CZYSTA KLASYKA „Czysta klasyka”, stała sekcja programowa

CZYSTA KLASYKA
„Czysta klasyka”, stała sekcja programowa gdyńskiego festiwalu, poświęcona jest zrekonstruowanym cyfrowo dziełom
polskiej kinematografii. Corocznie Cyfrowe Repozytorium Filmowe, partner sekcji, w ramach projektu KinoRP, rekonstruuje
cyfrowo kilkadziesiąt starych filmów, dzięki czemu znaczące pozycje mają szansę na nowe kinowe życie, nową jakość obrazu
i nową publiczność. „Czysta klasyka” zapoczątkowana pięć lat temu filmem „Pociąg” Jerzego Kawalerowicza, w tym roku
poświęcona będzie sześciu wybitnym obrazom. Widzowie festiwalu będą mogli obejrzeć „Człowieka z marmuru” (1976)
Andrzeja Wajdy, jedno z najwybitniejszych i najbardziej przełomowych dzieł polskiej kinematografii, ze znakomitymi
kreacjami Krystyny Jandy i Jerzego Radziwiłowicza, „Dreszcze” (1981), fabularny debiut Wojciecha Marczewskiego
pokazujący ideologiczną inicjację nastolatka u schyłku epoki stalinowskiej, „Jak być kochaną” (1962) Wojciecha Hassa.
Kolejne pozycje to „Milczenie” Kazimierza Kutza, przejmujące studium samotności dwóch outsiderów – osieroconego
chłopca i starego proboszcza, połączonych splotem tragicznych okoliczności, „Przesłuchanie” Ryszarda Bugajskiego,
legendarny „półkownik” stanu wojennego i najbardziej prześladowany film schyłkowego PRL-u. Cykl zamknie najgłośniejszy
film końca lat 90., obsypany nagrodami „Dług” Krzysztofa Krauzego z rewelacyjnym Andrzejem Chyrą jako współczesnym
wcieleniem zła.
Cyfrowe Repozytorium Filmowe jest partnerem cyklu Czysta Klasyka podczas 38. Gdynia - Festiwal Filmowy
Człowiek z marmuru
153 min
premiera 25 lutego 1977
reżyseria directed by Andrzej Wajda
scenariusz written by Aleksander Ścibor-Rylski
zdjęcia director of photography Edward Kłosiński
muzyka music by Andrzej Korzyński
obsada cast Jerzy Radziwiłowicz (Mateusz Birkut, Maciek Tomczyk), Krystyna Janda (Agnieszka), Michał Tarkowski (Wincenty
Witek), Piotr Cieślak (Michalak), Tadeusz Łomnicki (reżyser Jerzy Burski director), Jacek Łomnicki (Burski w latach 50. in
‘50s), Wiesław Wójcik (towarzysz Jodła comrade), Krystyna Zachwatowicz (Hanka), Magda Teresa Wójcik (montażystka
editor), Bogusław Sobczuk (redaktor tv TV journalist), Zdzisław Kozień (ojciec Agnieszki Agnieszka’s father), Wiesław
Drzewicz (mąż Hanki Tomczyk Hanka Tomczyk’s husband), Kazimierz Kaczor (pułkownik UB colonel of the Security Office),
Ewa Ziętek (sekretarka pułkownika UB colonel’s secretary)
produkcja produced by Zespół Filmowy X
FPFF Gdańsk 1977: Nagroda Dziennikarzy
MFF Cannes 1978: nagroda FIPRESCI
MFF Bruksela 1979: Kryształowa Gwiazda dla Jerzego Radziwiłowicza
MFF FEST Belgrad 1979: Nagroda Główna, nagroda aktorska dla Jerzego Radziwiłowicza
MFF Kartagena 1980: Nagroda Specjalna Jury
Koniec wieku - ankieta „Polityki” Najciekawsze filmy polskie XX wieku 1999: IX miejsce
Polska, lata 70. XX wieku. Agnieszka, studentka reżyserii, szuka tematu na film dyplomowy. Pomysł podsuwa muzealny
magazyn i przewrócony posąg przodownika pracy z lat 50., murarza Mateusza Birkuta. „Mam taką ideę, że będę szła jego
śladem” – zapowiada Agnieszka i zgodnie z tą deklaracją rekonstruuje dramat młodego człowieka, który uwierzył w system,
stał się jego ikoną, a ostatecznie – ofiarą. Materiał zebrany przez Agnieszkę ma jednak zbyt wielką siłę politycznego rażenia,
by mógł ujrzeć światło dzienne.
Inicjujący Kino Moralnego Niepokoju, jeden z najwybitniejszych, najbardziej przełomowych filmów w historii polskiej
kinematografii. Zrealizowany według scenariusza Aleksandra Ścibor-Rylskiego, przełamywał tabu milczenia na temat epoki
stalinowskiej i pokazał rolę kina w odzyskiwaniu pamięci zbiorowej. Znakomite aktorstwo, na czele z brawurowo
debiutującą na ekranie Krystyną Jandą, według Wajdy „najzdolniejszym chłopcem od czasów Zbyszka Cybulskiego”. Seanse
kinowe, mimo zamówionych negatywnych recenzji i braku reklamy, stały się dla widzów manifestacjami wolności. Wobec
odgórnego zakazu nagród – symboliczna, przewiązana wstążką cegła od dziennikarzy na FPFF w Gdańsku.
Andrzej Wajda
Ur. 1926 w Suwałkach. Mistrz polskiego kina, jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów filmowych i teatralnych.
Student krakowskiej ASP, który zamienił pędzel na kamerę i ukończył łódzką filmówkę. Asystent Aleksandra Forda, dzięki
któremu w roku 1954 zadebiutował inspirowanym włoskim neorealizmem, przełamującym socrealistyczne schematy
„Pokoleniem”.
Współtwórca Polskiej Szkoły Filmowej, autor kanonicznych dzieł nurtu: „Kanału” (1956) i „Popiołu i diamentu” (1958),
podejmujących kluczowy dla jego kina temat wojny i tragizmu polskiego losu, a jednocześnie traktujących historię jako
pretekst do rozmowy o współczesności.
Twórca licznych autorskich adaptacji, sięgający zarówno po utwory współczesne, jak i proponujący nowe odczytanie klasyki
literackiej (Żeromski, Wyspiański, Reymont, Mickiewicz). Ceniony reżyser teatralny (znakomita dekada lat 70. w krakowskim
Starym Teatrze), pracujący też za granicą.
Odkrywca młodych talentów, m.in. Zbyszka Cybulskiego i Krystyny Jandy. Mentor młodych filmowców - założyciel Zespołu
Filmowego X (1972-1983), w którym rodziło się Kino Moralnego Niepokoju, i Szkoły Wajdy.
Laureat najbardziej prestiżowych nagród filmowych, z Oscarem za całokształt twórczości (2000) i Złotą Palmą (Człowiek z
żelaza, 1981).
Dług
kolor, 97 min
premiera 19 listopada 1999
reżyseria directed by Krzysztof Krauze
scenariusz written by Krzysztof Krauze, Jerzy Morawski
zdjęcia director of photography Bartosz Prokopowicz
muzyka music by Michał Urbaniak
obsada cast Robert Gonera (Adam), Jacek Borcuch (Stefan), Andrzej Chyra (Gerard), Cezary Kosiński (Tadeusz), Joanna
Szurmiej (Basia, narzeczona Adama Adam’s fiancee), Agnieszka Warchulska (Jola, dziewczyna Stefana Stefan’s girlfriend),
Sławomira Łozińska (matka Adama Adam’s mother), Krzysztof Gordon (ojciec Adama Adam’s father)
produkcja produced by Studio Filmowe Zebra, Canal+ Polska, ITI Cinema
producenci producers Juliusz Machulski, Jacek Moczydłowski, Jacek Bromski
ważniejsze nagrody
FPFF Gdynia 1999: Grand Prix Złote Lwy, nagroda za pierwszoplanową rolę męską (Andrzej Chyra), nagroda za muzykę,
Nagroda Dziennikarzy
Paszport „Polityki” dla Krzysztofa Krauze
Festiwal Najnowsze Kino Polskie Wrocław 1999: nagroda za główną rolę męską (Robert Gonera), nagroda za debiut (Andrzej
Chyra), wyróżnienie za zdjęcia
Polska Nagroda Filmowa Orzeł 1999: za najlepszy film, najlepszą reżyserię, najlepszy scenariusz, główną rolę męską (Robert
Gonera), drugoplanową rolę męską (Andrzej Chyra); nominacje za zdjęcia, muzykę, scenografię, montaż i dla najlepszego
producenta (Juliusz Machulski)
MFF Filadelfia 2001: nagroda za reżyserię
Polska, lata 90. Adam i Stefan, młodzi inteligenci, rzucają studia dla biznesu. Potrzebują pieniędzy, aby rozkręcić interes. Gdy
bank odmawia im kredytu, dostają propozycję pożyczki od dawnego znajomego Stefana, Gerarda. Nie przyjmują oferty, bo
prowizja jest za duża, jednak niedługo potem dowiadują się, że i tak mają wobec Gerarda jakiś nieokreślony – i rosnący z
każdym dniem – dług.
Niezwykłe, rzadkie w kinie przenikanie sztuki i życia: autentyczne wydarzenie jako inspiracja filmu, który dzięki rozgłosowi,
jaki zdobył i identyfikacji widowni z bohaterami, wpłynął na losy ich pierwowzorów.
Krzysztof Krauze
Ur. 1953. Reżyser, scenarzysta, jeden z czołowych autorów polskiego kina. Absolwent PWSFTViT w Łodzi.
Jego licznie nagradzanej, m.in. dwukrotnie gdyńskimi Złotymi Lwami twórczości od początku przyświeca motto: „Trzeba
zaczynać od człowieka i trwać przy nim”. Od kilku lat towarzyszy mu w tym jako współreżyser żona Joanna Kos-Krauze.
Twórca wierzący w rzeczywistość – z niej czerpie inspirację – potrafiący historiom z życia wziętym nadać charakter
metafory. Tak było zarówno w przypadku dokumentu „Jest” (1984), gdzie walka mieszkańców małej wioski o kościół staje
się swoistą przypowieścią o Polsce trwającej w wierze, jak i głośnych fabuł: „Dług” (1999) i „Plac Zbawiciela” (2006) – w obu
przypadkach artykuły w gazecie posłużyły jako punkt wyjścia opowieści o współczesnej Polsce i zwykłych ludziach w
ekstremalnej sytuacji. Pozbawione uproszczeń i dydaktyzmu, wsparte znakomitym aktorstwem kino społeczne o
charakterze interwencyjnym (filmy wywołały m.in. dyskusję o niedoskonałościach prawa i o przemocy w rodzinie) to jeden z
nurtów twórczości reżysera.
Inny zapoczątkowuje „Mój Nikifor” (2004): daleka od biograficznych schematów historia niezwykłej przyjaźni słynnego
malarza prymitywisty (wielka kreacja Krystyny Feldman) i Mariana Włosińskiego. Wyjątkowa bohaterka-outsiderka,
bezinteresowna sztuka jako przestrzeń wolności – wątki te powrócą także w „Papuszy” (2013).
Dreszcze
kolor, 102 min
premiera: 23 listopada 1981
scenariusz i reżyseria written and directed by Wojciech Marczewski
zdjęcia director of photography Jerzy Zieliński
muzyka music by Andrzej Trzaskowski
obsada cast Tomasz Hudziec (Tomek), Teresa Marczewska (druhna przewodniczka girl guide leader), Marek Kondrat
(wychowawca klasy class teacher), Zdzisław Wardejn (inspektor inspector), Władysław Kowalski (ojciec Tomka Tomek’s
father), Teresa Sawicka (matka Tomka Tomek’s mother), Jerzy Bińczycki (Cebula, nauczyciel polskiego Polish teacher),
Bogdan Koca (druh wychowawca scout teacher), Zygmunt Bielawski (dyrektor ośrodka director of the centre), Bogusław
Linda (ubek Secret Police Officer), Mieczysław Janowski (wychowawca obozowy camp teacher), Wiktor Grotowicz (dyrektor
szkoły school headmaster), Marian Opania (Zbyszek, chłopak druhny przewodniczki girl guide leader’s boyfriend), Ryszard
Kotys (stróż caretaker)
produkcja produced by Studio Filmowe TOR
Ważniejsze nagrody:
FPFF Gdańsk 1981: Nagroda Główna Jury, nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą (Teresa Marczewska)
MFF Berlin 1982: Srebrny Niedźwiedź, Nagroda FIPRESCI, Nagroda OCIC, Nagroda Międzynarodowego Zrzeszenia Klubów
Filmowych
Marzec 1955. 13-letni Tomek jest świadkiem brutalnej rewizji i aresztowania ojca przez UB. Niebawem inteligentny,
wrażliwy chłopiec zostaje wysłany przez szkołę na obóz ZMP dla przyszłych liderów. Symbolicznie stawia opór władzy,
słuchając potajemnie Radia Wolna Europa, ulega jednak urokowi druhny przewodniczki, uwodzicielskiego a zarazem
matczynego wcielenia systemu. O tym, że nie poddał się ostatecznie, świadczą tytułowe dreszcze, które nie opuszczają
chłopca od momentu przyjazdu aż po koniec obozu, przyspieszony wskutek wypadków poznańskiego Czerwca ’56. Są
symbolem walki ciała zainfekowanego totalitarną ideologią.
Mocno autobiograficzna opowieść o fałszywej inicjacji i uwodzicielskiej sile ideologii. Jeden z najważniejszych filmów o
epoce stalinowskiej, nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie, „półkownik” stanu wojennego.
Wojciech Marczewski
Ur. 1944. Reżyser, scenarzysta, pedagog, jeden z najciekawszych autorów polskiego kina. Absolwent PWSFiT w Łodzi
(1969).
Jego filmografia – licznie nagradzana, choć ilościowo skromna i z dłuższymi okresami milczenia – oddaje stosunek twórcy do
kina: filmy robi się wyłącznie z silnej wewnętrznej potrzeby i nie za wszelką cenę. Ów motyw wierności sobie jest też jednym
z dominujących w kinie Marczewskiego.
W latach 1962-1978 terminuje w zawodzie, realizując m.in. filmy telewizyjne (Odejścia, powroty; Wielkanoc), by w 1978
roku zadebiutować kinową adaptacją „Zmór” Emila Zegadłowicza. Czas dzieciństwa, wtajemniczenie w erotykę i śmierć,
formacyjna rola domu rodzinnego i szkoła jako narzędzie opresji – motywy te, wzbogacone o doświadczenia własnej
biografii, powrócą w kolejnych filmach, zwłaszcza w rozrachunkowych „Dreszczach” i nostalgicznym „Weiserze”. Osobisty
podtekst ma również uznawana za jego największe dotychczasowe osiągnięcie „Ucieczka z kina Wolność”, zwycięzca
pierwszego FPFF po przełomie 1989 roku: podszyte groteską, symboliczne pożegnanie systemu, ale też uniwersalna
opowieść o człowieku upadłym, który próbuje odzyskać godność i wolność.
Osobny rozdział biografii Marczewskiego to praca z młodymi filmowcami - od lat 80. jest cenionym wykładowcą zarówno
rodzimych (PWSFTViT, Szkoła Wajdy), jak i zagranicznych szkół filmowych. Patron Dogmy i opiekun artystyczny wielu
projektów.
Milczenie
czarno-biały, 95 min
premiera 7 września 1963
reżyseria directed by Kazimierz Kutz
scenariusz written by Jerzy Szczygieł, Kazimierz Kutz
zdjęcia director of photography Wiesław Zdort
muzyka music by Wojciech Kilar
obsada cast Kazimierz Fabisiak (proboszcz parish priest), Mirosław Kobierzycki (Stach), Elżbieta Czyżewska (pielęgniarka
Kazia nurse), Maria Zbyszewska (pielęgniarka Stefa nurse), Zbigniew Cybulski (Roman, chłopak Kazi Kazia’s boyfriend),
Tadeusz Kalinowski (woźnica Wójcik wagon driver), Edward Rączkowski (Firganek), Stefan Wroncki (kościelny verger)
produkcja produced by Zespół Filmowy KADR
Polska prowincja tuż po II wojnie światowej. Głupi żart i tragiczny wypadek łączą losy dwóch mieszkańców miasteczka:
nastoletniego sieroty Stacha i starego proboszcza. Stach wskutek detonacji pocisku traci wzrok, a ponieważ wcześniej dla
żartu przestraszył starego proboszcza, ludzie traktują jego wypadek jako karę Bożą za próbę zamachu na kapłana. Mur
wrogości rośnie wokół Stacha, a ksiądz, jedyny, który zna prawdę, milczy…
Adaptacja autobiograficznej powieści Jerzego Szczygła. Znakomicie oddana małomiasteczkowa mentalność („Ludzie lubią
kamienować”), ale przede wszystkim poruszające studium samotności. Znakomite role Kazimierza Fabisiaka i nastoletniego
naturszczyka Mirosława Kobierzyckiego.
Kazimierz Kutz
Ur. 1929.
Jedna z największych indywidualności polskiego kina i teatru. Twórca wszechstronny: reżyser, scenarzysta, pisarz („Piąta
strona świata”), od kilkunastu lat czynny polityk, parlamentarzysta (senator i poseł) kilku kadencji. Absolwent PWSF w Łodzi,
w latach 1972-76 kierownik artystyczny Zespołu Filmowego Silesia. Laureat wielu nagród, m.in. Złotych i Platynowych Lwów.
Jeden z mistrzów Szkoły Polskiej, współtworzący ją najpierw jako asystent (Pokolenie; Kanał), a od debiutu (1958) –
samodzielny reżyser i najwybitniejszy przedstawiciel tzw. plebejskiego jej nurtu, świadomie polemicznego wobec
kanonicznego spod znaku Wajdy i Munka. Zróżnicowana poetyka wczesnych filmów – realistyczny „Krzyż Walecznych” obok
nowofalowego „Nikt nie woła” – to charakterystyczna cecha jego twórczości, widoczna zwłaszcza w latach 60., gdy
realizował filmy tak różne formalnie, jak surrealistyczny „Upał” i autotematyczne „Ktokolwiek wie...”, ale i w latach 90.,
kiedy „Śmiercią jak kromka chleba” i „Zawróconym” ten sam czas Solidarności i stanu wojennego pokazał w dwóch
odmiennych tonacjach: tragicznej i groteskowej. Wtedy też, współpracując z J. S. Stawińskim, nakręcił „Straszny sen
Dzidziusia Górkiewicza” i „Pułkownika Kwiatkowskiego”, stanowiące kontynuację Szkoły Polskiej.
Ślązak, który swoją małą ojczyznę najpierw porzucił, by po 20 latach do niej powrócić i – poprzez kino – wprowadzić do
polskiej świadomości. Inspirowany w dużej mierze rodzinną historią tryptyk śląski – „Sól ziemi czarnej”, „Perła w koronie”,
„Paciorki jednego różańca” – pozostaje jego największym filmowym osiągnięciem i artystycznym spełnieniem.
Osobny rozdział jego twórczości to teatr – „Stalin”, „Kolacja na cztery ręce” czy „Opowieści Hollywoodu” przeszły do historii
Teatru TV.
Niezrealizowane (dotychczas) śląskie marzenie: film wg „Cholonka” Janoscha.
Przesłuchanie
kolor, 111 min
produkcja 1982
premiera 13 grudnia 1989
scenariusz i reżyseria written and directed by Ryszard Bugajski
zdjęcia director of photography Jacek Petrycki
obsada cast Krystyna Janda (Antonina Dziwisz), Adam Ferency (Tadeusz Morawski), Janusz Gajos (major „Kąpielowy"),
Agnieszka Holland (Witkowska), Anna Romantowska (Mira Szajnert), Bożena Dykiel (chłopka Honorata peasant), Olgierd
Łukaszewicz (Konstanty, mąż Antoniny Antonina’s husband), Tomasz Dedek (ubek aresztujący Antoninę Secret Police oficer
arresting Antonina), Jan Jurewicz (strażnik guard), Jarosław Kopaczewski (ubek aresztujący Antoninę Secret Police oficer
arresting Antonina), Zofia Bałucka, Arkadiusz Bazak (oficer na imieninach oficer at a party), Krzysztof Gosztyła (ubek udający
zastrzelonego Secret Police oficer pretending to be shot), Antonina Girycz (więźniarka, „starsza” celi prisoner, „senior”
inmate), Tomasz Lengren (Kazimierz Olcha)
produkcja produced by Zespół Filmowy X
Nagrody (wybór):
Lubuskie Lato Filmowe Łagów 1989: Grand Prix Złote Grono
FPFF Gdynia 1989: Nagroda Dziennikarzy, Nagroda Publiczności
MFF Cannes 1990: Nagroda Jury za najlepszą rolę kobiecą – Krystyna Janda
FPFF Gdynia 1990: Nagroda Specjalna Jury, nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą – Krystyna Janda, nagroda za
pierwszoplanową rolę męską – Janusz Gajos, nagroda za drugoplanową rolę kobiecą – Anna Romantowska
MFF Chicago 1990: Srebrny Hugo
FESEF Belgrad 1991: nagroda za rolę kobiecą – Krystyna Janda, nagroda FIPRESCI
Początek lat 50. Piosenkarka kabaretowa Antonina Dziwisz pada ofiarą akcji ubeków. Trafia do więzienia, gdzie biciem i
torturami próbuje się wymusić na niej zeznania obciążające kolegę z zespołu. Niespodziewanie dla śledczych ta
nieskomplikowana kobieta wykazuje się hartem i niezłomnością godną bohaterów Hemingwaya - nie decyduje się złożyć
fałszywych zeznań nawet w obliczu śmierci. „Przesłuchanie” to, jak stwierdził reżyser Ryszard Bugajski, wstrząsający
„manifest człowieka, który chce być wolny bez względu na cenę, jaką musi zapłacić”. Film, zrealizowany w przeddzień stanu
wojennego, został objęty zakazem rozpowszechniania i premiery doczekał się dopiero w roku 1989.
Ryszard Bugajski
Ur. 1943.
Reżyser, scenarzysta, tłumacz, prozaik (Przyznaję się do winy; Sól i pieprz). Absolwent PWSFTViT w Łodzi i filozofii na UW.
Zadebiutował w 1979 roku zrealizowanym wspólnie z Januszem Dymkiem filmem „Kobieta i kobieta”, ale jego prawdziwym,
w pełni autorskim debiutem stało się zrealizowane w Zespole Filmowym X rozrachunkowe „Przesłuchanie” (1982),
legendarny „półkownik” stanu wojennego, z wielką kreacją Krystyny Jandy. Film, krążący w latach 80. w podziemnym
obiegu wideo, oficjalną premierę miał dopiero w roku 1989. Reżyser przyjechał na nią z Kanady, dokąd wyemigrował po
„aresztowaniu” „Przesłuchania” – jako autor „wrednego, obrzydliwego, antysocjalistycznego i najbardziej antypolskiego
filmu, jaki nakręcono”, w kraju praktycznie nie mógł pracować. Na emigracji zrealizował m.in. kilka odcinków cyklu „Alfred
Hitchcock przedstawia” i „Strefę mroku”. Po powrocie nakręcił wpisujących się w formułę political fiction „Graczy” (1995) i
jedną z części telewizyjnej serii „Święta polskie” - „W kogo ja się wrodziłem? (2001), reżyserował też seriale („Tak czy nie”,
2003) i filmy dokumentalne. Znaczący rozdział jego twórczości to Teatr TV: wśród licznych spektakli jednym z
najważniejszych była głośna „Śmierć rotmistrza Pileckiego” (2006), która, przypominając jedną z najbardziej niezwykłych
postaci polskiej historii, była jednocześnie powrotem reżysera do interesującego go tematu zderzenia jednostki z
destrukcyjnym systemem. Kontynuacją tej tematyki w kinie jest „Generał Nil” (2009) i inspirowany autentycznymi
wydarzeniami „Układ zamknięty” (2013).