Afryka_zagadnienia_p..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
AFRYKA
Justyna Drop
Afryka – położenie geograficzne






Afryka to drugi co do wielkości kontynent świata,
Kontynent ten leży na wszystkich półkulach,
ma 30,3 mln km² powierzchni, czyli ponad 20,3%
ogólnej powierzchni lądowej naszego globu.
Przechodzi przez niego południk 0°,
obydwa zwrotniki i równik.
Położona jest na południe od Europy,
po obu stronach równika, w większości
(poza zachodnią częścią)
na półkuli wschodniej.
Wraz z Europą i Azją, z którą łączy go
wąski Przesmyk Sueski
(ok. 120 km), Afryka zaliczana jest do Starego Świata.
Od zachodu oblewają go wody Oceanu Atlantyckiego
od wschodu Oceanu Indyjskiego, wraz z jego częścią –
Morzem Czerwonym.
Na północy śródlądowe Morze Śródziemne
oddziela Afrykę od Europy.
Najdalej wysunięte punkty Afryki:
na północ– Przylądek Biały - 37o25’N
na zachód–
Przylądek
Zielony –
17o30’W
 rozciągłość południkowa
370N + 350S = 720
na wschód–
Przylądek Hafun
51°24'E
na południe –
Przylądek Igielny – 34o51’S
(720 * 111,2 = 8006,4 km)
 rozciągłość równoleżnikowa 17030’W + 51030’E = 690 (ok. 7 400 km)
Ukształtowanie powierzchni

Linia brzegowa Afryki jest słabo rozwinięta, mało półwyspów, wysp, zatok (głęboko wciętych w
ląd);
 Cechy ukształtowania powierzchni:

przewaga wyżyn (wysoko wzniesionych i rozległych); ok. 70% lądu,

występowanie rozległych kotlin,

niewielka ilość gór: młode góry fałdowe – Atlas, stare górotwory – g. Smocze i Przylądkowe;

wąski pas nizin nadbrzeżnych,

Najwyższy szczyt to wulkan Kibo (5 895 m n.p.m.) leżący w masywie Kilimandżaro,

Najdłuższa rzeka to Nil (6 671 km długości),

Największe jezioro to Jezioro Wiktorii (pow. 68 800 km²),

Najgłębsze jest jezioro Tanganika (1 435 m),

Najniższy punkt to depresja jeziora Assal (153 m p.p.m.),

Największym półwyspem w Afryce jest półwysep Somalijski (750 tys. km²),

Największa wyspa Afryki to Madagaskar (587 tys. km²).
 Średnia wysokość kontynentu wynosi 658 m n.p.m.
Ważniejsze krainy geograficzne Afryki

wyżyny – Abisyńska, Wschodnioafrykańska, Ahaggar, Tibesti, Adamawa (występują tu
góry wulkaniczne; czynny wulkan Kamerun – 4070 m n.p.m.)

kotliny – Wielki Erg Wschodni, Libijska, Zachodniosaharyjska, Środkowego Nigru,
Czadu, Górnego Nilu, Konga, Wschodnioafrykańska, Kalahari,

góry – Atlas, Przylądkowe, Smocze,

góry wulkaniczne - Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzori, Meru, Kamerun i in.
Kilimandżaro
Kotlina Kalahari
Budowa geologiczna

Afryka leży w całości na płycie afrykańskiej i częściowo na płycie arabskiej.

Płyta afrykańska złożona jest z trzech głównych platform tektonicznych: występującej na północy
Platformy Saharyjskiej, położonej na południe od równika Platformy Afrykańskiej i obniżenia
tektonicznego wypełnionego wodami Morza Czerwonego – Tarczy Nubijsko-Arabskiej.

Na znacznej części obszaru obserwujemy wychodnie tarcz prekambryjskich, pokryte
gdzieniegdzie mezozoicznymi i kenozoicznymi pokrywami osadowymi. Na południu występują
hercynidy – Góry Smocze, zaś na północy najmłodsze tektonicznie alpidy – góry Atlas
wypiętrzone podczas fałdowań alpejskich.

Od Europy Afryka oddzielona jest Morzem Śródziemnym (najmniejsza odległość w Cieśninie
Gibraltarskiej – 14 km), od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym; od zachodu Afrykę
oblewa Ocean Atlantycki, od wschodu Ocean Indyjski;

W budowie geologicznej charakterystycznym elementem są rowy tektoniczne.
Występują we wschodniej części kontynentu, na styku płyt
afrykańskiej i arabskiej. Ten potężny system rowów tektonicznych
powstały podczas trzeciorzędowych ruchów skorupy ziemskiej
ciągną się od Morza Czerwonego aż do ujścia Zambezi,
nazywany Ryftem Afrykańskim.
Rów Jordanu - Jest to rów
tektoniczny, w którym płynie rzeka
Jordan.
Wielkie Rowy Afrykańskie
Platforma Afryki porozcinana jest uskokami,
które rozdzielają pasma górskie (np. uskok
Agadiru, między Atlasem Wysokim i
Antyatlasem), ograniczają głębokie niecki (np.
nieckę zachodniego Madagaskaru) lub tworzą
system wielkich rowów tektonicznych i zrębów
w środkowej i wschodniej Afryce (rów Morza
Martwego i Czerwonego, rowy wielkich jezior,
np. Rudolfa, Alberta, Niasa).
Rowy te powstały w trzeciorzędzie. Związane są
z nimi potężne wylewy law (Wyżyna Abisyńska,
wulkany: Kenia, Kilimandżaro, Meru i in.).
W Etiopii doszło do ogromnego pęknięcia skorupy
ziemskiej. Niezwykła szczelina ma dziś 60 km
długości. Powstanie w tym miejscu nowe morze.
Najniższe obniżenia rowów tektonicznych wypełniają wody jezior:
Kiwu, Tanganika, Niasa
Tanganika
Jezioro Tanganika - Zajmuje powierzchnię 34,4 tys. km², jest najdłuższym słodkowodnym jeziorem
świata. Jezioro położone na wysokości 773 m n.p.m. Średnia głębokość wynosi 570 m zaś maksymalna
osiąga 1435 m (drugie pod względem głębokości po jeziorze Bajkał) – stanowi tym samym
kryptodepresję.
• Z powstaniem zapadlisk wiążą się zjawiska wulkaniczne, których efektem są masywy wulkaniczne we
wschodniej Afryce. Obszar ten nadal jest obszarem aktywnym tektonicznie, występują tu katastrofalne
trzęsienia ziemi oraz wybuchy wulkanów.
Nyiragongo - czynny wulkan we wschodniej Afryce.
Leży w Demokratycznej Republice Konga. Stanowi część
systemu Wielkich Rowów Afrykańskich, jest zaliczany do
stratowulkanów. Wznosi się na wysokość 3 470 m n.p.m.
Wchodzi w skład łańcucha górskiego Wirunga.
We wnętrzu głównego krateru o głębokości 250
metrów znajduje się jezioro lawowe. Dość poważna
erupcja nastąpiła w 1977, a ostatnia miała miejsce w 2007
roku.
Nyiragongo -wulkan
Klimat

Większa część Afryki leży w strefie gorącej, kształtowanej przez masy powietrza równikowego i
zwrotnikowego.

Symetryczne położenie Afryki w stosunku do równika i brak wysoko wzniesionych barier
górskich powodują powstanie stosunkowo regularnego układu czterech stref klimatycznych:
 Dwóch stref równikowych (średnia roczna temperatura 25-28°C, brak pór roku, wysokie opady -
do 10 470 mm rocznie na stokach góry Kamerun),
 Dwóch stref podrównikowych ( naprzemienne występowanie pory suchej - zimą i deszczowej -
latem),
 Dwóch stref zwrotnikowych ( niski opad roczny, wynoszący nawet 0,5 mm - Asuan),
 Dwóch stref podzwrotnikowych (na północy typu śródziemnomorskiego, stosunkowo wysokie
temperatury powietrza, opady zimowe, suche i upalne lata),

Na zachodzie często padają ulewne deszcze, a temperatura może spaść do +10°Celsjusza. Prądy
morskie sprawiają iż na północy jest bardzo zimno w nocy (temperatura zimą może spadać
poniżej 0 °C), a w ciągu dnia temperatura latem dochodzi do +50 °C a niekiedy nawet przekracza
tę wartość (szczególnie w głębi Sahary),

Najmniejsze opady występują w strefie klimatu zwrotnikowego, zwłaszcza na obszarze pustyń, np
na Saharze .
Strefy klimatyczne Afryki
Strefa:
Równikowa
Podrównikowa
Zwrotnikowa
Podzwrotnikowa
Afrykańska flora

W obszarze śródziemnomorskim na północnych wybrzeżach dominują twardolistne lasy oraz zarośla
typu makii,

w strefie saharyjskiej pojawia sie skąpa roślinność pustynna (w oazach Sahary i nad Nilem rośnie, np.
palma daktylowa),

jeszcze dalej na południe spotykamy roślinność półpustynną,

Po obu stronach równika występują bardzo różnorodne formacje roślinne: na obszarach okresowo
suchych i gorących różne typy sawanny z akacjami i baobabami,

zaś na obszarach o dużych opadach-głównie na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej i w dorzeczu Kongabujny, wilgotny, wiecznie zielony las równikowy,

nizinne wybrzeża morskie Afryki międzyzwrotnikowej porastają formacje namorzynów

w wysokich górach drzewiaste lobelie,

na płd. krańcach kontynentu roślinność przypominająca florę śródziemnomorską, liczne gatunki
endemiczne.
baobab
akacja
Z Afryki pochodzą niektóre rośliny uprawne: kawa, sorgo, arbuzy, palma
oliwna, ryż afryk., niektóre rośliny ozdobne (gerbery, amarylisy).
Strefy roślinne Afryki
Wilgotne lasy równikowe
Namorzyny
Stepy
Sawanny
Półpustynie
Pustynie
Stepy, półpustynie i pustynie
górskie
oazy

Pustynie i półpustynie– to tereny pozbawione roślinności lub bardzo w nią ubogie. Położone są
w strefie suchych klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych. Wysokie temperatury
i znikome opady nie pozwalają na rozwój szaty roślinnej.

Rośliny występujące na pustyniach przystosowane są do oszczędnej gospodarki wodą i do
ochrony przed wysokimi temperaturami w ciągu dnia. Występujące rośliny to: dzikie oliwki,
oleandry (roślinność pn. Sahary) pistacje, tamaryszek oraz akacja (południowa część Sahary).
Środkowa część Sahary jest pozbawiona roślinności.

Sahara w Afryce jest największą gorącą pustynią na Ziemi (ma 9 064 300 km²), rozciągająca
się na długości 5700 km.
Afrykańska fauna

Świat zwierzęcy jest urozmaicony, występuje tu bogata reprezentacja kręgowców i liczne
endemity, czyli takie, które zasięgiem nie wykraczają poza Afrykę, typowe tylko dla określonego
obszaru.

Są to m.in.:

żyrafy, hipopotamy, mrówniki, złotokrety, zebry, słonie afrykańskie, nosorożec biały i
zwyczajny, goryle, szympansy;

na otwartych przestrzeniach stepowych charakterystyczne są olbrzymie stada trawożernych
antylop i obfitość polujących na nie drapieżników (lwów, lampartów, gepardów, hien,
likaonów);

w Afryce żyją największe nieloty - strusie oraz sekretarze, turaki, czepigi;

nad jeziorami i na rozlewiskach rzek bytują kolonie pelikanów, flamingów, czapli i rozmaitych
ptaków przelotnych;

wody obfitują w ryby, bardzo różnorodny jest świat gadów i płazów, z krokodylem nilowym,
mambami, kobrami egipskimi i plującymi, piaskowymi boa i żmijami, z saharyjskimi żółwiami
lądowymi, kameleonami;

spotyka się też wiele nie występujących gdzie indziej owadów (np. muchy tse-tse)
oraz największe bezkręgowce lądowe - ślimaki Achatina achatina.
Separacja od lądu wytworzyła ponadto wyjątkową faunę na wyspie Madagaskar.
Wybrane Zwierzęta Afryki
Antylopa
karłowata
ślimak Achatina
achatina
flamingi
gepardy
turak
Słoń afrykański
Wody powierzchniowe Afryki

Do największych rzek Afryki należą: Nil, Kongo (Zair), Niger, Zambezi.

Nil jest najdłuższą rzeką Afryki (6484 km),

Rzeka Kongo ma największy obszar dorzecza,

Największe jeziora znajdują się na obszarze wielkiego rowu tektonicznego na wschodzie Afryki. Są
one bardzo głębokie; dna niektórych położone są nawet poniżej poziomu morza. Jezioro Tanganika
leży na wysokości 773 m n.p.m., jego głębokość wynosi 1 435m. To znaczy, że jego dno sięga
662m pod poziomem morza. Zjawisko takie nazywamy kryptodepresją, Jezioro Tanganika jest
drugim pod względem głębokości jeziorem Świata.

Inne jeziora odznaczające się dużą głębokością i wydłużonym kształtem to jeziora położone na dnie
rowów tektonicznych: Niassa (Malawi), Rudolfa, Alberta (i wyżej wymienione jez. Tanganika).

Jezioro Wiktorii- Zajmuje powierzchnię 68,8 tys. km²,
co sprawia, że jest to największe jezioro Afryki,
największe tropikalne jezioro świata,
drugie jezioro słodkowodne świata,
trzecie pod względem powierzchni
i ósme pod względem objętości na świecie.
Jezioro
Wiktorii

Inne jeziora afrykańskie znajdują się na podmokłych terenach Kotliny Konga oraz wypełniają dna
niektórych kotlin. Zagłębienia terenu wypełniają często wody jezior.

Na obszarach suchych Afryki występują liczne płytkie jeziora, niekiedy stałe (np. Jezioro Czad),
najczęściej jednak okresowe.
Bogactwa Afryki

Afryka ma znaczący udział w światowym wydobyciu rudy manganowej, chromowej, uranu,
wanadu, miedzi, złota, diamentów, cyny oraz fosforytów, a także platyny, kobaltu, tytanu,
boksytów, cynku, ołowiu i ropy naftowej.

W starych skałach występują rudy licznych metali: uranu (w Nigrze), żelaza (m.in. w Liberii,
Sierra Leone, Gwinei, Mauretanii), manganu (w Ghanie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej), miedzi
(w Mauretanii), cyny i niobu (w Nigerii), a także boksyty (w Gwinei, Sierra Leone, Ghanie).

W wielu krajach znaleziono diamenty (m.in. w Liberii, Sierra Leone, Ghanie, Gwinei, na
Wybrzeżu Kości Słoniowej). Według szacunków znajduję się tu ponad połowa światowych
zasobów złota, diamentów i kobaltu.

W skałach osadowych odkryto bogate złoża ropy naftowej (największe w Nigerii) i fosforytów
(w Senegalu, Togo).

Natomiast znacznie słabiej rozpoznane są bogactwa wnętrza kotlin środkowego Nigru i Czadu. Na
pograniczu Demokratycznej Republiki Konga i Zambii znajduje się jeden z największych w Afryce
okręgów górniczo-przemysłowych.

W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku na zachodzie regionu rozwinęło się górnictwo.
Wydobywa się tam m.in. ropę naftową (Kamerun, Gabon, Kongo), rudy manganu i żelaza (Gabon)
oraz sole potasowe (Kongo). Zasoby niektórych surowców (złota, platyny, diamentów, chromu,
wanadu, manganu, antymonu, uranu) należą do największych na świecie. Większość z nich
znajduje się w pasie ciągnącym się od środkowej Zambii (Copperbelt) na poprzez Zimbabwe,
Transwal i Oranię (RPA), przy czym główne nagromadzenie występuje na obszarze RPA.
Wydobywa się tu połowę górniczego urobku całej Afryki.