBC dostatecznych środków na prawidłowe wykonywanie zadań odnoszących się do uczestnictwa w ESBC. W Traktacie sformułowano zasady gospodarki finansowej ESBC, zasady podziału dochodów i zysku netto pomiędzy NBC, sposób kształtowania warunków pracy i płacy dla personelu). Podstawowy cel ESBC i EBC – stabilizacja cen na terenie UGiW. Obecnie jest on interpretowany jako roczna stopa inflacji wynosząca nie więcej niż 2% w perspektywie średnioterminowej. Najważniejsze zadania EBC: 1. Organizowanie funkcjonowania ESBC oraz jego kontrola 2. Kształtowanie i realizacja polityki rezerw obowiązkowych 3. Decyzje dotyczące operacji kredytowych i operacji otwartego rynku oraz ich przeprowadzeni9e z NBC 4. Realizowanie funkcji emisyjnej 5. Przeprowadzenie razem z NBC operacji zagranicznych oraz administrowanie oficjalną rezerwą dewizową Wspólnoty 6. Zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu płatności i rozliczeń pieniężnych w Unii i w relacjach z państwami trzecimi 7. Gromadzenie informacji statystycznych oraz opracowywanie rocznych raportów ESBC FINANSE PUBLICZNE ­ Obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem a w szczególności: pobieranie i gromadzenie dochodów wydatkowanie środków publicznych finansowanie deficytu zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne zarządzanie środkami publicznymi zarządzanie długiem publicznym Do sektora finansów publicznych zalicza się: Organy: władzy publicznej, administracji rządowej, kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych Fundusze celowe Państwowe szkoły wyższe Jednostki badawczo-rozwojowe Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej Państwowe lub samorządowe instytucje kultury ZUS, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne Państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego Środki ­ ­ ­ ­ publiczne: dochody publiczne środki ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi przychody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora publicznego: a) ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostki samorządu terytorialnego c) ze spłat pożyczek, udzielonych ze środków publicznych d) publicznych optymalnych pożyczek kredytów przychody jednostek organizacyjnych i osób prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z działalności i innych źródeł
