ŚLADAMI RÓŻNYCH WYZNAŃ /// GRA MIEJSKA

ŚLADAMI RÓŻNYCH WYZNAŃ ///
GRA MIEJSKA
Czas 6 maja 2017, godz. 1130–1430
Start Ratusz Staromiejski, ul. Korzenna 33/35, Gdańsk
Skoro trzymasz tę kartę w ręku, to znaczy, że postanowiłeś wziąć udział
w grze miejskiej Śladami różnych wyznań. Cieszymy się bardzo i życzymy
powodzenia!
Gra odbywa się na terenie Starego i Głównego Miasta. Ze względu na wiek
najmłodszych uczestników obszar poszukiwań jest nieduży. Przygotowaliśmy
dla Ciebie kilka zagadek. Twoim zadaniem jest odnalezienie miejsc wskazanych w grze i wykonanie wszystkich zadań. Potrzebujesz tylko długopisu
i nieco spostrzegawczości.
Na Karcie Gry znajdziesz opisy zabytków, które musisz odnaleźć oraz
zadania związane z tymi budowlami i miejscami. Przeczytaj uważnie całą
treść przed wyjściem, gdyż niektóre zadania są związane z miejscami zlokalizowanymi blisko siebie. Pamiętaj też, by zarejestrować swoją grupę w miejscu
Startu – podaj ilość jej członków i zostaw kontakt do siebie.
Na przejście gry miejskiej masz trzy godziny, ale śpiesz się! Dla najszybszych
osób, które rozwiążą poprawnie zadania, przygotowaliśmy specjalne nagrody:
książki i NCK-owe gadżety! Możesz je odebrać w Nadbałtyckim Centrum
Kultury we wskazanym terminie.
Organizatorem gry jest Nadbałtyckie Centrum Kultury
Więcej informacji: www.nck.org.pl
Wprowadzenie
Zapraszamy na spacer, w czasie którego przekonamy się, że w Gdańsku mieszkały
osoby różnych wyznań. Obecnie w naszym mieście przeważają katolicy, najwięcej
świątyń jest więc katolickich. Niegdyś pozostawali oni w mniejszości, a większość
gdańszczan wyznawała inne odłamy chrześcijaństwa.
Chrześcijaństwo to religia, której wyznawcy wierzą w boskość Jezusa Chrystusa.
Jej historia trwa od dwóch tysięcy lat. W tym czasie wyznawcy Chrystusa zaczęli się
spierać i powstało kilka odłamów. Najwięcej zmian zaszło w wieku XVI. Przemiany
te nazywamy Reformacją. W czasie Reformacji jako pierwszy z kościoła katolickiego
wyodrębnił się luteranizm, który szybko zyskał wśród gdańszczan wielu wyznawców.
Wyznania, które powstały w XVI wieku (czyli luteranizm, kalwinizm, anglikanizm
i kilka innych) określamy wspólnym mianem kościołów protestanckich. Nazwa wzięła
się od protestu, jaki złożyli luteranie w czasie sejmu niemieckiego, który odbył się
w Spirze w 1529 roku. Luteranie zaprotestowali przeciwko zakazowi zmiany wiary.
Drugie określenie na wyznania powstałe w wyniku Reformacji to ewangelicyzm.
Nazwa ta pokazuje, że nowe wyznania szczególny nacisk kładły na przekazywanie prawd wiary zawartych w Ewangeliach. W kościołach protestanckich zaczęto
używać języków, którymi posługiwali się wyznawcy (większość osób nie rozumiała
bowiem łaciny), czyli przykładowo nabożeństwa odprawiano po niemiecku, szwedzku
czy francusku. W kościołach katolickich aż do 1963 roku obowiązywał język łaciński.
Protestanci nie uznawali kultu świętych i Matki Boskiej. Uważali, że żywoty świętych
oparte są na legendach, a jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludźmi jest Jezus.
Dlatego dzieła sztuki protestanckiej pokazują sceny z życia Jezusa i wydarzenia opisane w Starym lub Nowym Testamencie.
Aby rozwiązywanie zagadek i zadań było łatwiejsze, warto zapoznać się z krótkimi
opisami różnych odłamów chrześcijaństwa:
Katolicyzm – najliczniejsze wyznanie chrześcijańskie, głową kościoła katolickiego
jest papież, którego rezydencja znajduje się Watykanie
Prawosławie – nurt chrześcijaństwa, który „rozszedł się” z katolicyzmem w 1054
roku. Wydarzenie to nazywamy Wielką Schizmą. Jedną z przyczyn był spór wokół
pochodzenia Ducha Świętego
Luteranizm – to zwolennicy Lutra. Marcin Luter był mnichem dostrzegającym błędy
w kościele katolickim, który w XV i XVI wieku przechodził duży kryzys. W 1517 roku
Luter ogłosił 95 tez, które miały naprawić sytuację. Wydarzenie to uważamy za początek Reformacji.
Kalwinizm – tak nazywamy zwolenników Jana Kalwina. Mieszkał on i nauczał
w Genewie, zmarł w 1564 roku.
Anglikanizm – nurt, który powstał ze względów politycznych. Król Anglii Henryk
VIII nie mógł uzyskać zgody papieża na rozwód ze swoją pierwszą żoną, Katarzyną
Aragońską, dlatego ogłosił niezależność kościoła angielskiego w 1534 roku. Król, po
rozwodzie z królową Katarzyną, żenił się pięciokrotnie.
Grekokatolicy –to wyznawcy prawosławia, którzy jednocześnie uznają katolickiego
papieża.
Mapa
1 RATUSZ STAREGO MIASTA
2 KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA
3 KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA
4 DAWNY KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA
5 KOŚCIÓŁ ŚW. JANA
6 KAPLICA KRÓLEWSKA
RATUSZ STAREGO MIASTA
Hol na pierwszym piętrze
W holu na pierwszym piętrze Ratusza znajduje się plafon, czyli obraz lub obrazy,
które zdobią sufit pomieszczenia. Plafon jest złożony aż z dziewięciu obrazów namalowanych na początku XVII wieku. Osiem z nich pokazuje cnoty i cechy cenione
szczególnie przez gdańskich luteran. Jeden pokazuje Anioła błogosławiącego ludzi.
Cnoty zostały wyobrażone pod postaciami kobiet, które trzymają odpowiednie atrybuty (czyli przedmioty) lub wykonują czynności, które pozwalają je rozpoznać. Takie
przedstawienia nazywamy alegoriami. Obrazy te miały przypominać, jak należy żyć
i postępować.
Przyjrzyj się uważnie obrazom, porównaj je z opisami, które znajdziesz poniżej. Twoim
zadaniem jest wpisać numery obrazów w zamieszczony schemat w odpowiedniej
kolejności.
A Sprawiedliwość jako naga kobieta z rozpostartymi rękoma,
poniżej Kara z mieczem i kajdanami oraz Nagroda z wieńcem
laurowym, gałązką palmową i sakiewkami.
B Wiara, Nadzieja i Miłość nad modląca się kobietą.
C Miłosierdzie rozdaje ubogim i potrzebującym chleb.
D Umiarkowanie dolewa wody do dzbana z winem.
E Pracowitość: rzemieślnik w warsztacie, wokół postacie z nagrodą.
F
Mądrość, kobieta nad otwartą Biblią, w górze Duch Święty pod
postacią gołębicy.
G Anioł błogosławiący ludzi: Alegoria Błogosławieństwa Bożego.
H Przyjaźń wskazuje na swoje serce, poniżej trzy przytulone do
siebie kobiety.
I Sztuki wyzwolone: Geometria i Astrologia. Geometria opiera się
o globus, Astrologia przez lunetę obserwuje niebo.
A jaką cechę ty cenisz najbardziej?
Gabinet Burmistrza
W Gabinecie Burmistrza znajduje się plafon z XVII wieku. Trafił tu z kaplicy umieszczonej w jednej z gdańskich kamienic. Bogatsi mieszczanie urządzali bowiem w swych
domach prywatne kaplice. Na plafonie widzimy Mękę Jezusa. Sceny z życia Jezusa
możemy odnaleźć zarówno w kościołach katolickich, jak i luterańskich. Ten plafon jest
prawdopodobnie katolicki, gdyż znajdują się na nim postaci, o których nie ma mowy
w Nowym Testamencie – na przykład Weronika, która według legendy miała otrzeć
twarz Jezusowi, gdy ten niósł krzyż. Na plafonie można zobaczyć także zwierzęta –
nie o wszystkich jest wzmianka w Ewangeliach. Odszukaj wszystkie:
1
2
3
Drzwi do Sali Mieszczańskiej
Na drzwiach do Sali Mieszczańskiej umieszczono wizerunki dwóch władców ze Starego Testamentu: Saula na tle miast wyzwolonych z rąk Filistynów oraz Dawida. Król
Dawid słynął z zamiłowania do muzyki, dlatego przedstawiono go z instrumentem.
Jaki to instrument?
Sala Mieszczańska
Na Sali Mieszczańskiej wisi cykl obrazów przedstawiających 12 Sybill. Sybille to
wieszczki żyjące w starożytności. Potrafiły przepowiadać przyszłość, ich przydomki
pochodziły od miejsc, gdzie mieszkały. Miały być długowieczne, mogły żyć nawet
1000 lat. Mityczne Sybille chętnie przedstawiono na obrazach i innych dziełach sztuki.
W czasach niespokojnych chętnie sięgano do przepowiedni Sybill, by wyjaśnić i wytłumaczyć pewne wydarzenia. Na obrazach z Sali Mieszczańskiej widzimy Sybille
z odpowiednimi atrybutami, nad nimi widoczne są teksty proroctw, w tle widać scenę
z życia Jezusa, która wyjaśnia przepowiednie. Przykładowo kobieta z pochodnią to
Sybilla Frygijska, przepowiednia nad nią głosi:
Róg pański zabrzmi w powietrzu
I przed sąd powoła świat
W tle zaś widzimy scenę Sądu Ostatecznego
Odszukaj Sybillę Delficką – to kobieta
z dzwonem u stóp – rozpoznaj jaką scenę
przedstawiono w tle.
Na Sali Mieszczańskiej nad ławami umieszczono herby miast z terenu Pomorza.
Większość z nich to bardzo stare miejscowości, które herby otrzymały jeszcze
w średniowieczu, a więc przed Reformacją. W herbach tych miast występują więc
święci.
Znajdź wskazane herby i dopisz nazwę miasta:
Matka Boska z Dzieciątkiem w bramie miasta
Matka Boska z Dzieciątkiem nad murami miasta
Święty Jakub w kapeluszu, z laską i muszlą
Święta Rozalia w niebieskiej, długiej sukni z krzewem różanym
Biskup Chrystian w murach miasta
Jak zauważyłeś, nazwy miast podane są w języku niemieckim, czy wiesz, jak brzmią
ich nazwy po polsku?
KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA
Obok Ratusza Starego Miasta znajduje się kościół św. Józefa. Jest to jeden z nielicznych starych kościołów w Gdańsku, który pozostaje katolicki od chwili jego zbudowania. Świątynia pozostawała pod opieką zakonników – karmelitów. Początkowo
kościół nosił wezwanie Eliasza i Elizeusza. Zakładano, że kościół ma być znacznie
większy, jednak gdy większość gdańszczan przeszła na luteranizm, rozbudowa
katolickiej świątyni była niepotrzebna. Budowla miała sięgać aż do ulicy Elżbietańskiej,
gdzie stoi obecnie brama. Na bramie umieszczono płaskorzeźbę. Co na niej widzimy:
a/ Józefa i Marię z Dzieciątkiem i aniołami
b/ pokłon Trzech Króli
c/ Sąd Ostateczny
Pod sceną widoczna jest data jej wykonania:
Spod bramy dobrze widać fasadę świątyni. Zdobią je z kolei dwie rzeźby. Kogo
przedstawiają?
a/ Eliasza i Elizeusza, pierwszych patronów kościoła
b/ świętych Piotra i Pawła
c/ Józefa i Marię
KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA
Kościół świętego Bartłomieja zbudowano w średniowieczu jako katolicki. W 1523
roku przejęty został przez luteran. W 1996 roku świątynia przeszła pod opiekę grekokatolików. Budowla ma zatem niezwykłą historię.
Nowi gospodarze postawili przed świątynią pomnik upamiętniający ważne wydarzenie.
Grekokatolicy mieszkający w Polsce pochodzą głównie z terenów dawnej Rusi, czyli
państwa, na terenie którego znajdują się obecnie: Białoruś, Ukraina i Rosja. Książę
Rusi wiele wieków temu zdecydował, że on i jego poddani przyjmą chrzest i przez
to staną się chrześcijanami. Pomnik upamiętnia właśnie to wydarzenie. Odczytaj
z pomnika jego dokładną datę i wpisz ją poniżej:
Wiesz kiedy Polska przyjęła chrześcijaństwo? Który książę o tym zdecydował?
Wpisz obie odpowiedzi poniżej, a otrzymasz dodatkowe punkty:
Władcą, który podjął decyzję o przyjęciu przez Rusinów chrześcijaństwa był książę
Włodzimierz, odczytaj z pomnika, jaki nosił przydomek:
a/ Bogaty
b/ Wielki
c/ Wspaniały
O luteranach, którzy najdłużej byli gospodarzami świątyni, przypomina natomiast
boczne wejście (od strony Zaułka św. Bartłomieja), ozdobione pięknym portalem.
Na portalu leży postać kobieca, to alegoria władzy. W jednym ręku trzyma księgę,
a w drugim... Tu jest problem. Drugi atrybut jest uszkodzony. Jak sądzisz, co to mogło
być?
Poniżej widzimy fragment z Pisma Świętego, który na język polski tłumaczymy:
Na każdym miejscu, gdzie każę ci wspominać moje imię, przyjdę do ciebie i będę ci
błogosławił
Fragment pochodzi z księgi Wyjścia (Exodus). Z jakiego rozdziału? Żeby znaleźć
odpowiedź, trzeba dokładnie przeczytać inskrypcję, czyli napis.
SZPITAL PRZY DAWNYM KOŚCIELE ŚW. DUCHA
Szpitale w czasie średniowiecza zarządzane były przez kościół. W czasie Reformacji
w Gdańsku, szpitale przeszły pod zarząd Rady Miasta. Opiekę nad nimi sprawowali
specjalni urzędnicy: Panowie Szpitalni. Pomagano biednym i potrzebującym, dostrzegając w żebrakach obraz Chrystusa. W mieście było więc kilka szpitali i przytułków.
Przy szpitalach budowano zazwyczaj kaplicę. Jeden z najstarszych szpitali w Gdańsku
powstał przy dawnym kościele św. Ducha, który jest obecnie częścią szkoły podstawowej.
Od strony ulicy Tobiasza znajduje się główne wejście do szpitala. Ozdobione jest
pięknym portalem z rzeźbami dwójki starszych osób. Odczytać tu można nazwę
obiektu. Wpisz ją poniżej:
Czy wiesz, w jakim języku podano nazwę szpitala i co ona oznacza?
KOŚCIÓŁ ŚW. JANA
Kościół św. Jana zbudowano jako świątynię katolicką. W czasie Reformacji stał się
świątynią luterańską. Bardzo zniszczony w czasie II wojny światowej, długo stał
w takim stanie. Ostatecznie, na początku lat 90. XX wieku ruszyła odbudowa,
a w jego wnętrzu urządzono nowoczesne centrum kultury, którym zarządza Nadbałtyckie Centrum Kultury. Co niedzielę odprawiana jest tu msza dla środowisk twórczych.
W kościele zachowały się cenne zabytki. Najstarsze powstały w czasach, gdy kościół
należał do katolików, są wśród nich więc wizerunki świętych: Michała i Katarzyny.
Niezwykle ciekawymi zabytkami z czasów Reformacji są z kolei epitafia, czyli rodzaj
upamiętnienia zmarłych w postaci tablic powieszonych na ścianach i filarach. Na
tablicach tych najczęściej umieszczono portret zmarłej osoby, informacje o niej, obraz
pokazujący scenę z Nowego lub Starego Testamentu oraz komentarz do niej. Warto
przyglądać się epitafiom, gdyż kryją wiele ciekawych informacji.
ROZWIĄŻ AKROSTYCH
Obecnie wiele osób lubi rozwiązywać krzyżówki, w dawnych czasach także tworzono
łamigłówki. Jednym z rodzajów był akrostych. Polega on na tym, że pierwsze litery
wersów tekstu tworzą słowa lub zdania. Przykładowo w tekście:
W piątek rano wyszedłem z domu.
Ilość słońca i ciepła bryza była zachwycająca.
Towarzyszył temu przyjemny zapach kwiatów: bzu i glicynii.
Ola, która ze mną spacerowała opowiadała bardzo zabawne historie.
Lato w mieście jest bardzo przyjemne.
Do mieszkania wróciliśmy późnym wieczorem.
Pierwsze litery kolejnych wersów tworzą imię: WITOLD.
Zaraz za głównym wejściem do kościoła znajduje się epitafium jednego z rektorów
(czyli dyrektorów) szkoły, która działa przy kościele. Widzimy na niej zmarłego i Zmartwychwstałego Chrystusa. Poniżej widzimy tekst, kryje on właśnie akrostych, rozwiąż go:
Mała podpowiedź: litera „D”, to tak naprawdę „O”
Jeśli napis jest za wysoko i nie możesz go przeczytać, poniżej znajdziesz cały tekst:
TUMBA MEOS POSITO CHMULATIM PULVERE MANES
HAEC HARET ET LONGAE CAUSA QUIET ERIT
DATUM DE PARTIA TRAXI POMERANIDE. TOMAS
MOWIUS, ID MIHI STRIPS NOMEN AVITA DEDIT
ARTIBUS INGENUIS GEDANA FOVI UBRE IUVENTAM
SEMINA DISCENDAE QUAE PIETATIS ERANT
MAGAM ADEO DOCTAE SPEM PUBIS HABERE PARENTES
DMNE MIHI STUDIUM MUNUS ET OMNE FUIT
VIX QUINQUE ADIUNCTIS TRIBUS ANNIS LUSTRA PEREGI
IMMATREA VIRUM MORS UBI NE RAPUIT.
UT MIHI SOLA DEUS SUSCEPTI META LABORIS
SEMPER ERAT MERCES SIC MIHI SOLA DEUS
Potrafisz ułożyć akrostych z własnym imieniem lub nazwiskiem?
Stalle Rady Kościoła
Za ołtarzem po prawej stronie znajduje się stalla Rady Kościoła. Stalle to wygodne
ławki, przeznaczone dla określnej grupy osób. W tych ławach, jak nazwa wskazuje,
zasiadały osoby kierujące życiem parafii. Stalle zostały bogato ozdobione, za plecami
siedzących widzimy obrazy przedstawiające patriarchów ze Starego Testamentu:
Abrahama, Izaaka i Jakuba. Poniżej, na obudowie ław, widzimy ich żony. Dopisz do
imienia patriarchy imię jego żony.
Abraham
Izaak
Jakub
Na drzwiach do ław namalowano Jael – uważana jest za jedną z najdzielniejszych
kobiet, o której wspomina Stary Testament. Pomogła Izraelitom zabijając Siserę, dowódcę wrogiej armii. Jael trzyma w ręku narzędzia, którymi uśmierciła Siserę – napisz
jakie.
Rozwiąż chronogram
Innym rodzajem łamigłówki, który odnajdziemy w dawnych tekstach, jest chronogram.
Chronogram szyfrował datę: urodzin, śmierci lub ważnego wydarzenia. Chronogram
możemy odszyfrować z dużego epitafium-nagrobka Nataniela Schroedera (znajduje
się po prawej stronie ołtarza). Nagrobek mierzy aż 9 metrów. Ozdobiony jest licznymi
rzeźbami i płaskorzeźbami oraz inskrypcją. Inskrypcję wyryto na owalnym kamieniu
umieszczonym na sarkofagu. Chronogram ukryty jest w czterech ostatnich wersach:
POLINIAE
REGNVM SINE REGE
REX SINE REGNO
PROTECTORE DEO
Jeśli się przyjrzysz, zobaczysz, że część liter napisana została większą czcionką, należy
je do siebie dodać, gdyż są to po prostu rzymskie cyfry, które tworzą datę powstania
nagrobka. Poniżej mała pomoc:
M to 1000 lat
D to 500 lat
C to 100 lat
L to 50 lat
X to 10 lat
V to 5 lat
I to 1 rok
Nagrobek ozdobiony jest licznymi rzeźbami. Na samej górze widzimy Chronosa,
symbolizującego przemijający czas. Z jakimi atrybutami został przedstawiony:
Empora
Za ołtarzem znajdują się słupki z dawnej empory. W kościołach protestanckich wznoszono empory – czyli rodzaj galerii-balkonu, wpartej na kolumnach lub filarach.
Dzięki emporom w nabożeństwach mogło brać udział więcej osób. Słupki z empory
ozdobione są rzeźbami z wyobrażeniami postaci ze Starego i Nowego Testamentu.
Wszystkie są podpisane. Przyjrzyj się im uważnie i napisz, która z postaci przedstawiona została z piłą:
Odszukaj Daniela (podpisany: Daneel). Jakie zwierzę mu towarzyszy?
Panny Mądre i Głupie
Przy schodach do dawnej biblioteki, pełniącej obecnie funkcję zakrystii (po lewej
stronie od ołtarza) wiszą cztery obrazy. Przedstawiają one przypowieść o pannach
głupich i pannach mądrych z Ewangelii św. Mateusza. Panny głupie przez swą nierozwagę nie wejdą do domu Oblubieńca. Panny mądre natomiast spotka nagroda, będą
uczestniczyć w weselu. Na jednym z obrazów ukazano panny głupie w czasie zabawy, tańców i rozmów z młodzieńcami, jedna z nich depczę księgę. Jaka to księga:
Nad obrazami wisi element, który wieńczył niegdyś stallę, w której zasiadali snycerze.
Ozdobiony jest pięcioma alegoriami. Środkowa to Miłość – kobieta opiekująca się
dziećmi. Jednej z alegorii przyjrzałeś się w Ratuszu Starego Miasta. Była to jedna
z cnót umieszczonych na plafonie. Przyjrzyj się dokładnie alegoriom i ich atrybutom
ze stalli snycerzy. Jaka alegoria występuje zarówno w Ratuszu Starego Miasta, jak
i w kościele św. Jana?
Dzięki jakiemu atrybutowi ją poznałeś?
Wiesz czym zajmują się snycerze?
KAPLICA KRÓLEWSKA
Jak już wiesz, większość mieszkańców Gdańska w XVI, XVII i XVIII wieku była protestantami, jednak miasto znajdowało się w granicach królestwa Polski, a jego władcy
byli katolikami. Królowie polscy dbali więc o interesy katolików w Gdańsku. Jeden
z nich, przy wsparciu prymasa Polski, doprowadził do budowy świątyni katolickiej
w samym sercu Gdańska, przy kościele Mariackim. Świątynię nazywamy Kaplicą Królewską. Na budynku znajduje się tablica, z której dowiesz się, jak nazywał się król,
dzięki któremu powstał ten piękny budynek:
Tablica upamiętnia pewną ważną bitwę, król bowiem był nie tylko władcą, ale również
uzdolnionym dowódcą. Jaka to bitwa?