035_Hegel - Szkolnictwo.pl
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. FILOZOFIA DZIEJÓW G. W. F. HEGLA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, FILOZOFIA DZIEJÓW G. W. F. HEGLA – lekcja 35 GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) pochodził ze Szwabii, urodził się w rodzinie urzędnika. Rozpoczął studia od teologii, dopiero w 1801 r., wystąpił na polu filozofii. Osiadł w Jenie, która była wówczas stolicą filozofii niemieckiej, wykładał tam obok Schellinga, najpierw jako docent, potem jako profesor nadzwyczajny. Tam też ukończył swoje pierwsze wielkie dzieło Phänomenologie des Geistes /Fenomenologia ducha/, jednak na skutek wypadków wojennych musiał opuścić Jenę i katedrę uniwersytecką. Osiadł w Bawarii, gdzie był redaktorem dziennika, potem dyrektorem gimnazjum w Norymberdze, pracując jednocześnie nad budową systemu filozoficznego. Wissenschaft der Logik /Nauka Logiki/ i Encyclopedie der philosophischen Wissenschaften im Grundriss /Encyklopedia nauk filozoficznych w zarysie/, wydane w 1816 i 1817 r. sprawiły, że otrzymał od razu powołanie do trzech uniwersytetów: najpierw wykładał w Heidelbergu, a potem od w Berlinie. Zmarł w pełni sił, na panującą w 1831 r. G. W. F. Hegel GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Określił na nowo przedmiot i zadania filozofii. Uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i koniecznym rozwoju. Miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste, ma być rozumne (logiczne), wszystko, co rozumne - rzeczywiste. W obrębie filozofii Hegla można wydzielić: 1) ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Zaś duch absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii. 2) teorię poznania, czyli metodę dialektyczną, 3) teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny, Georg Friedrich Wilhelm Hegel 4) filozofię państwa i dziejów, 5) filozofię sztuki, 6) filozofię religii, 7) historię filozofii w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Dualizm myśli i rzeczy jest błędny, tylko myśl jest pierwotna, rzeczy zaś są jej wytworami. Należy w myśli szukać pierwotnej natury bytu. I należy przyjąć, że byt, jak myśl, jest natury logicznej. Składnikiem bytu jest to samo, co jest składnikiem myśli logicznej: pojęcie. Ogólność, stanowiąca istotę pojęć, stanowi również istotę bytu, wszystko, co jednostkowe, jest jedynie jego wtórnym przejawem. Wierny temu uniwersalistycznemu poglądowi, Hegel w każdej dziedzinie zjawisk kładł nacisk na własności ogólne, jako istotne, a pomijał jednostkowe. Schopenhauer i Hegel GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Kładł nacisk na całość bytu, tylko w całości jest on absolutem. I tylko gdy się go bierze w całości, stosuje się do niego twierdzenie, że jest racjonalny i logiczny. Poszczególne fakty, które empiryści uważają za byt, nie są racjonalne, ale też nie są bytem. W połączeniu z całością bytu stają się dopiero racjonalne. Analogicznie rozumiał prawdę: może nią być jedynie twierdzenie o całości bytu. Używał więc pojęcia bytu i prawdy inaczej niż ogół ludzi. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Uważał, że byt w swojej istocie musi być zmienny, gdyż inaczej nie mógłby wyłonić z siebie tej mnogości postaci, jaka go cechuje. Przyjmował, że w naturze bytu leży to, że rozwija się nieustannie i wyłania coraz to nowe postacie. Skoro byt jest natury logicznej, to jego rozwój podlega prawom logicznym. Każdy jego stan wynika logicznie z poprzedniego, co zaś wynika logicznie, to jest konieczne, dlatego cała rzeczywistość we wszystkich swoich stanach i objawach jest konieczna. Co jest konieczne, to jest zgodne z rozumem, dlatego cała rzeczywistość, będąc logiczna i konieczna, była dla Hegla tez rozumna. Dom, w którym urodził się Hegel, Stuttgart GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Za naczelne prawo logiki Hegel uważał prawo dialektyczne: że każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie, każdej tezie odpowiada antyteza, z których potem wyłania się synteza. Jeśli powiemy, że absolut jest czystym bytem, to nie przypiszemy mu żadnego orzeczenia, a więc powiemy właściwie, że jest niczym. Czyli twierdzenie, że absolut jest bytem, prowadzi do antytezy: że jest niczym. I podobnie jest ze wszystkimi innymi twierdzeniami. Bo prawdami mogłyby być tylko, gdyby orzekały coś o całości bytu, a żadne orzeczenie całości bytu nie dosięga.Więc też żadne twierdzenie nie jest całkowicie prawdziwe. Badał pojęcia w postaci, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Prawda i fałsz zespalają się ze sobą, nie są stanowczymi przeciwieństwami. Prawda mieści się zarówno w twierdzeniu, jak w jego zaprzeczeniu, a więc w twierdzeniu, które jest z nim sprzeczne. Myśl nie powinna, a nawet nie może unikać sprzeczności, nie może się bez nich obejść, one prowadzą przez dialektyczny proces myśli do pełnej prawdy. Z przekonania o tożsamości myśli i bytu, z prawa dialektyki, Hegel uczynił powszechne prawo bytu. Proces przechodzenia od tezy do antytezy stanowił dla niego nie tylko osnowę rozumowania, ale i realnego rozwoju. Za każdą postacią bytu idzie w ślad jej zaprzeczenie, toteż wbrew powszechnemu mniemaniu sprzeczność nie tylko nie jest wyłączona z rzeczywistości, ale stanowi jej najgłębszą naturę. Rzeczywistość od tezy przechodzi nie tylko do antytezy, ale i do syntezy, nie tylko zawiera sprzeczności, lecz także daje ich uzgodnienie. To nieustanne przetwarzanie się bytu według koniecznego prawa stanowi jego naturę. W każdym rozkwicie tkwią zaczątki rozkładu, przy rozkładzie zachowuje się to, co istotne, jak w roślinie więdnącej zachowuje się nasienie. Z przeciwieństw wytwarza się synteza, która z kolei staje się tezą, a wtedy do niej przyłącza się antyteza - i tak trójrytmem rozwija się świat. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Istotą heglizmu było przekonanie, że każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju. Hegel chciał z natury bytu i jego rozwoju wywieść, według jednej zasady wszystkie jego postacie. W systemie tym, nie oddzielającym myśli od rzeczywistości, zestawione zostały postacie logiki, przyrody i kultury, państwa, społeczeństwa, prawa, religii, sztuki, nauki. Była to najbardziej uniwersalna filozofia, pełna nieograniczonej ufności w siły umysłu ludzkiego. Sylwetka Hegla (Jena) GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Przyroda i duch były dla Hegla dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwotną postacią bytu jest pojęcie, ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda, i ona jest ideą, ale taką, która oddzieliła się od myśli i przez to wydaje się zewnętrzna. Syntezą idei i przyrody jest duch. Tym trzem postaciom bytu odpowiadają trzy działy filozofii: • logika, • filozofia przyrody, • filozofia ducha. W dialektycznych triadach logika Hegla wywodziła a priori kategorie myśli, filozofia przyrody - postacie bytu przyrodzonego. Filozofia ducha, również triadycznie, wywodziła najpierw postacie ducha subiektywnego, potem postacie antytezy - ducha obiektywnego, wreszcie ich syntezy - ducha absolutnego. Prawo, państwo, moralność są głównymi postaciami ducha obiektywnego, duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii. Podczas gdy większość metafizyków dopatrywała się przejawów absolutu w przyrodzie i życiu psychicznym, Hegel widział jego najwyższe przejawy w państwie, sztuce, religii, filozofii. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Hegel widział w państwie najwyższy szczebel ustroju społecznego, nie było ono dla niego przypadkowym wytworem jednostek, ale nieuniknioną postacią, do której duch obiektywny musi dojść w swoim rozwoju. Było wyższą postacią ustroju niż społeczeństwo, gdyż społeczeństwo jest wytworem czynników naturalnych, państwo ideowych. Naród zorganizowany w państwo był dla niego największą ziemską potęgą. Uważał państwo za pierwotniejsze i istotniejsze od jednostki, która dopiero w ramach państwa nabiera realności i wartości moralnej. Te wywody o państwie miały postać aprioryczną, ale dostosowywały się do rzeczywistego wzoru reakcyjnego państwa pruskiego, w którym żył. Zgodność rzeczywistości z rozumem stanowiła zresztą tezę jego filozofii. Hegel ze studentami, Litografia, F. Kugler GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL • • • • Duch obiektywny objawia się w pełni dopiero w dziejach państwa: bo naturę ducha stanowi rozwój. Dzieje pojmował nie jako zbiór przypadkowych wydarzeń, lecz jako jednolity i konieczny rozwój idei, jako stopniowe kształtowanie się „ducha świata" w czynach i losach narodów i państw. Narody są objawami i narzędziami tego ducha. W każdej epoce jakiś jeden naród go reprezentuje i wtedy naród ten obejmuje rząd duchów i zachowuje go aż do spełnienia swej misji. Na tym podłożu Hegel komponował wielki obraz historiozoficzny: oddzielał cztery wielkie okresy: wschodni, grecki, rzymski, germański. Heglowska filozofia państwa i dziejów była doktryną samowolnie interpretującą fakty, ale była też próbą pogłębienia historii, wniknięcia w istotne czynniki dziejów, czynniki stałe, konieczne, ideowe. Historia świata GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL • • • Piękno było dla Hegla wyrazem ducha absolutnego, w nim dokonuje się synteza zjawiska z ideą, rzeczywistości z myślą, treści z formą. Synteza ta odbywa się w sztuce, toteż estetyka Hegla była przede wszystkim filozofią sztuki. Dzielił dzieje sztuki, zgodnie z triadycznym układem - na trzy wielkie okresy: sztuka wschodnia była symboliczna, jej forma bowiem nie zdołała opanować treści i umiała ją tylko symbolizować; sztuka starożytna była klasycznym połączeniem formy i treści; sztuka chrześcijańska była sztuką romantyczną, czyli taką, w której treść ideowa ma przewagę nad formą. Sztuka wschodnia była symboliczna Sztuka starożytna była klasycznym połączeniem formy i treści Sztuka chrześcijańska była sztuką romantyczną GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Tę historyczną konstrukcję uzupełniał przez inną, również troistą: • w architekturze przeważa symboliczna, • w plastyce - klasyczna, • w malarstwie i muzyce - romantyczna. Poezja była dla Hegla najzupełniejszą i najdoskonalszą ze sztuk, łączącą wszystkie trzy typy: czynnik architektoniczny i muzyczny przeważa w liryce, plastyczny i malarski w eposie, a liryczny łączy się z epicznym - w dramacie. Hegel, Berlin GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL • • • Jeszcze wyższą od sztuki postacią absolutnego ducha jest religia. Sztuka posługuje się kontemplacją, religia zaś doskonalszym narzędziem wyobrażeniami. Pojmował religię nie jako uczucie, ale jako zespół wyobrażeń. Rozróżniał religie według poziomu ich wyobrażeń, we właściwy sobie ewolucyjny i konstrukcyjny sposób. Łączył je w szereg dziejowy, odróżniał trzy fazy rozwoju: wschodnie religie natury, religia indywidualności duchowej, która przechodzi przez trzy fazy: - wzniosłości u Żydów, - piękna u Greków, - celowości u Rzymian, absolutna religia prawdy, wolności i ducha: chrystianizm. The Hegel Society of America GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Filozofia poznaje przez pojęcia, to, co sztuka ogląda, a religia wyobraża, jest więc najwyższą postacią ducha. W niej duch wybiega poza wszystkie mniej lub bardziej przejściowe objawy i dochodzi do zrozumienia samego siebie. Dzieje filozofii pojmował nie jako przypadkowy szereg poglądów, lecz jako rozwój konieczny i rozumny. Zadanie historii filozofii widział nie w kronice wydarzeń filozoficznych, lecz w zrozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii. Rozwój ten, miał naturę logiczną: doktryny filozoficzne nie tylko następują po sobie, ale wynikają z siebie. Wyobrażał sobie, że jego filozofia wchłonęła wszystkie momenty dotychczasowej filozofii i stanowi kres rozwoju. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Łączył dzieje filozofii z dziejami kultury. Każdy system filozoficzny był wyrazem pewnego szczebla w rozwoju kultury duchowej, dlatego każdy system, chociaż jest dziełem jednostki, jest odzwierciedleniem kultury ogólnej, która tę jednostkę wydała. Każdy jest prawdziwy, jako wyraz pewnego momentu rozwojowego, staje się natomiast fałszem, jeśli jest brany za prawdę absolutną. Tylko do własnego systemu nie zastosował tej miary. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL Heglizm jest idealizmem • obiektywnym (byt jest idealny, ale nie jest subiektywny), • logicznym (natura bytu jest całkowicie logiczna, nie ma w niej czynników irracjonalnych), • ewolucyjnym (w naturze bytu leży, iż rozwija się i wyłania z siebie coraz wyższe postacie bytu). Ze względu na metodę heglizm jest doktryną wyłącznie konstrukcyjną. Najważniejszą dziedziną filozofii heglowskiej była filozofia kultury. Wydała ona wielką koncepcję idealistyczną dziejów, wielkie koncepcje prawa, państwa, sztuki, religii, filozofii. Koncepcje te cechuje połączenie dwóch sposobów widzenia, logicznego i ewolucyjnego: każda postać kultury jest tu pojęta jako przemijający etap rozwoju, ale etap konieczny, logicznie wynikający z poprzedniego. Hegel BIBLIOGRAFIA •Hegel G.W.F., Fenomenologia ducha, . Warszawa 1963. •Hegel G.W.F., Wykłady z filozofii dziejów. Warszawa 1958. •Palacz R., Klasycy filozofii, Warszawa 1987. •Siemek M., Hegel i filozofia, Warszawa 1998. •Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002. •Żelazny M., Hegel dla początkujących, Toruń 2009. •Żelazny M., Heglowska filozofia ducha, Toruń 2000.
