Sylabus

Sylabus
Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie - I sem. 2014/2015
Tytuł wykładu:
„Wybrane zagadnienia filozofii”.
„Selected Problems of Philosophy”.
Prowadzący:
dr hab. Ewa Borowska.
Pełny opis:
Tematyka wykładu obejmuje filozofię średniowieczną, nowożytną i współczesną.
Odnośnie do średniowiecza poruszę kwestię relacji wiary i wiedzy zilustrowaną przykładami
De Trinitate św. Augustyna i Cur Deus homo św. Anzelma z Canerbury (w tym drugim
przypadku wskażę inspiracje dla teorii prawa). Dowód ontologiczny Anzelma zostanie
skonfrontowany z „drogami do Boga” Tomasza z Akwinu. Następnie rozważę pojęcie
transcendentaliów oraz założenia teorii analogii bytu (pojeciowo-bytowej analogii
proporcjonalności). Ostatnia kwestia wyłoniła się w toku ważnego sporu średniowiecza: czy
pojęcie bytu orzeka jednoznacznie, wieloznacznie, czy analogicznie – uwzględnię tu
stanowiska Tomasza z Akwinu, Dunsa Szkota i Henryka z Gandawy. Kolejny ważny spór tej
epoki miał za przedmiot charakter różnicy między istotą i istnieniem – będzie nas
interesowało stanowisko Tomasza z Akwinu (różnica realna), Dunsa Szkota (różnica modalna
albo formalna) i Franciszka Suareza (różnica czysto umysłowa).
W ramach epoki nowożytnej skoncentruję się na klasycznej filozofii niemieckiej –
najważniejsze będzie zagadnienie logiki transcendentalnej. Przedstawię architektonikę
Kantowskiego podmiotu poznającego (estetyka i analityka transcendentalna) oraz założenia
Fichteańskiej Teorii Wiedzy. Specyficznym rozwinięciem Teorii Wiedzy była filozofia
przyrody młodego Schellinga. Hegel zaproponował swoistą syntezę stanowiska Fichtego i
Schellinga, przeanalizuję w związku z tym wybrane konstrukcje Fenomenologii ducha i
Nauki logiki. Na zakończenie parę uwag o Filozoficznych badaniach nad istotą ludzkiej
wolności Schellinga jako kontrpropozycji względem Heglowskiej Fenomenologii.
Filozofia współczesna będzie reprezentowana przez koncepcje E. Husserla, L. Wittgensteina
oraz hermeneutykę W. Diltheya i H-G. Gadamera. Kwestie rozważane w związku z
fenomenologią Husserla to krytyka psychologizmu i historyzmu, hasła „z powrotem do
rzeczy samych” i „filozofia jako nauka ścisła”, redukcja transcendentalna i redukcja
ejdetyczna. W przypadku Wittgensteina porównane zostaną diametralnie odmienne teorie
Traktatu logiczno-filozoficznego (język, świat, przedmioty proste, atomizm logiczny, zdania
sensowne, metafizyka) oraz Dociekań filozoficznych (gra językowa, sens zdania i znaczenie
słowa, język potoczny i języki nauki, proste elementy rzeczywistości, metafizyka). Wykład
zakończę omówieniem hermeneutyki Diltheya i Gadamera, tej ostatniej przy uwzględnieniu
stosownych rozwiązań M. Heideggera.
The subject matter of the lecture includes medieval, modern and contemporary philosophy.
As to the Middle Ages I’ll present the question of faith and reason relation referring to De
Trinitate of St. Augustine and Cur Deus homo of St. Anselm of Canterbury (in the second
case I’ll take into account its influence on the theory of law). Ontological argument for the
existence of God will be compared with five “ways to God” of St. Thomas Aquinas. Then I’ll
concern the concept of transcendentals and foundations of the theory of analogy of being. It is
related with important medieval controversy how signifies the notion of being (univocation,
equivocation, analogy) – I’ll take into account the standpoint of Aquinas, Duns Scotus and
Henry of Ghent. Next important controversy was the nature of the difference between essence
and existence – we’ll examine the standpoint of Aquinas (distinctio realis), Duns Scotus
(distinctio modalis or formalis) and Francis Suarez (distinctio sola rationis).
As to the modern world we’ll be focused on the German Idealism paying special attention to
the issue of transcendental logic. I’ll present the outlines of Kant’s transcendental aesthetics
and analytics and foundations of Fichte’s The Science of Knowledge. Specific explication of
Fichte’s theory proposed young Schelling in his philosophy of nature. Hegel constructed
unique synthesis of Fichte’s and Schelling’s position, in this connexion I’ll study selected
topics of the Phenomenology of Spirit and the Science of Logic. On the end some comments
on Schelling’s Of Human Freedom as the proposal contrary to Hegel’s Phenomenology.
As to contemporary philosophy I’ll consider main ideas of E. Husserl’s transcendental
phenomenology. Then I’ll try to compare diametrically opposed conceptions of L.
Wittgenstein’s Tractatus Logico-Philosophicus and Philosophical Investigations. The last
topic will be hermeneutics of W. Dilthey and H-G. Gadamer, taking into account some
solutions of M. Heidegger.
Opis skrócony:
Wykład prezentuje niektóre sporne kwestie filozofii średniowiecznej (relacja wiary i wiedzy,
sposób orzekania pojęcia bytu, charakter różnicy miedzy istotą i istnieniem), zarys klasycznej
filozofii niemieckiej ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia logiki transcendentalnej
oraz ważne nurty filozofii współczesnej: fenomenologię, hermeneutykę, koncepcje
Wittgensteina.
The lecture considers some controversies of medieval philosophy (the faith and reason
relation, how signifies the notion of being, the nature of the difference between essence and
existence), the outlines of the German Idealism with special regard on transcendental logic
and important trends of contemporary philosophy: phenomenology, hermeneutics,
conceptions of Wittgenstein.
Warunek zaliczenia:
Zaliczenie na podstawie obecności, zaliczenie na stopień w postaci egzaminu ustnego.
Credit for the lecture without the mark – based on attendance, with the mark – by oral
examination.
Literatura (literature):
1. Św. Augustyn, O Trójcy Świętej, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996, ks. 9 i 14.
2. Tenże, Wyznania, ks. 11.
3. Św. Anzelm z Canterbury, O Wcieleniu, Klub Książki Katolickiej, Poznań 2006,
Wstęp A. Rosłana, s. 5-43.
4. A. Krąpiec, Teoria analogii bytu, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1993, cz. III,
rozdz. III (wstęp, pkt. A, B, C), s. 307-339.
5. Red. J. Legowicz, Historia filozofii średniowiecznej, rozdział „Tomasz z Akwinu”
autorstwa S. Stróżewskiego, s. 215-223.
6. M. Heidegger, Podstawowe problemy fenomenologii, Fundacja Aletheia, Warszawa
2009, par. 10 i 11.
7. I. Kant, Prolegomena, par. 1-13.
8. J. G. Fichte, Teoria Wiedzy t. 1, PWN, Warszawa 1996, „Pierwsze wprowadzenie do
Teorii Wiedzy”, s. 467-499.
9. F. W. J. Schelling, Filozoficzne badania nad istotą ludzkiej wolności i sprawami z tym
związanymi, inter esse, Kraków 2003, s. 66-147.
10. T. Kroński, Hegel, Wiedza Powszechna, Warszawa 1961, Wybór pism: „Przedmowa
do Fenomenologii ducha”, s. 90-108.
11. Red. B. Baczko, Filozofia i socjologia XX wieku t. 1, Wiedza Powszechna, Warszawa
1965, rozdział autorstwa L. Kołakowskiego: „Husserl – filozofia doświadczenia
rozumiejącego”, s. 273-316.
12. L. Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, pkt. 1-54.
13. W. Dilthey, Pisma estetyczne, PWN, Warszawa 1982, „Powstanie hermeneutyki”,
„Uzupełnienia z rękopisów” (fragment), s. 290-299, 304-316.
14. H-G. Gadamer, Prawda i metoda, inter esse, Kraków 1993, s. 256-291.