Decyzje inwestycyjne, metody oceny projektów.
advertisement
Metody oceny projektów inwestycyjnych SPIS TREŚCI WSTĘP ................................................................................................................................................................. 3 ISTOTA I CELE ZARZĄDZANIA FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA .................................. 3 Decyzje inwestycyjne .......................................................................................................................... 3 Struktura aktywów ............................................................................................................................... 4 Decyzje finansowe ............................................................................................................................... 5 DECYZJE INWESTYCYJNE, METODY OCENY PROJEKTÓW..................................................... 5 Pojęcie inwestycji i klasyfikacja ...................................................................................................... 5 Pojęcia używane przy ocenie projektów inwestycyjnych ...................................................... 6 Metody oceny projektów inwestycyjnych. .................................................................................. 7 Księgowa stopa zwrotu nakładów (KSD) ......................................................................... 7 Okres zwrotu nakładów. ........................................................................................................ 8 Metoda zdyskontowanej stopy zwrotu nakładów. ........................................................ 9 NPV............................................................................................................................................... 10 Wskaźnik efektywności inwestycji. .................................................................................. 11 ZAKOŃCZENIE .............................................................................................................................................. 12 Wstęp Celem niniejszej pracy jest przedstawienie metod oceny projektów inwestycyjnych jako pomocnych w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Decyzje te są integralną częścią zarządzania finansami przedsiębiorstwa. W pierwszym rozdziale omówione zostaną trzy główne aspekty zarządzania finansami przedsiębiorstwa, tak aby móc stwierdzić o integralności decyzji inwestycyjnych w całym procesie zarządzania. Drugi i główny rozdział w swej pierwszej części zawierać będzie omówienie pojęcia inwestycji wraz z podziałem rodzajowym i krótką charakterystyką procesu inwestycyjnego, a także omówię tam inne pojęcia ściśle związane z inwestycjami (takie jak wartość, stopa procentowa, procent, dyskontowanie), które w drugiej części rozdziału będą często używane. Ta właśnie część rozdziału zawierać będzie opisy różnych metod oceny projektów inwestycyjnych podzielonych na dyskontowe i nie dyskontowe. Opisy te zawierają definicje danego wskaźnika, sposób jego wyliczenia oraz w niektórych metodach przykładowe wyliczenia. Następnie omówię interpretację danego wskaźnika oraz spróbuję wyszukać jego słabe strony. Praca zostanie zakończona podsumowaniem zawierającym krótką charakterystykę efektów inwestycyjnych oraz kilkoma uwagami na temat roli menadżera w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Istota i cele zarządzania finansami przedsiębiorstwa Warunkiem prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej jest posiadanie przez nie określonych środków materialnych i niematerialnych, które składają się na aktywa organizacji gospodarczej. Aktywa wymagają finansowania, które może być realizowane przy użyciu kapitału własnego lub obcego. Kapitał ten tworzy pasywa przedsiębiorstwa. Decyzje związane z pozyskiwaniem i zastosowaniem kapitału są elementem planowania strategicznego. Obejmuje ono decyzje dotyczące kierunków produkcji i jej rozmiarów, w związku z rozpoznanymi wcześniej potrzebami odbiorców. Jednym z etapów planowania strategicznego jest określenie niezbędnych zasobów i sposobów ich pozyskania. Jest to przedmiot zarządzania finansami, na które składają się dwie podstawowe grupy decyzji: - decyzje inwestycyjne – na jaką skalę i w jakie rodzaje aktywów powinno przedsiębiorstwo inwestować, - decyzje finansowe – skąd i na jakich warunkach pozyskać środki finansowe, niezbędne do realizacji zamierzonych inwestycji 1. Decyzje inwestycyjne Inwestowanie jest procesem gospodarczym, który podlega sterowaniu ekonomicznemu, podobnie jak wszystkie inne procesy związane z działalnością przedsiębiorstwa. Sterowanie inwestycjami ma na celu określenie, jakie rodzaje nakładów inwestycyjnych należy ponieść. Jest to zatem proces identyfikowania, planowania, oceniania i finansowania głównych projektów inwestycyjnych przedsiębiorstwa. 1 K.Sobkowicz, L.Wrońska-Idziak, Kompendium wiedzy o gospodarce, PWN, W-wa-Poznań 1997, s.277. Inwestycje są niezwykle ważne z następujących powodów: ogrom ponoszonych nakładów, długotrwałości procesu, wpływu na przyszły stan przedsiębiorstwa. Dlatego wymagają one szczególnie ostrożnych, systematycznych analiz. Na rozwiązanie problemów inwestycyjnych składają się następujące elementy: - określenie potrzeb przedsiębiorstwa, których zaspokojenie wymaga zastosowania procesu inwestycyjnego, - określenie inwestycyjnych możliwości przedsiębiorstwa w odniesieniu do sformułowanych potrzeb, - zebranie stosownych informacji dotyczących poszczególnych możliwości w celu przeprowadzenia ich oceny, - określenie metod oceny projektów inwestycyjnych, - dokonanie obliczeń przy zastosowaniu wybranych metod rachunku, - określenie kryteriów, według których dany projekt inwestycyjny ma być zaakceptowany, - wskazanie projektów inwestycyjnych, spełniających przyjęte kryteria, - szczegółowe określenie środków finansowania wybranych projektów, - finansowanie przyjętych projektów inwestycyjnych zgodnie z planem, - systematyczny nadzór nad realizacją projektu inwestycyjnego aż do rozpoczęcia eksploatacji2. Rezultatem podjętych decyzji inwestycyjnych są określone rozmiary przedsiębiorstwa oraz jego rozwój. Szczegółowo rzecz ujmując, decyzje inwestycyjne mogą dotyczyć: - nabycia różnych składników aktywów (materialnych i niematerialnych), - transferu środków finansowych do innych organizacji gospodarczych (nabycie ich akcji lub obligacji, operacje fuzji lub tworzenie holdingów finansowych), - lokat kapitałowych w bankach lub towarzystwach ubezpieczeniowych. Szerzej temat decyzji inwestycyjnych jest omówiony w dziale „Decyzje inwestycyjne – metody oceny projektów” Struktura aktywów Poza określeniem rozmiarów przedsiębiorstwa, które wiąże się z podejmowaniem decyzji inwestycyjnych, jednym z celów zarządzania finansami jest kształtowanie optymalnej struktury aktywów, czyli procentowego udziału ich składników w wartości organizacji gospodarczej. Struktura aktywów wpływa na relację między stopą zwrotu a poziomem ryzyka operacyjnego. Największe znaczenie dla kształtowania tej zależności ma polityka przedsiębiorstwa, odnosząca się do należności, zapasów i środków pieniężnych. Istotę zarządzania finansami organizacji gospodarczej można inaczej określić jako pośredniczenie między inwestycyjnymi i operacyjnymi działaniami przedsiębiorstwa a rynkami kapitałowymi. Przepływy strumieni pieniężnych między rynkami kapitałowymi a przedsiębiorstwem przedstawia następujący schemat: 2 decyzje operacyjne 3 1 organizacja gospodarcza 4 5 rynek kapitałowy 1 – strumień środków pieniężnych, pozyskanych na rynkach kapitałowych i zainwestowany w aktywa organizacji gospodarczej, 2 – pieniądze zainwestowane w działalność operacyjną przedsiębiorstwa, 3 – środki pieniężne powstałe w wyniku operacji przedsiębiorstwa, 4 – środki pieniężne, pochodzące z zysku netto, ponownie zainwestowane w aktywa organizacji gospodarczej, 5 – strumień środków pieniężnych, wracających na rynek kapitałowy, np. w postaci spłat kredytów z odsetkami lub wypłata dywidend. 2 M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997, s.69. Decyzje finansowe Do skutecznego zarządzania finansami niezbędna jest znajomość funkcjonowania rynku kapitałowego, umiejętność oceny znaczenia czasu i ryzyka, towarzyszącego każdej decyzji oraz zdobywania i wykorzystywania informacji. Decyzje finansowe wiążą się z wyborem rodzajów, rozmiarów i struktury źródeł finansowania projektów inwestycyjnych. Na podstawie ich efektywności, w powiązaniu z szacunkiem ryzyka, określa się: - wielkość niezbędnych kapitałów, - koszt alternatywnych metod finansowania projektów inwestycyjnych, - strukturę kapitału. Niezmiernie istotną sprawą jest ustalenie optymalnej struktury pasywów, czyli kombinacji kapitału własnego i obcego. Na kapitał własny przedsiębiorstwa składa się kapitał akcyjny, kapitał zapasowy oraz zyski zatrzymane. Kapitał obcy natomiast tworzą zobowiązania wobec dostawców i pracowników oraz budżetu, a także uzyskane kredyty i kapitał pochodzący ze sprzedaży wyemitowanych obligacji. Kompozycja kapitału własnego i obcego tworzy strukturę kapitału, której optymalizacja podporządkowana jest dwóm przesłankom: - wpływowi zastosowanego kapitału na finansowanie aktywów firmy, - wpływowi struktury kapitału na poziom ryzyka finansowego. Stosunek kapitału obcego do własnego jest miarą ryzyka finansowego, które wyraża ryzyko organizacji gospodarczej i właścicieli, związane z wyborem określonej struktury kapitału. Decyzje inwestycyjne, metody oceny projektów. Pojęcie inwestycji i klasyfikacja Inwestowanie jest podstawowym czynnikiem wzrostu i rozwoju gospodarczego, jest także główną metodą powiększania kapitału. Proces inwestowania w większości przedsiębiorstw ma charakter ciągły, a jego celem jest maksymalizacja przepływów pieniężnych netto i w konsekwencji zysku. Decyzje inwestycyjne mogą dotyczyć aktywów materialnych, takich jak ziemia czy środki trwałe, aktywów prawnych, jak licencje czy znaki handlowe, albo też aktywów finansowych, np. papierów wartościowych. Od trafności tych decyzji zależy przyszła konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku oraz jego zdolność do generowania zysków 3. Efektem decyzji odnoszących się do aktywów materialnych i prawnych są inwestycje rzeczowe, a dotyczących aktywów finansowych – inwestycje kapitałowe. Inwestycje rzeczowe można charakteryzować w różny sposób. Pomocna może być tu klasyfikacja rodzajowa: - inwestycje odtworzeniowe (restauracyjne) – zastępowanie zużytych urządzeń nowymi, zwykle ryzyko im towarzyszące nie jest duże, a ich celem jest przede wszystkim zapobieganie wzrostowi kosztów, związanych z procesem starzenia się majątku; - inwestycje modernizacje – ich celem jest modernizacja majątku i zmniejszenie kosztów wytwarzania; zwykle realizowane razem z inwestycjami odtworzeniowymi; - inwestycje innowacyjne – związane z modyfikacją wytwarzanych dotychczas produktów; 3 K.Sobkowicz, L.Wrońska-Idziak, Kompendium wiedzy o gospodarce, PWN, W-wa-Poznań 1997, s.286. inwestycje rozwojowe – ich celem może być albo zwiększanie szeroko rozumianego potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa, albo wprowadzenie do produkcji i na rynek nowych wyrobów; - inwestycje strategiczne – związane zwykle z obroną lub umocnieniem pozycji na rynku; - inwestycje dotyczące sfery socjalnej przedsiębiorstwa; - inwestycje w szeroko pojęty interes publiczny – ich celem jest poprawa image przedsiębiorstwa w otoczeniu (wydatki na rozwój kultury lub ochronę zdrowia) lub też konieczność ich realizacji może wynikać z przepisów prawnych np. ochrona środowiska. Istotą inwestycji kapitałowych natomiast jest inwestowanie środków pieniężnych bez ich zamiany na dobra rzeczowe. Zalicza się do nich zakup dewiz czy lokowanie nadwyżek kapitałowych na rachunkach bankowych, ale przede wszystkim inwestowanie w papiery wartościowe. Papier wartościowy jest to instrument finansowy, który potwierdza nabycie prawa do współwłasności przedsiębiorstwa, udzielenie kredytu rządowi, bądź organizacji gospodarczej lub uzyskanie prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości w postaci instrumentu finansowego lub aktywu rzeczowego. - Pojęcia używane przy ocenie projektów inwestycyjnych Pieniądz ma określoną wartość, która ulega zmianie w zależności od czasu, w jakim zostaje on postawiony do naszej dyspozycji. Wartość tej samej nominalnie kwoty będzie inna dziś niż za miesiąc, rok, czy 10 lat. Zróżnicowanie realnej wartości pieniądza wiąże się, poza ewentualnym wpływem inflacji czy deflacji, z upływem czasu, a dokładnie mówiąc, ze zróżnicowaniem płynności pieniądza, którym będziemy dysponowali w przyszłości. Największy stopień płynności, a więc największą wartość, ma pieniądz będący aktualnie w naszej dyspozycji. Możemy nim dowolnie rozporządzać, przeznaczając go bądź na konsumpcję, bądź na działalność gospodarczą, przynoszącą określone zyski. Zamrożenie pieniądza, np. w postaci inwestycji, lokaty bankowej lub udzielenie kredytu powoduje, że pozbawiamy się w chwili obecnej płynności, czyli odkładamy inne sposoby jego wykorzystania, w tym konsumpcję. Ta sama suma pieniędzy ma dziś wartość większą niż w przyszłości, ponieważ konsumpcja bieżąca jest przedkładana nad przyszłą, wraz ze wzrostem bogactwa maleje znaczenie tych samych sum oraz istnieje ryzyko wystąpienia niespodziewanej inflacji. O stopniu utraty wartości pieniądza decyduje przede wszystkim czas oraz różnorodne czynniki, występujące w danej gospodarce. Pomiar utraty wartości pieniądza najczęściej wyrażany jest przez stopę procentową. Procent jest dochodem wtórnym, jaki otrzymuje właściciel kapitału za rezygnację z dysponowania nim w chwili obecnej. Tym samym jest to cena, którą płaci osoba pożyczająca kapitał. Cena ta ustalana jest w praktyce jako relacja procentu do wypożyczonego kapitału i nosi nazwę stopy procentowej. Do podejmowania właściwych decyzji finansowych niezbędna jest znajomość zasad i metod, które pozwalają na porównanie wartości pieniądza w czasie. Podstawowym parametrem jest stopa procentowa, której wykorzystanie umożliwia określenie wartości przyszłej i bieżącej kwoty oraz przepływów pieniężnych. Wartość przyszła wyraża wartość nominalnie ujętej kwoty pieniężnej po upływie określonego czasu. Cechą wielu operacji gospodarczych, a przede wszystkim przedsięwzięć inwestycyjnych jest to, że przynoszą one skutki finansowe dopiero po upływie pewnego czasu. Wagi nabiera więc umiejętność określenia obecnej wartości kwoty, którą będziemy dysponowali w przyszłości. Rachunek ten jest odwrotnością kapitalizacji odsetek i określany jest mianem dyskontowania. Wartość bieżącą tv przyszłej, określonej nominalnie kwoty możemy wyliczyć, wykorzystując formułę: tv a (1 r ) n gdzie tv to obecna wartość kwoty a, r – stopa dyskontowa n – liczba lat okresu obliczeniowego Czynnik 1 (1 r) n zwany jest powszechnie współczynnikiem dyskonta, a obliczanie obecnej wartości to dyskontowanie. przyszłych kwot przy zastosowaniu tego współczynnika Metody oceny projektów inwestycyjnych. Podjęcie każdej decyzji inwestycyjnej powinien poprzedzić rachunek opłacalności planowanej inwestycji. Wybrane metody oceny opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych, które zostaną niżej zaprezentowane, mogą być użyte do oceny każdego projektu, bez względu na to, czy ma on charakter inwestycji rzeczowej, czy kapitałowej. Każda inwestycja generuje w przyszłości określone wpływy pieniężne, które po potrąceniu wydatków na ich uzyskanie, przynoszą inwestorowi w kolejnych okresach funkcjonowania projektu wpływy pieniężne netto (CF - cash-flow). Wartość przepływów pieniężnych netto stanowi podstawę rachunku opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych4. Jest ona nieodzowna i jedynie właściwa przy obliczaniu tempa pomnażania zainwestowanego kapitału. Wielkość tę można obliczyć wykorzystując schematy z rachunkowości. Jest to różnica między przychodami ze sprzedaży, a kosztami jej uzyskania bez amortyzacji, oraz podatkiem dochodowym od zysku brutto. Inaczej mówiąc jest to zysk księgowy netto plus amortyzacja. Metody stosowane w ocenie przedsięwzięć inwestycyjnych dzielą się na dwie główne grupy: metody opierające się na zdyskontowanych wpływach i metody nie wykorzystujące dyskonta. W metodach analizy inwestycji należących do pierwszej grupy znajduje zastosowanie teraźniejsza wartość wpływów, przy czym wpływy są to przychody ze sprzedaży produktów otrzymanych z nowego obiektu pomniejszone o nakłady na ich wytworzenie. Wpływy nie obejmują amortyzacji 5. Grupa pierwsza obejmuje koncepcje wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) i teraźniejszej wartości netto (NPV). W drugiej grupie metod analizy projektów inwestycyjnych wykorzystuje się okres zwrotu nakładów (PB). Do tej grupy należy także metoda oparta na uwzględnieniu zysku obliczonego zgodnie z zasadami obowiązującymi w rachunkowości. Księgowa stopa zwrotu nakładów (KSD) Najprostszą, ale ciągle jeszcze dość często stosowaną metodą oceny projektu inwestycyjnego jest prosta stopa zwrotu, zwana taż księgową stopą zwrotu (KSD). Wyraża ona stosunek szacowanego rocznego przyrostu zysku, osiąganego w okresie eksploatacji projektu, do wartości kapitału, wyłożonego na sfinansowanie przedsięwzięcia: R NP 100 I gdzie R to prosta stopa zwrotu, NP – roczny zysk netto, I – koszt wyłożonego kapitału. Obliczając prostą stopę zwrotu wg powyższej formuły zakładamy, że cały kapitał wyłożony na finansowanie początkowych nakładów będzie zamrożony aż do ostatniego roku funkcjonowania przedsięwzięcia. Założenie takie w przypadku inwestycji 4 5 K.Sobkowicz, L.Wrońska-Idziak, Kompendium wiedzy o gospodarce, PWN, W-wa-Poznań 1997, s.286. M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997, s.101. rzeczowych nie jest zawsze właściwe, gdyż nakład początkowy jest stopniowo odzyskiwany w miarę umarzania stworzonego dzięki inwestycji majątku trwałego. Skorygowana formuła na księgową stopę zwrotu ma postać: R NP 100 1 I 2 Księgowa stopa zwrotu pozwala ocenić w sposób uproszczony opłacalność pojedynczych projektów inwestycyjnych oraz wybrać z kilku możliwych rozwiązań najbardziej opłacalne. W pierwszym przypadku prostą stopę zwrotu porównuje się ze stopą graniczną, a w drugim – najwyższa stopa zwrotu wskazuje na projekt, który powinien być realizowany. Księgowa stopa zwrotu jest w praktyce uniwersalnym wskaźnikiem pomiaru efektu zarówno w fazie projektowania, jak i w fazie realizacji. Słabość tej metody polega na pomijaniu sprawy szybkości zwrotu poniesionych nakładów. Okres zwrotu nakładów. Równie prostą metodą oceny projektów inwestycyjnych jest badanie okresu zwrotu nakładów. Istotą tej metody jest obliczenie ilorazu łącznej sumy nakładów i sumy rocznych wpływów z realizacji projektu inwestycyjnego. W rezultacie otrzymuje się liczbę określającą okres zwrotu nakładów: łączne nakłady (zł) okres zwrotu (lata) = roczne wpływy(zł/rok) W okresie braku ekonomicznej stabi1ności (inflacja) przedsiębiorstwa mogą preferować metodę okreś1ającą okres zwrotu nakładów. Wiąże się to z tym, że przy dużej niepewności ocen wartości wpływów z realizacji projektu inwestycyjnego pewne i dobre wydają się te zamierzenia, które szybko się zwracają. Do realizacji powinien być wybrany projekt, który zapewnia krótszy okres zwrotu poniesionych nakładów. Okres zwrotu może być liczony na podstawie przewidywanych wartości nominalnych przepływów pieniężnych lub zdyskontowanych przepływów pieniężnych. Słabością metody okresu zwrotu nakładów jest to, że przychody pieniężne uzyskane przez przedsiębiorstwo z wdrożonego projektu już po okresie zwrotu nakładów są pomijane na etapie analizy jego opłacalności i w efekcie może dojść do odrzucenia inwestycji korzystnej dla firmy, Oto prosty przykład takiej niebezpiecznej sytuacji: PRZYKŁAD Nakłady kapitałowe Przychody pieniężne Czas Projekt X (tys. Z) 60 Projekt Y (tys. Z) 60 Rok 1 Rok 2 Rok 3 Rok 4 Rok 5 Rok 5 30 10 30 15 10 30 10 40 10 40 - 6 Rok 7 40 - Nakłady poniesione na projekt X zwracają się po czterech latach, natomiast na projekt Y już po dwóch latach. Jednak projekt X pozwala na uzyskanie dużo większych przychodów pieniężnych w późniejszych latach. Z okresem zwrotu nakładów wiąże się wskaźnik odwrotności zwrotu nakładów. Jednostką miary tego wskaźnika jest 1/rok. Jest to zatem jednostka, w której wyraża się odsetki w stosunku rocznym, czyli stopa procentowa r. Między odwrotnością okresu zwrotu nakładów, a wewnętrzną stopą zwrotu, o której mowa w dalszej części pracy występuje pewien związek. Przy niedługim okresie życia projektu i równych wpływach okresowych odwrotność okresu zwrotu jest przybliżeniem wewnętrznej stopy zwrotu. Metoda zdyskontowanej stopy zwrotu nakładów. Techniki zdyskontowanych przychodów pieniężnych (ang. discounted cash flow) pozwalają przezwyciężyć ujemne cechy obu opisanych wyżej metod. Podstawowa zasada jest prosta: Wartość pieniędzy zależy od upływu czasu (patrz rozdz. „Pojęcia używane przy ocenie...”). PRZYKŁAD: Jeżeli dzisiaj zainwestuję 100 Z i otrzymam z powrotem 121 Z, to nie trudno obliczyć, że pieniądze będą zainwestowane na 10% rocznie, a po broku nastąpiła kapitalizacja odsetek. Można powiedzieć, że wartość bieżąca 121 Z w okresie dwuletnim przy 10% stopie odsetek wynosi 100 Z. Innymi słowy, 121 Z po upływie dwóch lat zdyskontowane na 10%, ma wartość 100 Z. W odniesieniu do nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwie bieżąca stopa zwrotu jest trudna do oszacowania, dlatego używana do tego celu technika oparta na dyskontowaniu nosi nazwę wewnętrznej stopy zwrotu (IRR - ang. internal rate of return). Dla ustalenia bieżącej wartości kwoty pieniędzy w przyszłości wykorzystuje się stopę dyskontową. Współczynnik wartości bieżącej może być liczony w odniesieniu do każdej stopy procentowej i dla dowolnej liczby lat. Dane są dostępne w postaci tablic stóp dyskontowych i większość komputerów może dokonać obliczeń w sposób automatyczny. Wewnętrzna stopa zwrotu to liczba okreś1ająca stopę zwrotu zainwestowanych kapitałów, która zostanie osiągnięta przy realizacji projektu. Wysokość tej stopy jest podstawą akceptacji lub odrzucenia projektu inwestycyjnego. Za pomocą wskaźnika stopy zwrotu dokonujemy pomiaru pomnożenia kapitału. Inwestując na początku roku kapitał K0 oczekujemy pomnożenia wartości początkowej w określonym tempie r, czyli po roku stan kapitału osiągnie: K1 = K0(1+r) Niezależnie od tego dokonujemy pomiaru kapitału na końcu roku, który wykaże, że K1 składa się z dwóch składników: CF – wpływy z operacji gospodarczych K0(1-d1) – wartość kapitału początkowego po odjęciu deprecjacji rocznej. Porównując oba obrazy K1 otrzymujemy: K0 (1+r) = CF+K0(1—d1) czyli K0 CF K 0 (1 d1 ) 1 r 1 r Ekonomiczną lub wewnętrzną stopą zwrotu nazywa się wskaźnik r rocznego tempa pomnażania kapitału początkowego, określany równaniem stopy zwrotu. Istotną cechą wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) jest założenie, że inwestor pomnaża wszystkie wpływy. Założenie jest bardzo naturalne, bowiem kapitał ustawicznie pomnaża się w jednostkach gospodarczych. Wewnętrzną stopę zwrotu oblicza się głównie dla przedsięwzięć zamierzonych, w celu poznania tempa, w jakim będą one pomnażały zainwestowany w nie kapitał. Nie ma potrzeby i nie należy w tej metodzie uwzględniać inflacji6. Decyzja co robić dalej z projektami, będzie zależała od tego, czy ustalona dla nich stopa zwrotu będzie wyższa niż najniższa stopa możliwa do zaakceptowania przez przedsiębiorstwo (stopa zaporowa). Można się spotkać z krytyką koncepcji wewnętrznej stopy zwrotu nie tylko z powodu czasochłonnych obliczeń opartych na metodzie „prób i błędów”. Od czasu do czasu zdarzają się osobliwe wyniki; przykładowo dotyczy to sytuacji, gdy: - pojawiają się ujemne przychody pieniężne w trakcie trwania projektu; - występują zróżnicowane stopy procentowe; - porównujemy ze sobą różne projekty. Zalecana technika nosi nazwę metody wartości bieżącej netto. NPV Koncepcja NPV (ang. net present value) czyli metoda wartości bieżącej netto polega na: - wyborze minimalnej stopy zwrotu, poniżej której projekt zostanie odrzucony, - przyjęciu odpowiedniego współczynnika wartości bieżącej dla przychodów pieniężnych, - dodaniu bieżących wartości netto, - ustaleniu, czy przyszłe przychody netto przewyższają założone wstępnie wydatki – wówczas projekt zostanie przyjęty. Metoda ta opiera się na porównaniu teraźniejszej wartości wpływów (PV) z wartością nakładów(N). Jeś1i różnica jest dodatnia, to projekt może zostać przyjęty do realizacji. Obliczenia teraźniejszej wartości wpływów dokonuje się po okreś1eniu granicznej wartości stopy dyskontowej. NPV = PV – N Postępując wg tej formuły należy wyznaczyć graniczną r i przy jej zastosowaniu obliczyć najpierw teraźniejszą wartość wpływów, a potem saldo. Jeśli saldo jest dodatnie, to wiadomo, że projekt pomnaża kapitał w wyznaczonym tempie, a ponadto wiadomo jakiej nadwyżki można oczekiwać. Kryterium NPV jest ogólnie przyjętym sposobem oceny i stwarza jasne reguły decyzyjne. Jeśli analizę projektu przeprowadzono zgodnie z regułami obliczania IRR, to stopa zwrotu równa IRR powoduje, że NPV = 0. Wystarczy zatem analizować projekt przy zadanej stopie zwrotu, czyli stosować kryterium NPV, aby otrzymać dodatkowe informacje o IRR. PRZYKŁAD: Przedsiębiorstwo rozważa projekt zwiększenia zdolności istniejącej linii produkcyjnej. Normatywna stopa zwrotu przyjęta przez zarząd firmy wynosi 10%. Nakłady potrzebne do osiągnięcia celu wynoszą 7000 Z. Wpływy w oczekiwanym okresie eksploatacyjnym przedstawiono poniżej. Nie przewiduje się wartości pozostałej po upływie 6 lat.. Ro k 1 2 3 6 Wpływy(w Z) 2000 2000 2000 M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997, s.79-82. 4 5 6 2000 1000 1000 Zastosować kryterium NPV do oceny projektu. W celu zastosowania kryterium NPV oblicza się teraźniejszą wartość wpływów przy stopie dyskonta 10%: PV 2000 1 (1 0.1) 4 1 1 1000 1000 7533,5Z 5 0.1 (1 0,1) (1 0,1) 6 NPV = 7533,5 – 7000 = 533,5 > 0 Wskaźnik efektywności inwestycji. Wskaźnik efektywności inwestycji jest ilorazem teraźniejszej wartości wpływów W i teraźniejszej wartości nakładów N, czyli: n E a W i a N i i 1 n i 1 i i a 1 (1 r ) i Wskaźnik sumowania i przebiega przez zbiór okresów poczynając od pierwszego okresu, w którym poniesiono nakłady. Zatem teraźniejszą wartość oblicza się dla okresu tuż przed rozpoczęciem realizacji inwestycji. Technika obliczania przy wskaźniku efektywności inwestycji nie różni się od metody salda zdyskontowanych wpływów i nakładów. Metodę tę stosuje się dodatkowo przy ocenie projektu inwestycyjnego pod względem optymalnej skali. Może się zdarzyć, że zmiana skali nie przenosi się proporcjonalnie na wpływy i nakłady, wówczas należy określić rozmiar, przy którym wskaźnik efektywności jest największy 7. Wskaźnik efektywności E lub PI (profablility index) ma swoiste cechy za względu na ilorazową konstrukcję formuły. W przypadku gdy dwa alternatywne projekty wykazują dodatnie, lecz nierówne wartości NPV, i odpowiednie wartości IRR, lecz w układzie przeciwnym do NPV, wówczas problem wyboru projektu pozostaje nie rozwiązany. Ta sytuacja ma także miejsce wtedy, gdy rozpatruje się kilka alternatywnych projektów z dodatnią wartością NPV, lecz istnieją ograniczenia dostępu do kapitału, co jest raczej stanem naturalnym. Wtedy, jak pokazują badania8, optymalny wybór uzyskuje się dzięki zastosowania wskaźnika PI. 7 8 M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997, s.88. S. Ross, R. Westesfield, J. Jaffe, Corporate Finance, wyd. 2, IRWIN, Boston 1988, s. 168. Zakończenie Zdyscyplinowane firmy osiągają maksymalną rentowność nakładów kapitałowych korzystając z zaawansowanych technik oceny projektów inwestycyjnych przed wprowadzeniem ich w życie. Nie chodzi tu tylko o określenie, czy potencjalny zysk z danego projektu usprawiedliwia zapalenie mu zielonego lub czerwonego światła. Rozsądek podpowiada, że największe szanse na sukces będziemy mieć wtedy, gdy zdecydujemy się poświęcić nasz czas i pieniądze na najbardziej rentowne projekty 9. Projekty, o których mowa mogą dotyczyć nowych inwestycji lub zmian mających na celu zwiększenie rentowności istniejących środków. W wyniku realizacji zaakceptowanych projektów inwestycyjnych uzyskuje się różne efekty: środki trwale, zwiększenie wartości środków obrotowych oraz wartości niematerialne i prawne. Wydarzenia losowe mogą spowodować powstanie strat i zysków nadzwyczajnych, a zaniedbanie i niekompetencja powodują szkody i straty, w rezultacie może wystąpić utrata zainwestowanych wartości. Nakłady, które nie przyniosły efektów, pomniejszają zainwestowane kapitały i nie stanowią wartości środków trwałych i obrotowych10. Wszystkie projekty inwestycyjne dotyczą przyszłych przepływów finansowych. Problem polega na tym, że przyszłość zawiera w sobie niepewność, celem więc wszystkich technik omówionych w tej prace jest zmniejszenie tej niepewności. Nie mogą one jednak oddalić trudności związanych z powzięciem decyzji; wadą tych technik jest, iż jeżeli menedżer niewolnicza trzyma się formuł i jedynie na ich podstawie dokonuje obliczeń i podejmuje decyzje, mogą one być złe. Menedżerowie muszą rzetelnie dokonywać ocen. Muszą brać pod uwagę doświadczenia rynkowe swoje i swoich kolegów. Muszą oceniać dopracowanie projektu do innych przedsięwzięć firmy oraz w równej mierze wystrzegać się pokusy wspaniałych okazji, jak i rezygnowania z projektu, kiedy nie wydaje się ekscytujący. Za wszystko to bowiem płaci się menedżerom. Podsumowując przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych trzeba pamiętać, że: - Należy brać pod uwagę rozkład czasowy przepływów pieniężnych i prawdopodobieństwo, że jakiś wariant będzie nie trafiony, - Dyskontowanie przepływów pieniężnych do ich bieżącej wartości daje bardziej realistyczny pogląd na zwrot nakładów na projekt niż ścisłe arytmetyczne obliczenia i musi spełniać test przydatności projektu. - Większość matematyków może z łatwością posłużyć się komputerem, lecz musi pamiętać, że podjęcie decyzji stanowi najważniejszą sprawę i nie można się jej wyrzekać na rzecz automatycznego działania.11 J.Gittus, Sprawdź kondycję swojej firmy, Signum, Kraków 1996, s.67. M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997, s.101. 11 R.Oldcorn, Rachunkowość dla menedżerów, PWE, Warszawa 1994, s.99. 9 10 1. K.Sobkowicz, L.Wrońska-Idziak, Kompendium wiedzy o gospodarce, PWN, W-waPoznań 1997. 2. M.Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, W-wa 1997. 3. S. Ross, R. Westesfield, J. Jaffe, Corporate Finance, wyd. 2, IRWIN, Boston 1988. 4. J.Gittus, Sprawdź kondycję swojej firmy, Signum, Kraków 1996, s.67. 5. R.Oldcorn, Rachunkowość dla menedżerów, PWE, Warszawa 1994, s.99
