Kształtowanie się równowagi na rynku pieniężnym
advertisement
Stanisław Rudolf Polityka pieniężna w unii walutowej 1. Kształtowanie się równowagi na rynku pieniężnym W sposób najbardziej ogólny rynek finansowy oznacza wszelkie operacje związane z obrotem środkami finansowymi. Stanowi on rodzaj pomostu między tymi, którzy poszukują środków finansowych oraz tymi, którzy środkami takimi dysponują i wyrażają zgodę na ich czasowe udostępnienie za określoną opłatą. W literaturze spotkać można różne podziały rynku finansowego, w zależności od zastosowanych dla tego podziału kryteriów. Najczęściej jest to kryterium czasu oraz kryterium celu. Przy wykorzystaniu pierwszego z nich za podstawę podziału przyjmuje się czas dysponowania środkami przez poszczególne podmioty. Za podstawę podziału przy kryterium celu przyjmuje się cel na jaki przeznaczone są środki pieniężne (na inwestycje, na działalność produkcyjną czy podobną). Kryteria te nie są zbyt ostre. Rynek finansowy podzielić można na rynek pieniężny oraz rynek kapitałowy. Rynek pieniężny obejmuje rynek operacji i kredytów krótkoterminowych z terminem realizacji do jednego roku. Na tym rynku podmioty mogą uzyskać środki finansowe emitując obligacje czy zaciągając krótkookresowe kredyty w bankach. Rynek pieniężny umożliwia wykorzystanie wolnych środków pieniężnych zarówno w bankach jak i instytucjach niebankowych. Rynek kapitałowy natomiast, to rynek kredytów średnio- i długoterminowych przeznaczonych na inwestycje. Na rynku tym ważne miejsce zajmuje kupno i sprzedaż akcji. Można go podzielić na pierwotny (sprzedaż nowych papierów wartościowych) oraz wtórny (obrót wcześniej wyemitowanymi papierami wartościowymi). Równowaga na rynku pieniężnym oznacza, że wielkość realnych zasobów pieniężnych jest równa zapotrzebowaniu na pieniądz. Na równowagę na tym rynku wpływają więc czynniki określające z jednej strony podaż pieniądza, z drugiej zaś popyt na pieniądz. Do czynników określających podaż pieniądza należą przede wszystkim: stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa oraz operacje otwartego rynku. Znajdują się one w gestii banku centralnego, stąd posiada on zasadniczy wpływ na podaż pieniądza. Wśród 1 czynników wpływające na popyt na pieniądz wymienić można takie motywy jak: transakcyjny, przezornościowy oraz spekulacyjny, ale także: zmiany stopy procentowej, zmiany dochodu narodowego oraz cen. Równowagę na rynku pieniężnym przedstawiono na rys. 1. Krzywa Dp oznacza popyt na pieniądz. Z jej kształtu wynika, że popyt na pieniądz zależy od wysokości stopy procentowej i posiada nachylenie ujemne. Krzywa podaży Sp ma kształt pionowy, co oznacza, że bank centralny utrzymuje podaż pieniądza na stałym poziomie. Obie te krzywe przecinają się w punkcie A przy stopie procentowej równowagi Ro. W punkcie tym realny popyt na pieniądz jest równym poziomowi zasobów pieniężnych. Biorąc pod uwagę niezależność podaży od stopy procentowej, poziom równowagi będzie zależał od wpływu stopy procentowej na popyt. Rys. 1. Równowaga na rynku pieniężnym Przyjmijmy obecnie, że istnieje równowaga na rynku pieniężnym jak na rys. 1. Przyjmijmy dalej, że bank centralny, ze względu na spodziewaną recesję, zdecydował o zwiększeniu podaży pieniądza (np. przy wykorzystaniu operacji otwartego rynku) do poziomu S1 (rys. 2.). Wzrost podaży spowodował przesunięcie równowagi do punktu C, przy stopie procentowej równej R1. Niższa stopa procentowa spowoduje wzrost rentowności podejmowanych inwestycji, a więc i wzrost wydatków inwestycyjnych, co zaowocuje ożywieniem gospodarki. 2 Rys. 2. Wpływ podaży pieniądza na równowagę na rynku pieniężnym 2. Istota polityki pieniężnej Rynek pieniężny, jak wspominaliśmy, to rynek krótkoterminowych zasobów finansowych z terminem realizacji do jednego roku. Jest on częścią rynku finansowego, który najczęściej dzieli się na pieniężny i kapitałowy. Rozważania nt. istoty polityki pieniężnej rozpoczniemy od struktury celów polityki pieniężnej. Cele te podzielić można na: finalne, pośrednie oraz operacyjne. Cele te mogą się różnić dość zasadniczo w zależności od analizowanego ujęcia. I tak: W ujęcie keynesowskim cele te sformułować można następująco: Cele finalne – wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie Cele pośrednie – ukształtowanie się na rynku długookresowej stopy procentowej równowagi (rynkowa stopa procentowa równa krańcowej produktywności kapitału) Cele operacyjne – oddziaływanie banku centralnego na stopy procentowe w bankach komercyjnych (z wykorzystaniem narzędzi polityki pieniężnej) 3 W ujęciu tym brak zadawalających metod do ustalania pożądanej długookresowej stopy procentowej W ujęcie monetarystycznym cele te określa się następująco: Cele finalne – stabilność cen. W długim okresie powinno to sprzyjać wzrostowi gospodarczemu oraz stabilizacji koniunktury i zatrudnienia Cele pośrednie - kształtowanie podaży pieniądza wyrażonej w postaci jednego z agregatów monetarnych (M1, M2, M3) Cele operacyjne – kształtowanie wielkości rezerwowego pieniądza banku centralnego (tzw. bazy monetarnej). Wpływa ona na podaż pieniądza w gospodarce i na poziom cen W ujęciu koncepcji stabilności kursu walutowego (tzw. cel kursowy) cele te definiuje się następująco: Cele finalne – stabilny kurs waluty w stosunku do głównych walut zagranicznych bądź wybranej waluty (np. dolar, euro) Cele pośrednie – utrzymanie na określonym poziomie salda należności i zobowiązań netto Cele operacyjne – kształtowanie rezerw dewizowych państwa i kursu walutowego poprzez zakup bądź sprzedaż walut obcych przez bank centralny W ujęciu koncepcji bezpośredniego celu inflacyjnego cele te określa się jako: Cele finalne – utrzymanie stabilności cen Cele pośrednie – odstąpienie od określania wielkości agregatów monetarnych (M1, M2, M3). Ogłaszanie wielkości założonego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (ewentualnie dopuszczalnych odchyleń) Cele operacyjne - Przedstawianie rządowi i społeczeństwu okresowych raportów nt. realizacji celu inflacyjnego W polityce pieniężnej często wykorzystywane jest pojęcie miar pieniądza. W sposób ogólny wyróżnić tu można: 4 Podejście transakcyjne Podejście płynnościowe W podejściu transakcyjnym za pieniądz uznaje się wszystko to co w sposób natychmiastowy może być wykorzystywane jako środek płatniczy przy dokonywaniu zakupów. Jest to pieniądz gotówkowy oraz środki na bieżących rachunkach bankowych (a vista, czekowych), które mogą służyć do natychmiastowego regulowania należności. W podejściu płynnościowym funkcje pieniądza pełnić mogą również inne aktywa posiadające odpowiednią płynność. Płynność ta maleje w następującej kolejności: gotówka, depozyty a vista, depozyty terminowe, bony skarbowe, obligacje, inne papiery wartościowe, aktywa niefinansowe (samochody, domy, grunty itp.). O stopniu płynności decyduje możliwość ich zamiany na pieniądz transakcyjny. Przejdziemy obecnie do krótkiego omówienia wspominanych już agregatów pieniężnych. Wyróżnić można następujące agregaty: Pieniądz banku centralnego (M0) Pieniądz transakcyjny (M1) Agregat pieniężny (M2) Agregat pieniężny (M3) Pierwszy z wymienionych agregatów to pieniądz banku centralnego (M0). Nazywany jest bazą monetarną lub pieniądzem wielkiej mocy. Obejmuje gotówkę w obiegu (banknoty, monety) oraz środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym (rezerwy obowiązkowe, rezerwy dobrowolne). Bank centralny może bezpośrednio kształtować wysokość M0. Drugi z tych agregatów, to pieniądz transakcyjny (M1). Obejmuje on aktywa możliwe do natychmiastowego wykorzystania dla realizowanych transakcji czy płatności. Jest to agregat o najwyższym stopniu płynności. Obejmuje wartość banknotów i monet w obiegu, a także stan środków pieniężnych ludności i podmiotów gospodarczych na rachunkach bieżących. Kolejny agregat pieniężny to M2, który obejmuje agregat pieniężny M1, depozyty krótkoterminowe, środki na rachunkach oszczędnościowych oraz weksle i bony pieniężne o charakterze krótkoterminowym. Jest to agregat o mniejszej płynności niż M1. Ostatni z wymienionych agregatów pieniężnych to agregat M3, który obejmuje wielkość agregatu M2, depozyty, obligacje oraz inne papiery wartościowe średnio- i długoterminowe. Jest to najmniej płynna kategoria pieniądza. 5 3. Cele i zadania polityki pieniężnej Unii Gospodarczej i Walutowej Dalsze rozważania rozpoczniemy od ogólnej charakterystyki europejskiego rynku pieniężnego. Jest to część europejskiego rynku finansowego, blisko związana z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC). Rynek ten ma na celu ochronę banków przed niewypłacalnością. Jest rynkiem rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państw Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Jego funkcjonowanie wynika z istnienia podmiotów z nadmiarem pieniądza oraz podmiotów z jego niedoborem. Rynek ten jest głębszy i bardziej płynny niż rynki narodowe. Umożliwia sprawny przebieg unifikacji rynku, na co wpływa jedna waluta oraz nowy system przekazywania płatności. Przejdźmy obecnie do zaprezentowania istoty polityki pieniężnej unii walutowej. Polityka ta jest realizowana przez EBC. Jej istota polega na tym, że tworzy ona ogólne ramy środowiska pieniężnego do prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie tworzy stabilne warunki dla takiej działalności. Powstające w ten sposób uwarunkowania sprzyjają trwałemu wzrostowi gospodarczemu oraz tworzeniu miejsc pracy. Ważne miejsce w tej polityce stanowi jej cel, który określony został w Traktacie z Maastricht i polega na utrzymaniu stabilności cen. Cel ten określono jako przeciętny roczny wzrost cen w średnim okresie poniżej 2%. Uznano bowiem, że długookresowa stabilność cen może najlepiej wspierać wzrost zatrudnienia i stabilność dochodów. Średnioterminowa stabilność cen sprzyja natomiast oszczędzaniu, decyduje o właściwej alokacji oszczędności, oraz prowadzi do wzrostu efektywności inwestycji. Przyczynia się w rezultacie do przyspieszenia wzrost gospodarczy oraz wysokiego poziomu zatrudnienie. Przyjęcie strategii bezpośredniego celu inflacyjnego ma wiele zalet, chociaż część autorów kwestionuje jego wysokość na poziomie 2%. Do zalet zaliczyć należy jasno określony i zrozumiały cel polityki pieniężnej, przejrzystość i czytelność strategii, co ułatwia weryfikację jej skuteczności oraz większa elastyczność w stosowaniu instrumentów polityki pieniężnej, polegającą m.in. na tym, że nie musi realizować celów pośrednich. Kwestionowanie celu inflacyjnego na poziomie 2% wynika m.in. stąd, że ceny nie uwzględniają poprawy jakości produktów. Często bowiem ceny produktów nie ulegają zmianie, chociaż ich jakość znacznie się poprawia. Autorzy ci twierdzą, że inflację można 6 uznać za zerową, jeśli wynosi od 0,5 -1,5%. Stąd cel inflacyjny powinien być określony na poziomie 2,5 – 3,5%. Europejski Bank Centralny nie ogranicza się jednak do uwzględniania w polityce pieniężnej jedynie celu inflacyjnego. Uwzględniany jest również cel pośredni, dotyczący docelowego poziomu oraz zakresu wahań agregatu pieniężnego M3. Przyjęto, że roczne tempo wzrostu M3 powinno wynosić 4,5%. Pozwala to na wywieranie wpływu na kształtowanie się cen poprzez zmiany agregatu pieniężnego. Ważną rolę w prowadzeniu polityki pieniężnej odgrywa Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Do niego należy formułowanie i realizacja polityki monetarnej, prowadzenie polityki emisyjnej czy przeprowadzanie operacji dewizowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki monetarnej. ESBC decyduje również o przechowywaniu oficjalnych rezerw państw członkowskich i zarządzaniu nimi, a także o tworzeniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych. Dodajmy, że ESBC nie posiada osobowości prawnej i jest zarządzany przez organy decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego takie jak: Rada Zarządzająca, Zarząd oraz Rada Generalna. W skład Rady Zarządzającej wchodzi Zarząd oraz prezesi banków centralnych. Do jej obowiązków należy formułowanie założeń polityki monetarnej oraz określanie pośrednich celów polityki monetarnej. Rada określa poziom i strukturę podstawowych stóp procentowych oraz wysokość rezerwy dewizowej. Przygotowuje również wytyczne dla realizacji podjętych decyzji. 4. Narzędzia i instrumenty polityki pieniężnej W sposób ogólny narzędzia polityki pieniężnej podzielić można na narzędzia o charakterze administracyjnym oraz narzędzia o charakterze rynkowym. Do pierwszych z nich zalicza się rezerwę obowiązkową, która jest nieoprocentowana i gromadzona na rachunku w banku centralnym. Służy regulowaniu potencjału kredytowego banków komercyjnych i w sposób istotny wpływa na kreację pieniądza bankowego. Wymienić tu należy również pułapy i limity kredytowe. Służą one ograniczaniu przez bank centralny wielkości środków pieniężnych pozostających do dyspozycji kredytobiorców. Do narzędzi o charakterze administracyjnym należą również blokady środków. Jest to nakładany na banki obowiązek 7 utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w relacji do udzielonych pożyczek (może to dotyczyć również dewiz). Do narzędzi o charakterze rynkowym należą operacje otwartego rynku, polegające na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych. W operacjach tych biorą udział zarówno banki jak i inne instytucje oraz osoby fizyczne. Jest to najważniejszy instrument polityki pieniężnej EBC. Do narzędzi tych należy również redyskonto weksli. EBC musi bowiem kupować weksle od banków komercyjnych, jeśli tylko odpowiadają kryteriom. Czasem stosowane są różnego rodzaju ograniczenia w skupie weksli. Instrument ten traci na znaczeniu. Wymienić tu należy również kredyt lombardowy, udzielany bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje itp.). Zwykle są to kredyty udzielane na okres do 3 miesięcy. Służą do wspierania bieżącej płynności płatniczej banków. W dalszych rozważaniach omówimy szerzej takie narzędzia polityki pieniężnej jak: różne odmiany operacji otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe oraz stopę rezerw obowiązkowych. Rozważania rozpoczniemy od operacji otwartego rynku. Operacje te mają na celu kształtowanie płynności sektora bankowego i finansowego oraz zdolność banków do kreacji pieniądza. Celem takim jest również oddziaływanie na poziom stóp procentowych czy sygnalizowanie kierunku zmian polityki pieniężnej. Należy do nich także wpływanie na kierunek oczekiwań inflacyjnych oraz zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego. Wymienić można wiele kategorii operacji otwartego rynku do których należą: Główne operacje refinansowe – o charakterze krótkoterminowym (okres wymagalności – dwa tygodnie). Przeprowadzane raz w tygodniu. Najbardziej istotne narzędzie zwiększania płynności sektora finansowego Długookresowe operacje finansowe – (trzymiesięczne), przeprowadzane raz w miesiącu. Źródło dodatkowego zasilania banków komercyjnych w płynne środki Operacje refinansowe precyzyjnego dostrajania – realizowane na ad hoc ustalanych zasadach, uwzględniających bieżące okoliczności i istniejącą sytuację. Dają możliwość łagodzenia skutków nieoczekiwanych fluktuacji płynności sektora finansowego 8 Operacje strukturalne – nakierowane na zmianę długofalowej pozycji płynności sektora finansowego. Mogą to być zarówno działania zwiększające płynność jak i działania redukujące płynność Drugi z wymienionych instrumentów polityki pieniężnej, to operacje depozytowokredytowe. Są one przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych. Stanowią one możliwość deponowania w EBC krótkoterminowych (jednodniowych) nadwyżek środków płynnych na korzystnych warunkach. Należy do nich również udzielanie bankom krótkoterminowego kredytu pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy) dla podtrzymania płynności. Dodajmy że z reguły oprocentowanie kredytu lombardowego jest wyższe niż oprocentowanie depozytów. Kolejny instrument, to stopa rezerw obowiązkowych. Polega on na nakładaniu przez EBC na instytucje kredytowe obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej na rachunkach w narodowych bankach centralnych. Działania takie mają na celu ograniczenie podaży pieniądza, zmniejszenie płynności sektora bankowego i zwiększenie jego wrażliwości na działania stabilizacyjne ze strony EBC wobec rynku pieniężnego. Instrument ten amortyzuje krótkookresowe wahania płynności. Wysokość stopy rezerw obowiązkowych określa Rada Zarządzająca EBC i kształtuje się ona na poziomie 1.5 – 2,5%. Rezerwy te są oprocentowane według stopy procentowej ustalonej przez EBC. Do głównych instrumentów rynku pieniężnego należy zaliczyć: Bony skarbowe Certyfikaty depozytowe Papiery komercyjne Bony skarbowe, to podstawowe krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez Skarb Państwa dla sfinansowania deficytu budżetowego, z terminem realizacji do jednego roku. Inwestorzy wykorzystują je do regulowania własnej płynności. Certyfikaty depozytowe, to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez banki na okaziciela, (do 12 miesięcy). Natomiast papiery komercyjne, to niezabezpieczone lub zabezpieczone skrypty dłużne na okaziciela o określonym terminie wykupu (z terminem realizacji 2 – 270 dni), emitowane przez podmioty gospodarcze oraz banki. 9 5. Polityka kursowa w strefie EURO Celem polityki kursowej, podobnie jak polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności cen. Prowadzenie polityki kursowej nie należy jednak wyłącznie do EBC, chociaż jego wpływ na tę politykę trudno przecenić. W określaniu kursu walutowego biorą również udział ministrowie gospodarki oraz ministrowie finansów krajów strefy EURO wchodzący w skład Rady ECOFIN. Na wysokość tego kursu wpływać może także, ale w sposób pośredni Komisja Europejska poprzez udzielanie rekomendacji. Należy jednak dodać, że EBC może się przeciwstawić Radzie ECOFIN, jeśli jej polityka jest sprzeczna z celami stabilizacji cen. Świadczy to o kluczowej roli EBC w ustalaniu takiego kursu. Przy ustalaniu takiego kursu walutowego strefa EURO traktowana jest jako całość. Poszczególni członkowie tej strefy nie prowadzą bowiem własnej polityki kursowej. Oznacza to, że przyjęte przez w/w organy ustalenia co do wysokości kursu są obowiązujące dla wszystkich wchodzących w skład tej strefy krajów. Wskazać można trzy następujące rodzaje polityki kursowej Eurolandu: Politykę kursową prowadzoną w stosunku do państw spoza UE Politykę kursową wobec państw UE znajdujących się poza strefą EURO Politykę dotyczącą zarządzania rezerwami walutowymi krajów Eurolandu Polityka kursowa w stosunku do państw spoza UE nie została precyzyjnie określona, co daje znaczną swobodę w/w organom w ustalaniu takiego kursu. Jest to kurs płynny, co pozwala EBC na prowadzenie skutecznej polityki pieniężnej. Swoboda ta wynika również z faktu, że nie zawarto umów międzynarodowych dotyczących wymiany EURO na inne waluty spoza UE. Możliwość zawierania takich umów przewiduje Traktat. Mogą być one zawierane zarówno z inicjatywy EBC jak i Komisji Europejskiej. Warto tu wspomnieć o jedynej jak do tej pory wykładni Rady Europejskiej z 1997 r. dotyczącej kursów walutowych. Czytamy w niej, że kursu wymiany EURO nie należy traktować jako celu samego w sobie, ale jako rezultat sytuacji gospodarczej i politycznej w tym obszarze. Mogą być formułowane wytyczne dotyczące polityki kursowej, ale należy tego unikać. Jeśli jednak zostaną sformułowane, to powinny one respektować niezależność EBC. Brak tego rodzaju 10 wytycznych, czy szerzej, celu kursowego sprawił, że interwencje EBC podejmowane były bardzo rzadko. Polityka kursowa prowadzona jest również wobec państw UE spoza EURO. Polega ona głównie na zarządzaniu mechanizmem kursowym ERM II. Jest to podobny mechanizm jaki funkcjonował do 1999 r. w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Zasady funkcjonowania ERM II zatwierdziła Rada Europejska w 1997 r. w Amsterdamie. Mechanizm ten funkcjonuje na zasadzie porozumienia między EBC i narodowymi bankami spoza strefy EURO. Głównym jego celem jest powiązanie systemów finansowych wszystkich krajów UE ze wspólną walutą. Powiązania te oparte zostały na dwustronnych uzgodnieniach z pasmem wahań +/- 15%. Pasmo to może ulec zawężeniu w stosunku do danego kraju, jeśli procesy konwergencji przebiegają w nim prawidłowo. Jeśli kurs waluty zbliża się do dopuszczalnej granicy, banki centralne państw członkowskich rozpoczynają interwencję w sposób automatyczny. Trzeci z wymienionych rodzajów polityki kursowej dotyczy zarządzania rezerwami walutowymi strefy EURO. Celem tej polityki jest gromadzenie środków potrzebnych do przeprowadzenia ewentualnej interwencji walutowej. Środki te to: EURO, złoto, dolary USA oraz jeny japońskie. Zarządzanie rezerwami powinno się odbywać w taki sposób, aby w każdej chwili EBC dysponował płynnymi zasobami niezbędnymi dla przeprowadzenia interwencji walutowej. Dlatego też przy inwestowaniu rezerw EBC powinien przestrzegać takich zasad jak płynność i bezpieczeństwo. 6. Główne problemy polityki pieniężnej Jednym poważniejszych problemów utrudniających realizację polityki pieniężnej są pojawiające się okresowo szoki w gospodarce. Ogólnie podzielić je można na szoki asymetryczne oraz szoki symetryczne. Analizę rozpoczniemy od wpływu szoków asymetrycznych na politykę EBC. Wpływ ten analizować będziemy na przykładzie dwóch krajów: Francji i Niemiec. Załóżmy, że Francja rozwija się szybko, czego przejawem jest spadek bezrobocia, zaś Niemcy przeżywają recesję, co ujawnia się w postaci wzrostu bezrobocia. Załóżmy dalej, że jest to tzw. czysty szok asymetryczny, co oznacza, że szok pozytywny jest dokładnie równoważony przez szok negatywny. Prezentację graficzną przedstawiono na poniższym rysunku. 11 Rys. 3. Przykład szoku asymetrycznego Zastanówmy się obecnie, jakie to może mieć konsekwencje dla polityki pieniężnej. Jak pamiętamy do głównych zadań EBC należy stabilizacja cen oraz stabilizacja gospodarki. W sytuacji szoku asymetrycznego EBC dokonuje agregacji tych zdarzeń. Zmienne makroekonomiczne w krajach UGW takie jak inflacja czy bezrobocie, nie ulegną zmianie. Nie wystąpi więc potrzeba zmiany polityki pieniężnej. Wystąpią natomiast zmiany w poziomie bezrobocia w wymienionych krajach. W Niemczech bezrobocie wzrośnie do poziomu U1, a więc będzie wyższego niż gdyby wystąpiła interwencja banku centralnego (U2). Odwrotna sytuacja wystąpi we Francji. Wynika z tego, że w sytuacji czystych szoków asymetrycznych EBC nie posiada możliwości stabilizacyjnych (możliwości bliskie zeru). Bezrobocie (i produkcja) w poszczególnym kraju zmienia się nie wokół ścieżki wzrostu, ale wzdłuż linii poziomej. W praktyce częściej mamy do czynienia z szokami symetrycznymi. W tym przypadku zmiany w obu krajach zachodzą w tym samym kierunku. Oznacza to, że krótkookresowa krzywa Philipsa w obu krajach przesuwa się w górę. W rezultacie EBC postrzega wzrost bezrobocia w całej UGW. Dla utrzymania tendencji wzrostowych i stabilizowania gospodarki, EBC rozpocznie działania w ramach ekspansywnej polityki pieniężnej. W takiej sytuacji polityka pieniężna EBC będzie miała taki sam skutek jak wcześniej polityka banku centralnego w poszczególnych krajach. W sposób graficzny sytuację taką przedstawiono na poniższym rysunku. 12 Rys. 4. Przykład szoku symetrycznego Spróbujmy określić obecnie, jaka jest efektywność polityki pieniężnej EBC. Efektywność ta jest zróżnicowana i zależy od tego czy mamy do czynienia z szokiem symetrycznym czy z asymetrycznym. W praktyce zawsze występuje jakaś kombinacja tych szoków. Wynika z tego, że wpływ EBC na stabilizację gospodarki danego kraju jest ograniczony. Oznacza to jednocześnie, że jeśli poszczególne kraje UGW nie dysponują odpowiednimi elastycznymi systemami dostosowawczymi, to w przypadku szoków asymetrycznych ich udział w unii walutowej może być bardzo kosztowny. Rozważmy jeszcze wpływ szoków popytowych i podażowych na realizację celu inflacyjnego przez EBC. Analizę rozpoczniemy od szoku popytowego. Szok te oznacza gwałtowny wzrost popytu, przy niezmienionej podaży, a więc prowadzi do znacznej przewagi popytu nad podażą. W rezultacie pojawia się presja inflacyjna. Dla jej ograniczenia EBC będzie stosował restrykcyjną politykę pieniężną. W rezultacie nowa krzywa popytu wróci do poprzedniego położenia. Również ceny i produkcja wrócą do poprzedniego położenia. Sytuację tą przedstawiono na poniższym rysunku. 13 Rys. 5. Szok popytowy W przypadku szoku podażowego obserwujemy spadek produkcji i wzrost cen. Podejmowane przez EBC działania prowadzić będą do obniżenia popytu globalnego. W rezultacie ceny ustabilizują się przy niższym poziomie produkcji. Jeśli działania EBC będą realizowane w sposób stopniowy, to można w ten sposób uniknąć dużych spadków produkcji. Rys. 6. Szok podażowy 7. Skuteczność polityki pieniężnej Unii Gospodarczej i Walutowej Spróbujmy obecnie określić, jakie czynniki decydują o skuteczności polityki pieniężnej. Skuteczność ta zależy w znacznej mierze od szybkości oraz, zakresu i intensywności transmisji impulsów polityki pieniężnej z banku centralnego do gospodarki. Szybkość ta jest 14 w poszczególnych krajach zróżnicowana i waha się od jednego miesiąca w Holandii, do 6 miesięcy w większości krajów. Szybkość i głębokość reakcji na impulsy polityki pieniężnej zależy również od rozwoju instrumentów rynków finansowych oraz form i mechanizmów ich zasilania w środki finansowe. Jest to przyczyna znacznego zróżnicowanie w poszczególnych krajach. Dodać tu należy, że na rozwój i integrację rynków finansowych, a także na przyspieszenie wspomnianych reakcji pozytywny wpływ wywiera wprowadzenie wspólnej waluty. Skuteczność polityki pieniężnej była znaczna przy osiąganiu celu inflacyjnego. W całym praktycznie okresie funkcjonowania Unii Walutowej rzadko przekraczano granicę 2% wzrostu cen. W 1999 r. ceny wzrosły jedynie o 1%. W 2000 r. granicę tę co prawda przekroczono, bowiem ceny wzrosły o 2,8%, ale spowodowane to zostało gwałtownym wzrostem cen ropy naftowej o 600%. W latach 2001 – 2005 inflacja utrzymywała się na poziomie zbliżonym do 2,2%. Znaczne przyspieszenie wzrostu cen nastąpiło w 2008 r., w którym inflacja osiągnęła poziom najpierw 3,2%, a następnie 4%. W kolejnym roku zanotowano zerowe tempo wzrostu cen, zaś w niektórych krajach wystąpiło zjawisko deflacji. W ostatnich latach tempo wzrostu cen jest bardzo niskie i utrzymuje się poniżej 1%. Pozytywnie należy ocenić również wpływ polityki pieniężnej na rezultaty ekonomiczne UGW. W latach 2000 – 2001 stopa wzrostu gospodarczego kształtowała się na wysokim poziomie i wynosiła 3,5%. Systematycznie rosło zatrudnienie, bo w tempie około 2% rocznie. Zmniejszał się deficyt budżetowy. Zaobserwować było można również podwyższanie się poziomu dyscypliny makroekonomicznej. Europejski Bank Centralny skutecznie reagował na zmiany sytuacji gospodarczej, obniżając bądź podwyższając stopy procentowe. Duże znaczenie w usprawnianiu polityki pieniężnej miało wprowadzenie systemu TARGET. Jest to transeuropejski, zautomatyzowany, błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym, który wprowadzony został 1 stycznia 1999 r. System ten integruje krajowe systemy rozliczeń dużych transakcji i transferu płatności w krajach UGW. Jego celem jest zapewnienie warunków dla sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania systemu rozliczeń pieniężnych i płatności. W 2007 r. wszedł w życie ulepszony TARGET II. Narodowy Bank Polski stosuje go od 2008 r. Polityka pieniężna Unii Walutowej przyczyniła się również do wzrostu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego. Cel ten osiągnięto poprzez udział EBC w 15 opiniowaniu wszelkich aktów prawnych dotyczących gospodarowania przez banki powierzonymi depozytami. Przyczynił się do tego również systematyczny monitoring i analiza sytuacji na rynku bankowym (zachowanie płynności, wypłacalności, potencjalnych zagrożeń itp.), a także organizowanie współpracy między instytucjami odpowiedzialnymi za regulacje i nadzór bankowy w UE. Rezultatem tej polityki jest również znaczne zwiększenie niezależności banków centralnych w takich krajach jak Hiszpania, Francja, Włochy czy Wielka Brytania. Nadal jednak władze krajowe utrzymują nad nimi kontrolę. Źródła: 1. Baka W., Bankowość europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. 2. Bukowski S. Strefa EURO. Perspektywy rozszerzenia o Polskę i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 3. De Grauwe P., Unia walutowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003. 4. Mazur M.M., Mazur J.M., Europejski Bank Centralny a rozszerzenie Unii Europejskiej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2007. 5. Mechanizm funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2013. 6. Oręziak L., EURO nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 7. Proczek M., Polityka monetarna w strefie EURO, „Bank i Kredyt”, 2008, nr 6. 8. Pszczółka I., EURO a integracja europejskich rynków finansowych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2006. 16
