TEZY WYKADU
advertisement
dr Witold Płowiec Podstawowe problemy związane z wykonywaniem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przez prawodawcę – tezy wykładu 1. Skutkiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK) o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów jest utrata mocy obowiązującej regulacji niezgodnej z Konstytucją lub aktem normatywnym wyższego rzędu. TK nie ma kompetencji prawotwórczych i nie może w miejsce niekonstytucyjnych przepisów ustanowić nowych przepisów, zgodnych z ustawą zasadniczą, ani nakazać organom upoważnionym do tworzenia prawa ustanowienia regulacji zgodnych ze standardami konstytucyjnymi. Tymczasem utrata mocy obowiązującej przepisów prawnych na skutek wydania orzeczenia przez TK może prowadzić do rozmaitych dysfunkcjonalności systemu prawa. W związku z tym TK stwierdza, że zawsze musi liczyć się ze skutkami swoich rozstrzygnięć i zobowiązany jest do przeciwdziałania powstaniu w ich następstwie stanu prawnego niezgodnego z normami, zasadami i wartości konstytucyjnymi, co z kolei prowadziłoby do wtórnej niekonstytucyjności1. Z perspektywy TK wykonywanie jego orzeczeń przez prawodawcę i organy stosujące prawo jest zatem pochodną skutków jakie wywoła orzeczenie TK. Skutki te wyznacza Konstytucja, ale wobec lakoniczności jej uregulowań w tym zakresie TK dysponuje znaczną swobodą w ich precyzowaniu w konkretnej sprawie kontroli konstytucyjności. 2. Od początku swojej działalności TK borykał się ze skutkami swoich orzeczeń oraz reakcją na nie innych organów władzy publicznej, czyli zjawiskami, które wchodzą w zakres problematyki wykonywania orzeczeń TK. Na gruncie przepisów konstytucyjnych z 1952 r. i ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym 2 orzeczenia TK o niezgodności ustaw z Konstytucją nie miały charakteru ostatecznego, ponieważ podlegały rozpatrzeniu przez Sejm (art. 33a ust. 2 przepisów konstytucyjnych z 1952 r.). Ostateczne 1 Zob. np. wyroki TK z: 31 stycznia 2001 r., sygn. P 4/99, OTK ZU 2001, nr 1, poz. 5; 10 grudnia 2002 r., sygn. P 6/02, OTK ZU-A 2002, nr 7, poz. 91; 27 kwietnia 2004 r., sygn. K 24/03, OTK ZU-A 2004, nr 4, poz. 33. 2 Dz. U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470, ze zm. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego były natomiast orzeczenia TK o niezgodności podustawowych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami (art. 33a ust. 3 przepisów konstytucyjnych z 1952 r.). 3. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. orzeczeniom TK nadano moc powszechnie obowiązującą i ostateczność (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Jednak nie wszystkie orzeczenia TK stały się ostateczne wraz z wejściem w życie Konstytucji, tj. 17 października 1997 r. Przeciwnicy ostateczności orzeczeń TK doprowadzili bowiem do wprowadzenia do Konstytucji przepisu przejściowego, który zawieszał na dwa lata ostateczność orzeczeń TK o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie (art. 239 ust. 1 Konstytucji). 4. Z orzecznictwa TK wynika, że moc powszechnie obowiązująca orzeczeń TK oznacza, że orzeczenia te wiążą wszystkie podmioty prawa, w tym organy władzy publicznej. Doktryna prawa zwraca uwagę również na jeszcze inny aspekt mocy powszechnie obowiązującej orzeczeń TK, jakim jest zdolność do wywierania skutków prawnych wykraczających poza rozstrzygnięcie określonej sprawy. Następstwem orzeczenia TK może być bowiem zmiana w systemie obowiązującego prawa. Z kolei ostateczność orzeczeń TK, w myśl poglądu wyrażonego przez pełny skład TK, powoduje ich niewzruszalność zarówno w postępowaniu przed TK, jak i w każdym innym poddanym uregulowaniu w drodze ustawy. 5. Brak reakcji organów kompetentnych do stanowienia prawa na orzeczenia TK oraz spory co do skutków orzeczeń TK w sferze stosowania prawa skłoniły TK do systematycznego zajęcia się tą problematyką. Począwszy od 2004 r., działający w ramach Biura TK, Zespół Orzecznictwa i Studiów rozpoczął systematyczną analizę skutków orzeczeń TK w sferze stanowienia i stosowania prawa. 6. Od 2005 r. wykonywaniem orzeczeń TK zajął się Senat. Zmieniony regulamin Senatu3 powierzył Komisji Ustawodawczej Senatu analizę orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i podejmowanie działań ustawodawczych mających na celu ich wykonanie4. Jednocześnie w Biurze Legislacyjnym Kancelarii Senatu RP opracowano założenia systemu wykonywania orzeczeń TK. Uchwała Senatu RP z dnia 9 listopada 2005 r. w sprawie zmiany Regulaminu Senatu (M. P. Nr 71, poz. 975). Pkt 13 załącznika do uchwały Senatu RP z dnia 23 listopada 1990 r. – Regulamin Senatu (M. P. z 2002 r. Nr 54, poz. 741, ze zm.). 3 4 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W 2007 r. do regulaminu Senatu5 dodano dział IXa zatytułowany „Wykonywanie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego”. Zgodnie z art. 85a regulaminu Senatu „Marszałek Senatu kieruje orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego: 1) o niezgodności ustawy lub jej części, 2) o zgodności ustawy lub jej części, z którego treści wynika potrzeba dokonania zmian w ustawie, 3) sygnalizujące uchybienia i luki w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej do Komisji Ustawodawczej, zlecając jej zbadanie konieczności podjęcia działań ustawodawczych w tym zakresie”. 7. Od 2009 r. zadaniem Rządowego Centrum Legislacji (dalej: RCL) jest m.in. analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w zakresie wpływu na polski system prawa. W celu realizacji tego zadania Departament Prawny i Orzecznictwa RCL analizuje orzecznictwo TK i monitoruje wykonywanie orzeczeń TK. Wyniki tych analiz zamieszczane są na stronie internetowej RCL. Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa6 po zmianie z maja 2011 r.7 zobowiązuje Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów do prowadzenia wykazów prac legislacyjnych. Wykazy te dostępne są w Biuletynie Informacji Publicznej i zawierają również projekty założeń aktów normatywnych oraz projekty aktów normatywnych wykonujących orzeczenia TK. 8. Analiza przepisów Konstytucji oraz ich rozumienia przez TK prowadzi do wniosku, że wykonywanie orzeczeń TK jest obowiązkiem zarówno prawodawcy, jak i organów stosujących prawo, w szczególności sądów. Obowiązek ten przejawia się w dwóch aspektach: pozytywnym i negatywnym. Źródłem tego obowiązku jest moc powszechnie obowiązująca orzeczeń TK (art. 190 ust. 1 Konstytucji) w związku z zasadami państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), legalizmu (art. 7 Konstytucji) oraz nadrzędności Konstytucji (art. 8 ust. 1 Konstytucji). W odniesieniu do prawodawcy obowiązek wykonywania orzeczeń TK polega na dokonywaniu takich zmian w systemie prawa, które zapewnią, że system prawa będzie spójny Uchwała Senatu RP z dnia 9 listopada 2007 r. w sprawie zmiany Regulaminu Senatu (M. P. Nr 86, poz. 925) Dz. U. nr 169, poz. 1414, ze zm.; dalej: ustawa o działalności lobbingowej. 7 Ustawa z dnia 13 maja 2011 r. o zmianie ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. nr 161, poz. 966). Ustawa ta weszła w życie 1 września 2011 r. 5 6 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i zupełny, a normy prawne podkonstytucyjne będą w możliwe najwyższym stopniu realizować zasady, normy i wartości konstytucyjne (aspekt pozytywny) oraz zakazie stanowienia norm prawnych niezgodnych z Konstytucją, w szczególności zakazie powtórnego stanowienia norm prawnych wcześniej uznanych przez TK za niezgodne z Konstytucją (aspekt negatywny). 9. W obowiązującej Konstytucji skutki orzeczeń TK zostały uregulowane w art. 190 ust. 3 i 4 Konstytucji. Regulacja ta jest dość skromna, jeśli wziąć pod uwagę, że twórcy Konstytucji wykluczyli możliwość doprecyzowania jej w ustawie. Ustawa, jak przewiduje art. 197 Konstytucji, może bowiem określać tylko organizację TK oraz tryb postępowania przed TK. Lakoniczność art. 190 ust. 3 i 4 Konstytucji bardziej sprzyja sporom interpretacyjnym niż odnajdywaniu rozwiązań problemów pojawiających się w praktyce orzeczniczej TK. 10. Wyjaśniając skutki swoich orzeczeń dla systemu prawa, które zostały uregulowane w art. 190 ust. 3 Konstytucji, TK stwierdził, że skutkiem orzeczenia negatoryjnego jest utrata mocy obowiązującej przepisów niezgodnych z Konstytucją z dniem wejścia w życie orzeczenia TK albo w innym terminie określonym przez TK. Akt normatywny lub jego część (konkretnie oznaczone przepisy) uznane przez TK za niezgodne z Konstytucją zostają usunięte z systemu prawa, przestają być jego elementem. Skutek ten następuje niezależnie od działań innych organów państwa. 11. TK przyjął, że w sytuacji, gdy stwierdzi niekonstytucyjność trybu uchwalenia aktu normatywnego, to przepisy w nim zawarte są nieważne od momentu ich uchwalenia. Natomiast – co do zasady – skutkiem jego orzeczenia o niekonstytucyjności treści aktu normatywnego jest utrata mocy obowiązującej tego aktu z dniem ogłoszenia orzeczenia we właściwym dzienniku urzędowym. 12. Wprowadzone przez Konstytucję zasady ostateczności i mocy powszechnie obowiązującej orzeczeń TK, w pełni mające zastosowanie od 17 października 1999 r., nie oznaczają jednak, że po wydaniu wyroku przez TK prawodawca czy też organy stosujące prawo nie mają obowiązku podjęcia określonych działań. Skoro skutkiem wyroku TK o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją jest utrata jego mocy obowiązującej, to tak daleko idąca ingerencja w system prawa może spowodować luki konstrukcyjne, odebranie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kompetencji lub uprawnień określonym podmiotom, zniesienie obowiązków oraz rozmaite problemy intertemporalne i interpretacyjne. Oczywiście zdarzają się wypadki, że orzeczenie negatoryjne w pełni przywraca spójność systemu prawa albo też zapobiega powstaniu tej niespójności i prawodawca jest zwolniony od podjęcia właściwych działań naprawczych. W praktyce wypadki te mogą wiązać się np. z kontrolą prewencyjną albo kontrolą przepisów już nieobowiązujących. 13. Skutki orzeczeń TK nie ograniczają się jednak tylko do usunięcia niekonstytucyjnych przepisów z systemu prawa. Jak stanowi art. 190 ust. 4 Konstytucji „Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania”. Interpretując ten przepis TK stwierdził, że jego orzeczenie negatoryjne nie prowadzi do automatycznej eliminacji z porządku prawnego skutków rozstrzygnięć wydanych na podstawie niekonstytucyjnych przepisów. Sanacji tych skutków służy konstytucyjne prawo do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania w celu ponownego rozpatrzenia sprawy w stanie prawnym ukształtowanym orzeczeniem TK. Jednocześnie według TK prawo do wznowienia, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia w następstwie negatoryjnego orzeczenia TK jest podmiotowym konstytucyjnym prawem uprawnionego. 14. Twórcy Konstytucji przyznali TK kompetencję dzięki, której może on kształtować skutki swoich orzeczeń negatoryjnych i w ten sposób wpływać na ich wykonanie. Kompetencją tą jest możliwość odraczania w czasie eliminacji niekonstytucyjnych przepisów. Zgodnie z Konstytucją orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny – dwunastu miesięcy (art. 190 ust. 3 zdanie 1 i 2 Konstytucji). Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 15. W praktyce orzeczniczej TK wykształcił również inne instrumenty, które służą minimalizowaniu skutków jego orzeczeń i kształtowaniu sposobu ich wykonania. Można do nich zaliczyć: domniemanie konstytucyjności, wykładnię w zgodzie z Konstytucją, ujęcie wyroku w sposób zakresowy, interpretacyjny albo aplikacyjny oraz konstrukcję odżycia przepisów. Domniemanie konstytucyjności jest najczęściej stosowane przez TK jako punkt wyjścia kontroli przepisów i koresponduje z rozkładem ciężaru dowodu w postępowaniu przed TK. TK uznaje, że zaskarżonym przepisom przysługuje domniemanie zgodności z Konstytucją dopóki podmiot inicjujący kontrolę nie przedstawi takich argumentów, które uchylą to domniemanie. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem TK wykładnia w zgodzie z Konstytucją nakazuje spośród kilku możliwych interpretacji przepisu wybrać ten, który umożliwia najpełniejsze urzeczywistnienie norm, zasad i wartości konstytucyjnych. Wyrok zakresowy to orzeczenie, w którego sentencji TK stwierdza zgodność albo niezgodność z Konstytucją określonego zakresu normy prawnej. Skutkiem negatoryjnego wyroku zakresowego nie jest utrata mocy obowiązującej przepisu, ale pewnych treści normatywnych. Wyrok interpretacyjny to orzeczenie, w którego sentencji TK stwierdza zgodność albo niezgodność z Konstytucją zaskarżonego przepisu w określonym jego rozumieniu. Negatoryjny wyrok interpretacyjny nie eliminuje przepisu, ale określony sposób jego interpretacji. Wyrok aplikacyjny to orzeczenie, w którego sentencji TK stwierdza nie tylko zgodność albo niezgodność z Konstytucją zaskarżonego przepisu, ale nadto rozstrzyga o skutkach prawnych tego orzeczenia dla ukształtowanych przed dniem jego ogłoszenia sytuacji prawnych. Konstrukcję odżycia przepisów TK zastosował kilkakrotnie w sytuacji, gdy orzekł niekonstytucyjność przepisu zmieniającego z powodu naruszenia trybu jego uchwalenia. TK uznawał wówczas, że odżycie przepisów poprzednio obowiązujących, które uchylał niekonstytucyjny przepis następuje ex lege. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Każdy z wymienionych instrumentów służy TK do minimalizowania negatywnych skutków swoich orzeczeń i jednocześnie ma wpływ na sposób ich wykonywania przez organy stanowiące i stosujące prawo. Wskazówki dotyczące wykonywania orzeczeń TK dla prawodawcy i sądów TK formułuje często w uzasadnieniach swoich orzeczeń – najczęściej w uzasadnieniach wyroków negatoryjnych, ale niekiedy również w uzasadnieniach wyroków afirmatywnych oraz postanowień, w szczególności postanowień sygnalizacyjnych. I chociaż uzasadnienie wyroku TK nie ma mocy powszechnie obowiązującej, to jednak pewne jego fragmenty stanowiąc ratio decidendi są w szczególny sposób związane z sentencją i stanowić mogą w pewnym sensie jej uzupełnienie. TK podkreśla przy tym, że nie ma kompetencji do zastępowania ustawodawcy czy wskazywania mu jakie przepisy powinien ustanowić ani też do narzucania sądom sposobu rozstrzygania spraw. Wyjaśnianie skutków swoich orzeczeń oraz wskazówki dotyczące ich wykonania TK postrzega jako przejaw ochrony konstytucyjności porządku prawnego. Samo bowiem wyeliminowanie niekonstytucyjnych norm prawnych z systemu w następstwie orzeczenia TK w wielu wypadkach jest niewystarczające a zapewnienie stanu zgodnego z Konstytucją wymaga aktywności prawodawcy lub sądów. 16. Wyroki TK wyznaczają na przyszłość ramy swobody regulacyjnej w kwestiach, które będą w przyszłości przedmiotem ustawodawstwa zwykłego, a które dotyczą sposobu rozumienia wzorców konstytucyjnych. Stanowienie prawa z uwzględnieniem dorobku orzeczniczego TK jest zatem również przejawem wykonywania tych orzeczeń. W szczególności prawodawca nie może stanowić przepisów, które już wcześniej TK uznał za niekonstytucyjne. Niestety w praktyce zdarza się, że ustawodawca powtórnie stanowi przepisy uznane wcześniej przez TK za niekonstytucyjne. 17. Najwięcej uwagi w uzasadnieniach swoich wyroków TK poświęca wykonywaniu orzeczeń z klauzulą odroczenia. Z orzecznictwa TK wynika, że odroczenie terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego służy minimalizacji negatywnych skutków orzeczenia o jego niekonstytucyjności. Odraczając termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów, TK daje czas prawodawcy na dokonanie odpowiednich zmian w systemie prawa i możliwość innego ukształtowania skutków prawnych niż w wypadku eliminacji przepisów w następstwie orzeczenia TK. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18. Wydając wyrok o niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego, TK na ogół stwierdza konieczność podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych przez prawodawcę. W ocenie TK, ze specyfiki tego typu wyroków, uznających niekonstytucyjność przepisów ze względu na brak w nich pewnych elementów koniecznych z punktu widzenia ustawy zasadniczej, wynika, że nie powodują one utraty mocy obowiązującej tych regulacji. Ich skutkiem jest potwierdzenie – wynikającego z Konstytucji – obowiązku ustanowienia regulacji prawnych niezbędnych dla realizacji norm konstytucyjnych. 19. Na potrzebę podjęcia działań legislacyjnych TK zwraca uwagę również w uzasadnieniach orzeczeń zakresowych i interpretacyjnych. Jak twierdzi TK skutkiem wyroku zakresowego jest eliminacja tylko jednej spośród norm, dających się z danego przepisu wyinterpretować. 20. W uzasadnieniach swoich orzeczeń TK formułuje też wskazówki dotyczące ich wykonywania przez sądy, ponieważ to przede wszystkim na nich spoczywa ciężar wiążącego rozstrzygania spraw w oparciu o system prawa ukształtowany orzeczeniem TK. Skutkiem wyroku negatoryjnego TK jest nie tylko, jak już wspomniano, eliminacja niekonstytucyjnej normy prawnej z systemu prawnego, ale także możliwość ponownego rozstrzygnięcia spraw na podstawie zmienionego w następstwie wyroku TK stanu prawnego. Negatoryjny wyrok TK ma więc wpływ na sprawy już rozstrzygnięte, będące w trakcie rozstrzygania oraz rozstrzygane w przyszłości przez sądy. W związku z tym najwięcej uwagi TK poświęca wyjaśnieniu sądom problemów intertemporalnych związanych z jego orzeczeniami. 21. TK stoi na stanowisku, że art. 190 ust. 3 Konstytucji dotyczy tylko momentu zmiany stanu prawnego na skutek negatoryjnego wyroku TK, tj. wyeliminowania normy uznanej za niekonstytucyjną z systemu prawa. Nie przesądza natomiast zakresu czasowego zastosowania stanu prawnego ukształtowanego wyrokiem Trybunału. Wobec sytuacji już ukształtowanych na podstawie normy uznanej za niekonstytucyjną – sanację zapewnia art. 190 ust. 4 Konstytucji, niekonstytucyjnego którego przepisu. celem Przepis ten jest usuniecie skutków obowiązywania nie przewiduje jednak automatycznego wyeliminowania takich rozstrzygnięć (i ich skutków), a stwarza tylko możliwość ponownego rozpatrzenia danej sprawy na podstawie zmienionego stanu prawnego, ukształtowanego w Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego następstwie orzeczenia Trybunału o niezgodności aktu normatywnego z przepisem mającym wyższą rangę w hierarchicznie zbudowanym systemie prawnym. 22. TK dostrzega również, że nie wszystkie skutki niekonstytucyjnych przepisów dadzą się odwrócić w wyniku zastosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji. Zdaniem TK, wzruszenie aktów indywidualnych po negatoryjnym orzeczeniu w trybie art. 190 ust. 4 Konstytucji nie jest dopuszczalne w sytuacjach, gdy: – określone prawa albo obowiązki powstawały z mocy prawa (ex lege) bez wydawania orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych lub innych rozstrzygnięć; – prowadziłoby do powstania skutków niezgodnych z Konstytucją, w szczególności do legitymizowania zachowań naruszających prawo; – prawomocne orzeczenia sądowe, ostateczne decyzje administracyjne lub inne rozstrzygnięcia zapadły na podstawie przepisów zgodnych z przepisami konstytucyjnymi obowiązującymi w chwili ich wydania; – orzeczenie to dotyczy przepisów ustrojowych lub przepisów, które nie stanowiły podstawy prawnej orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych lub innych rozstrzygnięć; – orzeczenie to dotyczy wyłącznie trybu wprowadzenia przepisów do systemu prawa, przy jednoczesnym uznaniu, że są one zasadne merytorycznie. Zdaniem TK, w pewnych sytuacjach próby restytucji konstytucyjności mogłyby wręcz doprowadzić do wtórnej niekonstytucyjności. 23. TK zaznacza, że przewidziane w Konstytucji skutki orzeczenia negatoryjnego: utrata mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów od daty ogłoszenia wyroku (art. 190 ust. 3 Konstytucji) oraz możliwość doprowadzenia do ponownego rozstrzygnięcia sprawy indywidualnej (art. 190 ust. 4 Konstytucji) nie wyczerpują wszystkich konsekwencji czasowych takiego orzeczenia. W szczególności sądy muszą rozstrzygnąć problem quid iuris w sytuacji, w której rozważają zastosowanie przepisów uznanych za niekonstytucyjne po wyroku TK, stwierdzającym tę niekonstytucyjność. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TK, utrata mocy obowiązującej przepisu w następstwie ogłoszenia orzeczenia TK o jego niekonstytucyjności we właściwym dzienniku Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego urzędowym powoduje, że przepis ten nie może być stosowany do oceny jakichkolwiek stanów faktycznych. Orzeczenie TK o niekonstytucyjności danej normy stwarza bowiem dla organów stosujących prawo wskazówkę, przełamującą zwykłe zasady prawa intertemporalnego i zasady decydujące o wyborze prawa właściwego w momencie stosowania prawa. W wypadku orzeczenia TK o niekonstytucyjności kontrolowanej normy, obowiązuje norma intertemporalna, mająca pierwszeństwo (z racji konstytucyjnej genezy) w stosunku do norm intertemporalnych dotyczących zmiany stanu prawnego w wyniku działań ustawodawcy. Tego rodzaju autonomia interpretacyjna przysługująca sądom znajduje zakotwiczenie w art. 8 Konstytucji i jest wyrazem bezpośredniego stosowania Konstytucji w drodze kierowania się wykładnią zgodną z Konstytucją. 24. Do informowania o uchybieniach i lukach w prawie TK wykorzystuje również tzw. postanowienia sygnalizacyjne. Ich podstawą prawną jest art. 4 ust. 2 ustawy o TK z 1997 r. Od wejścia w życie Konstytucji do końca 2013 r. TK wydał 40 takich postanowień. Ich treścią są uwagi dotyczące wad legislacyjnych przepisów polskiego systemu prawa, a niekiedy nawet propozycje kierunków ich zmiany. W dotychczasowej praktyce TK wydawał postanowienia sygnalizacyjne najczęściej w związku z kontrolą norm prawnych po merytorycznym rozpoznaniu sprawy, w jednym wypadku przed merytorycznym rozpoznaniem skargi konstytucyjnej, a w czterech wypadkach po wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej odmawiając jej dalszego biegu. TK ma obowiązek informować Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z jego działalności i orzecznictwa (art. 4 ust. 1 ustawy o TK z 1997 r.). Rokrocznie przyjmowana przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK Informacja o istotnych problemach wynikających z jego działalności i orzecznictwa jest przekazywana obu izbom parlamentu. Posłowie i senatorzy mogą nie tylko zapoznać się z jej wersją pisemną, ale także wysłuchać Prezesa TK, który na posiedzeniach każdej z izb przedstawia podstawowe ustalenia w niej zawarte. 25. Analiza najbardziej typowych skutków występujących w następstwie wydania orzeczenia przez TK pozwala wyróżnić sytuacje, w których podjęcie działań prawodawczych po wydaniu wyroku przez TK jest konieczne. Ma to miejsce gdy: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego a) na skutek stwierdzenia niekonstytucyjności pewnego uregulowania, traci ono moc obowiązującą z dniem ogłoszenia orzeczenia, co powoduje powstanie luki prawnej w obowiązującej regulacji; b) stwierdzenie niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego wymaga wprowadzenia odpowiedniej regulacji uzupełniającej; c) stwierdzenie niekonstytucyjności pewnego uregulowania połączone jest z odroczeniem utraty jego mocy obowiązującej w celu umożliwienia dokonania odpowiednich zmian legislacyjnych; d) stwierdzenie niekonstytucyjności pewnego uregulowania dezaktualizuje możliwość zastosowania innego uregulowania; e) stwierdzenie niekonstytucyjności pewnego uregulowania wiąże się potrzebą interwencji prawodawcy w celu sprecyzowania przepisów prawnych z uwagi na respektowanie zasad przyzwoitej legislacji; f) TK w trybie kontroli prewencyjnej stwierdza niekonstytucyjność ustawy jedynie w części, która nie jest nierozerwalnie związana z całą ustawą, a Prezydent po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Konieczność podjęcia działań prawodawczych w wymienionych sytuacjach jest następstwem rozstrzygnięcia TK wyrażonego w sentencji orzeczenia, które ma moc powszechnie obowiązującą i jest ostateczne. Podjęcie działań prawodawczych po wydaniu wyroku przez TK jest zalecane, gdy stwierdzenie niekonstytucyjności bądź konstytucyjności pewnego unormowania przy przyjęciu określonego jego rozumienia, w pewnym zakresie albo części wymaga sprecyzowania przepisów prawnych. Interwencja prawodawcy jest zalecana, ponieważ skutkiem tzw. wyroków interpretacyjnych bądź zakresowych nie jest eliminacja przepisu prawnego, ale usunięcie z systemu prawa pewnej możliwości jego rozumienia. Nie zachodzi zatem konieczność podjęcia odpowiednich działań prawodawczych, ale ze względu na respektowanie zasad pewności prawa i poprawnej legislacji zalecana jest zmiana przepisów uwzględniająca rozstrzygnięcie TK. Wreszcie podjęcie działań prawodawczych po wydaniu orzeczenia przez TK jest wskazane, gdy: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego a) stwierdzając konstytucyjność pewnego uregulowania TK wskazuje potrzebę podjęcia działań prawodawczych w uzasadnieniu wyroku; b) w postanowieniu sygnalizacyjnym TK wskazuje na potrzebę podjęcia działań prawodawczych; c) stwierdzając konstytucyjność pewnego uregulowania TK wskazuje w uzasadnieniu wyroku optymalny model instytucji prawnej, pełniej odpowiadający wymaganiom konstytucyjnym; d) stwierdzając konstytucyjność bądź niekonstytucyjność pewnego uregulowania TK wskazuje w uzasadnieniu wyroku potrzebę podjęcia działań prawodawczych w celu zapewnienia zgodności „horyzontalnej”. W tych ostatnich sytuacjach interwencja prawodawcy jest wskazana w związku z sugestiami dokonania odpowiednich zmian w systemie prawa formułowanymi przez TK w postanowieniach sygnalizacyjnych bądź w uzasadnieniach wyroków8. Następstwa orzeczeń TK w orzecznictwie sądów, piśmiennictwie prawniczym i działalności prawodawczej. Informacja okresowa 2007 nr 1, s. 3 oraz kolejne numery tej publikacji dostępne w Bibliotece Trybunału Konstytucyjnego. 8 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
