Trening funkcji poznawczych u osób starszych

Trening funkcji poznawczych u osób
starszych
Dr n. med. Adrianna Maria Borowicz
Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu
Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Oddział w Poznaniu
Funkcje poznawcze to …
Czy wykształcenie wpływa na
naszą pamięć, gdy jesteśmy
starsi?
2+2=?
Proces starzenia się a pamięć
Proces starzenia się mózgowia
• Obecnie odróżnia się zmiany starcze
spowodowane chorobą, od tych, które są
spowodowane
normalnym
procesem
starzenia się (z ang. normal brain aging),
• Mózgowie człowieka w wieku od 20 do 60
roku życia traci każdego roku około 0,1%
swojej masy,
• Po 70 roku życia proces ten ulega
przyspieszeniu – w granicach 0,3-0,5% na
rok,
• Głównie jest to utrata substancji białej.
Proces starzenia się mózgowia
• Substancja szara wykazuje zróżnicowanie
obszarowe w zaniku: większy ubytek
obserwuje się w korze czołowej,
ciemieniowej, skroniowej i potylicznej
• Przedni zakręt obręczy czy pierwotna kora
wzrokowa nie ulegają redukcji w czasie
normalnego starzenia
Pamięć
• Pozwala na chwilowe lub długotrwałe przechowywanie informacji
• Informacje są włączane w indywidualny system wiedzy danej osoby
Rozwój osobniczy a pamięć
Proces starzenia się mózgowia
• Często podstawą zmian funkcji poznawczych wraz z wiekiem jest osłabienie
wzajemnych powiązań pomiędzy neuronami na poziomie połączeń
synaptycznych
• Neuroplastyczność w znacznej mierze zależy od częstej aktywacji
układu nerwowego, czyli dostarczania dużej liczby bodźców różnej
modalności
• Mechanizm komórkowy neuroplastyczności odpowiada za procesy
poznawcze (pomięć, rozumienie, zapamiętywanie)
/Lewandowski M.H.: Ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy – starzenie się fizjologiczne i profilaktyka.
Marchewka A., Dąbrowski Z., Żołądź J.A.: Fizjologia starzenia się. Wydawnictwo PWN, Warszawa 2013./
Mózg nie lubi rutyny!
Wzrok
Dotyk
Słuch
Pozytywne
i negatywne emocje!
Smak
Węch
Mózg nie lubi rutyny!
DZIECKO – CIEKAWOŚĆ ŚWIATA,
NAUKA POPRZEZ ZABAWĘ
I POZYTYWNĄ EMOCJĘ,
CZĘSTA ZMIANA ZABAWEK,
DZIECI NIE LUBIĄ SIĘ NUDZIĆ
AKTYWIZACJA
RECEPTĄ NA
RUTYNĘ!
OSOBA STARSZA – BRAK MOTYWACJI
DO NAUKI,
ZNUDZENIE,
ZMĘCZENIE,
RUTYNOWY PROGRAM DNIA
STAGNACJA
Aktywność fizyczna a mózgowie - badania
• Stwierdzono 34% zmniejszone występowanie
demencji u osób, które regularnie, trzy i więcej
razy w tygodniu uprawiają ćwiczenia ruchowe,
w porównaniu z tymi, którzy robią to rzadziej
• /Laurin D. et al.. 2001. Physical activity and risk
of cognitive impairment and dementia in olderly
persons. Arch. Neurol., 58: 498-504./
Aktywność fizyczna a mózgowie - badania
• U starszych osób, które regularnie przez 6
miesięcy, trzy razy w tygodniu, przez
godzinę spacerowały, zaobserwowano
wyraźny wzrost szarej substancji w korze
czołowej i skroniowej, a także wzrost
masy substancji białej
w przedniej części kory mózgowej
/Erickson K.I. et al. 2007. Interactive effects of hormone treatment
on brain health in postmenopausal women, Neurobiol. Aging,
28:179-185/
Profilaktyka
chorób
Obniżenie
kosztów
opieki
zdrowotnej
Poprawa
jakości życia
Aktywność
fizyczna
Zmniejszenie
lęku przed
upadkiem
Poprawa
funkcji
poznawczych
Poprawa siły
mięśniowej
/Svantesson U., Jones J., Wolbert K., Alricsson M.: Impact of Physical Activity on the Self-Perceived
Quality of Life in Non-Frail Older Adults, J Clin Med. Res 2015; 7(8): 585-593/
Podział pamięci
• Pamięć krótkotrwała – niewielkie ilości informacji przez krótki czas
• Pamięć robocza – świadome przechowywanie i przetwarzanie informacji,
koordynacja procesu zapamiętywania, uczestniczy w rozumowaniu
i wydobywaniu informacji
• Pamięć długotrwała – trwały magazyn śladów pamięciowych, nieograniczona
pojemność i czas przechowywania (teoretycznie)
Baddeley A.D. : The episodic buffer: a new component of working memory? Trends Cogn. Sci., 2000, 4, 417-423
Rodzaje pamięci długotrwałej
• Pamięć deklaratywna zawiera świadome informacje dotyczące:
a) zdarzeń z naszego życia (pamięć autobiograficzna),
b) ślady pamięciowe na temat zdarzeń mających swoją lokalizację przestrzenną
i czasową (pamięć epizodyczna),
c) jak również wiedzę z zakresu znaczenia słów, pojęć kategorii , praw, które
wiążą się z językiem oraz procesem kojarzenia faktów (pamięć
semantyczna).
Rodzaje pamięci długotrwałej
• Pamięć niedeklaratywna – do której dostęp jest automatyczny i która
dotyczy umiejętności i nawyków ruchowych (pamięć proceduralna).
•
-
Informacje są nabywane przez:
spostrzeganie,
doświadczanie,
dostrajanie się do wymagań otoczenia.
Prawidłowy przebieg procesu przetwarzania
informacji
Kodowanie
(zapamiętywanie)
• Przechowywanie
Zmiana docierających
bodźców w ślady
pamięciowe
Porządkowanie informacji
Proces wzmacniania
informacji – ich
usystematywanie i
modyfikacja
• Wydobywanie
informacji
1) Wskazówki własne
(przypominanie)
2) Wskazówki zawarte w
materiale (rozpoznawanie)
/Forycka M.: Psychologiczne uwarunkowania zaburzeń funkcji poznawczych. Borowicz A.M., Forycka M.,
Wieczorowska-Tobis K.(red.): Rehabilitacja osób z zaburzeniami funkcji poznawczych. PZWL, Warszawa 2015/
Zaburzenia koncentracji i uwagi
•
CEL
UWAGA
REDUKCJA
NADMIARU
INFORMACJI
Filtrowanie i przetwarzanie w celu uniknięcia przeładowania
Mowa
i rozumienie
mowy
Stereognozja,
zdolność
rozpoznawania
przedmiotów za
pomocą dotyku
Prawe pole
widzenia
Obliczenia
matematyczne
Lewa
półkula
Myślenie
analityczne
Logika
Pisanie
Kreatywność
Zdolności
artystyczne
Wyobraźnia
przestrzenna
Wyobraźnia
Prawa
półkula
Intuicja
Zdolności
muzyczne
Myślenie
abstrakcyjne
Wykonywanie
złożonych ruchów
celowych
Nastawienie
umysłowe
Planowanie
Zainicjowanie
Kontrola
Jak mózg kieruje sięganiem
po szklankę herbaty?
PŁAT CIEMIENIOWY
PŁAT CZOŁOWY
KORA
PRZEDCZOŁOWA
MÓŻDŻEK
PŁAT CZOŁOWY
KORA RUCHOWA
RĘKA WYKONUJE RUCH
KOORDYNACJA
JĄDRA PODSTAWY
MÓZGU
Kontrola motoryczna
Obejmuje wzajemne dostrajanie układu
mięśniowo-szkieletowego i nerwowego,
mające na celu zaplanowanie strategii
motorycznej oraz jej ekonomiczne
i niezawodne przeprowadzenie
Źródło: Horst R.: Trening strategii motorycznych i PNF.
Wyd. Top-School, Kraków 2010.
Poprawa koncentracji i uwagi
•
•
•
•
•
•
•
Motywacja wewnętrzna,
Odpowiednia ilość snu i wypoczynku,
Rozumienie celowości wykonywania zadania,
Konsekwencja w działaniu,
Unikanie lenistwa,
Systematyczność,
Urozmaicenie.
Poprawa koncentracji i uwagi
• Odpowiednie warunki pracy (przewietrzony pokój, spokój i cisza),
• Zmniejszenie wpływu dystraktorów (porządek w pokoju),
• Odpowiedni czas trwania zajęć rehabilitacyjnych z przerwami na
odpoczynek,
• Aktywność fizyczna – dotlenienie mózgu,
• Wsparcie rodziny,
• Odpowiednia dieta – unikanie niedożywnienia.