Turystyka i rekreacja - Lider
advertisement
Błażejczyk Gabriela Ciechanów 5 Turystyka i rekreacja TURYSTYKA I JEJ ZWIĄZEK Z REKREACJĄ FIZYCZNĄ Żyjemy w świecie konsumpcji, gdzie wszelkie wartości, które jeszcze kilka pokoleń wstecz miały smak wyjątkowości – zanikają. W dzisiejszych czasach symbolem życia stał się pieniądz i sztuczne piękno wynikające nie z duszy, lecz z materialnego zasobu. Współczesny człowiek coraz bardziej upodabnia się do sztucznej inteligencji, bez głębszych wartości. Czasami mam wrażenie, że świat, w którym żyjemy podąża ku bezsensowności. Popatrzymy jak mija nasz codzienny dzień, w jaki sposób go spędzamy, na czym płynie nam nasz bezcenny czas, i w końcu zastanówmy się przez chwilę, jakie mamy tak naprawdę z takiego sposobu życia korzyści, jakim kosztem poświęcamy się systemowi, który zmusza nas do życia według sztucznych zasad, prowadzących w konsekwencji do…? Odpowiedzmy sobie na to pytanie sami. Rodzimy się, potem następuje wieloletni okres nauki, następnie trzeba iść do pracy, która daje nielicznym możliwości poświęcenia czasu na zadbanie o własny organizm. Nasze życie ogranicza się do pracy, jedzenia i spania, ponieważ mamy niewiele sił ani czasu na pomyślenie o przyjemnościach, z których moglibyśmy korzystać, bo przecież nie tylko chlebem człowiek żyje… Spójrzmy jak wiele osób funkcjonuje w ten właśnie sposób. Rozwój urbanizacji na świecie powoduje nie tylko zwiększenie się chorób XXI wieku, lecz głównie systematyczne niszczenie naszego przepięknego środowiska, które jako jedyne daje nam największe i najbardziej skuteczne szanse regeneracji nie tylko sił fizycznych, ale również odnowienia siły psychicznych. Zanieczyszczanie powietrza, wód, wycinanie lasów są konsekwencją rozwoju przemysłu, który jest sztucznym wytworem ludzkości. Jeżeli doprowadzimy do wyniszczenia jej, nie będziemy mieli szans na zdrowe życie. Czy rzeczywiście to ma sens…? Organizm ludzki potrzebuje ruchu na świerzym powietrzu w ścisłym kontakcie z naturą, która jest najlepszym lekarzem na wszelkie możliwe dolegliwości. Współczesny system nie daje nam większego wyboru z korzystania z tak bezcennych przywilejów. Człowiek najczęściej po powrocie z pracy spędza resztę dnia przed telewizorem lub komputerem, oddając się leniwemu sposobowi na życie, przyzwyczajamy się i myślimy, że tak powinno być. Czy rzeczywiście…? W tym rozdziale zajmę się tematem turystyki i jej związku z rekreacją fizyczną. Wyjaśnię na podstawie szeregu lektur, czym jest rekreacja fizyczna, co ma wspólnego z turystyką, jakie są cele zdrowotne turystyki, oraz opiszę, czym jest sport, który znany jest powszechnie jako funkcja turystyki. CZYM JEST REKREACJA FIZYCZNA? Pojęcie to nie ma w języku naukowym jednoznacznej definicji. Wyróżniamy dwa rodzaje kultury fizycznej: 1. kulturę duchową – jest ona skutkiem przekształcenia się człowieka, jego własnej osobowości podczas opanowywania przyrody. 2. kulturę materialną – jest to rezultat przekształcenia przyrody poprzez człowieka. Istotą kultury materialnej jest proces naszego oddziaływania na przyrodę, zaś kultury duchowej - rozwój duchowy. Istotą fizycznej kultury jest przystosowanie fizycznego rozwoju 1 ludzi do obu w. w. zjawisk. Kultura fizyczna jest, zatem: formą działalności, która wchodzi w skład ogólnej kultury społeczeństwa, mającą za zadanie ukształtowanie odpowiedniego rozwoju fizycznego oraz jego fizycznych uzdolnień1. Rekreacja jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała, jest to aktywna i świadoma troska o własny rozwój, przede wszystkim zdrowie oraz sprawność, jest to również umiejętność organizowania i spędzania wolnego czasu z jak największym pożytkiem dla poprawienia ogólnego stanu zdrowia. Wg. Z. Krawczyka fizyczna kultura to zintegrowany i ustalony system zachowań w dziedzinie dbałości o piękno człowieka, zdrowie, rozwój fizyczny, sprawność ruchową, które przebiegają wg. Ogólnie przyjętych w danej zbiorowości określonych rezultatów i wzorów zachowań2. W Sporcie rekreacyjnym szczególny nacisk podczas osiągania wyników kładzie się na utrzymanie fizycznej sprawności, dobre samopoczucie, odprężenie psychiczne3. Rekreacja fizyczna ma związek z pożądaną społecznie i dobrowolnie podejmowaną działalnością, aby osiągnąć cel odnowy sił, oraz samodoskonalenie4. Rekreacja to pewnego rodzaju forma uczestniczenia w fizycznej kulturze, której głównym celem jest renowacja, pomnażanie i podtrzymywanie dobrego stanu zdrowia. Jeżeli chodzi o wykorzystanie kultury fizycznej w szkole, to wiąże się z tym zdobywanie wszelkich kompetencji, umiejętności i wiedzy z zakresu kultury fizycznej w toku przewidywalnego i celowego procesu nauczania w tej instytucji, jak również „ doświadczając życia” zdobywając te umiejętności poza szkołą. Podstawowe umiejętności ruchowe tj.: chód rzut, skok, bieg, opanowują dzieci w środowisku społecznym i rodzinnym, umiejętności, które wiele znaczą dla jednostki np.: sztuka pływania, jazda na rowerze, dzieci i młodzież uczą się poza szkołą. Rozwój sprawności fizycznej wśród młodzieży i dzieci to głownie efekt spontanicznej, codziennej również zamierzonej własnej aktywności, a tylko w bardzo małym stopniu efekt kształtowania w szkole. Pozaszkolna ruchowa aktywność może przejawić się w formie: 1. „ białych”, czy też „ zielonych” szkół, obozów sportowo rekreacyjnych, które są połączone z nauką wybranych przedmiotów szkolnych. 2. Zimowych i letnich obozów organizowanych przez kluby, szkoły, biura turystyczne, organizacje młodzieżowe. 3. Rajdów i wycieczek organizowanych przez szkoły, różne pozaszkolne organizacje biura turystyki itp. 4. Rekreacyjnych zajęć samodzielnie organizowanych i odbywanych w rodzinnym kręgu. 5. Sportowych zajęć w młodzieżowych klubach dla uzdolnionej ruchowo młodzieży, która posiada odpowiednie predyspozycje do uprawiania określonej, sportowej dyscypliny Jan Ożdżyński uważa, iż ważne jest istota kultury fizycznej, czasu wolnego, rekreacji i pedagogiki. Ma to związek z aktywnością ruchową, która jest ukształtowania podczas kulturowego oddziaływania, wtapiana jest w społeczne konspekty różnorodnych tradycji i cywilizacji. Ta kontrolowana i zaprojektowana aktywność traktowana jest jako forma wysokiej samorealizacji. Stanowi bardzo poważny z punktu widzenia pedagogiki wychowania zdrowotnego i fizycznego postulat założenia, doskonalenia i kształtowania osobowości, jest to bardzo znaczące dla wychowania, gdyż przyczynia się do wzbogacania środków oddziaływania danej formy edukacji. Duże znaczenie ma umiejętność A. Wohl, Kultura – kultura fizyczna – wychowanie fizyczne, „Kultura fizyczna”, nr. 8, 9, 1957r. Z. Krawczyk „ Studia z filozofii i socjologii kultury fizycznej Warszawa 1978r. 3 Mała Encyklopedia Sportu 1987r.? 4 J.Tatarczuk „Metodyka wychowania fizycznego”, Zielona Góra 2004r., s.12 1 2 2 zagospodarowania czasu wolnego, ponieważ wtedy urzeczywistniamy wyznaczone przez siebie cele i zadania, które zawierają edukacyjne, kulturowe i zdrowotne wartości, dążąc do osiągnięcia wysokiego poziomu samorealizacji. Wg. autora aktywność ruchowa, która zmierza do samo potwierdzenia i samorealizacji, tj. potwierdzenia podmiotowej tożsamości jednostki urzeczywistniana jest najlepiej poprzez fizyczną rekreację, łączy w sobie elementy samodoskonalenia i rozrywki5. Nauczyciel od fizycznego wychowania powinien zachęcać do udziału w różnorodnych formach pozaszkolnych zajęć, przystosowanych dla każdego, kto chce korzystać z rekreacji fizycznej mającej ścisły związek z turystyką, tj. uczestnictwa w rajdach, obozach, wycieczkach jak również chcących uczestniczyć w tego typu innych imprezach. Należy umożliwiać uczniom podejmowanie ruchowej aktywności, wyrażania przeżyć w tańcach, zabawach, grach. Trzeba stwarzać warunki do doskonalenia kondycji i sprawności fizycznej. Dobrze jest, gdy uczniowie zapoznają się z głównymi formami rekreacji turystyki i podstawowymi zasadami uprawiania wybranych sportowych dyscyplin. Zadaniem nauczycieli jest proponowanie uczniom spędzania wolnego czasu poza szkołą, wykorzystując zabawy, gry, formy turystyczne, lub formy zabaw. W dzisiejszych czasach wydaje się celowe poszukiwanie wielu form, które uwzględniają przede wszystkim ruch, fizyczną pracę na powietrzu i w kontakcie z przyrodą. Przedstawiam kila zielonych propozycji: 1. hartowanie, 2. turystyka i krajoznawstwo zdrowotne, 3. imprezy zdrowotno – rekreacyjne, 4. z terenów ekologicznie zagrożonych – zielone klasy6. Rekreacja fizyczna jako termin oraz społeczne zjawisko, jest powszechnie znana i rozumiana. Zazwyczaj definiuje się ja jako wszelkie działania, które podejmowane są w wolnym czasie związane z usuwaniem skutków zmęczenia regeneracją sił, restytucją organizmu przez możliwość racjonalnego gospodarowania nagromadzonym potencjałem fizycznych, twórczych oraz psychicznych sił7. Słowo rekreacja łac. „ rekreat”, oznacza pokrzepiać, odtwarzać odnawiać, ożywiać a także na nowo stworzyć ( re + kreacja). Znaczenie słowa można także wywodzić od „ rek reatio” tzn. powrót do zdrowia. Termin ten jest używany aktualnie w trzech znaczeniach: pierwsze znaczenie określa zespół zachowań, które realizowane są przez człowieka w czasie wolnym. Drugie znaczenie utożsamiane jest z procesem wypoczynku tj. regenerację sił z uzasadnieniem skutków zmęczenia. W trzecim znaczeniu rekreacja to rozwijające się zjawisko kulturowo społeczne, którego podstawą jest wykorzystanie wolnego czasu, jak i związane z nim formy zachowań ludzi8. Z „ rekreacją” identyfikowane są różne formy zachowań, które podejmowane są poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi i domowymi dla odpoczynku samodoskonalenia i rozrywki9, są to zajęcia o hobbystycznej treści sportowej, ruchowej, rozrywkowej lub turystycznej, którym człowiek oddaje się z przyjemnością i chęcią, w wolnym czasie, dla rozwoju własnej osobowości, odpoczynku i przyjemności10. Wyróżnia się następujące funkcje rekreacji: - wypoczynkową, Z. Cendrowski „ Wakacje na sportowo” Zarząd Główny SZS 1998r., Warszawa, „ Poradnik dla Liderów zdrowia i sportu – Przewodzić innym”. Zarząd Główny SZS Warszawa 1997r. 7 M. Woźniewicz – Dobrzyńska „ Gry i zabawy sportowe oraz rekreacyjne, I. Kiełbasiewicz – Drozdowska, W. Siwiński (red) „Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe) AWF, Poznań 2001r. 8 S. Toczek – Werner (red.) „ Podstawy rekreacji i turystyki AWF, Wrocław, 1998r., s. 11. 9 M. Demel, W. Humen „ Wprowadzenie do rekreacji fizycznej”, Sport i Turystyka Warszawa 1970r., s.7. 10 T. Wolańska (red.) „ Rekreacja ruchowa i turystyka” AWF Warszawa 1989r., s.9. 6 3 - ludyczną, - wolno czasową, - zdrowotną, - socjalizacyjną, - korektywną - kompensacyjną11. Od zarania dziejów człowiek korzysta z zasobów przyrody. Organiczna i nieorganiczna materia, którą wykorzystuje się do życia ludzkiej jednostki, jak i cała populacja naszego gatunku, czerpane są z przyrodniczego środowiska. Zauważalne jest, że poszczególne składniki środowiska w różnym stopniu i w różny sposób w zależności od danych potrzeb, podlegają eksploatacji ludzkiej. Ludzki organizm funkcjonuje dzięki wykorzystywaniu tlenu z atmosfery, spożywaniu węglowodanów, tłuszczów i białek z biosfery, piciu wody itp. Cywilizacja: karmiona jest” zasobami węgla, wody, tlenu, ropy naftowej i gazu, eksploatuje surowce mineralne i glebę. W każdym przypadku wykorzystywanie tych zasobów przyrody ma charakter wybiórczy, nakierowane jest na dane dobra przyrody. Wyróżnienie takie występuje dzięki przydatności dóbr przyrodniczych wskutek ich zalet biorąc wzgląd na określony cel użytkowania. Właściwości zasobów przyrody decydują o znaczeniu ich przydatności oraz są walorami przyrodniczego środowiska12. Wszelkie korzyści czerpane przez człowieka w przyrodzie mają bardzo dobry wpływ na ludzkie życie, jednakże trzeba tu zaznaczyć, że również bardzo ważnym elementem w prowadzeniu zdrowego trybu życia jest ruch fizyczny, najlepiej uprawiany w przyrodniczym plenerze. Wykorzystanie zasobów przyrody i połączenie jej z rekreacją fizyczną daje bardzo korzystne efekty dbania o zdrowie i formę psychiczno – fizyczną. W zasadzie podejmowanie dowolnej formy aktywności może być wyróżnione wielorakim motywacyjnym procesem i może zależeć od różnego rodzaju właściwości psychicznych jednostki tj. temperamentu, potrzeby zdolności zainteresowania czy postawy. Odnosząc się do konkretnych typów aktywności dokonuje się ich pogrupowania. W odniesieniu do osób, które uprawiają fizyczną rekreację wyróżnia się siedem typów motywacji osób uprawiających sport. 1. Aktywnościowo – ludonistyczny. To osoby, wśród których rekreacyjna aktywność wynika z biologicznej potrzeby ruchu, jest atrakcyjna i przyjemna sama w sobie i nie służy realizacji żadnych zewnętrznych celów. 2. Zdrowotno – higieniczny. Są to osoby uprawiające fizyczną rekreację w celu utrzymania lub poprawienia zdrowia, urody, dobrego samopoczucia sylwetki, sprawności fizycznej. Dla tych wartości gotowe są do wyrzeczeń i systematycznej pracy nad swoim ciałem. 3. Relaksowy. To osoby, dla których rekreacja jest pewną formą ucieczki od codzienności służącą wypoczynkowi oraz rozładowań napięć i stresów psychicznych. 4. Społeczno – towarzyski. To osoby, które poszukują w rekreacji możliwości nawiązania kontaktów towarzyskich, preferujące formy grupowego spędzania czasu, potrzebujące do odpowiedniego funkcjonowania innych osób. 5. Poszukiwacz przyrody. Są to te osoby, które uprawiają takie formy rekreacji dostarczając silnych emocji i wrażeń związanych z wypoczynkiem estetycznym, doznaniami, często niepewnością i zmianą, walką z siłami natury, przeciwnikiem, własną słabością. 6. Ambicjonalny-są to osoby, które w rekreacji poszukują możliwości dowartościowania się i sprawdzenia np. poprzez zwycięstwo w sportowej rywalizacji, perfekcyjności, uprawiają rekreację na pokaz, w celu uzyskania społecznego aplauzu. 11 12 M.Kwileck (red.) „ bezpośrednie funkcje rekreacji”, Warszawa 2006r., s.10. K. Kożuchowski „ Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji”, Poznań 2005r., s. 11. 4 7. Poznawczo-edukacyjny, ten typ obejmuje osoby, dla których rekreacja to okazja do nauczania i poznawania czegoś nowego jest sposobem samodoskonalenia i rozwoju swoich zainteresowań i zamiłowań13. Żyjemy w dobie napięć, które są wynikiem zawodowego funkcjonowania człowieka w warunkach silnej konkurencyjności, nadmiaru stymulacji związanych z codziennym życiem, szerokie możliwości obniżenia tego typu stresu jawi się relaksacyjnym treningiem powiązanym z turystyką. Te czynniki wpływają na zmianę napięcia, obniżenie poczucia lęku itp14. Uprawianie turystyki to doskonały sposób na zwiększenie odporności i należy tu przyjąć, że powinien on znaleźć bezpośrednie zastosowanie w różnych formach turystyki i rekreacji. Aktywność turystyczna i rekreacyjna to zgodność z indywidualnymi oczekiwaniami i preferencjami, realizacja szeroko rozumianego rozwoju i wypoczynku. Dzięki realizowaniu różnorodnych form atrakcyjnej i interesującej dla człowieka tego typu aktywności dochodzi do zwiększenia motorycznej aktywności jednostki narażonej na bezczynność jak i pozwala na wyciszenie wszelakich napięć, które związane są z pracą zawodową i powodują regenerację potrzebnych sił oraz zaspokajają potrzeby funkcjonalne i poznawcze15. Jedyna i najbardziej skuteczna droga zachowania pełnej, psychicznej sprawności, która umożliwia dalsze prawidłowe funkcjonowanie w dowolnym środowisku jest to odpowiednia organizacja wypoczynku. Wypoczynek, który niezbędny jest do regeneracji sił oraz zachowania pełnej psychicznej sprawności, to głównie czynny wypoczynek połączony z turystyką. Mówiąc o ruchu, jako najskuteczniejszym antidotum na wszelkiego rodzaju zmęczenie i stresy, mamy głównie na myśli możliwość realizacji jego w ścisłym kontakcie z naturalnym środowiskiem16. Chcąc żyć spokojnie człowiek powinien nauczyć się prawidłowo wypoczywać, pozwoli mu to na regenerację sił do dalszej pracy. Powinnością jego jest zabieganie o pełny wypoczynek, zarówno psychiczny jak i fizyczny, możliwy szczególnie w ścisłym kontakcie z przyrodą 17. Fizyczne wychowanie jest podstawą kultury fizycznej, na której opiera się uczestnictwo w rehabilitacji, rekreacji fizycznej, sporcie i turystyce. Jest częścią procesu wychowawczego, który realizowany jest wobec młodego pokolenia. Od całokształtu wychowania nie da się oddzielić wychowania fizycznego. Wspiera wychowanie umysłowe, zdrowotne i moralne. W realizacji fizycznego wychowania głównym środkiem jest aktywność ruchowa, w wyniku, której następują zmiany w fizycznym rozwoju oraz sprawności fizycznej. Fizyczne wychowanie posiada własną metodykę pracy oraz organizacyjne formy, tj. treningi sportowe, lekcje, ćwiczenia śródlekcyjne, korekcyjne zajęcia, imprezy i wycieczki sportowe. Realizowane są one za pomocą specjalnego sprzętu, urządzeń, przyrządów, jak i pomieszczeń tj. (tereny leśne, ścieżki zdrowia, stadiony, boiska, pływalnie, sale korekcyjne i gimnastyczne18. Trzeba również zaznaczyć w tym rozdziale, że zmniejszenie fizycznej pracy jest powodem zanikania aktywności ruchowej ludzi, szczególnie w krajach, w których jest wysoko rozwinięta urbanizacja. Cywilizacyjne udogodnienia, windy, środki komunikacji, automatyzacja, maszyny, to wszystko jest powodem zmniejszenia do minimum fizycznej aktywności w codziennym życiu ludzi. Zaliczają się do tej grupy również środki masowego przekazu tj. komputery, telewizja, zabierają one człowiekowi coraz więcej czasu wolnego i zmuszają go do siedzącego trybu życia. Wciąż postępujący proces uprzemysłowienia i J. Gracz, T. Sanowski „ Psychologia w rekreacji i turystyce”, Poznań 2001r., s. 124 , 125. J. Gracz op.cit., s. 148. 15 J. Gracz op.cit. s. 149. 16 J. Gracz op.cit., s. 150. 17 J. Gracz op. cit., s. 153, 154. 18 J.Bielski, ,,Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego” Kraków 2005r., s. 42. 13 14 5 urbanizacji jest powodem zmniejszenia się zielonych terenów, zanieczyszczenia gleby, powietrza i wód oraz kurczenia się przestrzeni. Szkolna sala gimnastyczna staje się pomieszczeniem, z którego w najbliższym czasie będzie można korzystać tylko czasami. Duża większość lekcji najlepiej jakby odbywała się w innym środowisku w terenie przedszkolnym, lesie, parku, boisku szkolnym. Lekcje terenowe odbywające się na łonie natury, na śniegu, nad wodą, itp. mają o wiele większe zdrowotne walory, od zajęć odbywających się na szkolnym korytarzu, czy sali gimnastycznej19. Przeprowadzone badania w różnych ośrodkach wykazały, iż tam, gdzie lekcje prowadzone były w naturalnym terenie, młodzież wyróżniała się większą sprawnością, była bardziej zahartowana, miała lepszą fizyczną wydolność oraz nie wykazywała zaniedbań związanych z ruchowymi umiejętnościami20. W programie nauczania, gry terenowe, ćwiczenia i zabawy terenowe nie stanowią odrębnego działu. Występują one zarówno w zespole treści, które służą kształtowaniu motoryki, jak i w dziale mającym za zadanie opanowanie danych umiejętności. Prawie w każdym programie autorskim zalecane jest prowadzenie zajęć w terenie naturalnym. Istotą ćwiczeń terenowych jest kształtowanie pożądanych postaw wobec przyrody pracy fizycznej ludzi, ćwiczenia terenowe można realizować prawie w każdej szkole ( prócz szkół znajdujących się w dużych miastach). Ćwiczyć można w lesie, paru na łące oraz w tzw. „zielonej Sali gimnastycznej”. Rodzaje ćwiczeń terenowych: - zajęcia w terenie, - zajęcie rekreacyjne na powietrzu - biegi na orientację, - zajęcia nad wodą i w wodzie, - wycieczki i biwaki, - ćwiczenia na śniegu i lodzie, - ćwiczenia w zielonej sali gimnastycznej, - terenowe tory przeszkód, - zabawy i gry terenowe, - atletyka terenowa21. REKREACJA FIZYCZNA A TURYSTYKA Problem zapobiegania cywilizacyjnych chorób za pomocą wzmożonej aktywności ruchowej wśród dorosłych i dzieci jest dziś szeroko dyskutowany przez psychologów, wychowawców fizycznych, lekarzy i pedagogów. Systematyczna aktywność ruchowa człowieka przy wykorzystywaniu turystyki może wręcz usuwać występowanie wielu chorobotwórczych czynników. Przywrócenie pracy fizycznej, rekreacja fizyczna, uprawianie sportu i turystyki, wpłynięcie na intensywność występowania wychowania fizycznego jak również aktywności ruchowo turystycznej w formie dawek zapobiegawczych stają się koniecznością22. W tym rozdziale warto również wspomnieć o wpływie turystyki na zdrowie człowieka. Otóż turystyka zdrowotna jest to wg. definicji, która sformułowana została przez J. Wolskiego „…świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie 19 J.Bielski, op. cit., s. 311. W. Pańczyk, ,,Zielona recepta”, Warszawa 1996r., s. 42-49. 21 J.Bielski, op. cit., s. 312, 313. 22 J.Bielski „ Intensyfikacja zajęć wychowania fizycznego”, Warszawa 1985r., s. 5,6. 20 6 wolnym od pracy w celu regeneracji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu”23. Z. Szamborski twierdzi, że turystyka zdrowotna jest jedną z głównych form odnowy sił człowieka24. W w.w. definicjach wyszczególnia się podstawowe motywy uprawiania turystyki zdrowotnej: - aktywny wypoczynek, gdzie jego formy powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości turysty, - odnowa sił to głównym cel, w którym jest podporządkowany tryb danego życia w turystycznej miejscowości, - stan zdrowia uczestnika zdrowotnej turystyki znany jako stan przemęczenia, który wzbudza potrzebę spędzenia urlopu we wskazany przez lekarza sposób, wnioskując motywy podejmowania podróży dla celów zdrowotnych mogą występować w każdej formie turystyki25. Poza sportem wczasowicze powinni uprawiać także turystykę kwalifikowaną. Kwalifikowanym turystą jest osoba, która trwale jest zainteresowana turystyką, systematycznie uprawiającą z zamiłowaniem wybrane dyscypliny. Turystyka kwalifikowana bardzo upodabnia się do rekreacji działalności sportowej i znana jest na świecie jako turystyka usportowiona. Pobyt na wczasach powinien stać się początkiem uprawiania jednej z wielu dyscyplin sportowych i turystycznych. Sportowe wakacje mają bardzo duży wpływ na kontynuowanie owych zajęć przez cały rok. Wychowawcy pracujący w placówkach wypoczynku wakacyjnego powinni mieć szczególnie na względzie uprawianie turystyki kwalifikowanej. Wycieczka turystyki kwalifikowanej różni się od wycieczki popularnej sposobem przemieszczania się w terenie ( motocykl, rower, kajak, narty), tempem, w jaki pokonuje się przestrzeń z dobranym sprzętem turystycznym i wyborem trudnego terenu oraz samodzielną organizacją zwiedzania i żywienia26. Wypoczynek wśród młodzieży powinien być kontynuowaniem edukacyjnego procesu, który trwa cały rok a nie spełniać jedynie socjalno – opiekuńczą funkcję27. Fizyczna rekreacja jest odmianą rekreacji, gdzie przeważa pierwiastek ruchowej aktywności. W jej skład zaliczamy uprawianie różnych dyscyplin sportu zabaw ruchowych gier, jest to czynny odpoczynek oraz ćwiczenia dla podniesienia fizycznej sprawności. Cechą charakterystyczną fizycznej rekreacji jest jej motywacja. W rozumieniu potocznym rekreacja jest podejmowaną działalnością poza zawodowymi, domowymi i społecznymi obowiązkami dla doskonalenia się rozrywki i odpoczynku. Pozwala ona na racjonalne i pożyteczne organizowanie wolnego czasu. Fizyczna rekreacja to obowiązek wobec siebie i społeczeństwa. Ta forma wpływania na aktywne odtwarzanie i regulowanie fizycznych sił oraz dodatnio oddziaływuje na zaniedbywane w pracy i w życiu codziennym sfery: kontakty międzyludzkie, uspołecznienie, współdziałanie oraz wpływa na uczuciową i emocjonalną sferę.28. Jednym z bardzo bliskich pojęć kultury fizycznej jest turystyka29. J.Wolski „ Turystyka zdrowotna a uzdrowiska europejskich krajów socjalistycznych”, „Problemy uzdrowiskowe”. 1970 r., nr.5. 24 Z. Szamborski „Turystyka zdrowotna, uzdrowiskowa jako istotny element odnowy sił człowieka”, „ Zeszyty naukowe”, 1978r., nr.6. 25 W.W. Gaworecki „Turystyka”, Warszawa 2003r., s.37. 26 T. Łobożewicz (red), „Sportowe wakacje” – poradnik dla organizatora wypoczynku wakacyjnego dzieci i młodzieży, Warszawa 1996r., s.115. 27 M. Grabiszewski (red), „ Turystya i wypoczynek w Polsce” cz.I, historia, organizacja zarządzanie. Bydgoszcz 1994r., s.169. 28 J.Tatarczuk „Metodyka wychowania fizycznego”, Zielona Góra 2004r., s.13. 29 T. Łobożewicz op.cit., s. 116. 23 7 Turystyka jest potęgującym się zjawiskiem społecznym ściśle związanym z fizyczną kulturą, jest swoistym fenomenem XXI wieku, siłą napędowa turystyki jest rosnąca ciekawość życia, krajów, ludzi, jak również potrzeba wypoczynku czynnego30. Turystyka to forma czynnego wypoczynku, realizowana przez odbywanie wszelkiego rodzaju wycieczki31. Do podstawowych funkcji turystyki powszechnie zalicza się: - funkcje zdrowotne, - funkcje wychowawcze - funkcje wypoczynkowe. Wśród celów wychowania fizycznego, turystykę trzeba organizować w sposób aktywny ruchowo, tzn. uwzględnić szczególnie wysiłek fizyczny, zachowując smak przyrody, pozostawiając margines zaskoczenia i niespodzianki, wzbudzając zamiłowanie do szlaku, wpajając kulturę turysty. W programie turystyki trzeba głównie wysunąć turystykę wodną, pieszą a także turystyczne formy narciarstwa i kolarstwa. Zarówno turystyka jak i sport mogą występować w postaci kwalifikowanej – „na serio” lub w amatorskiej „ dla zabawy”. W drugim przypadku występują jako środki rekreacji fizycznej32. Jeżeli chodzi o cele wychowawcze turystyki, do nich należą przede wszystkim: - wychowanie fizyczne - wychowanie zdrowotne, - wychowanie politechniczne, - wychowanie estetyczne, - wychowanie moralno – społeczne, - wychowanie resocjalizacyjne33. Zarówno turystyka jak i sport służą celom społecznie wartościowym i wychowawczym, więc są środkiem humanistycznego i wielostronnego wychowania człowieka. Sport, który jest rozsądnie uprawiany podobnie jak turystyka np.: kwalifikowana, jest odpowiednim środkiem kształtowania społecznie wartościowych cech charakteru. Wyrabiania w sobie m.in. silnej woli, wymaga ciągłego zmagania się z przeciwnościami i przeszkodami, co występuje w działalności turystycznej i sportowej. Jeżeli chodzi o zbieżności funkcji sportu i turystyki na przykładzie zdrowia, to samo pojęcie „zdrowie” trzeba tu potraktować szeroko. Chodzi tu nie tylko o brak choroby, lecz również o dobre samopoczucie fizyczne, społeczne i psychiczne. Tempo współczesnych przemian jest powodem wielu zagrożeń dla zdrowia. Sport i aktywny wypoczynek urlopowy są niezastąpionym lekarstwem dla współczesnego człowieka, fizycznie i psychicznie zmęczonego. W medycynie powszechnie wiadomo, że ruchy ciała są nie tylko terapeutycznym środkiem, sportem, lecz przede wszystkim profilaktycznym związkiem sportu z turystyką. Przykłady tej współzależności ukazuje turystyczna gospodarka. Jej struktura i rozwój są pod wpływem potrzeb turystów, jak i sportowców34. Przedmiotem konsumpcji w sferze sportu i turystyki są prawie te same dobre usługi turystyczne. Dla przykładu można wymienić: usługi transportowe, gastronomiczne, noclegowe, kulturalno – rozrywkowe oraz wypoczynkowe. Wzajemne zależności sportu i turystyki widać także na przykładzie wielkich sportowych imprez. Przez tego rodzaju imprezy polepszany jest wizerunek turystycznej miejscowości, regionu jak i całego kraju. Dzięki temu osiągane są długofalowe, promocyjne efekty35. J.Tatarczuk „Metodyka wychowania fizycznego”, Zielona Góra 2004r., s.13 Encyklopedia Powszechna , Warszawa, 1985r., s. 812 32 J.Tatarczuk „Metodyka wychowania fizycznego”, Zielona Góra 2004r., s.14 33 T. Łobożewicz „krajoznawstwo i turystyka w szkole”, Warszawa 1985r., s.21. 34 W.W. Gaworecki „Turystyka”, Warszawa 2003r., s.183. 35 , W.W. Gaworecki , op.cit., s.184. 30 31 8 Podsumowując można stwierdzić, że związek sportu z turystyką jest bardzo ścisły i wielopłaszczyznowy. Jest to związek dwustronny i bezpośredni. Znajomość wzajemnych uwarunkowań rozwoju sportu i turystyki może stanowić źródło wielorakich, społecznych korzyści ekologicznych i kulturalnych36. TURYSTYKA I JEJ CELE ZDROWOTNE Turystyka w większości wypadków jest naturalną formą wypoczynku aktywnego i spełnia bardzo istotny cel w rekreacji i rozpowszechniania zdrowia wśród społeczeństwa. Głównym celem działalności turystycznej jest wychowanie zdrowotne. Otóż wpływ turystyki na zdrowie jest oczywisty. Działalność turysty odbywa się w większości w terenie, wśród wód gór lasów, zimą zaś w zaśnieżonym plenerze. Uprawianie turystyki a zwłaszcza kwalifikowanej pozwala na kontakt z naturą w zmieniającym się krajobrazie, co wpływa bardzo korzystnie na zdrowie. Przebywanie wśród zbiorników wodnych, pól i lasów wykonując jednocześnie fizyczną pracę następuje jednocześnie hartowanie organizmu, powoduje wyrobienie zaradności oraz samodzielności. Turystyka jest wspaniałym lekarstwem na cywilizacyjne choroby. Wszelkie programy działalności krajoznawczo – turystycznej uwzględniać powinny procesy dochodzenia do takich sytuacji, gdzie ludzie świadomie i dobrowolnie kontynuować będą działalność krajoznawczo – turystyczną jako najatrakcyjniejszą formę spędzania wolnego czasu. Korzystny wpływ turystyki na zdrowie zniweczyć i ograniczyć mogą złe zachowania uczestników turystycznego ruchu. Turystyka wtedy będzie spełniać funkcje zdrowotne, gdy nastąpi: - kształtowanie nawyku spędzania wolnego czasu uprawiając turystykę - kształtowanie i rozwój zainteresowania tymi dyscyplinami turystycznymi, - spotęguje się korzystny wpływ na stan zdrowia, jeśli zapewnione zostaną możliwości korzystania ze sprzętu oraz obiektów turystycznych. Podsumowując turystyka jest wspaniałą formą rekreacji zdrowotnych i profilaktyką wzmacniająca ogólny stan zdrowotny. Patrząc z punktu widzenia wychowania zdrowotnego turystyka powinna zapewnić: - poszanowanie zdrowia i życia, - regenerację sił psychicznych i fizycznych - zaspokojenie zdrowotnych potrzeb, - przeciwdziałaniu starzeniu się organizmu, - zahartowanie - uodpornienie na choroby, - wpływ na wydolność fizyczną i sprawność organizmu oraz ogólny rozwój fizyczny. Zdrowotny cel turystyki realizowany jest często w formie ratowania zdrowia. Zorganizowane są w tym celu wyspecjalizowane do tej działalności wszelkie sanatoria, zdrowotne klonie jak również szereg innych form prewencji lecznictwa, które połączone są z aktywnym wypoczynkiem, wychowaniem jak i edukacją. Całkowita realizacja zdrowotnego celu domaga się kierowania turystyki do najzdrowszych środowisk (góry las, woda itp.). Przez uczestniczenie w turystyce przyśpieszony zostaje rozwój umysłowy i fizyczny oraz proces samokształcenia, należy racjonalnie korzystać z wypoczynku. Nawyki pożytecznego spędzania czasu wolnego u dzieci kształtować powinna szkoła37. Warto wspomnieć w tym rozdziale o prozdrowotnych ścieżkach edukacyjnych, których założenia mogą być realizowane nie tylko podczas lekcji geografii, wychowania fizycznego, biologii, przysposobienia obronnego, lecz również w trakcie pozalekcyjnych zajęć np.: szkolnego sportowego koła i szkolnego koła turystycznego. Jednym ze sposobów 36 37 W.W. Gaworecki, op.cit., s.185. T. Łobożewicz „krajoznawstwo i…, op.cit., s. 27,28. 9 zaciekawienia ucznia podczas zajęć lekcyjnych jest turystyka realizowana w formie wędrówek pieszych, rajdów rowerowych i różnego tupu wycieczek. Podczas takich wypadów turystycznych mogą być realizowane nie tylko formy edukacji zdrowotnej, ale i inne treści programów danych przedmiotów. Wg. W. Siwińsiego, R.D. Tanberla, E. Muchy – Szajek, uprawianie turystyki i rekreacji postrzegane jest jako: - czynnik poprawiający relacje międzyludzkie, - sposobem na integrację klasowego zespołu, - środkiem na poprawienie interpersonalnej komunikacji i zwiększenie społecznych kontaktów, - czynnikiem wpływającym na socjalizację człowieka, Do celów prozdrowotnej edukacji zalicza się: pogłębienie wiedzy o realizacji prozdrowotnych zachowań w utrzymaniu, ochronie, poprawie zdrowia jednostki i zdrowia publicznego, rozwój umiejętności życiowych, które sprzyjają rozwojowi fizycznemu, kształtowanie odpowiedzialnej i aktywnej postawy wobec własnego zdrowia. Osiągnięcie tych celów wtedy będzie możliwe, gdy szkoły będą realizowały określone zadania m.in. utworzą w szkole środowiska, które umożliwią uczniom praktykowanie prozdrowotnego stylu życia, co pozwoli na wzmocnienie poczucia własnej wartości, wiary w siebie oraz udzielenie w trudnych chwilach wsparcia38, jak również zwiększenie zainteresowania uczniów sprawami zdrowia, np.: 1. Treść nauczania: pielęgnacja ciała i urody. Sposób realizacji: organizacja pieszej wycieczki w terenie o bardzo zróżnicowanym ukształtowaniu, przyczyni się to do uwrażliwienia psychiki dziecka na piękno okolicy, jak również wpłynie bardzo pozytywnie na organizm ucznia. 2. Treść nauczania: praca i wypoczynek, spędzenie wolnego czasu w sposób aktywny. Aktywność ruchowa, zabawa oraz poczucie humoru, a zdrowie. Sposób realizacji: główną istotą szkolnego wychowania fizycznego oraz edukacji prozdrowotnej jest ukształtowanie postaw wobec uczestnictwa w kulturze fizycznej jak również umiejętności pełnienia jej ról np.: zawodnika, kibica, uczestnika, organizatora oraz umiejętności korzystania z jej aspektów. 3. Podejmowanie i identyfikowanie ryzyka, bezpiecznego zachowania w życiu codziennym, troska o bezpieczeństwo innych. Sposób realizacji: organizowanie różnych turystycznych form, które związane są z przedstawieniem uczestnikom bezpieczeństwa. 4. Treść nauczania: społeczne i osobowe życiowe umiejętności niezbędne dla poprawy, utrzymania i ochrony zdrowia. Sposób realizacji: trzeba wyszczególnić wychowawcze aspekty pieszych wycieczek, szkolnych autokarowych wycieczek, rowerowych rajdów. Podczas ich trwania uczniowie doskonalą relację interpersonalne, uczą się współżycia w grupie poprzez przestrzeganie pewnych norm zachowań 39. Inną korzyścią wypływającą z wykorzystania turystycznych treści jest przedstawienie dzieciom i młodzieży: - umiejętności radzenia sobie ze stresem, z aktywnym spędzaniem wolnego czasu, - przedstawieniem możliwości poprawy zdrowotnego stanu naszego społeczeństwa, - przedstawienia sposobu korzystania z instytucji, któr działają na rzecz rekreacji i turystyki. W.Siwiński, R.D. Tanberla, E. Muchy – Szajek (red.), „Czas wolny, rekreacja, turystyka, hotelarstwo żywienie”, Poznań 2003r., s. 500. 39 W.Siwiński, R.D. Tanberla, E. Muchy – Szajek (red.), op. cit, s. 502. 38 10 Wiążą się z tym także ekonomiczne korzyści tj. zdrowszy i sprawniejszy pracownik oraz zwiększenie zysków, a co za tym idzie - większe zadowolenie społeczne40. SPORT JAKO JEDNA Z FUNKCJI TURYSTYKI Sport jest to dobrowolna i świadoma działalność ludzka, która podejmowana jest w celu zaspokajania potrzeb współzawodnictwa i doskonalenia cech umysłowych i fizycznych, jak również do zabawy. Sport wyrażany jest po przez ćwiczenia, gry, które uprawiane są wg. określonych zasad41. Rekreacyjny sport to forma wypoczynku czynnego, która służy odprężeniu od pracy, regeneracji własnych sił, utrzymaniu dobrego stanu zdrowia, sprawności fizycznej, zachowując przy tym elementy współzawodnictwa, które są istotnym motywującym czynnikiem42. Turystyka pełni funkcję m.in. ekonomiczną, zdrowotną (sport), kulturalną wypoczynkową i wychowawczą. Zwykle traktowana jest jako jedna z podstawowych form fizycznej kultury. Kultura fizyczna jest składową częścią kultury społeczeństwa, obejmującą wszelkie działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka, zdrowie, postawę i budowę ciała, doskonalenie i kształtowanie jego ruchowych uzdolnień, wydolności i sprawności fizycznej oraz system różnych zachowań indywidualnych, jak społecznych postaw, poglądów oraz teorii. Kulturę fizyczną tworzą: turystyka, rehabilitacja ruchowa, sport, rekreacja i wychowanie fizyczne43. Uprawiając turystykę korzystamy jednocześnie uprawiając sport. Umożliwia to nam nie tylko poznanie świata, ale również poprawienie ogólnego stanu zdrowia. Jeśli chodzi o formę spędzania czasu wolnego z powiązaniu z funkcjami zdrowotnymi występuje ona w dany sposób: -pasywny wypoczynek, -swoista forma uwolnienia się od codzienności, -ucieczka od rzeczywistości, -często przejawiająca się nie tylko w aktywności fizycznej, -zadowolenie, które osiągane jest przez aktywny wypoczynek, -relaksacja, -regeneracja sił fizycznych i psychicznych do pracy w przyszłości 44. Podróże jak i różne wędrówki, które wykraczają poza obszar penetracji człowieka odbywano od zarania dziejów ludzkości. Wiele z nich swym niezwykłym charakterem zbliżonych było do zjawiska aktualnie zwanego turystyką45. Przyroda, nasze naturalne środowisko jest najzdrowszym i niezastąpionym domem dla ludzi, każdy z nas znajdzie w niej ukojenie dla ciała i duszy. Natura jest najlepszym nauczycielem o życiu i jest również najlepszym „lekarzem, który znajdzie receptę” na najbardziej groźną chorobę naszej dekady. Nie zapominajmy się w naszym działaniu, nie pozwólmy abyśmy zatracali to, co jest najbardziej cenne i najbardziej wartościowe. Życie mamy jedno, więc dbajmy o nie, dbajmy o jego naturalne środowisko, ponieważ nie będzie nic go w stanie zastąpić. Jeżeli każdy człowiek będzie miał chociażby świadomość istoty własnego istnienia to jest nić szansy, że nasza cywilizacja nie podąży ku nieodwracalnej zagładzie. W.Siwiński, R.D. Tanberla, E. Muchy – Szajek (red.), op. cit, s. 503. J.Pięta, ,,Pedagogika czasu wolnego”, Warszawa 2004r. s. 88. 42 J.Pięta, op. cit., s. 90. 43 J.Pięta, op. cit., s. 83. 44 B. Marciszewska, ,Marketing usług rekreacyjno-sportowych”, Warszawa 1997r., s. 14. 45 W. Alejziak, ,,Turystyka wobec wyzwań XXIw.”, Kraków 2000r., s. 15. 40 41 11
