zastosowanie metod behawioralnych w pracy z dzieckiem
advertisement
Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie pl. Bema 5, 10-516 Olsztyn tel. +48 89 527 03 46 fax +48 89 527 03 46 e-mail: [email protected] ZASTOSOWANIE METOD BEHAWIORALNYCH W PRACY Z DZIECKIEM PRZEDSZKOLNYM mgr Magdalena Baranowska mgr Anna Uszpolewicz Olsztyn 29.11.2010r. O czym powiemy? zalety metod behawioralnych przykłady metod behawioralnych w pracy indywidualnej i grupowej O czym nie powiemy? teoria behawioryzmu terapia behawioralna recepta na „grzeczne dziecko” Dlaczego metody behawioralne? Terapia behawioralna = modyfikacja zachowań nadrzędnym celem terapii behawioralnej jest pomaganie ludziom w nabywaniu umiejętności funkcjonalnych, które rozwiną ich niezależność. nastawiona jest na modyfikacje lub zmianę określonych zachowań, a nie na rozwiązywanie ukrytych konfliktów lub reorganizację osobowości Trening behawioralny ułatwia radzenie sobie z dziećmi trudnymi (1) Wierson i Forehand (1994) stwierdzili, że nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami w otoczeniu Większość zachowań nieprzystosowawczych jest wyuczona. Można więc się ich oduczyć lub w inny sposób je zmienić dzięki zastosowaniu procedur opartych na uczeniu się. Trening behawioralny ułatwia radzenie sobie z dziećmi trudnymi (2) Metody stosowane w terapii behawioralnej są oparte na różnych technikach uczenia się. Terapia behawioralna zaadoptowała różne wyjaśnienia przyczyn zaburzeń, ale do rozpoczęcia i przeprowadzenia skutecznych oddziaływań nie jest konieczne dokładne wyjaśnienie przyczyn zaburzeń (pamiętać! nie prowadzimy terapii a jedynie stosujemy metody oparte o behawioryzm). Meyer i Cheeeser (1970). kilka nazwisk… W. Wundt (1832-1920) – I laboratorium psychologiczne J.B. Watson (1878-1958) prekursor, który 1913 - każde zachowanie się człowieka jest wyłącznie wynikiem reakcji na bodziec; przybiera postać S - R. I.Pawłow (1849-1904) – warunkowanie klasyczne E.L.Thorndike (1874-1949) prawo efektu: „nagradzane zachowanie będzie się powtarzało częściej” B.F. Skinner (1904-1990) Warunkowanie sprawcze: zachowanie, które się wzmocni ma tendencję do powtarzania się zachowanie ma związek z jego przyczynami Pojęcia i język perspektywy (1) Bodziec – jakakolwiek obiektywnie zdefiniowana sytuacja lub zdarzenie, które jest okazją do reakcji organizmu Reakcja – dowolne zdarzenie behawioralne, którego siłą można manipulować poprzez zmianę poprzedzających ją bodźców i następczych zdarzeń Wzmocnienie – proces, w wyniku którego zmienia się siła reakcji (tj. jej prawdopodobieństwo) w rezultacie warunkowania klasycznego albo instrumentalnego Pojęcia i język perspektywy (2) Warunkowanie klasyczne - proces, w którym początkowo neutralny bodziec warunkowy, poprzez ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga zdolność wywołania reakcji, która występowała tylko na bodziec bezwarunkowy. Warunkowanie instrumentalne – proces rozwijania zachowania, w którym organizm musi wyemitować reakcję zanim pojawi się wzmocnienie (reakcja jest instrumentem do otrzymania wzmocnienia) Modelowanie - uczenie się polegające na obserwowaniu i naśladowaniu zachowania innych osób (wskazane w 1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów agresji). Cele metod behawioralnych Metody behawioralne oparte są na warunkowaniu sprawczym. Mają na celu: zwiększanie zachowań deficytowych poprzez nauczanie podstawowych umiejętności: wykonywanie prostych poleceń, naśladowanie, rozwój mowy lub innych form komunikacji, rozwój zachowań społecznych i samodzielnej aktywności dziecka redukowanie i eliminacja zachowań niepożądanych (agresja, autoagresja, złości) poprzez wygaszanie, wykluczanie (forma przytrzymania) generalizowanie i utrzymanie efektów terapii dotyczy uogólnienie bodźca, reakcji i uogólnienia w czasie Cechy technik behawioralnych są precyzyjnie określone i dają się replikować są dopasowane do konkretnego problemu i konkretnej osoby ich skuteczność jest badana i potwierdzona „metodą naukową” wynik oddziaływań = zmiana w zachowaniu w odniesieniu do stanu początkowego i utrzymanie się tej zmiany wraz z upływem czasu Sukces = Zmiana o 20% Zmiana osiągnięta w ciągu 2 tygodni Zachodzi więc konieczność rozbicia złożonych celów na realne cele krótkoterminowe Nauczanie równoległe (paralel teaching) to równoległe, jednoczasowe przekazywanie wiadomości i umiejętności oraz zasad zachowania na zajęciach zadaniem nauczyciela jest więc nie tylko zrealizowanie programu Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski zachowania pożądane Zachowanie pożądane + pochwała lub nagroda (wzmacnianie) = Zachowanie pożądane + brak uwagi (wygaszanie) = Zachowanie pożądane + kara, konsekwencja = Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski zachowania niepożądane Zachowanie niepożądane + pochwała lub nagroda (wzmacnianie) = Zachowanie niepożądane + brak uwagi (wygaszanie) = Zachowanie niepożądane + brak kary = Zachowanie niepożądane + kara, konsekwencja = 1. Strukturalizacja – elementy (1) strukturalizacja przestrzeni, w której dziecko się porusza np. pomieszczenia, miejsce do pracy, własna szafka na rzeczy osobiste i przybory toaletowe, miejsce do spania organizacja czasu - charakter zajęć i ich kolejność graficzne plany dnia zawierające zdjęcia, obrazki czy piktogramy zaplanowanych w ciągu dnia czynności np. oś czasu, zegar. Strukturalizacja – elementy (2) stałość osób prowadzących przedmioty - jednoznaczność przeznaczenia poszczególnych przedmiotów czy sprzętów. język – wypowiedzi jasne, krótkie, bez zbędnych „ozdobników”, odpowiedni ton, wsparcie gestem, skuteczne wydawania poleceń Jeśli chcemy, by dziecko usiadło, to mówimy: "X siadaj", a nie "Czy mógłbyś X usiąść na tym krześle, bo bardzo cię o to proszę". 6 etapów wydawania skutecznych poleceń Podejdź do dziecka Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu) Wydaj jednoznaczne polecenie w 2 – 3 słowach Poproś dziecko by powtórzyło polecenie Powtórz polecenie tyle razy ile założyłeś, poproś by dziecko je powtórzyło. Dopilnuj jego wykonania (Nie odchodź od dziecka, aż nie skończy!) Strukturalizacja – znaczenie aspekt porządkowy rytmiczność wykonywanych czynności generalizacja umiejętności przewidywalność zdarzeń poczucie stałości poczucie bezpieczeństwa 2. Zasady i normy – różnice (1) Norma Przykładowa zasada Bądź porządny Brudne rzeczy zanoś do kosza. Bądź posłuszny Wykonujesz wszystkie moje polecenia. Bądź miły dla starszych Pomagaj mamie Mów zawsze babci dzień dobry. Sprzątaj zabawki po skończonej zabawie. 2. Zasady porządkują świat (2) 1. Zasady formułujemy krótko (im mniej wyrazów tym łatwiej zapamiętać i powtórzyć) 2. Zasady formułujemy pozytywnie – są wtedy wskazówkami i nie pokazują innych mniej stosowanych sposobów postępowania 3. Dziecko na raz nie przyswaja więcej niż 2 lub 3 zasad. Maksymalnie pamięta o ok. 10. 4. System zasad jest dynamiczny, a nie statyczny. Dopasowujemy go do zmieniającej się rzeczywistości. 5. Trzeba ich dotrzymywać nawet jeśli nie do końca nam się to podoba i chce. 6. Zasady przypominamy tak często, jak jest to potrzebne. 2. Zasady porządkują świat (3) 2. Zasady porządkują świat (4) 2. Zasady porządkują świat Kodeks złości (5) 1 Ja,------------- , mam prawo się złościć . 2 Gdy czuję się zdenerwowany czy zły mogę :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 3 Jednak nie wolno mi : a) Nikogo uderzyć, także siebie b) Niszczyć rzeczy wspólne i innych osób c) -------------------------------------------------------d)--------------------------------------------------------Jeżeli zrobię coś z punktu 3 mogę ponieść konsekwencję . Umówiona konsekwencja……………………………………………… 3. Wzmocnienia pozytywne (1) Pochwały, Pozytywne podsumowanie Pakiet przywilejów Nagroda Ile razy należy pochwalić dziennie dziecko (męża, żonę, szefa)? 3. Pochwała terapeutyczna (za: A.Kołakowski) Dobra pochwała jest: Prawdziwa, czyli sam w nią wierzę Powtarzalna przez innych Pozytywna, czyli nie ma w niej negatywów Przekonywalna, czyli chwalony w nią uwierzy Pochwalna, czyli bez wychowywania Polukrowana, czyli bez krytykowania Poważna, czyli bez żartu i ironii Pokazująca, co konkretnie się na spodobało 3. Zakazane słowa (za: A.Kołakowski) Tym razem dobrze Ci poszło W końcu udało Ci się skończyć zadanie Dzisiaj dobrze wykonałeś zadania Zrobiłeś to prawie tak dobrze jak brat O, wreszcie masz dobrą notatkę Nareszcie zacząłeś pracować Tylko 2 razy w tym tygodniu byłeś spóźniony Synku, aż 2 razy w tym tygodniu pościeliłeś łóżko O! Jakie postępy poczyniłeś?! Widzisz, jak chcesz to potrafisz Mógłbyś tak zawsze pomagać mamusi Całkiem nieźle to wykonałeś Widzisz, starasz się i to zadanie wyszło Ci prawie dobrze 3. Pochwała opisowa (za: A.Kołakowski) Opis tego co widzę + nazwa cechy + nazwanie uczuć Ustawiliście się w parach – pamiętacie o zasadach, to miłe Kredki, kartki, wycinanki na stolikach – to się nazywa przygotowanie do pracy, jestem z was dumna Zabawki odłożone na swoje miejsce – jesteś porządkowy 3. Przywileje (1) Bez pakietów przywilejów trudno będzie wprowadzić system konsekwencji Odpowiednio rozbudowany system przywilejów motywuje dziecko do spełniania zasad Pakiety przywilejów powinny pozostawiać lekki niedosyt Dostajemy je za przestrzeganie zasad W przypadku młodszych dzieci odnawia się co rano Można je odbierać jako jeden z elementów konsekwencji 3. Przywileje – przykłady (2) Pieczątki na rysunkach Gry stolikowe Pani opowiada anegdoty Prowadzenie rozgrzewki zgodnie z listą obecności … 3. Nagroda (1) Działa motywująco, zachęca do wykonania trudnego zadania. Jest mocno związana z pakietem przywilejów Jest to metoda bardzo często stosowana do wzmacniania lub tworzenia nowych zachowań Dostajemy je za dodatkowe zobowiązania Dobrze, aby z inicjatywą zdobycia nagrody wychodziło dziecko 3. Nagroda (2) Natychmiastowa – umówiona od razu i wypłacona wtedy kiedy dziecko na nią zapracuje, zdwoi przyjemność z jej otrzymania Namacalna i określona – nie ma niedomówień jaka ma być, ma swoją wielkość, wymiar, czas Proporcjonalna do wysiłku dziecka – nie ma być przekupstwem, a jedynie osłodą a włożony trud Dawana konsekwentnie – zawsze gdy dziecko na nią zasłuży Atrakcyjna – upragniona przez dziecko 3. Nagroda (3) nagrody materialne czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym uzyskanie przywileju zwolnienie z obowiązku „luksusowy” „zakazany owoc” – pozwolić dziecku robić to, co najbardziej lubi i co jest zazwyczaj przez dorosłych ograniczone 3. Nagroda (4) Plus Naklejka, plakietka, dyplom dnia itp. Zwolnienie z jednego przykładu Zabawa na końcu zajęć Pierwsza lub ostatnia para Idę z panią za rękę Możliwość bycia asystentem nauczyciela 3. Klasyczny system żetonowy (1) Możliwość zastosowania już w wieku przedszkolnym Jego celem jest zwiększenie częstości pożądanych zachowań, które pojawiają się za rzadko lub nie pojawiają się wcale Jeżeli przyznajemy żeton to nie odbieramy go później, nawet jeśli pojawił się nie związany z programem problem 3. Klasyczny system żetonowy (2) Wszystkie zamalowane małpki oznaczają wycieczkę do kina Wycieczka do kina: •Odkładanie zabawek na miejsce po skończonej zabawie •Wychodzenie w parach na podwórko 3. Równowaga = niewielka przewaga pracy na pozytywach Pozytywne wzmocnienia Zasady i konsekwencje 4. Kara? (1) stosujemy ją, kiedy czujemy się źli i bezsilni, kiedy chcemy odreagować czy zemścić się za swój wstyd, strach i gniew. jest zrobieniem przykrości, żeby uniknąć pewnej sytuacji w przyszłości. karzemy czasem po to, żeby udowodnić, kto tu rządzi i kto jest górą. może być skuteczna, ale rodzi gniew, strach, chęć odwetu. może także wzmocnić pewne zachowania. Zmniejsza poczucie odpowiedzialności za zachowanie u naszych dzieci. informuje czego nie robić, ale nie wskazuje preferowanego zachowania 4. Konsekwencje nie są formą zemsty, czy odreagowania. to, że się pojawiają nie zależy od naszego humoru, a od zachowania dziecka są stałym elementem porządkującym życie. Jeśli przekroczy się pewne zasady trzeba być przygotowanym, że wiąże się to z pewną ceną mogą nie podobać się dzieciom, ale z czasem nie wywołują silnego gniewu czy buntu 4. Zamiast karania 1. Wskaż jak powinno się zachować, zanim zdąży zrobić coś nie tak. 2. Wyraź ostry sprzeciw bez oskarżania. 3. Wyraź swoje uczucia i oczekiwania. Oceniaj zachowanie dziecka, a nie dziecko. 4. Pokaż, jak naprawić zło. Także to wyrządzone przypadkiem. 5. Daj dziecku możliwość wyboru. 6. Jeśli jest to potrzebne- działaj. I to zdecydowanie. 7. Pozwól ponieść konsekwencje złego zachowania. 8. Nie słuchaj protestów, udawaj, że nie słyszysz krzyków niegrzecznych słów. 9. Spokojnie powtórz polecenie kilkakrotnie. 10.Odeślij go do bezpiecznego, cichego nudnego miejsca np. na 4 minuty, aż przestanie płakać. 4. Ważne przypomnienie Konsekwencja dotyczy zawsze i dziecko, i dorosłego Z samej zasady konsekwencja jest trudna i czasochłonna także dla dorosłego Upewnij się, że dziecko wie i rozumie, które zachowania będą powodować „koszty” 4. Rodzaje konsekwencji - przykłady Zabranie przywileju Zabranie uwagi Konsekwencje naturalne Konsekwencja cykająca Time Out, czyli odesłanie w nudne miejsce np. I Przygotuj nudne miejsce II powiedz dziecku, co zrobisz gdy pojawi się niewłaściwe zachowanie III gdy się pojawi TZ zdecydowanie podnieś palec i powiedz RAZ IV Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz DWA V Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz TRZY, PRZERWA VI Zastosuj TIME OUT 4.Time Out – karna myszka 4. Krzesło przemyśleń Zdjęcie – kącik ciszy Inne metody - kącik złości Przypominajki Przypominajki Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ
