Czy psychoterapia zmienia mózg? - Znaczenie
advertisement
Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl Sympozjum 3 Sekcji Czy psychoterapia zmienia mózg? - Znaczenie dla praktyki psychoterapii STRESZCZENIA WYSTĄPIEŃ redakcja Jerzy A. Sobański Komitet naukowy: Komitet organizacyjny: Prof. Czesław Czabała – przewodniczący Prof. Jerzy W. Aleksandrowicz Prof. Bogdan de Barbaro Prof. Jacek Bomba Prof. Hanna Jaklewicz Dr hab. Barbara Józefik Prof. Maria Siwiak-Kobayashi Prof. Irena Namysłowska Dr hab. Krzysztof Rutkowski Dr hab. Krzysztof Rutkowski – przewodniczący Dr Edyta Dembińska – sekretarz Dr Rafał Antkowiak Dr Paulina Klonowska - Woźniak Dr Lidia Popek Mgr Zbigniew Jabłoński Mgr Katarzyna Klasa Lek. Michał Mielimąka Lek. Łukasz Müldner - Nieckowski Lek. Agnieszka Murzyn Dr Jerzy A. Sobański Lek. Krzysztof Tokarz Sekcja Naukowa Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Sekcja Naukowa Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Sekcja Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Katedra Psychoterapii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Kraków 21-23.10.2011r. Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 1 Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 2 Jerzy W. Aleksandrowicz, Edyta Dembińska Neuroobrazowanie psychoterapii Katedra Psychoterapii UJ CM Współcześnie, badanie czynności mózgu metodami neuroobrazowania – przede wszystkim metodami fMRI i PET – uważane jest za najbardziej obiecujący kierunek poszukiwań naukowego uzasadnienia i wyjaśnienia działania psychoterapii. W referacie przestawiono aktualny stan tych badań, a także ich metodologiczne ograniczenia, będące często przyczyną wysnuwania bezpodstawnych wniosków. Analiza leczniczego wpływu psychoterapii na czynność mózgu wymaga wcześniejszego określenia zakłóceń tej czynności, specyficznie związanych z określonym zaburzeniem. Po wcześniejszym zidentyfikowaniu takich okolic, zmiany poziomu aktywności po okresie leczenia w porównaniu z aktywnością przed leczeniem uważane są za dowód skuteczności oddziaływań, szczególnie wtedy, gdy po leczeniu wartości pomiarów są zbliżone do średnich wartości w grupie kontrolnej. Wiele spośród referowanych badań wskazuje na wpływ psychoterapii na wzrost lub spadek aktywności mierzonej warunkach wyjściowych ("spoczynkowych") lub w odpowiedzi na bodziec w tych obszarach mózgu, które są wskazywane jako biorące udział w powstawaniu objawów danego zaburzenia psychicznego. Jednak zarówno brak pewności w określaniu tych obszarów jak i niehomogenność grup pacjentów i różnorodność sposobów oddziaływania w obrębie danego podejścia teoretycznego są źródłem rozmaitych wątpliwości. Zofia Aleszko Choreoterapia w psychiatrii wczoraj i dziś. Warsztat Klinika Nerwic IPiN, Warszawa Celem warsztatu jest zwrócenie uwagi na zmiany w teorii i praktyce choreoterapii klinicznej, na przestrzeni ostatnich czterdziestu lat. Zmiany te wiążą się ze zmianami profilu klinicznego pacjentów, deficytem aktywności ruchowej w życiu współczesnego człowieka, a także z większą wiedzą biologiczną i psychologiczną pacjentów. W zaproponowanym warsztacie autorka przedstawi terapeutyczne wartości metody opartej o taniec i formy do niego zbliżone jak ćwiczenia muzyczno-ruchowe czy improwizacje ruchowe do muzyki. Dość bogaty potencjał terapeutyczny tej metody będzie ilustrowany przykładami zadań ruchowych poprzez które można pacjentów rozluźnić, zintegrować, nauczyć współdziałania, empatii itp. Rafał Antkowiak Koncepcja psychobiologicznego leczenia (mind-body healing) wg Ernesta Rossiego Filia Poznańska Polskiego Instytutu Ericksonowskiego W tym krótkim doniesieniu autor przedstawi najważniejsze idee z prac Ernesta Rossiego, amerykańskiego psychoterapeuty, ucznia Miltona H. Ericksona. W swoich najnowszych publikacjach książkowych („The psychobiology of Mind-Body Healing-New Concepts of Therapeutic Hypnosis”1993, „The Psychobiology of Gene Expression-Neuroscience and Neurogenesis in Hypnosis and the Healing Arts”2002, „ The Breakout Heuristic- the New Neuroscience of Mirror Neurons, Consciousness and Creativity In Human Relationships”2007) Rossi opisuje nowatorskie ujęcie kreatywnych procesów u człowieka, w tym 4 – stopniowego procesu psychoterapii. Jego inspirujące, aczkolwiek wysoce spekulatywne, podejście łączy proces psychoterapii z pobudzeniem ekspresji genów czy plastyczności mózgu. Sam autor podejmuje pierwsze pionierskie badania w tym zakresie (American Journal of Clinical Hypnosis, 53:1, July 2010) mając świadomość,że konieczne są dalsze, zakrojone na szeroką skalę badania weryfikujące tą hipotezę. W tym celu postuluje on ze współpracownikami(Rossi, E., Rossi, K., Yount, Cozzolino & Iannotti, 2006) podjęcie międzynarodowego projektu badawczego mającego na celu koordynację badań nad rolą ekspresji genowej zależnej od aktywności i doświadczenia oraz plastyczności mózgu w trakcie terapeutycznej sugestii i hipnozy. Rafał Antkowiak Koncepcja psychobiologicznego leczenia (mind-body healing) wg Ernesta Rossiego. Warsztat Filia Poznańska Polskiego Instytutu Ericksonowskiego W warsztacie autor, odnosząc się do teoretycznych idei przedstawionych wcześniej podczas krótkiego doniesienia, przedstawi praktyczne aspekty psychoterapeutycznej pracy proponowanej przez E. Rossiego, amerykańskiego psychoterapeuty, ucznia Miltona H. Ericksona. Małgorzata Bajor, Ewa Bąk Grupa we śnie. Warsztat Ośrodek Psychoterapii Rasztów i Instytut Analizy Grupowej Rasztów Celem warsztatu będzie przybliżenie metody pracy z marzeniami sennymi w pracy z grupą terapeutyczną. Jedną z zasad pracy w paradygmacie analizy grupowej jest zasada ekwiwalencji, która mówi, że „grupa zawsze komunikuje się na swój temat”. Zgodnie z nią treść marzeń senny śnionych w czasie trwania terapii dotyczy Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 3 zarówno indywidualnej psychologii pacjenta, ale też jest wyrazem nieświadomych treści dotyczących procesu terapeutycznego i wszystkich jego uczestników. W oparciu o przykłady kliniczne dotyczące trzech różnych sytuacji, momentów w procesie leczenia, będziemy chciały pokazać jak można pracować z grupą w oparciu o treści snów opowiadanych przez uczestników procesu terapeutycznego. Pierwszy przykład będzie dotyczył snu z początkowej fazy terapii, kiedy sen może być traktowany jako zapowiedź tego jak będzie rozwijała się praca w grupie. Drugi przykład będzie dotyczył sytuacji, gdy w grupie zachodzi jakaś znacząca zmiana np. zmiana składu grupy (dołączenie nowego pacjenta, po długim okresie pracy w stałym składzie). Trudno wtedy mówić wprost o nowej sytuacji i rozumieć jej znaczenie, wówczas intensywne śnienie pomaga przepracować trudny moment w grupie. Trzeci przykład będzie dotyczył sytuacji gdy terapeuta śni o prowadzonej przez siebie grupie i w ten sposób zyskuje dostęp do własnych przeżyć przeciwprzeniesieniowych. Wszystkie powyższe sytuacje będą dyskutowane z uczestnikami warsztatu celem zrozumienia ich znaczenia dla procesu terapeutycznego. (Warsztat dla 15 – 20 osób). Bogdan de Barbaro Postmodernistyczna rodzina? Postmodernistyczna terapia? Treścią wystąpienia będzie refleksja nad związkiem między kontekstem kulturowym a procesem terapii rodzin. Zmiany obyczajowe i technologiczne postawiły rodzinę przed nowymi wyzwaniami, na tyle trudnymi, że terapeuta rodzinny coraz częściej jest „wzywany na pomoc” do bezradnych rodziców czy partnerów. Modernistyczne wersje rzeczywistości i modele terapii tracą na znaczeniu, a „terapeuta postmodernistyczny” jest zmuszony do zawieszenia dotychczasowych schematów. Nowa perspektywa, odwołująca się do konstrukcjonizmu społecznego wydaje się być najbardziej adekwatną propozycją. Powstaje jednak pytanie, o ograniczenia wynikające z takiego spojrzenia. Do jakiego stopnia Baumanowskie „płynne życie” może być w gabinecie terapeutycznym rozumiane bez odwoływania się do systemu wartości. Innymi słowy: jakie są granice neutralności terapeuty? Daniel Bąk Psychoterapia – dialog miedzy neuronami. Czyli o wiedzy neurobiologicznej w służbie psychoterapeuty wykład plenarny Przez niektórych (także przez część terapeutów i klientów/pacjentów) psychoterapia bywa rozważana, jako proces o „magicznym i tajemniczym” charakterze. Takie rozumienie psychoterapii nie wymaga znajomości jej biologicznych mechanizmów. Terapeuta obserwuje wtedy jedynie skutki swojej pracy z klientem/pacjentem. Nie podejmuje jednak refleksji nad biologicznymi korelatami skuteczności własnych interwencji. Nie odwołuje się także w swoich terapeutycznych oddziaływaniach do wiedzy (oraz jej praktycznych implikacji!) na temat biologicznych uwarunkowań takich zjawisk, jak przeniesienie i przeciwprzeniesienie. Ten wykład ma stanowić zaproszenie do „włączenia na stałe” perspektywy biologicznej w Nasze codzienne rozważania nad terapią, którą prowadzimy. Psychoterapię – jej mechanizmy oraz zjawiska – da się rozważać w kategoriach procesów, które opisuje współczesna nauka (w szczególności neurobiologia oraz medycyna). Psychoterapia jest „wypadkową” [1] tego, jak funkcjonują umysły klienta/pacjenta i terapeuty oraz [2] zachowań tych osób. Umysł jest pochodną struktury i funkcji mózgu, tak samo, jak ludzkie zachowania. Myślenie o psychoterapii w kategoriach jej biologicznych uwarunkowań wymaga odwołania się do wiedzy na temat neuronów i synaps (połączeń między neuronami). Bez względu na modalność teoretyczną terapeuty, psychoterapia – jeśli skuteczna – związana jest z funkcjonalnymi i strukturalnymi zmianami w układzie nerwowym. Podczas wykładu omówione zostaną m.in. badania Erika Kandela nad molekularnymi mechanizmami pamięci oraz implikacje tych odkryć dla rozumienia, czym jest zmiana w psychoterapii. W dalszej kolejności zaprezentowany zostanie neurobiologiczny model powstawania przeniesienia i przeciwprzeniesienia, bazujący na istnieniu tzw. neuronów lustrzanych. Odrębna część wystąpienia będzie poświęcona, integrującemu sieci neuronowe (przechowujące reprezentacje m.in. osób bliskich, przeżywanych uczuć oraz schematy czynności), działaniu narracji w psychoterapii. Uzasadnienie dla skuteczności psychoterapii, mające swoje źródło w naukach biologicznych, nie odbierze jej tego, co bywa postrzegane, przeżywane, doświadczane, jako nie-zwykłe, magiczne, niewytłumaczalne, spektakularne. Natomiast dzięki tej wiedzy terapeuta będzie miał możliwość wglądu (z przyczynowym, „biologicznym” uzasadnieniem) w to, co dzieje się podczas sesji terapeutycznej – bez względu na swoją orientację teoretyczną. Daniel Bąk Trzy szuflady czy nieskończenie duża szafa. Teoria Queer w pracy terapeutycznej z osobami przeżywającymi trudność w związku z własną orientacją psychoseksualną. Warsztat Szpital Nowowiejski, Warszawa Teoria Queer podaje w wątpliwość esencjalistyczne rozumienie ludzkiej seksualności. Takie stanowisko wynika wprost z obserwacji, że stałą charakterystyką rzeczywistości jest różnorodność, zaś żadna cecha nie wyraża się u Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 4 wszystkich w ten sam, powtarzalny sposób. W odniesieniu do orientacji psychoseksualnej teoria Queer kwestionuje istnienie ponadkulturowej homo-, hetero- oraz biseksualnej esencji (czyli obiektywnej „jakości”, istniejącej „od zawsze” w każdym człowieku), która uzasadniałaby przypisywanie osób do jedynie trzech , rozłącznych kategorii orientacji psychoseksualnej. Postuluje się, że „dostępne” określenia orientacji (homo-, hetero- i biseksualna) stanowią społeczno-kulturowe konstrukty (konstruowane tożsamości) – trzy „najczęściej wybierane” spośród wielu możliwych (nawet, jeśli dotychczas nienazwanych!) . Używa się więc pojęcia tożsamość seksualna, rezygnując z trójkategorialnego terminu orientacja seksualna i przyjmując, że nie jest on w stanie opisać, w sposób zadowalający, doświadczania własnej seksualności przez każdą osobę. Postulowana w myśl teorii Queer tożsamość seksualna miałaby występować w szeregu wariantów, posiadających takie samo prawo do bycia afirmowanymi. Celem niniejszego warsztatu będzie refleksja nad korzyściami i potencjalnymi przeciwwskazaniami do stosowania założeń teorii Queer w pracy terapeutycznej z osobami przeżywającymi trudności w związku z orientacją psychoseksualną (m.in. zgłaszającymi problem z określeniem własnej orientacji, bądź jej nieakceptującymi). Ewa Bąk Prezentacja przypadku klinicznego. Od projekcji do introjekcji. Praca „umysłu grupowego” nad indywidualnymi prekoncepcjami. Przykład pacjentki leczonej w oddziale dziennym. Zastosowanie teorii umysłu według W. Biona w krótkoterminowej psychoterapii grupowej Ośrodek Psychoterapii Rasztów, Instytut Analizy Grupowej Rasztów. W oparciu o materiał kliniczny z pracy grupy terapeutycznej prowadzonej w ramach Oddziału Dziennego Leczenia Nerwic i Zaburzeń Osobowości NZOZ Rasztów, zaprezentuję jak w efekcie grupowej analizy umysłowej reprezentacji problemów z jakimi zgłosiła się do leczenia pacjentka, zmienia się jej myślenie, a w efekcie funkcjonowanie. Zaprezentowany zostanie przypadek pacjentki „ofiary przemocy”, której funkcjonowanie umysłowe w trakcie leczenia zmienia się od projekcji własnych impulsów agresywnych do ich introjekcji i konstruktywnego przetworzenia w pragnienia rywalizacyjne, ambicje i impulsy seksualne. W oparciu o fragmenty sesji terapeutycznych grupy oddziałowej zaprezentowane zostaną mechanizmy grupowe ułatwiające wyżej opisany proces, miedzy innymi – mirroring, analiza relacji przeniesieniowych w sytuacji „tu i teraz” grupy terapeutycznej oraz „trening ego w akcji”. Prezentacja kliniczna zostanie opatrzona komentarzem teoretycznym wynikającym z teorii analizy grupowej oraz koncepcji funkcjonowania umysłu według W. Biona. Anna Bersz, Andrzej Wiśniewski Grupowe formy pracy z parami: dyskusja Laboratorium Psychoedukacji Od pewnego czasu do Laboratorium Psychoedukacji zgłasza się po pomoc bardzo dużo par przeżywających kryzys więzi, objawiający się problemami w komunikowaniu się, stawianiu granic, budowaniu sfery bliskości i intymności. Często widoczne są problemy wynikające z odmienności przekazów rodzinnych partnerów, z doświadczeń w kontaktach z ważnymi osobami, które leżą u podstaw wzajemnych, nierealistycznych oczekiwań. Nasze poszukiwania odpowiedniej formuły pomocy inspirowane są podejściami systemowymi, narracyjnymi, opartymi na założeniach konstrukcjonizmu społecznego, ale też szeroko rozumianymi koncepcjami psychodynamicznymi i egzystencjalnymi. Wydaje nam się wartościowe oferowanie im pomocy nie tylko w formule indywidualnej, ale również grupowej. Grupa składająca się z kilku par, może dostarczyć uczestnikom doświadczeń, które bardzo przyspieszają osiąganie takich terapeutycznych celów jak: emocjonalny i poznawczy wgląd w istotę problemów, rozumienie znaczenia doświadczeń wyniesionych z rodzin pierwotnych, lepsze rozpoznawanie i rozumienie kontekstu znaczeń zachowań partnerów, lepsze komunikowanie emocji i oczekiwań, uczenie się funkcjonowania w obszarach konfrontacji i bliskości. Na naszą dyskusję chcemy zaprosić osoby, którym bliska jest problematyka związana z tworzeniem się więzi i kryzysami jakie przeżywają pary zgłaszające się po terapeutyczną pomoc. Zapraszamy osoby, które zamierzają pracować z parami. Chcielibyśmy także skorzystać z doświadczeń terapeutów poszukujących nowych form pracy i eksperymentujących w obszarze terapii par. Jacek Bomba Czy to możliwe, żeby psychoterapia nie zmieniała mózgu? Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Katedry Psychiatrii UJ CM Założenie że psychoterapia prowadzi do zmiany w psychice i zachowaniu bez zmian w mózgu opiera się na innym o odrębności psychicznego i cielesnego. Co najmniej od czasów The Self and Its Brain Poppera i Ecclesa trudno mieć wątpliwości co do tego, że istnieje ścisły związek między psychicznym (psychika, umysł, jaźń), a cielesnym (mózg). Przez 35 lat od tej publikacji wiedza o aktywności mózgu związanej z tym co opisujemy jako psychiczne znacząco się powiększyła, chociaż nie zostały rozwiązane wszystkie wątpliwości, ani nie ma odpowiedzi na wszystkie pytania. Najważniejsze z tych, na które nie ma odpowiedzi to charakter związku samoświadomości z aktywnością mózgu postawione przez Ecclesa, oraz pytanie o powiązania między Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 5 harmonizacją aktywności układu podkorowego z kondycjami, opisywanymi jako zaburzenia emocjonalne. Powiększyła się też znacząco wiedza o zmienności struktur i aktywności połączeń neuronalnych, od których zależy czynność mózgu. Rozległość tej wiedzy powoduje, że poszukiwanie w badaniach empirycznych odpowiedzi na pytanie: „jak psychoterapia zmienia mózg?” wymaga znaczących redukcji, które są dość ryzykowne. Przedstawiony zostanie przegląd takich badań i wyprowadzonych w oparciu o ich wyniki prób odpowiedzi na pytania o to jak dokonują się te zmiany i czy są one trwałe. Jonathan Britmann Miejsce psychoanalitycznego myślenia w lecznictwie psychiatrycznym Szpital Tworkowski Psychoanaliza stworzona przez lekarza, neurologa jest oparta na wielu biologicznych determinantach. Tezą dominującą było sformułowanie założenia, że aparat psychiczny jest skonstruowany na zasadzie aparatu odruchowego, a procesy odruchowe są istotą każdej funkcji psychicznej. Jako przykład podano koncept zasady przyjemności, która przejawia się w dążeniu do tego co przyjemne a unikaniu tego co przykre. Zajmując się światem psychiki pacjenta analityk skupia się na rozumieniu a nie wyjaśnianiu , które jest charakterystyczne dla postępowania medycznego. Psychoterapia i psychoanaliza ma zdystansować się od psychopatologii pacjenta i podkreślić rozwój osobowości poprzez zmiany w psychice metodami psychologicznymi. Freud utożsamiał leczenie z badaniem i odkrywaniem. Oba te czynniki miały modyfikować objawy choroby, poszerzyć i reorganizować osobowość. Pomimo korzeni medycznych psychoanalizy, w dalszym ciągu mało jest miejsc w publicznych placówkach zdrowia, gdzie z powodzeniem jest ona stosowana, przynajmniej w swoich głównych założeniach. W obecnym czasie stosowanie psychoanalitycznego myślenia o pacjencie jest niepopularne, a czasami wręcz demonizowane. W panelu chcemy podjąć dyskusje czy w obecnych strukturach publicznej opieki psychiatrycznej możliwa jest praca z pacjentem w podejściu psychoanalitycznym? Jakie są główne przeszkody? Czy system niemiecki sprawdziłby się w Polsce (leczenie zawiera się w 100 godzinach w przypadku metod psychodynamicznych, 1 sesja tygodniowo, 300 godz. w przypadku metod analitycznych, 3 sesje tygodniowo)? Czy psychoanaliza skazana jest na bycie jedynie w sektorze prywatnym? Ewa Chalimoniuk Doświadczenie traumy a patogenne przekonanie w umyśle pacjenta (warsztat) Patogenne przekonanie w umyśle pacjenta powstaje na skutek traumatycznych doświadczeń. Odkrycie tych patogennych przekonań oraz nieświadomej winy, która jest źródłem oporu w uzyskaniu pozytywnej zmiany jest treścią pracy terapeutycznej. Warunkiem powodzenia w terapii jest skonstruowanie planu przezwyciężenia tego przekonania oraz relacja terapeutyczna, która go nie potwierdzi, a stanie się doświadczeniem korekcyjnym. W warsztacie korzystam m. in. z teorii i ilustracji klinicznych Silberschatza i Weissa przedstawionych na seminarium Zofii Milskiej–Wrzosińskiej /styczeń 2010-czerwiec 2011/. Roman Ciesielski Hipnoterapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Warsztat Wrocławski Instytut Psychoterapii Pozytywnej; Dzienny Ośrodek Psychiatrii i Zaburzeń Mowy we Wrocławiu Jedno z podstawowych pytań w dziedzinie neuronauk dotyczy relacji jakie zachodzą między funkcjami i strukturą mózgu a środowiskiem, w którym żyje człowiek. Zaawansowane techniki neurodiagnostyczne jak PET, SPECT, wskazują na bezpośrednie związki między stymulacją środowiskową a aktywnością neuronalną mózgu. Jednocześnie badania genetyczne podkreślają znaczenie nowo nabywanych doświadczeń modyfikujących ekspresję genową i mających wpływ na neurogenezę. Mimo wielu niewyjaśnionych kwestii dotyczących neurogenezy i neuroplastyczności z pewnością podkreślić należy rolę psychoterapii w kreowaniu i aktywowaniu konstruktywnych doświadczeń nabywanych w procesie uczenia się. Doświadczenia te mogą stanowić użyteczną matrycę do poszukania i wprowadzania rozwiązań w sytuacjach problemowych. W niniejszym warsztacie autor odwoła się do pragmatyki terapii krótkoterminowej skoncentrowanej na rozwiązaniu oraz hipnozy ericksonowskiej. Prezentowane będą przykłady jak uruchamiać nieświadome kompetencji w pacjencie, zapisane wcześniej w sieciach neuronalnych układu nerwowego. Omówione zostaną trzy istotne etapy procesu terapeutycznego i sposoby interwencji umożliwiające dostęp do ukrytych zasobów. Etapy te obejmują: 1/budowanie celów; 2/poszukiwanie wyjątków; 3/progresję efektów terapeutycznych. Warsztat sprzyjać będzie nauce na poziomie świadomym i nieświadomym oraz stworzy możliwość ćwiczeń praktycznych i dyskusji. Roman Ciesielski Integracja psycho- i farmakoterapii – kompleksowy model leczenia? Wrocławski Instytut Psychoterapii Pozytywnej; Dzienny Ośrodek Psychiatrii i Zaburzeń Mowy we Wrocławiu Od czasów Kartezjusza, który wyróżnił w człowieku sferę mentalną i materialną widoczny jest dualizm w metodach diagnozowania i leczenia zaburzeń psychicznych. Rozdzielne istnienie mózgu i umysłu implikuje niezależne sposoby leczenia tj farmako - i psychoterapię. Generuje ono również dwie odmienne postawy Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 6 terapeutyczne tj obiektywizm obserwatora (model medyczny) oraz intersubiektywizm (model psychoterapeutyczny). Można by zatem postawić pytanie czy w dobie odkryć naukowych badających dynamiczne relacje mózg-umysł celowe jest leczenie zintegrowane. Autor referatu zwraca uwagę na istnienie wspólnych mechanizmów neurobiologicznych leżących u podstaw oddziaływań psycho- i farmakoterapeutycznych. Odwołuje się również do wyników badań porównawczych nad skutecznością obu tych form leczenia. Badania wskazują, że w wybranych zaburzeniach klinicznych zastosowanie zintegrowanego modelu leczenia przynosi największe korzyści dla pacjenta. Przedmiotem rozważań autora pozostają implikacje praktyczne wynikające z prezentowanych publikacji. Dotyczą one wątpliwości związanych z łączeniem w jednej osobie postawy psycho- i farmakoterapeuty oraz rodzajów zaburzeń klinicznych, w przypadku których leczenie zintegrowane znajduje pełniejsze uzasadnienie. Janina Czapnik, Elżbieta Czapiewska-Zejden Panel dyskusyjny dotyczący superwizji -„Idea ustawicznego kształcenia superwizorów” Moderator panelu: Prof. Jan Czesław Czabała Zagadnienia do dyskusji nad ideą ustawicznego kształcenia superwizorów: I. Cele programowe idei ustawicznego kształcenia superwizorów: 1. Stworzenie przestrzeni dla superwizorów do nazywania problemów pojawiających się w procesie superwizji oraz możliwości pracy nad ich rozwiązywaniem. 2. Integracja środowiska superwizorów 3. Propozycje stworzenia stałych grup superwizorów /8-10 osób/ spotykających się raz na 2 miesiące 4. Organizowanie raz w roku spotkania wyjazdowego superwizorów II. Formy pracy na corocznych spotkaniach superwizorów: 1. Warsztaty 2. Panele dyskusyjne podsumowujące doświadczenia uzyskane podczas pracy w stałych grupach superwizorów oraz na warsztatach organizowanych na corocznych spotkaniach. 3. Dyskusja nad: -kryteriami wyboru miejsca konferencji -założeniami programowymi konferencji III. Wolne wnioski Krystyn Czerniejewski Szkic do dziejów psychoterapii w Polsce. Pierwsze dziesięć lat czasopisma "Psychoterapia". Motto: "… w rozmowie… swe myśli poddaje się próbie raczej niż wykazuje ich ścisłość" Fernand Braudel : "Historia i Trwanie" Czytelnik 1971 Bycie świadkiem to trudna rola. Świadek nie tworzy, nie powołuje do życia, nie wynajduje. Świadek, jak eunuch, może tylko obserwować, kibicować, asystować, co najwyżej przysłużyć się do. Może jedynie chcieć, dążyć do, mieć potrzebę unaocznienia. Można go jednak postawić w stan oskarżenia i oto, że nie ma prawa zabierania głosu, bo był niemy i oto, że jego relacje są zmyślone, nieważne, ba, niepotrzebne. Jednak przy zgodzie i pełnym zrozumieniu takiego stanowiska, świadek może poczuwać się do obowiązku świadczenia, przypominania, utrwalenia przeszłego, minionego. Ma dość dobrych powodów, by twierdzić, że aktanci nie tyle pamiętają lepiej co inaczej. Że twórcy nie muszą mieć potrzeby opisywania przeszłości, bo ich dzieła przemawiają w ich imieniu. W swym zarozumialstwie przypisuję s o b i e rolę świadka tworzenia się Sekcji Psychoterapii PTP. Dość bezpłodnego figuranta, oglądacza, obserwatora. Ale im starszym, tym częściej rozmyślam o powodach, przyczynach, uwarunkowania tych wydarzeń. Na początek zrobiłem rzecz dla mniej najprostszą - przeglądnąłem, z czystego wścibstwa, stare numery czasopisma "Psychoterapia" z pierwszych dziesięciu lat po to, by zobaczyć kto i o czym wówczas pisał, co redakcja uważała za ważne, istotne, by publikować. Mam nadzieję, że będzie to i dla Państwa interesujące Michał Czernuszczyk, Martyna Figurska „Żuraw i czapla” – bliskość nie zawsze chciana Pracownia Terapii i Rozwoju Inspiracją do warsztatu było zjawisko, jakie zaobserwowaliśmy w prowadzonej przez nas grupie terapeutycznej – z jednej strony często słyszeliśmy zapewnienia o chęci, wręcz potrzebie, bliskości, z drugiej, wzrostowi poziomu bliskości towarzyszył natychmiastowy ruch ucieczkowy i tej bliskości unikający. Gdy jednak dystans wzrastał, rosła gotowość do zbliżenia. Większość z nas deklaruje, że chciałaby żyć w szczęśliwych, satysfakcjonujących związkach. Okazuje się, że często bliskość, za którą tęsknimy, staje się groźna lub nie do zniesienia na dłuższą metę. Pojawiają się pytania, wątpliwości, lęki przed zbliżeniem z drugim człowiekiem. Naturalną reakcją jest wówczas odsunięcie się, zwiększenie dystansu. Jednak zbyt dalekie odsunięcie się rodzi poczucie osamotnienia i wywołuje kolejną falę wątpliwości. W jakiej odległości, przestrzeni – fizycznej i psychicznej – budujemy bezpieczną i satysfakcjonującą nas relację? Jaki dystans jest tym bezpiecznym? Jak Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 7 przebiega dynamika procesu zbliżania się-oddalania w parze i w grupie? Celem warsztatu jest doświadczenie wieloznaczności bliskości, próba zbudowania relacji w określonej przestrzeni oraz refleksja nad przebiegiem tego procesu. Michał Czernuszczyk, Martyna Figurska, Joanna Krzyżanowska-Zbucka Zespół terapeutyczny – różnorodność w jedności Pracownia Terapii i Rozwoju Poster Pracowni Terapii i Rozwoju przedstawia schemat organizacji pracy w ośrodku. Nasz zespół to 14 specjalistów, w tym 12 psychoterapeutów i 3 psychiatrów. Opisujemy praktyczne rozwiązania dotyczące integracji różnych wymiarów: -wielości podejść teoretycznych (systemowe, egzystencjalne, psychodynamiczne, analityczne, behawioralnopoznawcze, medyczne), -myślenia związanego z prowadzoną formą terapii (psychoterapia rodzinna, indywidualna i grupowa), -sposobów pomagania (psychoterapia, farmakoterapia, terapia uzależnień), -adresatów pomocy (małżeństw i par, rodzin, dzieci i młodzieży, rodzin, osób w wieku podeszłym). Kładziemy nacisk na zespołowość naszej pracy. Poster opisuje narzędzia, które stosujemy właśnie jako zespół. Są to: -zebrania kliniczne i organizacyjne stanowiące podstawową strukturę wymiany informacji, -superwizja – różne orientacje teoretyczne superwizorów, superwizowane różne formy pomocy, -udział stażystów w pracach zespołu – dialog między doświadczonymi a początkującymi terapeutami, -prowadzenie terapii przez więcej niż jednego terapeutę – od wyraźnej dominacji jednego z terapeutów, wynikającej z dużego stażu pracy, do form opartych na współpracy partnerskiej. Ireneusz Dziasek Kliniczne studium przypadku Klinika Psychiatrii Dorosłych SU w Krakowie Hanna Elżanowska Zastosowanie testu Rorschacha do badania zmian w osobowości bezdomnych alkoholików w trakcie leczenia odwykowego. Analiza przypadku. Katedra Psychologii Wychowawczej i Rodziny KUL Powstawanie bezdomności jest wynikiem licznych zmian o charakterze negatywnym w życiu człowieka. Jej przyczyny układają się w grupy problemów wzajemnie powiązanych i wzajemnie się warunkujących. Najczęściej bezdomność występuje w wyniku bolesnych i trudnych problemów w wymiarze indywidualnym (np. mała odporność na sytuacje trudne) i społecznym (niesprzyjające warunki zewnętrzne). Wśród predyktorów bezdomności wymienia się psychologiczne uwarunkowania związane z osobowością oraz sposobem życia człowieka. Powszechnie występującymi osobowościowymi wskaźnikami bezdomności są: osamotnienie, poczucie wstydu wobec siebie i niebezdomnych, pouczcie niższości które determinuje lęk przed odrzuceniem i postawę wycofania się. W konsekwencji prowadzą one do poczucia odrzucenia i wyobcowania, które niesie ze sobą kolejne następstwa: brak poczucia kontroli sytuacji i wpływu na zdarzenia, poczucie krzywdy i poczucie braku własnej wartości. Jak pokazują badania nadużywanie alkoholu w tej grupie jest czynnikiem przyspieszającym schodzenie w bezdomność i odgrywa co najmniej rolę współsprawczą. Pozostaje więc kwestią nadal otwartą pytanie: jak osoby, które ujawniają niekorzystny profil psychospołeczny (w tym brak nadziei na przyszłość) w połączeniu z problemami z kręgu uzależniania (mechanizmy nałogowego regulowania uczuć, iluzji i zaprzeczenia, dezintegracji JA) funkcjonują w trakcie terapii, w dominującym w polskim lecznictwie podejściu strategiczno -strukturalnym? Czy zmiany, które ujawniają pacjenci po terapii pozostają jedynie na poziomie zmian behawioralnych czy też związane są z przebudowaniem pewnych struktur osobowości? Odpowiedzi na to pytanie poszukam przy wykorzystaniu testu Rorschacha, narzędzia umożliwiającego badanie dynamiki zmian osobowości min. w wymiarach sfery poznawczej, uczuciowo-dążeniowej i społecznej. Anna Gałkowska Narzędzie do rozpoznawania stylu przywiązania u dzieci w wieku 4-8 lat - Story Stem Assessment Profile (SSAP). Plakat Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Najwcześniejsze doświadczenia interpersonalne dziecka rzutują na jego późniejszy rozwój psychiczny. Duże znaczenie w tym rozwoju odgrywa styl przywiązania, który to wpływa na sposób postrzegania przez dziecko siebie i innych osób. Rozpoznawanie stylu przywiązania ma ogromne znaczenie w diagnozowaniu trudności dziecka, jak i w podejmowaniu decyzji terapeutycznych (co do metod i formy pracy). Wydaje się zatem istotne korzystanie z narzędzia, które umożliwi rozpoznawanie stylu przywiązania u dzieci. Jednym z najbardziej popularnych narzędzi do badania więzi u dzieci w wieku 4-8 lat jest Story Stem Assessment Profile (SSAP). SSAP składa się z 13 trzonów narracji. Wprowadzają one dziecko w szereg różnych rodzinnych scenerii, jako Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 8 początki historyjek, przy użyciu lalek, figurek zwierząt oraz słów. Dziecko jest następnie zapraszane do opowiedzenia dalszego ciągu historyjek w dowolny dla siebie sposób. Pozwala to na rozpoznanie dziecka oczekiwań i percepcji ról rodzinnych, więzi i relacji bez zadawania dziecku bezpośrednich pytań o jego rodzinę, co mogłoby wywołać u niego lęk. Zadanie to odnosi się zarówno do werbalnych, jak i niewerbalnych reprezentacji. Przeprowadzone zostały polskie badania z użyciem SSAP, w których wzięło udział 120 dzieci w wieku 4-8 lat. Zaprezentowane zostaną wstępne wyniki badań oraz dalsze kierunki pracy, dotyczące opracowania polskiej wersji narzędzia. Ewa Gruszecka Jawne tajemnice praktyka prywatna Ludzie, jako istoty społeczne, zdają się maksymalizować możliwości przetrwania dzięki, między innymi, odklejaniu wieku psychicznego od biologicznego. Wobec złożoności, wielorakości i zmienności współczesnej rzeczywistości, dorośli są często zdezorientowani i wyczerpani. Młodzi z oddaniem przejmują ich rolę, wnosząc swoją siłę miłosnej determinacji. Ponoszą niekiedy liczne i długofalowe koszty, które skutkują całą gamą objawów psychicznych, psychosomatycznych i społecznych. Zachowanie głęboko instynktowne, towarzyszące nie tylko człowiekowi, zaprasza do opisania w terminach pozytywnych, wolnych od języka psychopatologii. Rodzice swoich rodziców istnieją nie tylko we współczesnych czasach, jakkolwiek obecnie statystyka zdaje się zagęszczać. Obejmuje zarówno rodziny jak i szersze społeczności. Można doszukiwać się wspólnego mianownika między maluchem kontrolującym rozpaczliwie losy rodziny i młodziutkim celebrytą komentującym dylematy ludzkości. Psychoterapeuta, jako przedstawiciel młodej profesji, może wielorako podlegać temu zjawisku. Często zachęcany jest do jednoznacznych wypowiedzi z pozycji autorytetu. Formatowany ciągle jeszcze w języku psychopatologii, staje się niekiedy bardziej narzędziem kontroli społecznej i wykluczenia niż sprawczej, długofalowej zmiany. W pracy terapeutycznej często staje przed dylematem, na ile szanować odwróconą hierarchię jako adaptabilną, minimalizując jej koszty, a na ile i jak pracować w kierunku przywrócenia porządku pokoleń. Pewna jawność tajemnic pozwala nam łączyć miłość z szacunkiem dla wspólnego dobra. Ewa Gruszecka Być psychoterapeutą i przeżyć. Między biznesem a drogocenna pasją. praktyka prywatna Przedsiębiorczość polskich psychoterapeutów może budzić zdumienie i podziw. Często są specjalistami z więcej niż jednej dziedziny, uprawiają wiele zawodów. Psychoterapeuta-edukator, doradca biznesowy, kurator sądowy, rzeczoznawca itd. Bogactwo zawodów może być zarówno wyrazem wszechstronności i kreatywności jak i życiowej konieczności. Co daje psychoterapeutom możliwość tak wielorakiego rozwoju, co pomaga buforować wypalenie zawodowe. Zjawisko tyleż fascynujące co tajemnicze. Z własnego doświadczenia wiem, że bycie tylko praktykiem terapeutą jest niezwykle wysiłkowe pod każdym względem. Z perspektywy Lublina, który jest całkiem sporym miastem, szalenie kreatywnym, ludzie żyjący wyłącznie z psychoterapii są w coraz większej mniejszości. Część mojego koleżeństwa przenosi swe gabinety prywatne do pobliskiej Warszawy, gdzie świetnie prosperują. Trzymam kciuki za pomysłowych psychoterapeutów a jednocześnie doświadczam smutku i niepokoju. Wszystkich chętnych zapraszam do dyskusji nad kondycją rodzimej psychoterapii. Ernil Hansen Awake during brain surgery? wykład plenarny (tłumaczenie K.Klajs) Klinik für Anästhesiologie, Klinikum der Universität Regensburg For surgery of tumors close to eloquent areas of the brain or for deep brain stimulation to treat Morbus Parkinson patients have to stay awake during brain surgery for intraoperative testing. A method is described using cranial nerve blocks, accompaniment and hypnotic communication instead of analgetic and sedative drugs. The therapeutic communication is based on the patient’s natural trance-state, avoidance of negative suggestions, dissociation to a safe place, utilization of patient’s responses, reframing of noises and sensations, and verbal and nonverbal positive suggestions. Stimulating the patient’s abilities and resources leads to creative collaboration and affirmative self-confidence. Pictures and video-clips demonstrate the efficacy of the procedure. Ernil Hansen Words like Medicine – Therapeutic Communication with Anxious Patients Klinik für Anästhesiologie, Klinikum der Universität Regensburg In extreme situations, for example during emergencies or when facing surgery, patients exhibit focussed attention and increased susceptibility to suggestions. In this trance-like state negative suggestions, usually spoken unintentionally, can aggravate anxiety, stress, and pain. The medical setting accidentally is full of negative suggestions. The stem from the characteristics of this altered state of consciousness, from the medical Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 9 informed consent, the nonverbal signals of medical technologies, induced passivity, medical lingo, ambiguous connotations, misunderstandings, direct and indirect negative suggestions, lack of care and company, and fears and self-protective mechanisms of personnel and visitors. In addition, negative expectations and conditioning lead to nocebo effects that enhance stress and pain. Knowledge of and sensitivity for these negative effects help to recognize and to avoid or neutralize such negative suggestions. The highly elevated suggestibility on the other hand offers an opportunity to benefit the patient via positive suggestions. In order to improve communication with anxious patients during stressful and painful medical procedures, certain hypnotherapeutic techniques can be used, such as utilization, reframing, indirect suggestions, dissociation, metaphors, posthypnotic instructions and nonverbal communication, without requiring a formal hypnotic induction, and without need for additional time, localities or personnel. But most of all, the individual background of the patient and the therapeutic relation [therapeutische Beziehung] define the effect of negative or positive suggestions. Practical examples for such a therapeutic communication are given from emergency medicine, dentistry, induction of anesthesia, or surgery under local or regional anesthesia. Other than in hypnotherapy the aim of the described approach is not a special treatment of selected patients by an expert, but another form of communication of all medical personnel with all patients. Paweł Holas Psychoterapie oparte na uważności (mindfulness). Mechanizmy działania, skuteczność i neuroobrazowanie II Klinika Psychiatrii WUM, Centrum Psychoterapii, ul. Dolna 42 Warszawa Uważność (mindfulness) będąca istotnym składnikiem niektórych podejść terapeutycznych (DBT, ACT) oraz terapie oparte na uważności (MBT), w tym głównie MBSR i MBCT zyskują coraz większą popularność wśród pacjentów i uznanie środowisk akademickich, ze względu na swoją użyteczność i rosnące dowody efektywności w leczeniu szeregu problemów zdrowotnych. Przykładowo, MBCT została uznana za obiecującą metodę zapobiegania nawrotom depresji (Williams, 2008), a niedawna metaanaliza efektów 39 badań nad MBT w pierwotnych oraz wtórnych do chorób somatycznych zaburzeniach lękowych i depresyjnych (Hofmann i wsp., 2010) ujawniła umiarkowaną i wysoką wielkość efektu, sugerując skuteczność tych interwencji. Istnieje również rosnąca ilość badań eksperymentalnych, w tym neuroobrazowych wskazująca na potencjalne neuronalnokognitywne korelaty działania uważności i MBT. Celem wystąpienia jest zwięzłe omówienie podejść opartych na uważności, możliwych mechanizmów działania oraz efektów leczenia w zaburzeniach psychicznych, w tym również w odniesieniu się do ustaleń neuronaukowych. Zbigniew Jabłoński Problemy w psychoterapii psychogennych dysfunkcji seksualnych. Warsztat. Katedra Psychoterapii UJ CM Psychoterapeuta podejmujący terapię pacjentów z problematyką nerwicową i osobowościową niejednokrotnie spotyka się z obecnymi u nich zaburzeniami sprawności seksualnej. Aby psychoterapeuta miał możliwość skutecznego postępowania w przypadku psychogennych dysfunkcji seksualnych, potrzebna jest mu wiedza na temat obrazu tych zaburzeń. Nie zawsze takie dysfunkcje wymagają leczenia; niekiedy są jedynie przejściowymi zakłóceniami sprawności seksualnej. Wybór sposobu usuwania u pacjentów tych dysfunkcji zależy więc od ich charakteru oraz okoliczności ich występowania. Brak wiedzy z tego zakresu skutkuje popełnianiem różnych błędów jatropatogennych. Celem warsztatu jest przedstawienie niektórych problemów diagnostycznych i leczniczych w pracy psychoterapeutów z pacjentami, u których m.in. występują dysfunkcje seksualne. Omówimy oczekiwania zgłaszane przez pacjentów, błędy występujące podczas diagnozowania i leczenia wspomnianych dysfunkcji oraz czynniki sprzyjające skutecznej terapii. Zajmiemy się też tymi trudnościami i obawami psychoterapeutów, które blokują im możliwość włączenia do psychoterapii zaburzeń nerwicowych oddziaływań (w tym technik) seksuologicznych, mogących skutecznie usuwać psychogenne dysfunkcje seksualne. Omówimy zastosowanie metod treningowych w leczeniu tych dysfunkcji. Uczestnicy warsztatu będą mieli możliwość podzielenia się spostrzeżeniami z własnej pracy psychoterapeutycznej z pacjentami, których problematyka obejmuje również zaburzenia seksualne. (Liczba uczestników: do 20 osób) Tomasz Jasiński Tytuł pracy: Archetypy i symbole w gabinecie psychoanalityka Polskie Towarzystwo Psychoanalizy Jungowskiej W wystąpieniu zostanie przedstawione rozumienie wybranych pojęć, tradycyjnie kojarzonych z psychologią C.G. Junga. Przyjęto perspektywę praktyczną, osadzoną w nurcie współczesnej analizy jungowskiej. Podstawę koncepcyjną stanowią fragmenty myśli post-jungowskiej, które są próbą objęcia pierwotnym w psychologii analitycznej myśleniem – dziś identyfikowanym jako tzw. nurt klasyczny – jej innych nurtów oraz elementów innych szkół psychoanalitycznych. W wystąpieniu abstrahuje się od powszechnie przyjętego w historii tej psychologii rozróżnienia na nurt klasyczny, rozwojowy i tzw. psychologię archetypową. Rezygnacja z tego Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 10 tradycyjnego podziału pozwala terminy takie jak: archetyp, symbol i przestrzeń symboliczna, pomieszczanie, synchroniczność, czy pole interakcyjne (jako podstawowa konstelacja w relacji analitycznej), omówić głównie w kontekście ich przejawiania się w procesie analitycznym. Jolanta Jocz Procesy nieświadome w pracy Grupy Balinta. W: Dyskusja panelowa „Komu i w jakim zakresie służą balintowskie treningi grupowe?” Barbara Józefik Rodzina – terapia – kultura: wzajemne przenikanie Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży UJ CM; Krakowska Akademia im A. Frycza Modrzewskiego Celem wystąpienia będzie podzielenie się refleksjami na temat wzajemnych powiązań pomiędzy współczesną kulturą, rozumieniem i praktykowaniem terapii rodzin a funkcjonowaniem rodzin. Postawiona zostanie teza o izomorfizmie procesów zachodzących pomiędzy opisywanymi obszarami. Rozumienie psychoterapii, terapii rodzin jako dyskursu kulturowego wydaje się nie budzić wątpliwości, tutaj powiązania pomiędzy kulturą a teoriami i praktyką są stosunkowo łatwe do prześledzenia. Nieco mniej oczywiste jest myślenie o rodzinie jako kulturze. Czy obserwowane współcześnie zjawiska fragmentaryzacji, wielości kultur, modeli życia, identyfikowane wewnętrzne sprzeczności, wyzwania związane z procesami ciągłych, nieprzewidywalnych zmian odnaleźć możemy rodzinach i w procesie terapii? Jaki jest wpływ kulturowych przemian w obszarze definiowania roli i tożsamości kobiet i mężczyzn, matek i ojców na sposób funkcjonowania rodziny? Czy pojęcie rodziny jest dla nas jednoznaczne? Co przez nie rozumiemy? Jak idee konsumpcji, natychmiastowej gratyfikacji przekładają się na terapię i na życie rodzinne? Czy zmiany języka zmieniają nasz sposób rozumienia opisywanych zjawisk? To tylko niektóre z postawionych pytań konstruujących wystąpienie. Barbara Józefik, Bartosz Treger Grupa wielorodzinna w pracy z rodzinami z problem przemocy – program europejski DAPHNE III Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży UJ CM W trakcie warsztatu zostanie przedstawiony model grupowej terapii rodzin (Multifamily Therapy Aproach MFA), w których występuje zjawisko przemocy. MFA bazujące na systemowym podejściu zostało wprowadzone w Marlborough Family Service w Londynie w latach 80tych XX w. W kolejnych dekadach zostało dostosowane do rodzin z problemem zburzeń odżywiania oraz rodzin z problemem przemocy. W trakcie warsztatu zostaną zaprezentowane zasady MFA, w oparciu o przygotowany w ramach europejskiego programu Daphne III podręcznik i materiał DVD. Celem europejskiego projektu jest umożliwienie terapeutom pracującym z rodzinami z grupy ryzyka doświadczenia przemocy zdobycie specjalistycznych umiejętności w terapii wielorodzinnej. W efekcie terapeuci, którzy zdecydują się na tę metodę będą mogli, po odbyciu specjalistycznego szkolenia, korzystać z obszernego pakietu interwencyjnego opatrzonego instrukcją, który będzie zawierał materiały audiowizualne. W trakcie warsztatu po raz pierwszy w naszym kraju zostanie przedstawiony pakiet szkoleniowy w MFA uwzględniający specyfikę związaną z problemem przemocy. Małgorzata Kalinowska Specyfika pracy klinicznej analityka jungowskiego - relacja terapeutyczna, technika analizy Polskie Towarzystwo Psychoanalizy Jungowskiej Wystąpienie ma na celu przedstawienie i omówienie teoretyczne podstawowych cech pracy klinicznej analityka jungowskiego. Zaprezentowane zostaną kluczowe pojęcia współczesnej analizy jungowskiej, oraz ich występowanie w relacji terapeutycznej. Dotyczy to w szczególności specyficznych dla tego kierunku pojęć, takich jak: przemiana symboliczna, niepoznawalna natura nieświadomości oraz celowość Jaźni, ukierunkowanej na całkowitość psychiczną i integrację. Zostanie również przedstawione jungowskie rozumienie zjawisk przeniesienia i przeciwprzeniesienia oraz ich rola w aktywizacji leczących aspektów relacji, z uwzględnieniem różnic między tzw. klasycznym podejściem jungowskim i podejściem rozwojowym. Opisane zostanie także rozumienie pracy “w” i “z” przeniesieniem, uwzględniające wewnątrzpsychiczny i interpersonalny aspekt pracy terapeutycznej. Katarzyna Kamińska, Czy cyberterapia (psychoterapia online, psychoterapia internetowa, e-terapia) = psychoterapia? Poster Klinika Nerwic Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie W związku z coraz szerszymi możliwościami stwarzanymi przez rozwój techniki i internetu pojawiła się nowa forma prowadzenia psychoterapii nazywana cyberterapią lub psychoterapią online lub e-terapią. Psychoterapia ta odbywa się nie podczas spotkania w gabinecie psychoterapeuty, ale w "sieci", pacjent i psychoterapeuta mogą znajdować się w dowolnych miejscach i nawiązują ze sobą kontakt przez internet. Ta metoda prowadzenia psychoterapii wywołuje wśród pacjentów i psychoterapeutów aprobatę, zadowolenie, ale również obawy i Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 11 wątpliwości co do jej skuteczności. Celem tej pracy jest poszukiwanie na podstawie dostępnej na ten temat literatury polskiej i zagranicznej odpowiedzi na następujące pytania: -czy można postawić znak równości między psychoterapią klasyczną i cyberterapią -jak wykorzystać możliwości, które daje internet dla rozwoju psychoterapii -w leczeniu jakich problemów wskazana i skuteczna jest cyberterapia -czy cyberterapia jest zgodna z zasadami kodeksu psychoterapeuty? Janusz Kitrasiewicz, Psychopatologia w relacji psychoterapeutycznej – perspektywa psychodynamiczna Krakowskie Centrum Psychodynamiczne Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej Autor postuluje, zgodnie z koncepcją przyjętą w jego środowisku psychodynamicznego, aby w psychoterapii kierować się zasadą nadrzędności psychopatologii. Rozumienie mechanizmów i struktury zespołu psychopatologicznego powinno stać się punktem odniesienia dla procedur psychoterapeutycznych. Postulat ten wymaga rozdziału „psychologii” od „psychopatologii”; uzasadnia on podjęcie psychoterapii jedynie w uzasadnionych diagnozą przypadkach. Ten pogląd pozostaje niejako w opozycji do prymatu „metody” w psychoterapii, stosowanej najczęściej do osiągnięcia jakiejkolwiek zmiany, nikoniecznie uzasadnionej diagnozą, a bardziej subiektywnym poczuciem dyskomfortu pacjenta. W efekcie obserwujemy koncentrację na „metodzie”, jako narzędziu uniwersalnym,oraz tendencję do integracji metod, uzasadnianej „złożonością natury ludzkiej”, wymagającej różnorodności perspektyw (argument z zakresu psychologii, a nie psychopatologii). Postulat uzasadnienia w diagnozie i psychopatologii zastosowanych procedur psychoterapeutycznych, przywraca psychoterapii jej pierwotne znaczenie jako „leczenia”, opartego na modelu medycznym i lekarskiej etyce. Wymaga jednak teoretycznego języka, w którym możliwe byłoby ujęcie psychopatologii w jej strukturze i w procesie psychoterapii. Psychoterapia psychodynamiczne, korzystając z dorobku wszyskich głównych szkół psychoanalitycznych, spełnia ten postulat. W spójnym języku opisuje całość psychopatologii, jej obecność w relacji przeniesieniowo-przeciwprzeniesieniowej, oraz określa adekwatne do diagnozy czynniki leczące i techniki oddziaływań terapeutycznych. Zakreśla też granice interwencji psychoterapeutycznych. Katarzyna Klasa, Jerzy A. Sobański Diagnostyka zaburzeń nerwicowych i oceny skuteczności terapii Katedra Psychoterapii UJ CM i Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Wystąpienie prezentujące różne narzędzia służące do opisu pacjentów kwalifikowanych do psychoterapii oraz oceny wyników psychoterapii zaburzeń nerwicowych. Przedstawione zostaną przykładowe wyniki kwestionariuszy objawowych KO’0’, SIII, skal lęku społecznego i lęku przed negatywną oceną Watsona i Frienda (SAD i FNE) oraz testów osobowości: kwestionariusza osobowości nerwicowej KON-2006, inwentarza osobowości Costy i McCrae NEO-PI-R i kwestionariusza kompetencji społecznych KKS-A. Małgorzata Kowalcze, Piotr Wieczorkowski Zastosowanie nowych podejść w psychoterapii uzależnień. Warsztat z prezentacją SP ZOZ Ośrodek Profilaktyki i Leczenia Uzależnień Dzienny Oddział Terapii Uzależnienia od Substancji Psychoaktywnych Tematyka: 1. Nowe podejścia w leczeniu uzależnień jako odpowiedź na ograniczenia dotychczasowego modelu pracy: -zalety i ograniczenia terapii uzależnień skupionej na umiejętności powstrzymywania się od picia alkoholu i używania narkotyków, -wywiad motywujący jako metoda pracy w motywowaniu pacjenta do zmiany, -redukcja szkód i jej znaczenie w pracy psychoterapeutycznej z osobami uzależnionymi. 2. Zastosowanie omawianych podejść w psychoterapii uzależnień na przykładzie Ośrodka Profilaktyki i Leczenia Uzależnień: -grupy motywacyjne- czas na decyzję dla pacjenta, akceptacja ambiwalencji i dylematów dotyczących konieczności zaprzestania picia alkoholu i używania narkotyków, 3. Dzienny Oddział Terapii Uzależnienia od Substancji Psychoaktywnych – różnorodność pacjentów, różnorodność celów. (czas 3 godz.) Iwona Kubiak Nastolatek w terapii rodzin. Modele pracy terapeutycznej praktyka prywatna Prezentowane przeze mnie badania własne nad sytuacją dorastających dzieci w rodzinach poddanych terapii, odnoszą się do systemowej analizy problemu wieku dorastania w oparciu o ogólną teorię systemów (L Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 12 Bertalanffy 1984) znaną w Polsce dzięki pracom D.Mostwin 1988, w których autorka skoncentrowała się na podmiocie i sposobie poznania przez niego rzeczywistości. Znaczące ze względu na orientację systemową są badania John-Borys 1994 ukazujące dorastających w relacjach ze światem, zakresem składowych, struktury ich świata, własnego miejsca, i deklarowanych relacji wobec wyodrębnionych elementów tego świata. Podejście systemowe, zatem, stwarza szansę opisania względnie pełnego obrazu świata dorastających, jako ujęcie otwarte na wszelkie zmiany pojawiające się w rzeczywistości, podkreślając indywidualność, traktując podmiotowo osoby badane. W wystąpieniu omówione zostaną problemy zaistniałe w rodzinie z dziećmi w okresie dorastania w kontekście zaburzeń organizacji życia rodziny, wynikające z braku równowagi, ujawniające się pod postacią problemowych zachowań dorastającego, definiowaniu ról i zadań z nimi związanych, poziom emocjonalnej bliskości w relacjach rodzinnych, określanych, jako zdolność człowieka do różnicowania „ja”, poznawanie i opisywanie zjawisk rzeczywistości zdeterminowane przez strukturę organizmu spostrzegającego podmiotu, będącego w związku z własnym środowiskiem. Problem spójności, zdolności adaptacyjnej oraz komunikacji. Wyniki przeprowadzonych badań w odniesieniu do typologii rodzin Olsona ukazują możliwości i ograniczenia zastosowania terapii rodzin z dziećmi w okresie adolescencji. Katarzyna Lech Otyły pacjent z psychozą - wsparcie w odchudzaniu czy psychoterapia? 6 lat obserwacji własnych Centrum Zdrowia Psychicznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Otyłość, cukrzyca typu II, inne zaburzenia metaboliczny są wymieniane jako często współwystępujące rozpoznania u osób leczonych z powodu psychozy. Ponadto liczne doniesienia wykazują wyższe ryzyko przedwczesnego zgonu z przyczyn somatycznych u osób z poważnymi chorobami psychicznymi niż w populacji ogólnej. Stąd zasadne jest wprowadzanie skutecznych metod przeciwdziałania powikłaniom otyłości u pacjentów z psychozą. W deklaracji WHO Mental Health for Europe z roku 2005 postuluje się konieczność wprowadzenia programów prozdrowotnych dla osób z poważnymi chorobami psychicznymi. W Centrum Zdrowia Psychicznego IPiN prowadzony jest autorski projekt Dbam o zdrowie którym objętych było w sumie ponad 200 pacjentów z rozpoznaniem F20. W ramach projektu istnieje możliwość udziału pacjentów w grupie wsparcia lub/i indywidualne spotkania terapeutyczne. W trakcie trwania projektu zauważono konieczność zróżnicowanego podejścia do pracy z pacjentem gdyż tylko u około połowy otyłość ma podłoże behawioralne po części wynikające ze zmiany stylu funkcjonowania w chorobie, po części z powody nieprawidłowej diety. Ponadto u części pacjentów otyłość jest związana z działaniem ubocznym leków przeciwpsychotycznych. U około połowy pacjentów przyczyny otyłości mają głębsze podłoże psychologiczne. W tej grupie pacjentów praca z otyłością staje się często punktem wyjścia do indywidualnej psychoterapii. W prezentacji przedstawię program Dbam o zdrowie oraz 5-letnią psychoterapię pacjentki psychotycznej z problemem otyłości. Ewa Maciejewska, Marek Marosek, Robert Naumiuk, Anna Tanalska-Dulęba Jajko z niespodzianką czyli ”Co z ciebie wyrosło!” Pracownia Terapii i Rozwoju Kiedy w rodzinie ma przyjść na świat dziecko, rodzice budują sobie rozmaite związane z tym wydarzeniem oczekiwania. Ma to być syn/córka, zostanie kosmonautą albo będzie grała na skrzypcach… Nowy przybysz, chce czy nie chce, musi się z tymi oczekiwaniami spotkać. Stara się im sprostać. Nie zawsze mu się to udaje: czasem już się rodzi „nie taki”, albo „nie tak” się zachowuje, albo dokonuje „nie takich” wyborów…, albo wręcz przeciwnie, jest genialny lub zdradza nieoczekiwane zdolności. Im więcej rodzicielskich oczekiwań i planów, tym większe ryzyko rozczarowania – i szansa zaskoczenia. Tacy rozczarowani lub zaskoczeni „nie takim” dzieckiem rodzice często ze wszystkich sił starają się je „naprawić”, pomóc mu znaleźć właściwe miejsce w rodzinie. Przedmiotem warsztatu będzie doświadczenie terapeutycznego spotkania z rozczarowanymi albo tylko zaskoczonymi rodzicami . Chcemy się przyjrzeć przeżyciom rodziców, którzy przychodzą po pomoc, i przeżyciom terapeuty, który w tej sytuacji ma im pomocy udzielić. Zastanowimy się, jak terapeuta, szanując podmiotowość rodziców, może im pomóc uszanować podmiotowość dziecka. Jako rama do rozważań posłużą nam założenia psychoterapii systemowej i egzystencjalnej. Danuta Marciniak-Maciejowska Gdy niemożliwe staje się możliwe - tzn. co trzeba robić aby wyzdrowieć z raka? Warsztat Ośrodek Terapii Osoby Par i Rodziny "Przymierze 18", Międzyrzecz Chciałabym przedstawić przypadek leczenia Pani B./rozp. chłoniak rozlany z dużych komórek B tzn.uogólniony, agresywny proces o charakterze rozrostowym, obejmującym węzły chłonne/wraz z warsztatem sposobów terapii choroby nowotworowej stosowanej przeze mnie od 1986 roku. W tego typu leczeniu zawsze stosuję hipnozę zorientowaną medycznie na pracę z miejscami chorobowo zmienionymi wspomagającą chemioterapię, którą pacjent kontynuuje w ramach autoterapii do trzech razy dziennie. Łączę ją z afirmacjami, które wspólnie układamy. Im bardziej "graniczny" przypadek, tym bardziej oczekuję na piśmie tzw. "Decyduję się żyć", który to tekst czytam pacjentowi w czasie hipnozy. Jak się okazuje te JEGO słowa mają niewiarygodną moc. Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 13 Posługuję się także wizualizacją, poczynając od diagnozy choroby poprzez sprawdzenie prawidłowości i kierunku terapii do autoterapii zwanej "egipskim uzdrowieniem". Pracuję także z użyciem, symbolizacji i bajki. Proces terapii traktuję całościowo stosując relaksację, odstresowanie, hipnozę zorientowaną analitycznie na diagnozę i rozwiązywanie problemów oraz pracę z kolejnymi objawami dążąc do wzmocnienia układu odpornościowego i maksymalnej rewitalizacji pacjenta. Psychologicznie ukierunkowuję pacjenta na umiejętność otwarcia się na porozumiewanie ze swoim ciałem oraz na sygnały z niego płynące, jako intuicyjne podpowiedzi z nieświadomego: "co zrobić żeby wyzdrowieć ?"Uczę go sztuki cieszenia się każdym dniem, każdą chwilką i odzyskiwania zaufania do siebie i do swojego ciała. Pani B przeszła cztery kontrolne oceny stanu zdrowia i ma się dobrze ...mija drugi rok zdrowienia. Marek Marosek, Robert Naumiuk, Karolina Szczęsna-Czernuszczyk Tytuł: Razem, czy osobno? Jeden zespół – różne szkoły Pracownia Terapii i Rozwoju Wielu psychoterapeutów oraz niektórzy lekarze psychiatrzy decydują się na wspólną, zespołową formę pracy. Część z nas wspólnie wynajmuje lokal na gabinet, gdzie prowadzi własne, niezależne praktyki. Niektórzy działają pod jednym szyldem i korzystają ze wspólnej struktury organizacyjnej, na przykład rejestracji. Inni współpracują ze sobą korzystając razem z superwizji, omawiając wspólnie (i czasem wspólnych) pacjentów, organizując zebrania kliniczne. Czasem organizujemy się wokół tej samej konwencji terapeutycznej, wartości, czasem wokół jakiejś instytucji lub osoby. Zakres współpracy bywa różny, rozmaite też są powody, dla których się na to decydujemy oraz konsekwencje dla naszej pracy. W ramach proponowanego warsztatu chcemy podjąć próbę przyjrzenia się temu, jaki wpływ ma identyfikacja z poszczególnymi konwencjami teoretycznymi na specyfikę pracy w zespole terapeutycznym. Uczestnikom warsztatu chcemy zaproponować udział w symulacyjnym doświadczeniu, które – mamy nadzieję – zainspiruje do refleksji. Michał Mielimąka Neuroobrazowanie zjawiska hipnozy. Przegląd wybranych badań naukowych Katedra Psychoterapii UJ CM Cel badania: Zebranie dostępnych wyników badań naukowych neuroobrazowania zjawiska hipnozy z użyciem współcześnie dostępnych metod, ze szczególnym uwzględnieniem metody funkcjonalnego rezonansu magnetycznego. Metodologia: Do przeglądu włączono wybrane badania dostępne w bazach MEDLINE oraz Web of Science, w przebiegu których dokonywano neuroobrazowania zjawiska hipnozy oraz oddziaływania sugestii w stanie hipnozy przy pomocy fMRI, PET lub SPECT. Wyniki: Neuroobrazowanie zjawiska hipnozy dostarcza wielu ciekawych obserwacji. Stwierdza się modulację aktywności korowej w stanie hipnozy w obszarach: wzgórza, prążkowia, kory części przedniej i środkowej zakrętu obręczy (ACC, MCC) oraz kory zakrętu oczodołowo-czołowego po stronie lewej. Uwagę zwraca duża różnorodność opisywanych obserwacji oraz problemy metodologiczne, przede wszystkim trudność w zróżnicowaniu efektu zjawiska hipnozy od efektu sugestii w stanie hipnozy oraz niewielkie liczebności badanych grup. W świetle interesujących obserwacji na temat natury hipnozy ujawnionych dzięki zastosowaniu metod neuroobrazowania cenne będzie przeprowadzenie dalszych badań w celu bliższego sprecyzowania neurobiologicznego charakteru obserwowanych zjawisk. Liczne badania naukowe potwierdzają bowiem korzyści płynące ze stosowanie techniki hipnozy w wielu sytuacjach klinicznych. Michał Mielimąka Zmiany spostrzeganego wsparcia społecznego w ujęciu funkcjonalnym pacjentów leczonych psychoterapią grupową z powodu zaburzeń nerwicowych i osobowości Katedra Psychoterapii UJ CM Cel badania: Ocena wpływu intensywnej psychoterapii grupowej na spostrzegane wsparcie społeczne pacjentów leczonych z powodu zaburzeń nerwicowych i osobowości (sekcje F4 oraz F6 wg ICD-10). Metodologia: W grupie pacjentów leczonych psychoterapią grupową w Oddziale Dziennym Zakładu Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie dokonano oceny wskaźników opisujących wymiar funkcjonalny wsparcia społecznego. Pomiary przeprowadzono na początku i na końcu psychoterapii stosując zmodyfikowaną Metodę Oceny Oparcia i Otoczenia Społecznego Zdzisława Bizonia oraz Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego. Wyniki terapii oceniano z zastosowaniem Kwestionariusza Objawowego „O” oraz Kwestionariusza Osobowości Nerwicowej KON-2006. Wyniki: Spostrzegane wsparcie społeczne w ujęciu funkcjonalnym w grupie pacjentów objętych badaniem uległo zmianie w toku intensywnej psychoterapii grupowej. W pomiarach na końcu psychoterapii zaobserwowano znacznie wyższy poziom spostrzeganego wsparcia emocjonalnego oraz informacyjnego. Stwierdzono ponadto nieznacznie niższy poziom spostrzeganego wsparcia instrumentalnego. Uzyskane wyniki wskazywały podobne tendencje niezależnie od zastosowanej metody pomiaru. Rezultaty badania stanowią przesłankę w kierunku uznania psychoterapii za skuteczną metodę modyfikacji spostrzeganego wsparcia Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 14 społecznego w ujęciu funkcjonalnym pacjentów cierpiących z powodu zaburzeń nerwicowych i wybranych zaburzeń osobowości. Michał Mielimąka Zastosowanie techniki hipnozy w leczeniu bólu. Warsztat Katedra Psychoterapii UJ CM Technika kontroli bólu z zastosowaniem sugestii w stanie hipnozy należy do najstarszych metod oddziaływania analgetycznego. Analgezja hipnotyczna znajduje zastosowanie w wielu sytuacjach klinicznych. Wyniki badań naukowych dostarczają licznych przesłanek przemawiających za uznaniem techniki hipnoanalgezji jako skutecznej metody kontroli bólu. Korzyści stwierdza się u pacjentów cierpiących z powodu bólu w trakcie drobnych zabiegów chirurgicznych, w okresie pooperacyjnym, w przebiegu chorób przewlekłych, w tym nowotworowych, związanego z akcją porodową. Ponadto, zastosowanie techniki hipnozy pozwala modulować emocjonalną komponentę bólu również w sytuacjach klinicznych, w których inne metody leczenia okazują się nieskuteczne. Zastosowanie sugestii w stanie hipnozy pozwala poprawić jakość życia większości pacjentów cierpiących z powodu bólu przewlekłego. Rozwój metod neuroobrazowania dostarczył nowych narzędzi, dzięki którym możliwe staje się zgłębienie wiedzy na temat natury modyfikacji percepcji pod wpływem sugestii w stanie hipnozy. Badania wskazują, iż zjawisko analgezji hipnotycznej związane jest z modulacją aktywności korowej i podkorowej oraz modyfikacją aktywności układu bramkującego na poziomie rdzenia kręgowego. W trakcie warsztatu przybliżone zostaną podstawy teoretyczne zjawiska hipnozy, wybrane sposoby posługiwania się sugestią w stanie hipnozy w celu wywołania analgezji oraz wskazania i przeciwwskazania do stosowania techniki hipnozy w obszarze leczenia bólu. Zofia Milska-Wrzosińska Znaczenie wstępnej diagnozy psychodynamicznej dla doboru skutecznego stylu interwencji Laboratorium Psychoedukacji Warsztat będzie dotyczył możliwości dostosowania treści i formy interwencji psychoterapeutycznej do psychodynamicznej problematyki pacjenta, tak by zwiększyć szanse zbudowania i utrzymania przymierza terapeutycznego, a także skuteczniej pomóc. Zwięźle przedstawione zostaną przydatne koncepcje: przede wszystkim Weissa i Simpsona (pojęcie testów), a także Marthy Stark, Nancy McWilliams, Jona Fredericsona i Johna Norcrossa, a następnie ilustracje kliniczne omawianej problematyki. Uczestnicy warsztatu będą mieli okazję ćwiczyć rozumienie i interwencje kliniczne posługując się dostarczonym przez autorkę materiałem. Marek Motyka Czy lekarze stosują psychoterapię? Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Wydział Nauk o Zdrowiu, Zakład Psychologii Zdrowia, Kraków W swej prezentacji autor usiłuje odpowiedzieć na trzy powiązane ze sobą pytania, a mianowicie: 1. Czy lekarze zajmujący się leczeniem chorób somatycznych korzystają w swych działaniach terapeutycznych ze środków psychologicznych? 2. Jeśli tak, to na czym polega istota tego aspektu medycznej opieki? 3. Jaka metoda szkolenia jest w tym przypadku najbardziej odpowiednia? Odpowiedź na pierwsze pytanie jest zdecydowanie twierdząca, choć negatywnie odpowiada na pytanie postawione w tytule. Środki psychologiczne, stosowane przez lekarzy nie psychoterapeutów, mogą nieść ogromny ładunek psychoterapeutyczny, lecz psychoterapią nie są. Mogą być określane jako pomoc psychologiczna, czy psychospołeczna, ale nie psychoterapia. Dla nazwania omawianego tu obszaru aktywności lekarzy, autor proponuje termin „komunikacja terapeutyczna” – rozumiejąc ją jako taki sposób porozumiewania się z chorym, który wspomaga leczenie, choć sam leczeniem nie jest. Omawia ponadto najważniejsze elementy komunikacji terapeutycznej oraz rekomenduje Grupy Balinta jako efektywną metodę doskonalenia praktycznych umiejętności kontaktu z pacjentem. Sławomir Murawiec Jak zobaczyć niepoznawalne – obraz psychiki osoby chorej uwidaczniany w jej miejscu zamieszkania Instytut Psychiatrii i Neurologii Idee, koncepcje i pojęcia należące do dorobku psychoanalizy mogą być spostrzegane jako poznawczo trudne, zawikłane, niejasne, a niekiedy jako oderwane od praktyki klinicznej, nie oparte na rzeczywistości i mające wyłącznie swoje miejsce w obrębie teorii psychoanalitycznych. Doświadczenie pracy w psychiatrii środowiskowej dostarcza ciekawej możliwości naocznego i konkretnego zetknięcia z ilustracjami stanu psychicznego i procesów psychodynamicznych mających miejsce w psychice pacjentów. Tymi ilustracjami są mieszkania osób chorych, zwłaszcza w sytuacji możliwości obserwowania zmian wyglądu mieszkań w dłuższym okresie czasu. Można przyjąć, że wygląd miejsca zamieszkania osoby chorej stanowi uzewnętrznienie (projekcję – obraz, a właściwie przestrzenną instalację) treści psychicznych obecnych w umyśle tej osoby oraz procesów zachodzących w jej psychice. W prezentowanej tu pracy przedstawiono zmiany wyglądu mieszkania (na Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 15 przestrzeni 2 lat) osoby leczonej z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej. Osoba ta w tym okresie nie była hospitalizowana ani aktywnie psychotyczna. Miały jednak w jej psychice miejsce procesy niszczenia świadomości rzeczywistości wewnętrznej i zewnętrznej, procesy fragmentacji i projekcji treści psychicznych, opisywane przez autorów psychoanalitycznych (jak W. Bion). Te abstrakcyjnie brzmiące procesy są dobrze ilustrowane przez zmiany wyglądu mieszkania opisywanej osoby. Brzmiące jak wyłącznie teoretyczne pojęcia zamieniają się w konkretne, widoczne obrazy. W zmianach tych można dostrzec trudno uchwytne w inny sposób poznawczo procesy, które są wynikiem działania psychotycznej części osobowości opisywanego pacjenta – nienawiść i destrukcję świadomości rzeczywistości, fragmentację rzeczywistości zewnętrznej oraz własnej psychiki, projektowanie pofragmentowanych części psychiki na zewnątrz, doświadczanie ataku z ich strony. Prezentacja zawiera zdjęcia mieszkania pacjenta, ilustrujące te intrapsychiczne procesy. Agnieszka Murzyn, Krzysztof Rutkowski Doświadczenie wczesnodziecięcej traumy jako predyktor wyniku leczenia pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi i osobowości Katedra Psychoterapii UJ CM, Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Cel: Ocena skuteczności psychoterapii dorosłych pacjentów z doświadczeniem wczesnodziecięcej traumy – z uwzględnieniem jej rodzaju, nasilenia oraz wieku pacjenta, w jakim była doświadczana, a także zbadanie wpływu traumy na ukształtowanie osobowości oraz nasilenie zaburzeń w wieku dorosłym. Materiał i metody: Badanie prowadzone w grupie 169 pacjentów z diagnozą zaburzeń nerwicowych i osobowości, leczonych intensywną, kompleksową psychoterapią w podejściu integracyjnym w Oddziale Dziennym Zakładu Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. W celu zbadania wyjściowego nasilenia zaburzeń oraz efektywności psychoterapii wykorzystano Kwestionariusz Osobowości Nerwicowej oraz Kwestionariusz Objawowy „O”. Różne rodzaje traumatycznych doświadczeń (nadużycie i zaniedbanie emocjonalne, nadużycie i zaniedbanie fizyczne oraz nadużycie seksualne) i ich nasilenie są opisywane w Kwestionariuszu Wczesnodziecięcej Traumy (CTQ, Childhood Trauma Questionnaire). Wyniki: Analiza w grupie 169 pacjentów, obydwu płci, w wieku od 18 do 54 lat, z diagnozą zaburzeń nerwicowych (62 pacjentów), zaburzeń osobowości (31 pacjentów) lub podwójną diagnozą (75 pacjentów) wykazała, że najczęstszym było doświadczenie emocjonalnego zaniedbania (72%) i emocjonalnego nadużycia (73%). Nadużycie fizyczne i seksualne były opisywane najrzadziej i dotyczyły co piątego pacjenta. Zaobserwowano korelację między początkowym nasileniem objawów nerwicowych i wskaźnikiem dezintegracji osobowości a intensywnością doświadczonej traumy (najsilniej wyrażoną w przypadku nadużycia emocjonalnego (p=0,01), nadużycia cielesnego (p=0,01) i zaniedbania emocjonalnego (p=0,00)). Doświadczenie cielesnego nadużycia skutkowało znacząco niższym odsetkiem popraw i wyleczeń w zakresie objawów nerwicowych (p=0,04). Nie zaobserwowano istotnej zależności między rodzajem i nasileniem traumatycznych doświadczeń a rodzajem zaburzenia. Wnioski: Pacjenci z wysokim nasileniem wczesnodziecięcych traumatycznych doświadczeń, a szczególnie z doświadczeniem nadużycia cielesnego, są mniej podatni na wpływ psychoterapii niż pozostali pacjenci. Im wcześniejszy wiek, w którym pacjent doświadczał traumy, tym większa trudność w nawiązaniu relacji terapeutycznej i uzyskaniu wyleczenia. Rodzaj traumatycznych doświadczeń i ich nasilenie są powiązane z nasileniem zaburzeń nerwicowych i osobowości. Kwestionariusz Wczesnodziecięcej Traumy może być używany jako narzędzie predykcyjne wyniku psychoterapii. Łukasz Müldner-Nieckowski Aktywacja kompleksów psychicznych w przeciwprzeniesieniu Katedra Psychoterapii UJ CM, Polskie Towarzystwo Psychoanalizy Jungowskiej Koncepcja kompleksu psychicznego jest jedną z ważniejszych propozycji teoretycznych, zawartych w psychologii analitycznej C.G. Junga. Według teorii kompleksu funkcjonowanie psychiczne jest częściowo zdeterminowane działającymi nieświadomie tendencjami, które niezależnie od świadomej części ego modyfikują postrzeganie, przeżywanie i podejmowanie decyzji. W relacji terapeutycznej zgrupowane treści psychiczne i powiązane z nimi emocje, tworzące kompleksy, torują drogę do powstawiania zróżnicowanych rodzajów przeniesienia. Rozpoznanie istotnego dla zakłóceń w przeżywaniu pacjenta profilu reagowania na osobę terapeuty ma kluczowe znaczenie w leczeniu. Dostęp do istotnych w przeżywaniu pacjenta znaczeń, związanych z aktywnym kompleksem psychicznym, można uzyskać przez analizę symboli występujących w wolnych skojarzeniach lub snach, a także analizę przeciwprzeniesienia. Analityk wrażliwy na własne reakcje przeciwprzeniesieniowe może rozpoznawać nieświadome treści psychiczne pacjenta, obserwując siebie. Początkowo niedostrzegana reakcja na znaczenia zawarte w przeniesieniu pacjenta, pobudza odpowiadające im obszary w przeżywania analityka. Sytuacją pożądaną jest zdolność analityka do odczytania i świadomego zrozumienia, a przez to pomieszczenia treści i emocji, które przeżywa pacjent. Zdarza się jednak, że komplementarny kompleks psychiczny terapeuty uaktywnia się w reakcji na to, co przynosi w relacji pacjent i Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 16 pozostaje nieświadomy. W prezentacji zostaną podane przykłady sytuacji związanych z aktywnością komplementarnych kompleksów psychicznych pacjenta i terapeuty. Łukasz Müldner-Nieckowski, Katarzyna Klasa Tematyka seksualna w dialogu terapeutycznym Katedra Psychoterapii UJ CM Warsztat będzie miał formę dyskusji z elementami treningu w zakresie umiejętności rozmowy z pacjentami na temat seksu. W ramach wstępu zostaną przedstawione wyniki badań, dotyczących zróżnicowania problemów natury seksualnej u pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi i zaburzeniami osobowości. Tematem dyskusji będą także typowe trudności psychoterapeutów, związane z podejmowaniem dialogu na temat seksualności. Część warsztatowa będzie się odnosić do wybranych sytuacji klinicznych. Uczestnicy będą mieli okazję wypróbować swoje umiejętności w dialogu dotyczącym seksu. Łukasz Müldner-Nieckowski, Krzysztof Rutkowski Sesja: "Psychologia Analityczna C.G. Junga w praktyce klinicznej" Katedra Psychoterapii UJ CM. Celem sesji jest przeglądowe przedstawienie jednego z istotnych w wielu krajach, a od kilkunastu lat także w Polsce, podejścia terapeutycznego – psychoanalizy jungowskiej. Psychologia analityczna jest stale rozwijana przez analityków z towarzystw zrzeszonych w Międzynarodowym Towarzystwie Psychologii Analitycznej (IAAP). Jej zastosowania kliniczne dotyczą szerokiego zakresu psychopatologii, między innymi nerwic – łącznie z zespołem stresu pourazowego – depresji i zaburzeń osobowości. Łukasz Müldner-Nieckowski(1,2), Małgorzata Kalinowska(2), Tomasz Jasiński(2), Krzysztof Rutkowski(1,2) Psychoanaliza Jungowska? Czym współczesna psychologia analityczna różni się od klasycznej psychoanalizy Katedra Psychoterapii UJ CM, Polskie Towarzystwo Psychoanalizy Jungowskiej Celem wystąpienia jest wstępna prezentacja nurtów psychologii głębi, określanych wspólnym mianem psychologii analitycznej C.G. Junga lub analizy (psychoanalizy) jungowskiej. Obecnie mówi się o trzech nurtach analizy jungowskiej – klasycznym, rozwojowym i archetypowym. Wybrane prace analityków jungowskich określane są jako neo-jungowskie, gdyż uwzględniają zarówno pojęcia charakterystyczne dla koncepcji wywodzących się bezpośrednio od Junga, jak i elementy pochodzące z innych szkół myślenia, w tym psychoanalizy Freuda i teorii relacji z obiektem. Także praktyka kliniczna współczesnych analityków jungowskich – niezależnie od stosowania typowych zasad, takich jak setting analityczny, nietransparencja terapeuty, czy opisowość interpretacji – różni się od klasycznej psychoanalizy. Większość towarzystw analizy jungowskiej wymaga od kandydatów w szkoleniu analitycznym uzyskania wiedzy teoretycznej nie tylko w zakresie teorii jungowskiej, ale także innych szkół psychoanalizy – klasycznej, relacji z obiektem, psychologii ego, psychologii self itp. Jest to o tyle istotne, że umożliwia jednocześnie wykorzystanie narzędzi terapeutycznych, które charakteryzują podejście jungowskie, jak i rozumienie problematyki pacjentów w kontekście rozwojowym. W wystąpieniu zostaną zaprezentowane przykładowe podobieństwa i różnice w zakresie praktyki i rozumienia teoretycznego procesu psychoanalizy między wymienionymi nurtami myślenia psychoanalitycznego. Irena Namysłowska Czy terapia rodzin nadąża za transformacją kulturową? Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Ostatnie dziesięciolecia to okres istotnych zmian w funkcjonowaniu rodziny, zachodzących zarówno w modelu rodziny jak i jej strukturze. Zmiany te to wzrastająca liczba rozwodów, zwiększająca się liczba rodzin z jednym z rodziców, głównie matką, choć nie tylko, rodziny zrekonstruowane lub rodziny partnerów jednej płci, które w wielu krajach mają prawo do adopcji. Rodzice więcej czasu poświęcają pracy co powodujące ich niedostateczną dostępność emocjonalną dla dzieci. Inne zmiany to emigracja „za chlebem”, bezrobocie obniżające morale rodziny, rola internetu jako środka komunikacji w rodzinie, łatwość nawiązywania i trudność utrzymywania więzi, nowe konfiguracje i wzorce relacyjne. Praktyka kliniczna pozwala nam wyodrębnić dwa typy rodzin dysfunkcjonalnych : „przemocową” i „bezradną”. Rodzina, w której dochodzi do przemocy jest wyrazem narastania społecznej agresji, podczas gdy rodzina „bezradna” stanowi krzywe zwierciadło partnerskiego sposobu relacji, w którym rodzice abdykują władzę na korzyść dzieci, utrudniając im separację i doprowadzając do tworzenia się fałszywej tożsamości nastolatków . Rodzi się pytanie czy terapia rodzin, która powstała w innym okresie czasu, dla innych rodzin nadąża za tymi zmianami. Pozornie może się wydawać że nie, zwłaszcza, że stosunkowo długi czas jej trwania czyni ją nieprzydatną wtedy, kiedy szybka interwencja, w sytuacji kryzysowej jest konieczna. Jednak sądzimy, że podstawowa cecha systemowej terapii rodzin jaką jest Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 17 bycie dialogiem z rodziną z poszanowaniem praw i potrzeb wszystkich jego uczestników powoduje otwarcie się terapii na zmiany zachodząc e w rodzinie, niejako „wymuszając” taki jej sposób prowadzenia, który będzie najbardziej odpowiadał potrzebom rodziny w warunkach transformacji kulturowej. Jacek Parol, Agnieszka Bleja, Maria Kasprowicz, Rafał Antkowiak Kiedy moje dziecko rozwija skrzydła i szykuje się do lotu – proces indywiduacji relacyjnej. Warsztat Polski Instytut Ericksonowski Filia w Poznaniu Warsztat dotyczy problematyki jednej z faz rozwoju rodziny – fazy, kiedy dziecko (dzieci) w okresie adolescencji przygotowują się do opuszczenia domu rodzinnego i rozpoczęcia samodzielnego życia a rodzice do fazy „ pustego gniazda”. Jest to okres kryzysowy w życiu rodziny, wymagający uruchomienia procesów adaptacyjnych ze strony wszystkich jej członków. Procesy te nie zawsze przebiegają płynnie i prawidłowo. Często jest to okres ujawniania się ukrytych konfliktów między rodzicami, a także roli, jaką w nich odgrywa dziecko (koalicje, triangulacje, delegacje). W rezultacie pojawiają się siły dośrodkowe, które utrudniają proces indywiduacji adolescentów (indywiduacji relacyjnej wg H. Stierlina). Mogą one przybierać formę zaburzeń psychosomatycznych, zaburzeń zachowania, uzależnień, nasilonych problemów komunikacyjnych itp. Wówczas rodzina potrzebuje pomocy w odkrywaniu zasobów, niezbędnych do przejścia do kolejnych etapów rozwoju. W wystąpieniu zaprezentowany zostanie sposób rozumienia problemów w opisywanej fazie życia rodziny oraz podejmowane działania terapeutyczne, na przykładzie rodzin uczestniczących w terapii w ośrodku terapii rodzin. Hanna Pinkowska-Zielińska, Michał Melonowski Płeć kulturowa jako jeden z aspektów procesu terapeutycznego na przykładzie terapii pary z osobą transseksualną. Grupa dyskusyjna Ośrodek Terapeutyczno Szkoleniowy Kontrakt Prowadzący grupę dyskusyjną zamierzają poruszyć problematykę znaczenia obrazu płci biologicznej i kulturowej w procesie terapeutycznym w oparciu o własne doświadczenie tego zagadnienia związane z prowadzeniem terapii pary, w której jeden z partnerów jest osobą transseksualną. Jest to sytuacja, która w szczególnie wyrazisty sposób konfrontuje terapeutów z własnymi przekonaniami dotyczącymi płci. Kwestia kulturowego obrazu płci i tzw. „roli społecznej” ze względu na płeć jest obecna nie tylko w każdej terapii w postaci płciowej i seksualnej tożsamości pacjenta i terapeuty, ale wydaje się, że także teoria psychoterapii nie jest wolna od wpływu społecznych kodów dotyczących płci. Należy zatem zadać dwa podstawowe pytania: jedno o znaczenie dla procesu terapeutycznego obrazu, płci jaki nosi w sobie terapeuta oraz drugie o obraz płci w podejściu terapeutycznym, które stanowi jego narzędzie pracy. Hanna Pinkowska Zielińska, Michał Melonowski Normy, oczekiwania i uprzedzenia społeczne dotyczące płci jako konieczny aspekt procesu terapeutycznego w terapii par. Warsztat Celem warsztatu ma być zachęcenie uczestników do refleksji i analizy uprzedzeń: ich natury i powszechności występowania w świecie społecznym terapeutów i ich pacjentów. Głównym obszarem refleksji będą normy i oczekiwania społeczne dotyczące płci oraz ich rewers – uprzedzenia seksistowskie. Prowadzący zakładają, że pytania, które jako terapeuci zadajemy, jak i te, które nie padają w czasie sesji, interwencje terapeutyczne oraz to, na co zwracamy szczególną uwagę w pracy terapeutycznej odzwierciedlają zakorzenione i często nieweryfikowane założenia na temat tego, co jest naturalne, a co za tym idzie także właściwe dla danej płci. Zarówno nasze dobrze uzasadnione przekonania, jak i zwykle mniej świadome uprzedzenia są w procesie terapeutycznym obecne. Kluczową kwestią pozostaje możliwość świadomego ich kontrolowania i wykorzystania w procesie terapii. Prowadzący chcą zaprosić uczestników do autorefleksji poprzez udział w ćwiczeniach, które pomogą zbadać własne uprzedzenia oraz sprawdzić, w jakim stopniu przekonania terapeuty wpływają na interwencje terapeutyczne. Agnieszka Popiel Zaburzenie stresowe pourazowe - o możliwościach, ograniczeniach i predyktorach skutecznej psychoterapii (wykład plenarny) Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie, Wydział Psychologii Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) dotyczy osób, które po przeżyciu zagrażającego życiu wydarzenia, czy konfrontacji z niespodziewaną śmiercią bliskiej osoby mają trudność z powrotem do dobrego funkcjonowania z powodu objawów takich jak: nawracające wspomnienia, lęk wpływający na przesadne unikanie wcześniej „zwyczajnych” czynności, oraz stan wzmożonej pobudliwości. Objawy te są typowe dla wielu osób tuż po traumatycznym wydarzeniu, u większości jednak mijają w ciągu kilkunastu pierwszych tygodni. Jeśli utrzymują się powyżej kilku miesięcy – mogą być przejawem obecności zaburzenia stresowego pourazowego i wymagać specjalistycznego leczenia. Koszty indywidualne (znaczny stopień dyskomfortu, cierpienia i upośledzenia funkcjonowania wynikający z objawów zaburzenia) i społeczne (zaburzenia relacji interpersonalnych, obniżenie Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 18 sprawności funkcjonowania zawodowego) zaburzenia stresowego pourazowego uzasadniają podjęcie wszelkich prób oddziaływań leczniczych. Stosowane obecnie metody leczenia można podzielić na interwencje psychospołeczne oraz metody biologiczne – farmakoterapię. O ile punktem odniesienia w rozumieniu PTSD jest doświadczenie wojny, w krajach nieobjętych wojną najczęstszym „źródłem” PTSD jest uczestnictwo w wypadkach komunikacyjnych. Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że do roku 2020 wypadki drogowe staną się najczęstszą przyczyną przedwczesnej śmierci. Program terapeutyczny „Trakt” prowadzony w Interdyscyplinarnym Centrum Genetyki Zachowania Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z SWPS, w ramach grantu finansowanego przez EU w latach 2008-2011 obejmuje badanie skuteczności leczenia (psycho- i farmakoterapii) ostrego i przewlekłego zaburzenia stresowego pourazowego u osób cierpiących na PTSD wskutek wypadku komunikacyjnego (program„Trakt”: www.wypadki-drogowe.pl). Dane z literatury przedmiotu jak i wyniki badań własnych uzasadniają sformułowanie wniosków (szerzej omówionych podczas wykładu): -Skuteczne metody psychoterapii PTSD, przynoszące ustąpienie objawów PTSD u większości poddanych kilkunastotygodniowej terapii pacjentów obejmują ukierunkowane na traumę terapie poznawczo-behawioralne. -Leczenie farmakologiczne jest leczeniem „drugiego rzutu” (National Institute of Health and Clinical Excellence w Wielkiej Brytanii: www.nice.org.uk) -Terapia poznawczo-behawioralna metodą przedłużonej ekspozycji jest skuteczną metodą leczenia PTSD u weteranów wojennych, ofiar gwałtów i przemocy (dowiodły tego wyniki badań światowych) a także u uczestników wypadków komunikacyjnych (polskie badania - program „Trakt”). -Skuteczność psychoterapii u osób, które ukończyły leczenie sięga 80%, jednak odsetek rezygnujących z leczenia jest znaczny – wskazane jest doskonalenie metod terapii w kierunku zwiększenia skuteczności i ograniczenia przedwczesnych rezygnacji z terapii. -Metoda psychoterapii, której skuteczność określono w warunkach klinicznych może być rozpowszechniania i stosowana w warunkach codziennej praktyki psychoterapeutycznej, pod warunkiem adekwatnego szkolenia i superwizji w danej metodzie oraz przestrzegania protokołu terapii. Tomasz Ptak, Iwona Kijko Praca z agresją w grupie. Warsztat Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Pragniemy zaprezentować warsztat na temat pracy z agresją w grupie terapeutycznej. W naszym wystąpieniu opierać będziemy się na analizie powyższego zjawiska w otwartych, średnioterminowych grupach pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń nerwicowych i osobowości. Zajmiemy się przejawami zachowań agresywnych, ich rozumieniem w kontekście problematyki poszczególnych pacjentów oraz w kontekście toczącego się procesu grupowego. Przedstawimy również trudności, jakie może napotkać terapeuta w pracy z agresją w grupie terapeutycznej. Krzysztof Rutkowski, Łukasz Müldner-Nieckowski Dream Matrix - marzenia senne w kontekście grupy. Warsztat I i II Katedra Psychoterapii CM UJ w Krakowie Warsztaty obejmują dwie sesje Dream Matrix. Pojęcie macierzy śniącej (ang. Dream Matrix) zostało wprowadzone do języka psychoterapii w Tavistock Institute w 1982 r. Jego autorem był W. Gordon Lawrence. Termin ten opiera się o społeczne, grupowe, rozumienie snów indywidualnych. Szersze wyjaśnienie teoretyczne będzie przedstawione w czasie sesji „Psychologia analityczna C. G. Junga”. Sesja Dream Matrix trwa 45 minut. W jej czasie uczestnicy swobodnie mogą przedstawiać marzenia senne, najlepiej z nocy poprzedzającej spotkanie. Treść snów jest swobodnie rozwijana i uzupełniana przez pozostałe osoby, zwykle z odniesieniem do kontekstu grupy, spotkania, zjazdu. Rozwinięcie treści następuje poprzez dopowiedzenia własnych skojarzeń, wspomnień, a także i innych marzeń sennych. Niedopuszczalne natomiast jest analizowanie i redukowanie znaczenia opowiedzianych snów w jakikolwiek sposób, np. poprzez interpretacje, sugerowanie znaczenia, dopytywanie, ocenianie. Spotkanie ma charakter grupy półotwartej, w trakcie sesji mogą dołączać nowi uczestnicy. Dołączać w dosłowny sposób, czyli włączając się w już trwającą treść spotkania. Sesja przed rozpoczęciem będzie poprzedzona krótkim wyjaśnieniem, które nie będzie powtarzane. Warsztaty odbędą się w dwóch częściach. Magdalena Smaś-Myszczyszyn Spożytkowanie hipnozy w psychoterapii osób uzależnionych. Warsztat Polski Instytut Ericksonowski Filia w Poznaniu Warsztat ten pokazuje jak można pracować trochę inaczej z osobami uzależnionymi, wykorzystując techniki transowe, ale również jak można spostrzegać i formułować cel psychoterapii. W trakcie warsztatu będę odnosić się do psychoterapii osób uzależnionych należących do nowej grupy tzw. wysokofunkcjonujących. To co chciałabym zaprezentować w trakcie warsztatu to przede wszystkim praca z pacjentem uzależnionym (np. od alkoholu) na kontinuum zjawisk transowych. Pacjenci uzależnieni są w stanie ciągłego transu Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 19 uzależnieniowego, dlatego warto ten trans spożytkować i przeformułować na trans ku trzeźwości. Jednym ze sposobów spożytkowania stanu uzależnienia jest wykorzystanie koła zdrowia Toniego Beerden’a przeformułowując trans na trzeźwy za pomocą techniki widzę, słyszę, czuję. Jest ona bardzo pomocna gdyż ci pacjenci koncentrują uwagę tylko na tym co widzą lub słyszą a wtedy nie mogą czuć. To co przemawia za tym aby uzależnienie potraktować jako trans można łatwo prześledzić na kontinuum zjawisk transowych Brenta Geary a w klasycznym spojrzeniu na uzależnienie między innymi określanym jako system iluzji i zaprzeczeń (SIiZ) np. halucynacje pozytywnych i negatywnych (SIiZ - minimalizowanie, fantazjowanie czy marzeniowe planowanie), dysocjacja (SIiZ - obwinianie, projekcja). Chciałabym również pokazać jak można spożytkować ericksonowskie kategorie diagnostyczne wg Jeffa Zeiga i Michaela Yapko w pracy z tego typu pacjentami. Barbara Smolińska, Anna Rygielska, Katarzyna Semczuk-Dembek, Kamila Hertmanowska Granice neutralności terapeuty a przestrzeń wiary, religijności i duchowości pacjenta. Warsztat Pracownia Dialogu Pomysł warsztatu wynikł z kilku lat doświadczeń zbieranych przez terapeutów w naszej poradni. Mimo iż Pracownia Dialogu nie jest ośrodkiem konfesyjnym, a wśród terapeutów są też osoby nie wierzące, to jednak współpraca z Dominikanami nadaje naszej pracy specyficzny kontekst. Sprzyja on temu, że trafiają do nas osoby zaangażowane religijnie, w tym duchowni. Z jednej strony, często zgłaszają problemy powiązane z religią; z drugiej, przychodzą do naszej poradni w nadziei, że obszar ich wiary nie zostanie naruszony. Dlatego wciąż pytamy o granice religii i psychoterapii. Celem warsztatu jest przyjrzenie się, jak podejście terapeuty do religii wpływa na postrzeganie problematyki pacjenta. Będziemy analizować, jak różne perspektywy ideologiczne mogą: wpływać na proces diagnostyczny, ofertę konsultanta, ukierunkowywać pracę terapeuty oraz kształtować jego relację z pacjentem. Poprzez omówienie przypadku, interaktywne ćwiczenia, dyskusję i inne formy, będziemy starali się udzielić sobie odpowiedzi na pytania: Czy i jak w psychoterapii można uwzględniać tzw. wymiar duchowy osoby? Jak reagować na treści religijne wnoszone przez pacjenta? Na ile terapeuta powinien, na ile może zdystansować się do swojego światopoglądu? Czy – i jeśli tak – to w jaki sposób może z niego korzystać w procesie pomagania? Warsztat będzie okazją do refleksji nad własną postawą wobec religii chrześcijańskiej oraz wobec religijności pacjenta. Danuta Sobańska Superwizja grupowa – propozycja metaspojrzenia na komunikację pomiędzy pacjentem/klientem a psychoterapeutą (Warsztat) Gabinet Psychoterapeutyczny – Warszawa, PZP Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA – Warszawa Warsztat jest przeznaczony dla terapeutów różnych orientacji teoretycznych, którzy preferują aktywne uczestnictwo w superwizji grupowej i są zainteresowani rozpoznawaniem wielości znaczeń. Zastosuję model pracy, który w wymiarze asocjacja-dysocjacja: - sprzyja badaniu zjawisk intrapsychicznych i interpersonalnych jakie zachodzą w procesie psychoterapii - ułatwia praktykowanie inkluzji/umiejętności zachowania w relacji własnego spojrzenia przy jednoczesnym uznaniu punktu widzenia drugiej osoby - oraz perspektywy " trzeciej osoby" u uczestników procesu. Jerzy A. Sobański Powiązanie objawów zaburzeń nerwicowych i wydarzeń z życia pacjentów Katedra Psychoterapii UJ CM i Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Objawy zaburzeń nerwicowych nie mają charakteru przypadkowych fenomenów. Stanowią one część reakcji pacjentów na ich okoliczności życiowe, a ściślej ich nieuświadomionego przeżywania w odpowiedzi na przeszłe (wspominane) i obecne wydarzenia zewnętrzne, sytuacje konfliktów interpersonalnych, wewnątrzpsychicznych dylematów z zakresu celów, wartości i postaw. Przegląd takich najciekawszych powiązań zostanie zobrazowany wynikami analiz statystycznych opartych na kwestionariuszu objawowym KO’0’ i ustrukturowanym wywiadzie (Ankiecie Życiorysowej). Jerzy A. Sobański, Katarzyna Klasa Zaburzenia osobowości a zaburzenia nerwicowe Katedra Psychoterapii UJ CM i Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Współwystępowanie zaburzeń nerwicowych ze specyficznymi zaburzeniami osobowości jest dość częstym zjawiskiem. Jednakże liczne argumenty przemawiają za powiązaniem wszystkich zaburzeń nerwicowych z dysfunkcjami osobowości o innym charakterze. Pacjenci cierpiący na nerwice zazwyczaj charakteryzują się skrajnymi wynikami testów osobowości w różnych zakresach, sięgających od uległości i zależności, przez poczucie winy i pesymizm, do biernej agresji i poczucia krzywdy. Przedstawiony zostanie przekrój rozpoznań Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 20 zaburzeń nerwicowych i zaburzeń osobowości - specyficznych i nieokreślonych wraz z wybranymi wynikami testów psychologicznych. Joanna Szeliga–Lewińska(1), Alina Wilkowska(2) Opis obrazu świata i sposobu jego konstruowania przez pacjentów z epizodem depresji w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających w trakcie trwania epizodu i w remisji. Plakat 1.Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku 2. Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych, Gdański Uniwersytet Medyczny Zespoły depresyjne często mają przebieg przewlekły i nawracający (Coryell, 1994). Spośród osób, które doświadczyły depresji kolejny epizod wystąpi u 50-85% (Keller i in., 1982). Klinicyści poszukując czynników kognitywnych odgrywających rolę w patogenezie zaburzeń depresyjnych, koncentrują się przede wszystkim na dezadaptacyjnych schematach i zniekształconych procesach poznawczych, zarówno tych jawnych (zwerbalizowanych) jak i ukrytych (np. Ellis, 1987, Abramson i in., 1989, Sheppard, Teasdale, 2004, Solomon, Haaga, 2005, Segal i in, 2006). W okresie remisji ustępują negatywne automatyczne schematy, ale nadal utrzymuje się głęboko zakorzeniony negatywny styl wyjaśniania i pewne założenia dotyczące widzenia samego siebie. Są one określane jako stale utrzymujące się formy reaktywności poznawczej, odpowiedzialne za nawroty choroby (Segal, i in. 2006). Poznanie jawnych depresyjnych schematów w okresie epizodu choroby nie stanowi problemu. Kłopot metodologiczny pojawia się w przypadku badania elementów niezwerbalizowanego i nieuświadamianego dezadaptacyjnego funkcjonowania poznawczego, utrzymującego się w remisji. Rep Test – Role Construct Repertory Test stworzony przez Kelly’ego pozwala przezwyciężyć te trudności i zbadać sposób, w jaki osoba konstruuje swoją rzeczywistość (Kelly, 2005 str.152). Wynikiem Rep Testu jest matryca, w której zawarte są konstrukty oraz opisane nimi osoby znaczące (Bannister, Mair, 1968, str. 136). Cel pracy: Celem było poznanie konstruktów osobowych oraz sposobu konstruowania świata przez chorych z umiarkowanym epizodem depresyjnym w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających przy użyciu metody Rep Test oraz określenie czy funkcjonowanie poznawcze w tej grupie pacjentów, bez oddziaływania psychoterapeutycznego, ulega zmianie. Zbadano grupę 52 pacjentów z Kliniki Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Akademii Medycznej w Gdańsku, z rozpoznaniem: epizod depresji umiarkowany w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających według Klasyfikacji ICD-10 (F33.1). 13 z nich zbadano ponownie w okresie remisji. Pacjenci byli leczeni farmakologicznie. Grupa kontrolna stanowiła 50 osób zdrowych. Wnioski: 1. W okresie remisji utrzymywała się obniżona aktywność poznawcza i uboższy repertuar środków do opisu świata. Badani zarówno w okresie trwania epizodu, jak i w remisji wykazywali tendencję do bardziej emocjonalnego spostrzegania świata. W okresie remisji ujawniali skłonność do opisywania świata głównie za pomocą bieguna pozytywnego konstruktów emocjonalnych, co objawiało się także lepszym obrazem siebie. Nadal w ich obrazie świata utrzymywał się dysonans emocjonalno – poznawczy. 2. Nadmiernie pozytywny obraz pacjentów depresyjnych i idealistyczne postrzeganie świata jest jedynie skutkiem zmiany bieguna konstruktu w ocenie siebie i świata. Wydaje się, że jest to wyraz mechanizmu wypierania (Wenzlaff i in.,1998, 2002) który może stanowić czynnik ryzyka nawrotu choroby. 3. Psychoterapia jest niezbędna, aby doszło do uporządkowania obrazu świata, zmniejszenia dysonansu poznawczego i bardziej świadomego doświadczenia epizodu choroby. Anna Tanalska-Dulęba Rodzina: puzzle czy kalejdoskop Praca terapeutyczna z rodziną – ze względu na złożoność „pacjenta” i jego sytuacji – różni się znacznie od pracy z pacjentem indywidualnym. „Grupa terapeutyczna” złożona z terapeutów i członków rodziny musi w swoim działaniu uwzględniać bardzo szeroki kontekst społeczny, etyczny, obyczajowy, sytuacyjny. Z tego względu cel, jaki mamy razem zrealizować, na początku terapii nie jest ani oczywisty, ani jasny, ani dobrze określony, a w dodatku może się zmieniać w miarę postępów terapii. Zamiast szukać jedynie słusznego, najlepszego rozwiązania często z zadziwieniem oglądamy kolejne konfiguracje i zmieniające się układy stosunków rodzinnych, by w dodatku stwierdzić, że zmieniwszy tylko odrobinę punkt widzenia, widzimy zupełnie inny obraz. Co wobec tego jest dobre i słuszne? I jakie zastosować kryteria, gdy nawet te wzorce, które istnieją, tak szybko się zmieniają? Powyższymi zagadnieniami zamierzam się zająć w swojej wypowiedzi – w miarę możności w oparciu o przykłady z własnej praktyki. Krzysztof Tokarz Poronienie, ciąża, choroby somatyczne, zaburzenia osobowości - jak pogodzić w terapii różne obszary pracy. Opis przypadku Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Pani A zgłosiła się do terapii po raz drugi z powodu stanów depresyjnych mających związek z nasileniem objawów choroby autoimmunologicznej, utratą pracy, a także poronieniem upragnionej ciąży. Pierwsza terapia pacjentki, mająca miejsce kilka lat wcześniej, skupiła się na jej trudnościach separacyjnych, trudności z Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 21 wyrażaniem i przeżywaniem złości, nad nadmierną zależnością, tendencją do poświęcania się. Po okresie dobrego funkcjonowania nastąpiło pogorszenie samopoczucia związane z nagromadzeniem strat życiowych (zdrowie, ciąża, praca). W początkowym okresie obecnej terapii podjęto z pacjentką pracę nad godzeniem się z nimi, której towarzyszyło rozeznawanie jej sposobu funkcjonowania i uwarunkowań rodzinnych. W wystąpieniu chciałbym przedstawić Państwu kolejny okres terapii, od chwili kiedy okazało się, że pacjentce udało się ponownie zajść w ciążę do zawieszenia terapii w okresie połogu. Ponowne zajście pacjentki w ciążę spowodowało konieczność godzenia w terapii bardzo różnych obszarów pracy. Oprócz kontynuacji pracy z utratami i dalszego rozeznawania jej cech osobowości i sposobów funkcjonowania, konieczne było zmierzenie się pacjentki z nową dla niej rolą matki, a także z wyobrażeniami i lękami dotyczącymi ciąży (z racji choroby autoimmunologicznej i leczenia jej, będącej ciążą wysokiego ryzyka). Mnogość obszarów pracy wiązała się z mnogością sprzecznych przeżyć pacjentki i towarzyszących im sprzecznych przeżyć przeciwprzeniesieniowych terapeuty. Powodowało to także dość charakterystyczną dynamikę sesji, na którą będę chciał zwrócić uwagę. Andrzej Urbanik Badania czynnościowe OUN - przegląd, aktualności Katedra Radiologii UJ CM wykład plenarny Bohdan Wasilewski Uczestnictwo w Grupach Balinta jako wczesne zapobieganie rozwojowi zespołu wypalenia zawodowego W: Dyskusja panelowa „Komu i w jakim zakresie służą balintowskie treningi grupowe?” Bohdan Wasilewski, Joanna Zgud, Jolanta Jocz Grupa Balinta na żywo warsztat prowadzony przez Licencjonowanych Liderów Grup Balinta Ewa Weber, Krzysztof Tokarz Kontrakt w terapii dynamicznej – jak rozpocząć owocną współpracę z pacjentem Zakład Psychoterapii SU w Krakowie Po zakończeniu etapu wstępnej diagnozy przychodzi moment na rozpoczęcie terapii. Pierwsze spotkanie terapeutyczne poświęcone jest zwykle „zawarciu kontraktu”. Główną jego funkcją jest stworzenie optymalnych warunków współpracy pacjenta z terapeutą. W czasie tego spotkania dochodzi do pokazania się i porządkowania wzajemnych oczekiwań i wyobrażeń na temat mającej nastąpić terapii. Pozwala na uświadomienie zarówno pacjentowi jak i terapeucie potrzeby aktywnego uczestnictwa w leczeniu i współodpowiedzialności za proces, który ma się rozpocząć. W warsztacie tym chcielibyśmy przedstawić specyfikę spotkania kontraktowego. Uczestnicy warsztatu zapoznają się z rolą spotkań kontraktowych w psychoterapii, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki i trudności kontraktowania w terapii psychodynamicznej,. Warsztat obejmuje część opisową, przybliżającą temat, oraz część ćwiczeniową, w której uczestnicy będą obserwatorami symulowanych scen kontraktu a następnie sami wezmą w nich czynny udział. W trakcie warsztatu przewidziana jest też dyskusja na temat doświadczeń własnych uczestników dotyczących kontraktowania. Maciej Wilk Nieodzowne aspekty szkolenia psychoterapeutycznego Krakowskie Centrum Psychodynamiczne; Polskiego Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej Celem tego krótkiego wystąpienia jest zaprezentowanie psychodynamicznego spojrzenia na proces szkolenia psychoterapeutów. Po krótkim nawiązaniu do szkolenia psychoanalitycznego, szczególnie do Modelu Berlińskiego, jego założeń oraz powodów, jakie kształtowały ten model, autor pragnie przedstawić w kilku zasadniczych punktach główne cele szkolenia psychoterapeutów. Cele te zostaną przedstawione w nawiązaniu do teoretycznej perspektywy, której uczy się psychoterapeuta. Główna teza brzmi: szkolenie psychoterapeuty jest ściśle związane z teoretycznym modelem przyjmowanym przez szkołę, dydaktyków oraz superwizorów, jak również przez uczącego się psychoterapii, co zdecydowanie warunkuje nie tylko treści merytoryczne, co przede wszystkim podejście do procesu uczenia. Przy założeniu, że psychoterapia leczy w znacznym stopniu poprzez niespecyficzne czynniki lecznicze zawarte w relacji terapeutycznej, śmiało można proces uczenia psychoterapii opisać również poprzez relację uczącego się z uczącym go ośrodkiem, dydaktykiem czy superwizorem. W związku z powyższym, wiele aspektów opisywanych i rozpoznawanych w relacjach terapeutycznych, z powodzeniem może zostać zauważona i opisana w procesie uczenia się psychoterapii. Jednym z najistotniejszych elementów zdobywania wiedzy i umiejętności psychoterapeutycznych w szkoleniu jest budowanie swojej tożsamości terapeutycznej. Owa tożsamość, właściwie opis jej tworzenia się w oparciu o psychoanalityczne teorie rozwoju człowieka, będą kanwą do rozwinięcia tematu wystąpienia. Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 22 Jolanta Zagrodzka-Szmagalska Mózg emocjonalny w normie i patologii - badania na modelach zwierzęcych wykład plenarny Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M.Grzegorzewskiej i Instytut Biologii Doświadczalnej im. M.Nenckiego PAN Dopiero od niedawna, dzięki nieinwazyjnym technikom neuroobrazowania możliwe stało się „podglądanie” działającego mózgu człowieka , a więc obserwowanie jego aktywności podczas procesów poznawczych, w różnych stanach emocjonalnych i w reakcji na rozmaite bodźce otoczenia. Przez ponad sto lat intensywnych dociekań nad biologiczną naturą emocji, głównym źródłem informacji były, obok obserwacji klinicystów, badania z udziałem zwierząt jako obiektów i modeli doświadczalnych. One właśnie stworzyły podwaliny naszej współczesnej wiedzy na temat mózgowych mechanizmów emocji, wspólnych, jak się przypuszcza, dla wszystkich ssaków. Podczas wykładu omówione zostaną obwody neuronalne zaangażowane w regulację emocji zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Przedstawione zostaną także podstawowe, uznane za wiarygodne (czyli spełniające kryterium rzetelności i trafności) zwierzęce modele zaburzeń w sferze emocji, nastroju i motywacji, powszechnie stosowane i niezwykle użyteczne w badaniach nad etiologią i neurobiologicznym podłożem chorób psychicznych oraz konstruowaniem i testowaniem nowych leków. Niektóre z tych modeli, zwłaszcza te, oparte na reakcjach wytworzonych w toku warunkowania odgrywają istotną rolę w zrozumieniu neuronalnych i molekularnych podstaw procesu terapeutycznego. Beata Załoga, Anna Zarzycka Intensywna Krótkoterminowa Psychoterapia Dynamiczna (ISTDP). Optymalizacja procesu psychoterapii dzięki szczegółowemu opracowaniu neurobiologii lęku (warsztat) ISTDP jest podejściem psychoterapeutycznym systematycznie rozwijanym od połowy lat 60 -tych XX wieku przez Habiba Davanloo przy współpracy Davida Malana, Petera Sifneosa, a także uczniów Davanloo. Potwierdzona licznymi badaniami naukowymi efektywność tego podejścia terapeutycznego sprawia, że spotyka się ono z coraz szerszym uznaniem na świecie, również w Polsce. Podczas warsztatu zostaną przedstawione w skrócie główne założenia ISTDP i kluczowe dla tego nurtu pojęcia. Do efektywności tego nurtu w szczególny sposób przyczynia się opracowanie zjawisk związanych z lękiem, z wykorzystaniem współczesnej wiedzy z zakresu neurobiologii. Pozwala to na optymalizację intensywności pracy terapeutycznej. Szerzej zostaną omówione biofizjologiczne ścieżki rozchodzenia się lęku w ciele i związane z tym objawy. Przedstawiony zostanie dobór interwencji terapeutycznych w zależności od występujących objawów lęku - kiedy możliwe i bezpieczne jest zwiększanie presji na doświadczanie uczuć , a kiedy ta presja musi być wycofana i konieczne jest zajęcie się budowaniem zdolności tolerancji lęku. W trakcie warsztatu zostaną pokazane przykładowe interwencje terapeutyczne. Joanna Zgud Zakład Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie „Balintowski Trening Grupowy – charakterystyka” W: Dyskusja panelowa „Komu i w jakim zakresie służą balintowskie treningi grupowe?” Cezary Żechowski Mazurkiewicz a Freud - dyssolucja psychiczna w zaburzeniach osobowości borderline Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży IPiN w Warszawie Zaburzenie borderline (BPD) jest najczęściej spotykanym w praktyce klinicznej zaburzeniem osobowości. W większości przypadków poważne problemy dotyczące funkcjonowania społecznego osób z BPD rozpoczynają się w okresie dojrzewania i nasilają się we wczesnej dorosłości. Początek dekompensacji stanu psychicznego powiązany jest często z przeżyciem jakiejś formy traumy. Traumatyczne doświadczenia nakładają się wtedy na specyficzną organizację osobowości, która charakteryzuje się niewydolnością regulacji emocji mentalizacji, zniekształceniami w percepcji rzeczywistości w tym różnicowania aktualnych percepcji od wspomnień, w chwiejnym obrazie własnego self. Następstwem dekompensacji jest głęboka regresja „do stanu niemowlęcego” (Schore), którą od strony teorii ewolucji psychicznej można by nazwać deewolucją (Schore), lub dyssolucją (Jackson, Mazurkiewicz). W stanie dyssolucji zahamowaniu ulegają wyższe piętra aktywności psychicznej, a więc dotychczasowe, „wyuczone” formy radzenia sobie z trudnościami intrapsychicznymi, a odhamowane zostają piętra niższe które odpowiadają doświadczeniom i funkcjonowaniu w okresie wczesnodziecięcym. Psychiatria i Psychoterapia. 2011; tom 7, nr 2 (Lato). Suplement. www.psychiatriapsychoterapia.pl 23 ALFABETYCZNY INDEKS AUTORÓW I PROWADZĄCYCH Aleksandrowicz Jerzy W. 2 Aleszko Zofia 2 Antkowiak Rafał 2, 2, 17 Bajor Małgorzata 2 Barbaro de Bogdan 3 Bąk Ewa 2, 4 Bąk Daniel 3, 3 Bersz Anna 4 Bleja Agnieszka 17 Bomba Jacek 4 Britmann Jonathan 5 Chalimoniuk Ewa 5 Ciesielski Roman 5, 5 Czapiewska-Zejden Elżbieta 6 Czapnik Janina 6 Czerniejewski Krystyn 6 Czernuszczyk Michał 6, 7 Dembińska Edyta 2 Dziasek Ireneusz 7 Elżanowska Hanna 7 Figurska Martyna 6, 7 Gałkowska Anna 7 Gruszecka Ewa 8, 8 Hansen Ernil 8, 8 Hertmanowska Kamila 19 Holas Paweł 9 Jabłoński Zbigniew 9 Jasiński Tomasz 9, 18 Jocz Jolanta 10, 22 Józefik Barbara 10, 10 Kalinowska Małgorzata 10, 16 Kamińska Katarzyna 10 Kasprowicz Maria 17 Kijko Iwona 18 Kitrasiewicz Janusz 11 Klasa Katarzyna 11, 16, 20 Kowalcze Małgorzata 11 Krzyżanowska-Zbucka Joanna 7 Kubiak Iwona 11 Lech Katarzyna 12 Maciejewska Ewa 12 Marciniak-Maciejowska Danuta 12 Marosek Marek 12, 13 Melonowski Michał 17, 17 Mielimąka Michał 13, 13, 14 Milska-Wrzosińska Zofia 14 Motyka Marek 14 Müldner-Nieckowski Łukasz 15, 16, 16, 16, 18 Murawiec Sławomir 14 Murzyn Agnieszka 15 Namysłowska Irena 16 Naumiuk Robert 12, 13 Parol Jacek 17 Pinkowska Zielińska Hanna 17, 17 Popiel Agnieszka 17 Ptak Tomasz 18 Rutkowski Krzysztof 15, 16, 16, 18 Rygielska Anna 19 Semczuk-Dembek Katarzyna 19 Smaś-Myszczyszyn Magdalena 18 Smolińska Barbara 19 Sobańska Danuta 20 Sobański Jerzy A. 11, 19, 19 Szczęsna-Czernuszczyk Karolina 13 Szeliga–Lewińska Joanna 20 Tanalska-Dulęba Anna 12, 20 Tokarz Krzysztof 20, 21 Treger Bartosz 10 Urbanik Andrzej 21 Wasilewski Bohdan 21, 21 Weber Ewa 21 Wieczorkowski Piotr 11 Wilk Maciej 21 Wilkowska Alina 20 Wiśniewski Andrzej 4 Zagrodzka-Szmagalska Jolanta 23 Załoga Beata 23 Zarzycka Anna 23 Zgud Joanna 21, 22 Żechowski Cezary 22 Wydawnictwo ENETEIA zaprasza do księgarni internetowej sklep.eneteia.pl Atrakcyjne rabaty, wysyłka gratis (powyżej 100 zł), szybka realizacja, promocyjne przeceny i pakiety Przyjmujemy także zamówienia telefoniczne, mailowe i listowe – dział „Kontakt” PSYCHOTERAPIA. Teoria – red. Lidia Grzesiuk 2005, oprawa twarda, ss. 661, ISBN 83-85713-61-1 Pierwszy tom podręcznika akademickiego omawia główne nurty teoretyczne psychoterapii (psychoanaliza, podejście poznawczo-behawioralne, humanistyczno-egzystencjalne, systemowe) i znaczące szkoły (m.in. NLP, podejście ericksonowskie, bioenergetyka, psychologia transpersonalna i zorientowana na proces); przybliża proces psychoterapii, ważniejsze zjawiska występujące w psychoterapii oraz techniki głównych nurtów i inne techniki terapeutyczne (muzykoterapia, psychodrama, wizualizacje, analiza marzeń sennych). PSYCHOTERAPIA. Praktyka – red. Lidia Grzesiuk 2006, oprawa twarda, ss. 640, ISBN 83-85713-62-X Drugi tom podręcznika akademickiego zawiera informacje o terapii grupowej, terapii rodzin, psychoterapii pacjentów schizofrenicznych, osób z osobowością borderline, depresją, po przebytej traumie, z zaburzeniami odżywiania, zaburzeniami seksualnymi, pacjentów doświadczających poczucia winy, chorych na nowotwór, a także szeroko przedstawia zagadnienie terapii dzieci i młodzieży. PSYCHOTERAPIA. Badania i szkolenie – red. Lidia Grzesiuk 2006, oprawa twarda, ss. 589, ISBN 83-85713-63-8 Trzeci tom podręcznika akademickiego przedstawia dane na temat strategii badań nad psychoterapią oraz wyniki badań nad jej efektywnością. Omawia zagadnienie szkoleń w psychoterapii w ramach różnych nurtów i szkół terapeutycznych. W aneksie prezentowane są autorskie propozycje szkolenia w psychoterapii (realizowane w Katedrze Psychopatologii i Psychoterapii Wydziału Psychologii UW). PSYCHOTERAPIA. Integracja – red. Lidia Grzesiuk, Hubert Suszek 2010, oprawa twarda, ss. 496, ISBN 978-83-61538-14-1 Czwarty tom rozwija zagadnienia z poprzednich tomów podręcznika akademickiego (Teoria, Praktyka, Badania i szkolenie). Autorzy prezentują współcześnie rozwijające się podejścia integracyjne w psychoterapii, takie jak terapia NLP, neuropsychoanaliza, terapia multimodalna Lazarusa, psychodynamiczne podejście Strickera i Golda, integracyjna terapia psychodynamiczno-behawioralna Wachtel czy transteoretyczny model psychoterapii Prochaski i DiClemente. Szczególnym przesłaniem tomu jest zwrócenie uwagi na możliwości integracji i syntezy teorii i praktyki psychoterapii w czasach współczesnych. Ważny element stanowią również problemy zawodu psychoterapeuty. PSYCHOTERAPIA. Problemy pacjentów – red. Lidia Grzesiuk, Hubert Suszek 2011, oprawa twarda, ss. 532, ISBN 978-83-61538-15-8 Piąty tom stanowi opracowanie zagadnień psychoterapii poszerzające wiedzę opracowaną w poprzednich trzech tomach podręcznika akademickiego. Wśród poruszonych tematów znajdują się: psychoterapia osób z zaburzeniami neurotycznymi i związanymi ze stresem, psychoterapia osób z zaburzeniami afektywnymi, dwa podejścia do psychoterapii osób z zaburzeniami osobowości, psychoterapia osób chorych psychosomatycznie i somatycznie, psychoterapia osób z problemami seksualnymi, psychoterapia osób psychotycznych, uzależnienie od substancji psychoaktywnych oraz psychoterapia osób uzależnionych, psychoterapia osób z zaburzeniami jedzenia, psychoterapia osób po doświadczeniu traumy złożonej, psychoterapia dzieci i ich rodzin. PSYCHOTERAPIA. Szkoły i metody – red. Lidia Grzesiuk, Hubert Suszek data wydania: listopad 2011, oprawa twarda, ISBN 978-83-61538-16-5 Szósty tom podręcznika pogłębia zagadnienia teorii i metod psychoterapii. Poszerza problematykę opracowaną w zakresie głównych szkół i nurtów w tomie Psychoterapia. Teoria o takie ujęcia, jak psychoanaliza brytyjska i francuska, terapia postjungowska, metapoznawcza, Ericksonowska, Mindella, terapie postmodernistyczne czy psychoterapia pozytywna. Wśród omawianych metod są: metody narracyjne i dialogowe, hipnoza, trans hipnotyczny i metafory w terapii Ericksonowskiej, trening relaksacji, praca z podosobowościami czy interwencje z udziałem zwierząt. PSYCHOTERAPIA. Pogranicza – red. Lidia Grzesiuk, Hubert Suszek data wydania: grudzień 2011, oprawa twarda, ISBN 978-83-61538-17-2 Tematyka siódmego tomu odnosi się do „granicznych” obszarów i zagadnień psychoterapii. Są w nim poruszone problemy związków psychoterapii z filozofią, neurobiologią, religiami, zjawiskami kultury. Omawiane są oddziaływania, które nie są psychoterapią lub odbiegają od klasycznego jej rozumienia, jak choreoterapia, terapia tańcem i ruchem, coaching, ustawienia systemowe według Hellingera, warsztaty umiejętności społecznych, terapia filozoficzna, trening mindfulness, wywiad motywujący, oddziaływania psychologiczne wobec sportowców. GRUPOWY TRENING BALINTOWSKI – red. Bohdan Wasilewski, Lilianna Engel 2011, oprawa miękka, ss. 291+16 wkładka kolor, ISBN 978-83-61538-05-9 Książka przedstawia postać, teorię i metodę Michaela Balinta, który wprowadził nowe formy doskonalenia kompetencji lekarzy rodzinnych, a potem jego podejście spotkało się z szerokim zainteresowaniem nie tylko w zawodach medycznych. Podejście Balinta wywodzi się ze źródeł psychoanalitycznych i ma zastosowanie w szkoleniu studentów medycyny i pielęgniarstwa, psychologów i psychoterapeutów, w opiece terminalnej, zapobieganiu wypaleniu zawodowemu lekarzy i innych pracowników medycznych, pracowników dydaktycznych, rehabilitantów, fizjoterapeutów, osób zaangażowanych w pomaganie innym. Książka przeznaczona dla szerokiego kręgu osób, których praca związana jest z kontaktem międzyludzkim i pracujących dla drugiego człowieka. PSYCHODRAMA – red. Anna Bielańska 2009, oprawa miękka, ss. 351+8 wkładka kolor, ISBN 978-83-85713-77-7 Pierwsza polska praca zbiorowa poświęcona teorii i praktyce psychodramy. Wśród tematów: założenia teorii Moreno, kreatywność, role i ich znaczenie, zjawisko oporu, podejście integracyjne z psychoanalizą, psychodrama i sny, psychodrama w psychoterapii ofiar wykorzystania seksualnego i przemocy oraz w anoreksji psychicznej, schizofrenii, po kryzysie psychotycznym. Ponadto poruszane są takie kwestie, jak: obraz Boga i człowieka, śmierć i odrodzenie, małżeństwo, monodrama, superwizja. PSYCHOTERAPIA ANALITYCZNA – red. Jerzy Pawlik 2008, oprawa miękka, ss. 397, ISBN 978-83-85713-80-7 Jest to nowe, poszerzone wydanie opracowania analitycznej psychoterapii grupowej. Redaktorem podręcznika jest kierownik słynnego ośrodka terapeutycznego w Rasztowie. Książka omawia takie kwestie teorii i praktyki, jak założenia analitycznej psychoterapii grupowej, organizacja procesu leczenia w małej grupie, zadania i rola terapeuty, fazy procesu grupowego, zagadnienia kliniczne, superwizję w pracy z grupami i in. Podręcznik adresowany do studentów psychologii, psychoterapeutów, psychologów klinicznych, osób interesujących się psychoanalizą, szkolących się w psychoterapii, zajmujących się doradztwem i procesami grupowymi. TERAPIA WEWNĘTRZNEGO DZIECKA – Paweł Karpowicz 2007, oprawa miękka, s. 211, ISBN 978-83-85713-70-8 Terapia wewnętrznego dziecka jest interesującym nurtem współczesnej psychoterapii. U jej źródeł znajdujemy tak znaczące postacie, jak Alice Miller oraz John Bradshaw. Podstawową zaletą omawianej metody jest możliwość jej autoterapeutycznego zastosowania. Książka zawiera wskazówki, w jaki sposób każdy z nas może stać się dla samego siebie opiekuńczym i kochającym rodzicem. Adresowana jest do psychoterapeutów, psychologów i pedagogów oraz wszystkich osób zaangażowanych w proces samopoznania i osobistego rozwoju. Polecamy promocyjne pakiety podręcznika akademickiego Psychoterapia – wysyłka gratis! f 2 tomy (I–II) w cenie 140 złf 3 tomy (I–III) w cenie 200 złf 4 tomy (I–IV) w cenie 260 złf 5 tomów (I–V) w cenie 320 zł
