Sedativa i Hypnotica

Farmakoterapia
Sedativa i Hypnotica
Leki uspokajające (Sedativa) i nasenne (Hypnotica) wykazują działanie ośrodkowe, osłabiając stan aktywacji, w większych dawkach wywołując senność, sen, a nawet znieczulenie ogólne.
Preparaty o działaniu ośrodkowym
ogólnie można podzielić na leki pobudzające i hamujące różne procesy czynnościowe mózgu. Kilka grup
leków ośrodkowych należy do grupy
tzw. psychotropowych, ze względu na
ich stosunkowo wybiórczy i silny wpływ
na procesy psychiczne oraz zdolność
korygowania i łagodzenia zaburzeń
psychicznych. Inne wpływają silnie na
procesy aktywacji, a w odpowiednich
dawkach działają nasennie oraz znoszą świadomość (leki nasenne, środki
stosowane w znieczuleniu ogólnym).
Leki uspokajające powodują hamowanie nadmiernego pobudzenia, napięcia i niepokoju oraz ułatwiają sen. Sen
wywołany lekami nasennymi nie ma
cech snu fizjologicznego, ma charakter „wymuszony” na skutek tłumienia
ośrodków aktywacyjnych. Zaburzeniu
ulega stosunek pomiędzy poszczególnymi fazami REM i NREM, przy czym
faza REM ulega wyraźnemu stłumieniu.
Leki uspokajające
Wykazują one łagodny wpływ osłabiający napięcie i pobudzenie psychoruchowe, lęk i niepokój, ułatwiają
sen. Zmniejszają stan podniecenia psychicznego oraz wzmożonego napięcia
emocjonalnego. Ich działanie hamujące
nie ogranicza się jednak do procesów
emocjonalnych – działają równocześnie
hamująco na sferę ruchową kory mózgowej (przeciwpadaczkowo), niekiedy
ograniczają świadomość, utrudniają
pracę umysłową i wywołują senność.
Leki uspokajające stosuje się w stanach
podniecenia psychicznego, w nerwicach. Ich wykorzystanie zostało ostatnio
znacznie ograniczone ze względu na
coraz szersze wprowadzanie do lecz-
nictwa bardziej swoiście działających
leków kojących (anksjolitycznych).
Do leków uspokajających zaliczamy
przede wszystkim preparaty roślinne oraz, w ograniczonym stopniu,
związki bromu. Niekiedy do wywołania działania uspokajającego używa
się leków nasennych w niewielkich
dawkach (np. fenobarbitalu).
Związki bromu
Działanie neurotropowe związków bromu zależy wyłącznie od zawartości wolnego jonu bromkowego. Działanie to,
zresztą słabe, w najczęściej stosowanych dawkach leczniczych występuje
dopiero po kilku dniach podawania – po
nasyceniu organizmu. Związki bromu
hamują czynność komórek nerwowych
poprzez wypieranie jonu chlorkowego przez jon bromkowy z neuronów.
Wzmagają procesy hamowania w korze mózgowej, dzięki czemu w stanach
podniecenia psychicznego wywołują
uspokojenie i zmniejszenie siły reakcji
emocjonalnej na docierające do kory bodźce.
Preparaty roślinne
Do podstawowych roślin leczniczych
należą: kozłek lekarski (Valeriana officinalis), rumianek pospolity (Matricaria
chamomilla), męczennica (Passiflora
incarnata), głóg (Crataegus oxyacantha), chmiel (Humulus lupulus), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), grzybień biały (Nymphaea alba),
lawenda lekarska (Lavandula officinalis), lipa drobnolistna (Tilia cordata).
Leki nasenne
Są to leki działające depresyjnie na
ośrodkowy układ nerwowy i wywołujące
w określonych dawkach sen. Niektóre
z nich mają głównie działanie depresyjne na korę mózgową, układ limbiczny
i wzgórze, w wyniku czego zmniejsza
się dopływ impulsów do układu wzbudzania mózgu. Zasypianie ułatwiają leki
zwane euhipnicznymi. Inne preparaty
nasenne wywierają wpływ depresyjny
bezpośrednio na układ wzbudzania
mózgu – leki te, zwane właściwymi „hipnotykami”, działają przez pogłębianie
snu. Niektóre z nich przedłużają czas
trwania III i IV fazy snu i opóźniają czas
występowania fazy REM, zmniejszając
ich liczbę i czas trwania (barbiturany).
Leki nasenne są lekami nieswoistymi, działającymi wyłącznie objawowo. W mniejszych dawkach działają
uspokajająco, w dawkach większych
wywołują sen, a w jeszcze większych
niektóre z nich wykorzystuje się do
znieczuleń ogólnych.
Barbiturany
Podstawową grupą leków uspokajających są barbiturany, czyli pochodne
kwasu barbiturowego, które różnią się
podstawnikami decydującymi o sile
i o czasie działania. W związku z tym
wyróżnia się pochodne:
• o krótkim i ultrakrótkim czasie działania – heksobarbital, metoheksital,
tiamylal, tiopental,
• o średnim czasie działania – allobarbital, amylobarbital, butobarbital,
cyklobarbital, pentobarbital,
• o długim czasie działania – fenobarbital, barbital, metylofenobarbital,
metabarbital.
Barbiturany o krótkim i ultrakrótkim
czasie działania stosowane są w celu
wprowadzenia do znieczulenia podstawowego lub krótkotrwałego znieczulenia ogólnego.
Barbiturany o średnim czasie działania
są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach,
silnie wiążą się z białkami krwi, są szybko
metabolizowane w wątrobie. Biologiczny
okres półtrwania wynosi ok. 6 godzin,
a czas działania 5–6 godzin.
9
Farmakoterapia
Barbiturany o długim czasie działania
wykazują znacznie słabszą rozpuszczalność w tłuszczach niż poprzednie
grupy, zatem powoli przenikają one
do mózgu. Średni czas działania tych
leków wynosi 8–10 godzin.
Barbiturany działają depresyjnie na
ośrodkowy układ nerwowy, szczególnie
na ośrodki podkorowe i korę. Mechanizm ich działania jest dość złożony
– hamują procesy przemiany materii
komórki nerwowej i utrudniają przenoszenie bodźców między neuronami, m.in. przez hamowanie uwalniania
neuroprzekaźników (acetylocholiny
i noradrenaliny). Działają nasennie,
w większych dawkach – narkotycznie.
W dawkach 5–10-krotnie mniejszych od
nasennych niektóre pochodne kwasu
barbiturowego działają uspokajająco,
za pośrednictwem podwzgórza hamują
bowiem wydzielanie hormonów przedniego płata przysadki. Niektóre z nich
działają poza tym przeciwpadaczkowo,
zmniejszając wrażliwość okolicy ruchowej kory mózgowej, oraz hamująco na
niektóre ośrodki autonomiczne (termoregulacyjny, wymiotny, oddechowy
i in.). Barbiturany nie wywołują działa10
nia przeciwbólowego, nasilają jednak
znacznie działanie innych leków o takich
właściwościach (np. NLPZ), co dawniej
miało znaczenie praktyczne. Barbiturany wywołują zależność psychiczną
i fizyczną połączoną z rozwojem tolerancji. Pełne uzależnienie rozwija się
w wyniku przyjmowania dużych dawek
przez kilka miesięcy; zespół abstynencyjny przejawia się objawami neurologicznymi (drżenia, napady drgawkowe),
psychicznymi (niepokój, lęk, splątanie,
omamy) i wegetatywno-somatycznymi
(zaburzenia krążenia, bóle brzucha,
silne pocenie się).
Grupa ta straciła swoje znaczenie w momencie wprowadzenia leków anksjolitycznych – mniej toksycznych i nieuzależniających.
Pochodne benzodiazepiny
Działają depresyjnie przede wszystkim na układ limbiczno-talamiczny.
W wyniku tego występuje działanie
uspokajające (kojące), anksjolityczne,
nasenne, przeciwdrgawkowe. Ponadto
mają wpływ hamujący na połączenia
wielosynaptyczne w rdzeniu kręgowym,
w związku z czym następuje zwiotcze-
nie mięśni prążkowanych. Powodują
zmniejszenie przepływu mózgowego
oraz zużycie tlenu przez tkankę móz­
gową. Nie działają przeciwbólowo,
ale nieznacznie zmniejszają reakcje
na bodźce bólowe. Benzodiazepiny
działają poprzez receptory benzodiazepinowe, których pobudzenie powoduje wzrost aktywności neuronów
GABA-ergicznych.
Według WHO zażywanie pochodnych
benzodiazepiny przez okres dłuższy niż
4 miesiące zawsze prowadzi do wytworzenia lekozależności, a nagłe odstawienie – do objawów abstynencji.
Leki nasenne powinno się stosować
tylko wówczas, gdy nie można usunąć
przyczyny bezsenności, np. bólu, a leczenie bezsenności należy rozpocząć od
podania leków roślinnych. Najpewniej
działającymi preparatami nasennymi
są barbiturany, jednakże ze względu
na toksyczność i lekozależność nie powinny być nadużywane. Podstawową
zasadą przy dłuższym stosowaniu leków
nasennych jest konieczność ich zmiany.
dr n. farm. Barbara Figura