LUKASZ SZMANDRA - Zespół Szkół Specjalnych Nr 39 w Zabrzu

PROJEKT GIMNAZJALNY
„Z EKOLOGIĄ ZA PAN BRAT”
ZWIERZĘTA CHRONIONE W POLSCE
PRZYGOTOWAŁ:
ŁUKASZ SZMANDRA
Klasa II a
Zespół Szkół nr 39 w Zabrzu, rok szkolny 2012/2013
Biegacz skórzasty (Carabus coriaceus), chrząszcz z rodziny biegaczowatych.
Jest największym z biegaczy (30-42 mm długości) występujących w środkowej
Europie. Tak jak większość chrząszczy z rodziny biegaczowatych, prowadzi
nocny tryb życia. W dzień przebywa w ściółce, w glebie, pod kamieniami lub
pod korą. Występuje w suchych siedliskach, głównie w lasach sosnowych.
Podlega ochronie gatunkowej.
Bocian biały (Ciconia ciconia), ptak z rodziny bocianowatych. Występuje
w środkowej, wschodniej Europie, na Półwyspie Pirenejskim, Półwyspie
Bałkańskim, w północnej Afryce, Azji Mniejszej i Azji Środkowej. Osiąga 100
cm długości i 200 cm rozpiętości skrzydeł. Samica jest nieco mniejsza od
samca. Upierzenie obu płci jednakowe: głowa, tułów i brzuch białe, lotki
skrzydeł czarne, dziób i nogi czerwone. Występuje na nizinnych terenach
wilgotnych, z grupami drzew i niezbyt wysoką roślinnością zielną, często
w pobliżu osad ludzkich. Odżywia się drobnymi bezkręgowcami, płazami,
małymi gadami, rybami oraz drobnymi gryzoniami. Gnieździ się na wysokich
drzewach, często na słupach telegraficznych, kominach i dachach. Gniazdo,
kolistego kształtu, osiąga 1,5 m średnicy. Wyprowadza 1 lęg w roku. W okresie
godowym wydaje głośne "klekotania". W zniesieniu 3-5 jaj, wysiadywanych
przez oboje rodziców przez 34-41 dni. Biało opierzone młode pozostają
w gnieździe ok. 60 dni, samodzielność uzyskują po 70 dniach. Zimuje
w południowej Afryce. Drogę długości 8 000 kilometrów przebywa w ciągu
czterech miesięcy, pokonując dziennie maksymalnie 200 kilometrów. Podczas
lotu wiosłującego wykonuje prawie dwa uderzenia skrzydłami w czasie jednej
sekundy. W Polsce należy do gatunków licznie lęgowych. Chroniony.
Cietrzew, cietrzew zwyczajny (Lyrurus tetrix syn. Tetrao tetrix) – gatunek
dużego ptaka z rodziny kurowatych. Zamieszkuje strefę lasów iglastych
północnej i środkowej Eurazji, od Europy Zachodniej i Wielkiej Brytanii po
Wschodnią Syberię. Jego zasięg ograniczony jest występowaniem lasów, które
od północy przechodzą w tundrę, a od południa w stepy. Cietrzew na swoim
areale, głównie w Europie Zachodniej i Środkowej, przez ostatnie dekady
powoli ustępuje, czemu sprzyja człowiek, którego działalność przetwarza jego
naturalne biotopy w mniej dla niego odpowiednie. To ptak osiadły - nie odbywa
wędrówek. W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy na wschodzie i południu,
jego liczebność szybko się zmniejsza. W 2003 roku szacowano łączną
liczebność na ok. 2000–2500 osobników. Występuje wyspowo w północnowschodnich lub wschodnich regionach kraju, również w Karpatach Zachodnich,
Sudetach Zachodnich, na Kielecczyźnie oraz w Borach Dolnośląskich. Zostaje
na zimę. Jest ptakiem łownym, poza okresem ochronnym.
Derkacz (zwyczajny) (Crex crex) – gatunek średniego ptaka z rodziny
chruścieli (Rallidae), zamieszkujący Europę poza jej północno-wschodnią
częścią oraz Azję po Zabajkale, Iran i Chiny. Zimuje w Afryce na południe od
Sudanu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy. Gnieździ się w całym kraju, jednak
jest to rozkład nierównomierny: liczniejszy jest na północy i wschodzie.
Większość obserwacji dotyczy jedynie jego charakterystycznego głosu,
ponieważ jest to ptak bardzo płochliwy, o skrytym trybie życia.
Dzięcioł duży (Dendrocopos major), ptak z rodziny dzięciołów, rzędu łaźców.
Zamieszkuje starodrzewia liściaste i lasy mieszane całej Europy oraz północnej
i środkowej Azji. Często spotykany także w parkach miejskich i alejach. Żywi
się owadami i ich larwami wykuwanymi ostrym dziobem z pni drzew,
a w czasie ostrej zimy również nasionami drzew iglastych i leszczyny.
Dzięki specjalnej budowie czaszki, dzioba i mięśni szyi częstotliwość uderzeń
dzioba w pień drzewa może dochodzić do 18 razy na sekundę. Serie uderzeń o
różnej częstotliwości służą również do porozumiewania się pomiędzy
poszczególnymi osobnikami w lesie.
Gniazdo zakłada w wykutej przez siebie dziupli, w zależności od grubości pnia,
na wysokości od 1-20 m. Samica w wyścielonym drobnymi wiórkami gnieździe
składa 5-7 jaj, które na zmianę wysiadują oboje rodzice, przez okres ok. 13 dni.
Młode opuszczają dziuplę po ok. 25 dniach.
W Polsce należy do najpospolitszych dzięciołów i jest gatunkiem osiadłym.
Gatunek chroniony.
Głuszec (głuszec zwyczajny) (Tetrao urogallus) – gatunek dużego ptaka
z rodziny kurowatych (Phasianidae). Zamieszkuje lasy północnej i środkowej
Eurazji - od lasów Szkocji do środkowej Syberii. Izolowane populacje
w Szkocji, Pirenejach i Bałkanach. Zachodzi tendencja do coraz bardziej
wyspowego zasięgu, np. w Kantabrii, Alpach, Pirenejach, Szwarcwaldzie,
Karpatach, Jurze, Lesie Bawarskim i Dolnych Łużycach (pojedyncza
populacja). W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy, zagrożony wyginięciem.
Występuje jeszcze w trzech niezależnych subpopulacjach: w Puszczy
Augustowskiej, Puszczy Solskiej i Karpatach. W poprzednim stuleciu wyginął
w Borach Tucholskich, w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej oraz
w Sudetach i Borach Dolnośląskich (tu ostatnio akcja reintrodukcji).
Foka szara (Halicherus grypus), ssak, przedstawiciel rodziny fok. Długość ciała
samicy 170-200 cm, samca 250-300 cm, masa ciała samicy 100-125 kg, samca
200-290 kg.
Jest to największa foka bałtycka. Od foki pospolitej różni się głównie wielkością
i wyraźnie wydłużonym, „psim” kształtem pyska. Ubarwienie ma bardzo
zmienne. Samce są ciemniejsze, z licznymi wydłużonymi plamami, samice
szarawe, z rzadziej rozmieszczonymi plamami. Stare samce przybierają barwę
czarno-brązową bez plam.
Młode foki rodzą się pod koniec zimy. Przez pierwsze 2-3 tygodnie życia mają
białe futerko. Dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 4-5 lat (samice) i 6
lat (samce). Samice żyją do 23 lat, samce do 34 lat.
Foka szara jest gatunkiem najczęściej pojawiającym się u polskich wybrzeży.
Przed 1939 była dość pospolita i traktowano ją jako szkodnika, premiując
zabicie każdej sztuki (wyrządzała szkody w rybołówstwie).
Gacek wielkouch (Plecotus auritus), nietoperz zaliczany do rodziny
mroczkowatych, zamieszkuje Europę, Afrykę Północną oraz część Azji. Żyje
samotnie lub w nielicznych koloniach, polując nocą na owady, głównie ćmy,
dzień spędza w ukryciu w jaskiniach, budynkach, na strychach i w dziuplach
drzew. Ma duże uszy, które składa podczas spoczynku. Osiąga rozpiętość
skrzydeł do 25 cm, ciężar ciała dochodzi do 8 g. Posługuje się echolokacją
w orientacji przestrzennej. W Polsce spotykany na obszarze całego kraju.
Chroniony.
Gniewosz plamisty (Coronella austriaca), zwany często niesłusznie
miedzianką, jest niewielkim wężem z rodziny połozowatych.
Dorasta do 80 cm długości. Barwa ciała bardzo różna, tło zwykle brązowe,
brunatne, rdzawe, rdzawoszare, szaroniebieskie lub błękitnoszare, na głowie
plama w kształcie podkowy, czarna lub brunatna wstęga przechodząca przez
oko, po bokach ciała zwykle dwa rzędy ciemnych plam. Ubarwienie i wzór
zmienne, brzuch ceglasty, jasnobrązowy lub żółtawy. Gatunek ciepłolubny,
zamieszkuje zwykle nasłonecznione polanki leśne, zbocza wzgórz, wapienne
skałki i gołoborza, nasłonecznione skarpy nad wodami.
Żywi się zwykle jaszczurkami, zjada również pisklęta ptaków, młode gryzonie.
Jajożyworodne, samica “rodzi” w sierpniu lub wrześniu do 15 młodych.
Gniewosz plamisty nie ucieka przed człowiekiem, co często jest powodem jego
tępienia. W Polsce coraz rzadszy, w niektórych rejonach całkowicie wytępiony.
Nieszkodliwy. Prawnie chroniony.
Zamieszkuje prawie całą Europę, w górach do wysokości 2000 m n.p.m., na
północy do południowej Szwecji, na wschodzie po Kaukaz.
Gronostaj, łasica gronostaj (Mustela erminea) – gatunek małego drapieżnego
ssaka z rodziny łasicowatych (Mustelidae). Mieszka na obrzeżach lasu,
w zaroślach, jest zwierzęciem naziemnym, prowadzącym raczej nocny tryb
życia. Gronostaj ma zmienne ubarwienie, zależne od pory roku. W lecie jego
sierść jest koloru czekoladowo-brązowego na grzbiecie, żółto-białego na
brzuchu, z czarnym końcem ogona; w zimie futro zmienia na białe z czarnym
końcem ogona.
Jeż (Erinaceus europaeus), największy ssak z rzędu owadożernych, zaliczany
do rodziny jeżowatych. Długość ciała 25–30 cm, ogona 2,5 cm, ciężar ciała do
1,2 kg. Grzbiet i boki ciała pokryte kolcami o długości do 3 cm, barwy
szarobrązowej. Jeż posiada silnie rozwinięty mięsień podskórny umożliwiający
zwierzęciu szybkie zwinięcie się w kłębek i nastroszenie kolców. Stanowi to
przystosowanie obronne tego gatunku w razie zagrożenia ze strony naturalnych
wrogów - puchaczy, lisów, borsuków i tchórzy.
Jeż występuje w Europie i w Azji w strefie klimatu umiarkowanego.
Zamieszkuje obrzeża lasów, tereny parkowe i ogrody. Kopie nory, wykorzystuje
także jako kryjówki nory królików, a także różnego rodzaju zagłębienia i
rozpadliny, w których buduje gniazdo z mchu, trawy i liści. Pożywienie
stanowią owady, dżdżownice, ślimaki, drobne kręgowce, a także padlina i
pokarm roślinny. Zapada w sen zimowy.
Ciąża trwa 5–6 tygodni, samica rodzi 2-10 młodych. Jeż wykazuje znaczną
odporność na działanie różnego rodzaju jadów zwierzęcych. Polskę zamieszkują
2 podgatunki: jeż zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) oraz jeż wschodni
(Erinaceus europaeus romanicus), znajdujące się pod całkowitą ochroną.
Jaszczurka zielona (Lacerta viridis), gatunek jaszczurki z rodziny jaszczurek
właściwych. Jedna z większych jaszczurek Europy, długość ciała do 13 cm,
głowa krótka, szeroka i masywna, zwłaszcza u samców. Wyjątkowo duże
osobniki w południowej Europie przekraczają 40 cm długości całkowitej.
Ubarwienie samca jest zwykle szmaragdowozielone lub żółtozielone z licznymi,
drobnymi, czarnymi plamami, podgardle w okresie godowym niebieskie, brzuch
żółty lub pomarańczowy. Samica jest ubarwiona nieco skromniej, wierzch ciała
jest szarozielony, oliwkowozielony lub brązowy, często z nieregularnymi
ciemnymi plamami i z 2 lub 4 jasnymi liniami od karku do ogona, brzuch żółty.
Młode są brązowe z 2 lub 4 jasnymi pasami wzdłuż ciała.
Jaszczurka ta jest gatunkiem wybitnie ciepłolubnym, zamieszkuje różne tereny:
trawiaste, kamieniste lub porosłe krzewami, skraje lasów i pól uprawnych,
winnice, brzegi wąwozów, wzgórza nadmorskie i wydmy, tereny krasowe, ale
zawsze są to miejsca silnie nasłonecznione i suche. Chroni się w głębokich
norach, zwykle wygrzebanych przez siebie, zakończonych komorą mieszkalną.
Żywi się głównie owadami, pożera również mniejsze jaszczurki i małe węże.
W maju lub czerwcu samica składa od 5 do 12 jaj, wyjątkowo nawet 20,
z których po 8 do 10 tygodniach wylęgają się młode. Zimę spędza głęboko
w ziemi, sen trwa od końca września zwykle do kwietnia. Zamieszkuje większą
część centralnej i południowej Europy, od Francji po południowo-wschodnią
Ukrainę. W ostatnich dziesięcioleciach północny jej zasięg znacznie się
skurczył, zwłaszcza w Niemczech, Polsce, Czechach i Słowacji. W Polsce nie
stwierdzono jej występowania od 1968, jej występowanie na terenie kraju
wymaga dalszych badań.
Koszatka (Dryomys nitedula), ssak zaliczany do rodziny popielicowatych,
zamieszkujący lasy Europy i Azji. Długość ciała do 10 cm, ogona ok. 8 cm,
ciężar ciała do 28 g. Ubarwienie sierści szarobrązowe, brzuch białawy, ciemna
plama na głowie. Tryb życia nocny, pożywienie stanowią nasiona i owoce.
Zapada w sen zimowy. Samica rodzi 2–4 młodych w gniazdach opuszczonych
przez ptaki bądź w dziuplach. Gatunek objęty w Polsce ochroną gatunkową.
Łasica, Łaska (Mustela nivalis) – gatunek niewielkiego drapieżnego ssaka
z rodziny łasicowatych (Mustelidae). Łasica zamieszkuje skraje lasów, łąki
i pola Europy (oprócz Islandii, Irlandii, Cypru i małych wysp), północnej
Afryki, północnej Azji oraz Ameryki Północnej. Występuje w całej Polsce, ale
jest nieliczna. Jest objęta ścisłą ochroną. Długość ciała łasicy wynosi do 28 cm
(samce większe od samic). Tułów ma smukły, giętki. Kończyny są krótkie
o owłosionych podeszwach. Ogon jest dość spory, szeroki i puszysty.
Podgatunek M. n. rixosa żyjący w Ameryce Północnej jest najmniejszym
przedstawicielem rodziny. Ubarwienie letniej sierści z wierzchu ciała jest
brązowo-rude, na brzuchu białe, odgraniczone od barwy grzbietu linią falistą.
Cały ogon jest brązowy. Na białym futerku brzucha często występują brązowe
cętki i plamki. W zimie futerko jest całkowicie białe (w górach północnej
i wschodniej Europy) lub bieleje tylko częściowo, albo pozostaje brązowe jak
w lecie, tylko jest jaśniejsze (środkowa Europa).
Łoś (Alces alces) – największy współcześnie żyjący gatunek ssaka kopytnego
z rodziny jeleniowatych, wyróżniający się charakterystycznym porożem
i wyjątkowo długimi kończynami. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju
Alces. Żyje w podmokłych lasach północnej Eurazji i Ameryki Północnej.
Występujący w Polsce podgatunek A. a. alces – łoś europejski jest największą
żyjącą w Polsce zwierzyną łowną. Rzadki i objęty całorocznym okresem
ochronnym. Pierwotne łosie pojawiły się w Eurazji pod koniec pliocenu[4] lub
w plejstocenie. Skamieliny najbardziej spokrewnionych ze sobą jeleniowatych
przypominających dzisiejsze łosie zaliczane są do rodzajów Cervalces,
Libralces i Alces. Współczesny Alces alces wywodzi się prawdopodobnie od
Alces latifrons.
W początkach holocenu współczesne łosie zasiedlały Europę od Pirenejów po
dzisiejszą Danię, Austrię, Wielką Brytanię i wschodnią część Europy
Środkowej. Z czasem zasięg ich występowania przesunął się na północ Eurazji
i przez Beringię do Ameryki Północnej. Zniknęły najpierw z terenów dzisiejszej
Francji i Wielkiej Brytanii. W początkach naszej ery były jeszcze w zachodniej
części Europy Środkowej.
Bielik zwyczajny, bielik (Haliaeetus albicilla) – gatunek dużego ptaka
drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Zamieszkuje północną,
środkową i wschodnią Europę, Islandię, wschodnią Grenlandię aż po wschodnią
Azję na północ od Himalajów. Na wielu europejskich stanowiskach odnotowano
zanik tego ptaka. Wędrowne są głównie północne populacje, np. syberyjskie
(zimują na południu), pozostałe, w tym polskie bieliki, są osiadłe. Największy
ptak szponiasty północnej Europy. Charakterystyczna sylwetka charakteryzuje
się masywnością oraz długimi i szerokimi skrzydłami o prostych, równoległych
brzegach. Samice są nieznacznie większe od samców, lecz w upierzeniu nie ma
różnic między płciami. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków
głowa i szyja jasnobeżowa. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne
o czerwonobrązowym łuskowaniu. Na spodzie u nasady skrzydeł mają białe
pióra. Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, początkowo ciemny,
z każdym rokiem staje się coraz bardziej biały, by po 5–6 latach stać się
śnieżnobiały. U niewybarwionych ptaków na płaszczu, brzuchu i skrzydłach
zobaczyć można białe pióra. Po 5 latach wykształca się całkowicie dorosła
szata, oprócz głowy, która jasna jest dopiero po 8-10 latach. Dziób mocny,
ciemnoszary u młodych, jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru
kości słoniowej u 4-letnich ptaków, woskówka żółta. Nogi żółte i mocne,
zakończone silnymi szponami służącymi do rozrywania ciała, skok do połowy
nieopierzony. Wyjątkowo spotkać można bardzo jasne odmiany płowo-beżowe.
Bieliki są większe od orła przedniego, ale mniejsze od bielika amerykańskiego,
który ma śnieżnobiałą głowę.