7. realizacja polityki ekologicznej gminy liszki w latach 2008 – 2011
advertisement
Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ......................................................................................................................... 3 2. PODSTAWA FORMALNO – PRAWNA OPRACOWNIA.................................... 5 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY LISZKI .............................................................. 7 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 4. POŁOŻENIE, LUDNOŚĆ I UŻYTKOWANIE TERENU ..................................................... 7 INFRASTRUKTURA I GOSPODARKA .......................................................................... 9 TURYSTYKA I REKREACJA..................................................................................... 11 GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA ...................................................................... 12 GOSPODARKA ODPADAMI ..................................................................................... 14 ZAGROŻENIE POWODZIOWE .................................................................................. 14 STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY .................................................... 16 4.1 RZEŹBA TERENU ................................................................................................... 16 4.2 POKRYWA GLEBOWA ............................................................................................ 16 4.3 STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ................................................................. 17 4.4 WODY POWIERZCHNIOWE ..................................................................................... 18 4.5 WODY PODZIEMNE ............................................................................................... 20 4.6 HAŁAS .................................................................................................................. 20 4.7 OCHRONA PRZYRODY ........................................................................................... 22 4.7.1 Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych ................................................ 22 4.7.2 Rezerwaty Przyrody ..................................................................................... 23 4.7.3 Pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne ........... 24 4.7.4 Sieci obszarów chronionych ........................................................................ 25 4.8 ZACHOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ .................................................... 25 4.9 GOSPODARKA ZŁOŻAMI ........................................................................................ 25 4.10 WALORY KULTUROWE .......................................................................................... 26 5. STRATEGIA I DZIAŁANIA PROEKOLOGICZNE GMINY LISZKI ............. 27 ZAPISY „STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY LISZKI” ................................................................................... 27 5.2 ZADANIA I INWESTYCJE PROEKOLOGICZNE REALIZOWANE PRZEZ GMINĘ ............. 29 5.1 6. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA ŚRODOWISKOWA GMINY .................. 30 6.1 PRIORYTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY ...................................................... 31 6.1.1 Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę ............................................ 31 6.1.2 System kanalizacji i oczyszczania ścieków .................................................. 31 6.1.3 Promocja postaw proekologicznych i edukacja ekologiczna ...................... 32 6.1.4 Rozwój turystyki i rekreacji ......................................................................... 32 6.2 POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁAŃ............................................................................ 33 6.2.1 Ochrona przyrody ........................................................................................ 33 6.2.2 Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki ................................................................................................................... 34 6.2.3 Ochrona gleb i powierzchni ziemi ............................................................... 35 6.2.4 Zwiększanie lesistości gminy ....................................................................... 35 6.2.5 Ochrona powietrza atmosferycznego .......................................................... 35 6.2.6 Rozwój odnawialnych źródeł energii i redukcja niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego..................................................................................... 37 6.2.7 Ochrona przed hałasem i oddziaływaniem pól elektromagnetycznych ....... 38 6.3 WSPÓŁPRACA GMINY W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA ................................. 40 1 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 6.4 POWIĄZANIA Z POLITYKĄ EKOLOGICZNĄ WOJEWÓDZTWA I KRAJU ....................... 40 7. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY LISZKI W LATACH 2008 – 2011 ......................................................................................................................... 42 7.1 OBSZARY PRIORYTETOWE .................................................................................... 43 7.1.1 Planowanie przestrzenne ............................................................................. 43 7.1.2 System kanalizacji i oczyszczania ścieków .................................................. 43 7.1.3 Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę ............................................ 44 7.2 ZADANIA O CHARAKTERZE CIĄGŁYM.................................................................... 44 7.2.1 Ochrona zasobów przyrody ......................................................................... 44 7.2.2 Ochrona różnorodności biologicznej .......................................................... 45 7.2.3 Rozwój turystyki i rekreacji ......................................................................... 46 7.2.4 Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne ..................................................... 47 7.2.5 Poważne awarie i klęski żywiołowe ............................................................. 47 7.3 POWIĄZANIA Z PROGRAMAMI REGIONALNYMI ...................................................... 48 7.3.1 Program Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego .............................. 48 8. HARMONOGRAM I NAKŁADY NA REALIZACJĘ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W LATACH 2008 - 2011 ................................................ 53 ŚRODKI NIEZBĘDNE DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW PROGRAMU ................ 63 9. 9.1 INSTRUMENTY PRAWNE ........................................................................................ 63 9.2 INSTRUMENTY ORGANIZACYJNE I POLITYK EKOLOGICZNYCH ............................... 64 9.3 INSTRUMENTY EKONOMICZNE .............................................................................. 64 9.3.1 Fundusz Infrastruktura i środowisko........................................................... 65 9.3.2 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 - 2013 ............ 67 9.3.3 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ...................................................... 67 9.3.4 Program LIFE+........................................................................................... 68 9.3.5 Kredyty preferencyjne.................................................................................. 69 9.4 EDUKACJA EKOLOGICZNA I DOSTĘP DO INFORMACJI ............................................. 70 10. 10.1 10.2 10.3 10.4 KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU ....................................................... 71 KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ............................... 71 PROPONOWANY ZESTAW WSKAŹNIKÓW EKOLOGICZNYCH I REALIZACJI PROGRAMU 71 KONTROLA SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ........................................... 73 KONTROLA STANU ŚRODOWISKA I JEGO ZAGROŻEŃ .............................................. 73 11. OKRESOWA AKTUALIZACJA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ................................................................................................................. 74 12. STRESZCZENIE .................................................................................................. 75 13. LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ................................................. 78 2 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 1. WSTĘP W grudniu 2006 roku przyjęta została nowa „Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014” stanowiąca podstawowy dokument strategiczny nakreślający cele i zadania w zakresie kształtowania i ochrony środowiska. Jej opracowanie rozpoczęło łańcuch nowelizacji programów ochrony środowiska na kolejnych szczeblach administracji. Podstawę prawną realizacji programów ochrony środowiska wprowadza ustawa Prawo ochrony środowiska, określa, że podstawowym celem ich sporządzania jest realizacji polityki ekologicznej państwa. Zgodnie z art. 13 POŚ celem polityki ekologicznej jest stworzenie warunków niezbędnych dla realizacji ochrony środowiska. Pojęcie ochrony środowiska jest definiowane w art 3. pkt. 13 POŚ jako: „podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.” Rozważane działania wpisują się w szerszy aspekt jakim jest rozwój zrównoważony, który został zdefiniowany jako (art. 3 poz. 50 POŚ): „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.” Podstawowym wyznacznikiem idei rozwoju zrównoważonego jest integracja działań politycznych, gospodarczych i społecznych oraz wymóg rozwoju przy zachowaniu trwałości procesów przyrodniczych i równowagi przyrodniczej. Warunki niezbędne do realizacji ochrony środowiska są określone w polityce ekologicznej bardzo szeroko jako: działania o charakterze systemowym (Rozdział 3 polityki), ochrona dziedzictwa przyrodniczego (Rozdział 4), zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii (Rozdział 5), poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (Rozdział 6), ochrona klimatu (Rozdział 7). 3 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Zgodnie z harmonogramem realizacji polityki ekologicznej państwa sumaryczne nakłady w latach 2007 – 2010 powinny wynieść: inwestycyjne - 63,932 mld zł, pozainwestycyjne - 1,792 mld zł. Całkowite wydatki związane z realizacją programu oszacowano na 65,724 mld zł. Na zbliżonym poziomie kształtują się szacunki na lata 2011 -2014 (63,017 mld zł). W przypadku nakładów inwestycyjnych dominują wydatki na: ochronę powietrza atmosferycznego (w tym ochrona klimatu i warstwy ozonowej) [18,6 mld zł], gospodarkę ściekową i ochronę wód [28,5 mld zł]. w dalszej kolejności: gospodarka odpadami [6,5 mld zł] oraz gospodarka wodna [6,4 mld zł]. W zakresie działań nieinwestycyjnych finansowane będzie głównie: ochrona przyrody, różnorodności biologicznej i krajobrazu (w tym wzbogacanie i racjonalne użytkowanie zasobów leśnych) [650 mln zł], monitoring środowiska [350 mln zł], oraz w mniejszym zakresie gospodarka odpadami [160 mln zł] oraz gospodarka wodno – ściekowa [150 mln zł]. W dziale „narzędzia i instrumenty realizacyjne” polityki, poza monitoringiem środowiska, uwzględniono stosunkowo wysokie nakłady na realizację zadań: „Edukacja dla zrównoważonego rozwoju, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego” (w latach 2007-10 będzie to 21 mln zł, a w kolejnym okresie 22 mln zł), oraz „Aktualizacja polityki ekologicznej i raporty z jej wykonania (w tym aktualizacja i raporty dot. regionalnych i lokalnych programów ochrony środowiska)„ (12 mln zł w obu okresach). Programy ochrony środowiska, podobnie jak polityka ekologiczna państwa, są z jednej strony deklaracją polityki ekologicznej administracji poszczególnych jednostek terytorialnych, z drugiej określają system celów i zadań wraz z źródłami finansowania, umożliwiający koordynację działań i optymalizację kosztów. 4 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki PODSTAWA FORMALNO – PRAWNA OPRACOWNIA 2. Instytucja programów ochrony środowiska dla jednostek administracyjnych kraju został wprowadzony w art. 17 Ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Na poziomie gminy nałożony został na Organ Wykonawczy Gminy obowiązek sporządzenia Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Przyjęto, że zakres programów poszczególnych szczebli wyznaczają wymagania zapisane w art. 14 ustawy odnoszące się do polityki ekologicznej państwa, zgodnie z którymi, na podstawie aktualnego stanu środowiska, należy określić: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Konieczne jest powiązanie polityki ekologicznej gminy i harmonogramu zadań GPOŚ z zapisami dokumentów wyższych szczebli – powiatowego i wojewódzkiego programu ochrony środowiska, oraz z zapisami strategii rozwoju gminy. Przy formułowaniu harmonogramu zadaniowego i definiowaniu celów krótkoterminowych konieczne jest uwzględnienie praktycznych możliwości finansowania i realizacji zamierzeń. Gminny Program Ochrony Środowiska uchwala Rada Gminy. Organ Wykonawczy Gminy zobowiązany jest do sporządzania, co 2 lata, raportu z realizacji programu przedstawianego Radzie Gminy (art.18). Niniejszy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Liszki na lata 2008 – 2011 z perspektywą do roku 2015 został opracowany na zamówienie Urzędu Gminy w Liszkach. Program został opracowany przy uwzględnieniu między innymi następujących dokumentów i opracowań: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki,. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie 1989/Instytut Rozwoju Miast w Krakowie 2006. Tekst jednolity po aktualizacji kwiecień 2006 r., Programu ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami dla Powiatu Krakowskiego. Instytut Rozwoju Miast w Krakowie, październik 2003 r. Strategia Rozwoju Powiatu Krakowskiego na lata 2008 – 2013. Struktura celów strategicznych oraz założenia systemu wdrażania, monitorowania i ewaluacji strategii. Kraków Październik 2007r. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 - 20131, Materiały projektu: „Foresight technologiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju Małopolski”. Obszar badawczy: Infrastruktura. Scenariusze rozwoju kluczowych obszarów determinujących rozwój infrastruktury w Województwie Małopolskim. Kraków 2008 r. Strategia stanowi załącznik nr 1/I do Uchwały Nr XLI/527/2006 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 stycznia 2006 r. 1 5 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 (wersja elektroniczna z dnia 18.01.2007 – portal MŚ) Projekt planu ochrony Tenczyńskiego zaktualizowana. Kraków 2004/2007 r. Parku Krajobrazowego. Wersja Zadania gminy obejmują między innymi zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, tworzenie warunków dla racjonalnego i harmonijnego rozwoju Gminy oraz warunków dla pełnego uczestnictwa mieszkańców w życiu wspólnoty. Do zakresu działania Gminy należą wszystkie sprawy publiczne, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Między innymi zadania własne Gminy obejmują zagadnienia: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska, przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, lokalnego transportu zbiorowego, kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, zieleni gminnej i zadrzewień, porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, współpracy z organizacjami pozarządowymi, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Program ochrony środowiska, a w szczególności cele krótkookresowe i harmonogram działań koncentruje się na zadaniach wchodzących w zakres działalności gminy lub wynikających z wymagań programu powiatowego. W chwili opracowywania niniejszego POŚ dla gminy nie został zatwierdzony i upubliczniony nowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu. W związku z powyższym zadania (w szczególności zadania ciągłe) dla gminy odniesiono do zapisów poprzedniego dokumentu na poziomie powiatowym, zakładając ciągłość polityki ekologicznej w zakresie podstawowych celów i zadań. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Liszki na lata 2008 – 2011 wykonany został w oparciu o umowę nr. RG. 762-3-4/08 z dnia 12.02.2008 r. zawartą pomiędzy Wacławem Kulą - Wójtem Gminy Liszki a Małopolskim Biurem Konsultingowo – Marketingowym – Ochrona Środowiska s.c. 6 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY LISZKI 3.1 Położenie, ludność i użytkowanie terenu Gmina Liszki należy do Powiatu Krakowskiego, graniczy od wschodu z miastem Kraków, od północy z gminą Zabierzów, zachodu i południa - gminami Krzeszowice Czernichów i (na niewielkim odcinku) Skawina (Rys.1). Pod względem geograficznym gmina leży na obszarze trzech regionów fizycznogeograficznych zgodnie z klasyfikacją J. Kondrackiego [4]: 341.34 – Garb Tenczyński 512.32 – Obniżenie Cholerzyńskie 512.31 – Rów Skawiński Teren gminy charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem. W południowej części granica gminy opiera się o Wisłę, w części północnej obejmuje wzniesienia Garbu Tenczyńskiego. Gmina Liszki składa się z 14 sołectw i zajmuje obszar 72 km2. Według stanu na 31 grudnia 2006 gminę zamieszkiwało 15 682 mieszkańców co stanowiło 6,3% ludności Powiatu Krakowskiego. Położonych jest w jej obrębie 13 miejscowości wiejskich. Gęstość zaludnienia wynosi 218 osób na km2. Około 64% ludności gminy stanowiły osoby w wieku produkcyjnym, co jest wartością zbliżoną do średniej dla województwa. W roku 2006 saldo migracji wyniosło +82 osoby, a przyrost naturalny 27 osób (1,7/1000 osób jeden z wyższych wskaźników w województwie). W roku 2006 zawarto na terenie gminy 93 małżeństwa. Tabela 1. Zmiana wskaźników demograficznych w latach 2003 – 2006, Gmina Liszki. (Za Bankiem danych regionalnych GUS [18]). LUDNOŚĆ (stan w dniu 31 XII danego roku ) Cecha 2003 Ludność faktycznie zamieszkała Ludność na 1 km2 2004 2005 2006 15 216 211 15 490 215 15 594 216 15 682 218 W % ogółem ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Kobiety na 100 mężczyzn 61,7 62,5 63,5 64,1 62,1 103 59,9 104 57,5 104 56,0 105 przyrost naturalny [osób / 1000] saldo migracji [osób / 1000] małżeństwa [osób / 1000] Pracujący w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób; bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Bezrobotni zarejestrowani ogółem mężczyźni kobiety 1,4 11,2 6,1 -0,4 8,9 5,0 2,8 10,4 5,0 1,8 9,8 6,0 7 879 880 963 979 747 558 189 621 328 293 554 271 283 424 193 231 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki W ostatnim okresie widoczny jest stopniowy wzrost gęstości zabudowy oraz zmiana jej charakteru z wiejskiej na zabudowę jednorodzinną typu podmiejskiego. W planach zagospodarowania przestrzennego przewidziano dalsze tereny mieszkaniowe. Zgodnie z danymi Banku danych regionalnych GUS w roku 2005 na terenie Gminy Liszki użytkowano następujące powierzchnie gruntów (w ha): Rodzaj gruntu 2003 2005 grunty orne 3878 3875 sady 149 150 łąki trwałe 900 900 pastwiska trwałe 170 170 lasy i grunty leśne 412 412 pozostałe grunty 1694 1696 Użytki rolne łącznie zajmowały 70,73 % (5095 ha) obszaru gminy a lasy 5,72 %. Powierzchnia lasów gminnych wynosi 80,7 ha (1,12 %). Lesistość gminy jest niewielka w porównaniu z powiatem Krakowskim (12,4%) i województwem Małopolskim (29,1 %). Większość lasów położona jest w północnej części gminy (rejon wsi Baczyn i Mników). Lasy w części objęte zostały ochroną rezerwatową (rez. Dolina Mnikowska i Zimny Dół). Pozostała część gminy ma charakter rolniczy o krajobrazie otwartym (dolina Wisły i Sanki). Występują na niej jedynie niewielkie fragmenty zadrzewień śródpolnych, oraz pozostałości alei wzdłuż dróg (Rys. 2). W ostatnim przeprowadzonym spisie rolnym z roku 2002 wykazano na terenie gminy 3604 gospodarstwa rolnicze w tym wg. powierzchni: do 1 ha - 1954 1 – 5 ha - 1586 5 – 10 ha - 51 powyżej 10 ha - 13 Widocznie dominują gospodarstwa małe. Gospodarstwa do 5 ha stanowią 98,2% ogólnej liczby. Siedziba użytkownika aż w przypadku 14 % gospodarstw położona jest poza granicami gminy. Gmina Liszki ma charakter podmiejski, stanowi bezpośrednie zaplecze Krakowa, z którym łączą ją sprawne powiązania komunikacyjne, oraz ścisłe związki gospodarcze. 8 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 3.2 Infrastruktura i gospodarka Obszar Gminy Liszki jest dla mieszkańców Aglomeracji Krakowa atrakcyjnymi miejscem zarówno dla budownictwa mieszkaniowego jak i rekreacyjnego. Widoczny jest sukcesywny rozwój zasobów mieszkaniowych, który w najbliższym okresie może ulec przyspieszeniu ze względu na przyjęcie nowych planów zagospodarowania przestrzennego przewidujących znaczące rezerwy terenu dla zabudowy mieszkaniowej. Widoczny jest również wzrost powierzchni mieszkań oraz ich standardu. Tabela 2. Zmiana zasobów mieszkaniowych w Gminie Liszki w latach 2003 – 2006. (Za Bankiem danych regionalnych GUS [18]). ZASOBY MIESZKANIOWE (stan w dniu 31 XII danego roku ) 2003 2004 Mieszkania 4 347 4 371 Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 89,3 89,7 na 1 osobę 25,5 25,3 Mieszkania wyposażone w urządzenia techniczno-sanitarne: wodociąg 3 880 3 904 centralne ogrzewanie 3 078 3 098 gaz z sieci 3 256 3 277 2005 4 416 2006 4 469 90,4 25,6 91,0 25,9 3 949 3 143 3 276 4 002 3 188 3 319 Zmiany zasobów mieszkaniowych Budynki mieszkalne oddane do użytkowania Mieszkania oddane do użytkowania powierzchnia użytkowa mieszkań nowo oddanych do użytkowania [m 2] 240 247 43 44 57 59 55 62 33 641 6 261 9 254 8 814 Sieć gazowa, wodociągi i kanalizacja W Gminie Liszki dobrze rozwinięta jest infrastruktura techniczna w zakresie gazyfikacji i sieci wodociągowej. Rozwijany jest system kanalizacyjny. W roku 2007 długość sieci wodociągowej wynosiła 164,4 km, w tym sieci zbiorczej 53 km. Wskaźnik zwodociągowania gminy osiągnął 98%. Długości sieci kanalizacji sanitarnej wyniosła 53,0 km, a wskaźnik skanalizowania 38 %. W gminie działa jedna oczyszczalnia biologiczna w Piekarach o przepustowości 1000 m3/dobę. Szczegółowo sieć wodociągowa i kanalizacyjna zostały opisane w dalszej części opracowania. Długość sieci gazowej na terenie gminy przekroczyła w 2006 roku 170 km. Zużycie gazu w gospodarstwach podłączonych do sieci gazowej utrzymuje się w gminie na stałym poziomie około 206 m3/mieszkańca rocznie. Z sieci korzystało 11 460 osób tj. niemal 75% mieszkańców. 9 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Infrastruktura drogowa Przez teren gminy przebiega autostrada A4 Kraków – Katowice wraz z obwodnicą Krakowa, droga wojewódzka nr 780 (Kraków – Oświęcim, będąca jedną z dróg alternatywnych dla ww autostrady) oraz droga wojewódzka nr 774 Kryspinów - Zabierzów (stanowiąca dojazd do portu lotniczego w Balicach) (Rys. 2). W poniższej tabeli przytoczono za Powiatowym POŚ [10] natężenia ruchu na ww trasach. Tabela 3. Natężenia ruchu samochodowego na głównych drogach gminy. Trasa A4 780 774 Odcinek Trzebinia – Balice Balice – Kryspinów Kryspinów – Liszki Balice – Kryspinów Średniodobowe natężenie ruchu ‘2000 Sam osob. [%] Sam cięż. [%] 18 349 17 817 6 674 6 049 81,6 85,1 87,6 84,3 18,4 14,9 12,4 15,7 Drogi biegnące przez teren gminy przenoszą znaczny ruch samochodowy, zarówno lokalny jak i tranzytowy, powodując wysokie zagrożenie hałasem oraz emisjami spalin. Utrzymuje się wysokie zagrożenie wypadkami i związanymi z nimi nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska. Drogi nr 780 oraz 774 nie są przystosowane do przenoszenia tak dużego ruchu. Uciążliwy jest brak utwardzonych poboczy, wąskie przejazdy przez miejscowości i brak chodników. Dla odciążenia z ruchu centrum Liszek i Kryspinowa od lat planowana jest budowa obwodnicy. Trwa dyskusja na wariantami jej przebiegu. Gmina Liszki realizuje sukcesywnie inwestycje zmierzające do zwiększenia bezpieczeństwa na drogach. Budowane są chodniki oraz instalowane oświetlenie. Docelowo regulacja ma objąć wszystkie ciągi drogowe na obszarze miejscowości. Transport lotniczy Na terenie gminy położona jest część terenu Międzynarodowego Portu Lotniczego w Balicach. Trwa rozbudowa obiektów lotniska i portu lotniczego. Działa bezpośrednie połączenie kolejowe portu Dworcem Głównym w Krakowie. Przez teren gminy biegną trasy dojazdowe do Portu Lotniczego: obwodnica autostradowa oraz drogi nr 780 i 774. Wokół lotniska, w oparciu o lokalny układ komunikacyjny, rozwijają się strefy gospodarcze obsługujące ruch pasażerski i towarowy. Najważniejsze zakłady przemysłowe i usługowe Gmina Liszki w strategii zakłada stały rozwój w oparciu o wyznaczane nowe strefy gospodarcze oraz rozwój usług na terenach zurbanizowanych. Planowane jest utworzenie stref gospodarczych o powierzchni kilkudziesięciu hektarów w rejonie lotniska Kraków – Balice, oraz węzła drogowego na obwodnicy autostradowej Krakowa. Stałym bodźcem wzrostu sektora usług jest rozwój terenów mieszkaniowych, w szczególności zwartej zabudowy jednorodzinnej oraz osiedli podmiejskich. 10 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 4. Struktura podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na ternie Gminy Liszki w latach 2003 – 2006. (Za Bankiem danych regionalnych GUS [18]). GOSPODARKA (stan w dniu 31 XII danego roku ) 2003 2004 Podmioty gospodarcze ogółem 1 050 1 067 sektor publiczny 20 20 sektor prywatny 1 030 1 047 Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 30 30 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 190 190 Przetwórstwo przemysłowe 144 143 Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów 331 327 użytku osobistego i domowego 22 21 Hotele i restauracje 107 109 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 28 29 Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności 88 99 gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i 11 11 powszechne ubezpieczenie zdrowotne 24 27 Edukacja 22 23 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Działalność usługowa, komunalna, społeczna i 53 58 indywidualna, pozostała 2005 1 086 20 1 066 2006 1 103 20 1 083 31 189 141 34 177 152 324 322 26 108 29 28 103 31 110 117 11 11 28 26 28 30 63 70 Oświata Na terenie gminy działają 3 przedszkola, 10 szkół podstawowych, 2 gimnazja (w Liszkach i Mnikowie) Cmentarze Na terenie gminy Liszki położonych jest 5 cmentarzy o łącznej powierzchni 8,5 ha. 3.3 Turystyka i rekreacja Ze względu na zróżnicowanie form krajobrazowych oraz wysoką jakość i różnorodność środowiska jest to doskonały teren wypoczynku dla mieszkańców aglomeracji krakowskiej. Gminę cechują wysokie walory rekreacyjne. Przez teren gminy wytyczone zostały szlaki turystyki pieszej: w części zachodniej szlak zielony łączy rejon Lasku Wolskiego z Zalewem w Kryspinowie, w części północnej (rejon rezerwatów przyrody) wyznakowanych zostało kilka szlaków wychodzących w kierunku zachodnim i północnym. Z miejscowości Liszki biegnie niebieski szlak w kierunku Mnikowa. Brak jest powiązania oznakowanymi szlakami pomiędzy zachodnią i wschodnią częścią gminy i Krakowem. Brak jest również możliwości dotarcia oznakowanymi szlakami z rejonu Liszek i Kryspinowa w kierunku Tyńca. W gminie widoczna jest niewystarczająca sieć szlaków i ścieżek rowerowych. Ze względu na znaczny ruch na drogach nr 780 i 774 są one mało atrakcyjne dla turystyki pieszej i rowerowej. Istnieje wyznakowany terenowy szlak rowerowy biegnący z Lasku 11 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Wolskiego, poprzez zalew w Cholerzynie do rezerwatu „Dolina Mnikowaska”. Brak jest szlaków łączących wschodnią część gminy (Kryspinów i dojazd z Krakowa) z atrakcyjnymi przyrodniczo terenami doliny Wisły na południu. Z inicjatywy ZJPK w Krakowie wyznaczony został system szlaków dla motorowej turystyki krajoznawczej pod nazwą „Pierścień Jurajski”. Trasa (biegnąca również przez Gminę Liszki) łączy gminy położone na zachód i północ od Krakowa, oferując turystom możliwość odbycia jednodniowych wycieczek połączonych ze zwiedzaniem najciekawszych atrakcji przyrodniczych i kulturowych regionu. Ważnym elementem oferty turystyczno – krajoznawczej są walory Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Położone na terenie gminy rezerwaty przyrody: „Dolina Mnikowska” i „Dolina Zimny Dół” należą do obiektów tłumnie odwiedzanych przez mieszkańców Krakowa, zarówno w ramach świątecznych spacerów, jak również dla uprawiania turystyki kwalifikowanej. Konkurencja w dostępie do zasobów środowiska pomiędzy zwolennikami różnych sposobów spędzania wolego czasu (a także wykorzystaniem rekreacyjnym a wymogami ochrony przyrody) stwarza konieczność organizacji ruchu turystyczno-rekreacyjnego i świadomego kształtowania przestrzeni dla ograniczania konfliktów. Obiektem świadczącym usługi noclegowe na terenie gminy jest motel (klasy III) dysponujący 64 całorocznymi miejscami noclegowymi. W roku 2006 skorzystało z noclegów 7062 osoby w tym 3730 gości zagranicznych. Udzielono 9353 noclegi. Wykorzystanie miejsc noclegowych wyniosło 40 %. Widoczny jest niewykorzystany potencjał w zakresie usług noclegowych i szeroko pojętej bazy turystycznej. Brak jest (poza gastronomią i usługami w strefie zalewu w Kryspinowie) zarówno obiektów świadczących usługi dla mieszkańców Aglomeracji Krakowa, jak i wysokiej klasy miejsc noclegowych dla gości odwiedzających miasto. 3.4 Gospodarka wodno - ściekowa Sieć wodociągowa Na terenie gminy na rzece Sance działa ujęcie wody pitnej zaopatrujące wodociągi Krakowa. W roku 2006 dostarczyło ono około 5835 tys. m3 wody co stanowiło około 10 % wody powierzchniowej ujętej przez MPWiK S.A. w Krakowie. Ujęcie stanowi istotne źródło zaopatrzenia miasta w wodę. Ludność gminy w około 98% korzysta z sieci wodociągowej (2007). Jej łączna długość wynosiła 164,4 km w tym sieci rozdzielczej 169,6 km. Część mieszkańców korzysta z sieci wodociągowej Krakowa. W roku 2007 gmina zakupiła od MPWiK S.A. w Krakowie 314,2 dam3 wody. Dla zaopatrzenia wodociągów lokalnych ujęto w 2007 roku z własnych ujęć podziemnych 244,6 dam3 wody. Sumaryczne zużycie wody w gminie w roku 2007 wniosło 438,9 dam3. Średnie roczne zużycie wody dostarczanej wodociągami na mieszkańca gminy wyniosło około 29 m3. Jakość wody z ujęć własnych jest kontrolowana w oparciu o odpowiednie akty prawne. Przydatność wody do spożycia dla ujęć: Morawica, Rączna, Czułów Zręby oraz Czułów została potwierdzona decyzją PIOS w Krakowie z dnia 31.01.2008 roku. (Decyzja PPIS w Krakowie zn. HK-PZ-431-120/08) 12 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 5. Użytkowanie źródeł oraz ilość pozyskiwanej wody podziemnej2 Wyszczególnienie Jedn. 2001 2005 Źródła – woda podziemna Tys. m3 Mników – 43 Czułów – 25 Morawica – 26 Rączna – 0,6 Czułów – 62 2006 Czułów – 66 Morawica – 23 Morawica – 25 Rączna – 107 Rączna – 128 2007 Czułów – 68 Morawica – 34 Rączna – 142 Ujęcia własne łącznie tys m3 71,6 192 220 245 Woda wodociągowa MPWiK w Krakowie i WiK Krzeszowice tys m3 279,5 284 296 314 Woda dostarczona odbiorcom tys m3 265,0 382 416 439 Straty wody w sieci tys m3 85,9 94 100 120 Zużycie wody na mieszkańca m3 24 25 28 29 Długość rozdzielczej sieci wodociągowej km 157,6 163,9 163,9 164,4 Podłącznia do sieci wodociągowej % 85 98,2 98 98 Km 17,4 44,3 49,9 53 os 1024 4168 4675 5914 tys m3 84,0 109 235 358 250 1000 1000 1000 Długość sieci kanalizacyjnej Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię Ilość oczyszczonych ścieków Przepustowość projektowa oczyszczalni ścieków m3/ dobę Niektóre z wodociągów lokalnych notują niezwykle wysokie straty sieciowe. Straty w sieci wodociągowej w roku 2007 wynosiły: 2 Czułów – 21 % Morawica – 13 % Rączna – 32 % Sieć MPWiK w Krakowie – 16 % Sieć WiK w Krzeszowicach – 13 % Dane Urzędu Gminy oraz GUS [18] 13 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Sieć kanalizacji sanitarnej Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosiła w 2007 roku 53,0 km, podłączeniami dysponuje około 38 % mieszkańców. Ścieki komunalne z miejscowości Budzyń, Cholerzyn, Kryspinów, Liszki i Piekary trafiają do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni typu ECOLO-CHIEF w Piekarach o przepustowości projektowej 1000 m3/dobę (6800 RLM). Oczyszczone ścieki odprowadzane są poprzez rów nr 4 i rzekę Sankę do rzeki Wisły. Oczyszczalnia ścieków w Piekarach przyjęła w roku 2006 około 235 dam3 ścieków (644 m3/dobę). Obciążenie oczyszczalni wyniosło 64 %. W roku 2007 oczyszczalnia przyjęła już 358 dam3 ścieków (w tym 178 dam3 ścieków sanitarnych) zbliżając się do przepustowości projektowej (obciążenie 98 %). Planowany szybki rozwój sieci wodociągowej wymaga pilnej modernizacji oczyszczalni. Planowane jest zwiększenie jej przepustowości od 2000 m3/dobę. Oczyszczalnia działa w oparciu o pozwolenie wodnoprawne (decyzja: OS. 62233/13/02//KK z dnia 27.06.2002 roku wraz ze zmianą OS. 62233/38/2/03/KK z dnia 5.09.2003 roku), wydane przez Starostwo Powiatowe w Krakowie z terminem ważności 30-06-2012. Określono w nim dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach na poziomie: BZT5 – 25 mg O2/dm3, ChZT – 125 mg O2/dm3, zawiesina – 35 mg/dm3, pH – 6,5 – 9,0, azot amonowy - 6 mg/dm3, azot ogólny 30 mg/dm3, fosfor ogólny 5 - mg/dm3. Maksymalna ilość ścieków odprowadzanych z oczyszczalni została ustalona na poziomie 1252 m3/dobę i 89 m3/godz. Oczyszczalnia została zobowiązana do oznaczania ww. parametrów 4 razy w roku. W latach 2006 i 2007 stężenia zanieczyszczeń odprowadzanych do rzeki Sanki utrzymywały się generalnie poniżej poziomu dopuszczalnego, lub na jego granicy. 3.5 Gospodarka odpadami Szczegółowo zagadnienia gospodarki odpadami w gminie wraz z harmonogramem działań określa „Gminny Plan Gospodarki Odpadami” (GPGO) będący, zgodnie z zapisami prawa ochrony środowiska, integralną częścią niniejszego Programu Ochrony Środowiska Gminy Liszki. 3.6 Zagrożenie powodziowe Dla obszaru Gminy Liszki sporządzony został w roku 1998 i uaktualniany w latach następnych, program ochrony przeciwpowodziowej. Przez teren Gminy Liszki płynie rzeka Sanka odwadniająca obszary gminy położone na północ od dróg Czernichów – Liszki i Liszki – Piekary oraz wpływające do niej na 4,5 km potok Brzoskwinia odwadniający północno-wschodnie rejony gminy. Sanka uchodzi do Wisły w jej 64,9 km. Tereny położone pomiędzy zlewnią Sanki a Wisłą odwadniane są przez potok Rącznianka oraz mniejsze cieki wpadające bezpośrednio do Wisły. Południowo-wschodnia granicy Gminy Liszki opiera się o rzekę Wisłę pomiędzy 56 a 67 km. W przekopie prawostronnego zakola Wisły przy ujściu Sanki zbudowano stopień wodny Kościuszko. Zgodnie z programem ochrony przeciwpowodziowej dla gminy: rzeka Wisła na całym odcinku należącym do gminy jest obwałowana (poza wysokim brzegiem w Piekarach), 14 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki dolny bieg Sanki, do ujścia Brzoskwini, posiada obustronne wały cofkowe, potoki odwadniające obszar gminy nie powodziowego dla obszarów przyległych, Sanka w dolnym biegu płynie przez duży kompleks łąk, jej okresowe wystąpienie z koryta nie czyni większych szkód, Sanka w Mnikowie oraz jej prawobrzeżny dopływ z Nowej Wsi Szlacheckiej w Kaszowie płyną przez tereny o zwartej zabudowie i mogą podtapiać położone na ich brzegach zabudowania, wszystkie cieki w miejscach ich przekroczeń drogami mogą występować na teren i podtapiać piwnice niżej leżących zabudowań, w czasie wysokiego stanu wody w Wiśle i związanego z nim zamknięcia śluz wałowych, w ujściowych partiach mniejszych cieków może występować podtapianie gruntów, w przypadku przerwania wałów Wisły może nastąpić zalanie wsi Jeziorzany, Ściejowice, Piekary i część Kryspinowa, szerokość zalewu może przekraczać 1 km (przy Q 1%), przewiduje się ewakuację ludności na wyżej położone obszary. 15 stanowią większego zagrożenia Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 4. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY 4.1 Rzeźba terenu Obszar północny gminy charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu i wysokimi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Część centralną zajmuje obniżenie Cholerzyńskie, pokryte łąkami (w części podmokłymi) i drenowane przez potok Sanka. Od południa zamyka obszar gminy dolina Wisły ze starorzeczami. Naturalna rzeźba terenu została przekształcona w wyniku działalności rolniczej, budowlanej oraz prowadzonej eksploatacji surowców skalnych. Budowa autostrady A4 oraz obwodnicy autostradowej Krakowa spowodowała znaczącą ingerencję w krajobraz. Istotne zmiany krajobrazu wynikały również z budowy stopnia wodnego Kościuszko, spiętrzenia Wisły oraz wyprostowania jej koryta. Ze względu na podmokły charakter terenu obniżenia Cholerzyńskiego, drogi i budynki muszą być posadowione powyżej terenu. Powoduje to zmiany krajobrazowe, generuje popyt materiał do wymiany gruntu i nasypów (materiał skalny, gruz budowlany). Ponadto budowle zmieniają i ograniczają przepływ wód gruntowych i spływ powierzchniowy. 4.2 Pokrywa glebowa Zgodnie z danymi Urzędu Gminy Liszki (zestawienie gruntów wg. Klas wg stanu na 12.03.2004), struktura gruntów w gminie przedstawia się następująco (tabela 6): Tabela 6. Rozliczenie powierzchni gruntów ornych, łąk i pastwisk w klasach bonitacji. Grunty orne Łąki i pastwiska klasa ha klasa ha I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz 3,4 349,5 1243,3 1043,8 1575,6 210,9 119,4 18,7 1,1 I II III IV V VI VIz 0,0 21,0 613,1 331,8 94,6 30,4 1,2 W Programie Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego stwierdzono, że gleby na terenie gminy należą w 24 % do bardzo kwaśnych i w 27% do kwaśnych i w 30 % do lekko kwaśnych. Zabiegi wapnowania powinny objąć około 65 % terenu gminy, w tym na 38% zostały uznane za konieczne. Oceniając klasyfikację gruntów ze względu na zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu stwierdzono, że dla P2O5 na 47 % a dla K2O – na 38 % użytków rolnych zawartość jest za wysoką i bardzo wysoką. W przypadku magnezu wysoka zawartość występuje na ponad połowie 70 % obszaru. 16 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Ocenę zawartości metali ciężkich zawiera tabela 7. Na terenie gminy nie występowały tereny skażone metalami ciężkimi w stopniu wymagającym rekultywacji. Tabela. 7. Zawartość wybranych metali ciężkich (mg/kg) w glebie w gminach powiatu krakowskiego w latach 1993-1998 [za 10]. Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia Zawartość min. max. śr. 0 I Kadm – Cd 0,04 1,63 0,8 46,67 53,33 Ołów – Pb 12,6 55,10 31,81 93,33 6,67 Nikiel – Ni 2,50 16,30 9,85 93,33 6,67 Cynk – Zn 32,10 126,2 79,40 53,33 46,67 Miedź – Cu 3,30 15,20 10,49 100,0 II III IV V W glebach na terenie gminy notowano podwyższoną zawartość siarki. Pod względem zanieczyszczenia siarką obszar gminy należy do słabo zagrożonych. Na 80,0 % powierzchni gruntów rolnych występowała niska i średnie zawartość siarki, jednak zanotowano również zawartość wysoką (13,33%) oraz bardzo wysoką (6,67%). Zawartość siarki wahała się od 0,43 do 9,00 mg/kg (średnio 2,35). Podsumowując, można stwierdzić, że gmina dysponuje glebami bardzo dobrymi, nie zanieczyszczonymi metalami ciężkimi, jednak narażonymi na silną presję ze strony zanieczyszczeń, zarówno napływających na teren gminy jak i emitowanymi lokalnie (niska emisja). 4.3 Stan zanieczyszczenia powietrza Na jakość powietrza na terenie Gminy Liszki wpływają: lokalna emisja niska (komunalna), lokalna emisja komunikacyjna, przepływ zanieczyszczeń wzdłuż doliny Wisły (Kraków, Skawina, Chrzanów). Najsilniejszy wpływ na jakość powietrza w Gminie Liszki mają emisje pochodzące z palenisk indywidualnych (niska emisja lokalna) oraz napływ zanieczyszczeń przemysłowych i energetycznych z zachodu oraz Skawiny i Krakowa. Głównym źródłem zanieczyszczeń komunikacyjnych jest droga wojewódzka Kraków – Oświęcim oraz odcinek autostrady A4 Kraków – Katowice. Na terenie gminy nie występują zakłady zaliczane do szczególnie uciążliwych, powodujące zagrożenie środowiska emisją do powietrza. Gmina Liszki znajduje się na terenie powiatu krakowskiego zaliczonego do strefy „C” według oceny rocznej opracowanej w oparciu o przepisy art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z klasyfikacją zawartą w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w 2006 roku”, dla kryterium ochrony zdrowia, powiat krakowski zaliczony został do klasy „C” z uwagi na występowanie stężeń pyłu zawieszonego oraz dwutlenku siarki powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. 17 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Pozostałe mierzone parametry substancji zanieczyszczających powietrze: dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu nie przekraczały wartości dopuszczalnych. Ocenę zawartości metali i B(a)P w pyle zawieszonym dla województwa przeprowadzono w roku 2006 w oparciu o strefy. Gmina Liszki wchodzi w obszar strefy krakowsko-wielickiej. Na podstawie badań określono dla obu ww. powiatów: niski poziom zawartości kadmu i cynku, średni poziom zawartości arsenu, wysoki poziom zawartości benzo-a-pirenu. 4.4 Wody powierzchniowe Przez teren Gminy Liszki płynie rzeka Sanka oraz uchodzące do niej potoki Brzoskwinka, Kaszowski i Czułowski. Południową granicę administracyjną gminy stanowi rzeka Wisła, do której w km 64,9 uchodzi rzeka Sanka. Na terenie miejscowości Cholerzyn i Budzyń położony jest zbiornik wodny w powierzchni około 51 ha (pow. działek wraz z brzegiem). Obiekt nazywany potocznie „Zalewem w Kryspinowie” jest jednym z najczęściej uczęszczanych kąpielisk podkrakowskich. Ocenę jakości wód na terenie gminy dokonano na podstawie danych opublikowanych przez WIOŚ w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2006 roku”. Był to najnowszy raport opublikowany na stronach WIOŚ w czasie realizacji niniejszego Programu Ochrony Środowiska. Ogólna ocena jakości wody Jakość wód rzeki Sanki kontrolowana była w roku 2006 w punkcie powyżej ujęcia wody położonym na 2,7 km jej biegu. Jest to punkt monitoringu diagnostycznego, spełniający zarówno wymagania monitoringu wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych3, monitoringu wód pod kątem możliwości bytowania ryb4 oraz wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności5. Zgodnie z wynikami monitoringu jakość wody rzeki Sanki kwalifikowała ją do klasy III. Parametrami decydującymi o klasyfikacji były: - wskaźniki fizyko-chemiczne: barwa, zawiesina ogólna, azot Kjeldahla, azotany (wskaźniki w klasie IV), BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, amoniak, azotyny, azot og., fosforany, substancje rozp.ogólne, siarczany, wapń, mangan, żelazo (wskaźniki w klasie III), - wskaźniki bakteriologiczne: ogólna liczba bakterii coli (wskaźnik w klasie IV), Monitoring wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (eutrofizacja) wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. (Dz. U. 02.241.2093 z dnia 31 grudnia 2002 r.) 3 Monitoring wód pod kątem możliwości bytowania ryb wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. 02.176.1455 z dnia 23 października 2002 r.) 4 Monitoring wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. (Dz. U. 02.204.1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.) 5 18 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki liczba bakterii coli fek. (wskaźnik w klasie III), - wskaźniki biologiczne: indeks sapr. fitoplanktonu i peryfitonu (klasa III). Jakość wody Sanki nie zmieniała się w ostatnich latach (2004-2006) utrzymując się w klasie III6. Ocena wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia Dla oceny jakości wód ujmowanych dla zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do picia wydzielono trzy kategorie: - A1 wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, - A2 wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji (chlorowanie końcowe), - A3 wody wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania , koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowanie, chlorowanie końcowe). Ocena została dokonana dla wód rzeki Sanki w punkcie powyżej ujęcia (km 2,7). Badania w roku 2006 wykazały zanieczyszczenie wód: w zakresie zawiesiny ogólnej - woda nie spełniała kryteriów klasy A1, A2, A3, w zakresie zawartości manganu - nie spełniała kryteriów klasy A3 w zakresie barwy, BZT5, ChZT-Cr, OWO, amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów, żelaza, indeksu fenolowy - nie spełniała kryteriów klasy A2 w zakresie ogólnej liczby bakterii coli - nie spełniała wymogów klasy A3 w zakresie liczby bakterii coli fek., paciorkowców - nie spełniała wymogów klasy A2 Ocena jakości wód pod kątem eutrofizacji Pojęcie eutrofizacji definiuje Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku jako wzbogacenie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodujące przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości wód. Przeprowadzoną w roku 2006 przez WIOŚ w Krakowie ocenę wód pod kątem eutrofizacji oparto o przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241/02 poz. 2093). Badania przeprowadzono w punkcie monitoringu na rzece Sance powyżej ujęcia wody. Otrzymano następujące wyniki: azot ogólny 5,77 mg/l, azot azotanowy 4,32 mg/l, azotany 19,10 mg/l, Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2006 roku. WIOŚ Kraków, 2007. (http://www.krakow.pios.gov.pl/raport06/index.htm) 6 19 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki fosfor ogólny 0,16 mg/l, chlorofil 4,3 ug/l. Woda Sanki wskazuje na cechy eurtofizacji. 4.5 Wody podziemne Obszar gminy Liszki obejmuje dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP): GZWP 326 – Krzeszowice-Pilica GZWP 450 - Dolina Rzeki Wisły (Kraków). Dość duży obszarowo GZWP Krzeszowice-Pilica ma charakter szczelinowoporowy, odkryty, przepływowy. Średnia głębokość występowania wynosi 160 m. Na obszarze gminy obejmuje obszar wychodni formacji jurajskiej pod zróżnicowanym nadkładem czwartorzędowym. Zbiornik tworzą zróżnicowane litologicznie typy wapieni. Ze względu na swój charakter oraz brak izolacji wody łatwo ulegają zanieczyszczeniu, szczególnie ze strony gospodarki rolnej i innych powierzchniowych źródeł zanieczyszczeń. Zbiornik GZWP Dolina Rzeki Wisły ma charakter porowy i jest związany z utworami czwartorzędowymi doliny Wisły i jej dopływów. Średnia głębokość występowania – 15 – 30 m. Ujęcia charakteryzują się niższą jakością wody w stosunku do zbiornika Jurajskiego oraz wyższymi wydajnościami. Woda wymaga uzdatnienia. Zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE) część zasobów wód podziemnych musi pozostać nienaruszona z uwagi na konieczność utrzymywania ekosystemów lądowych zależnych od wody. 4.6 Hałas Hałasem są dźwięki, których natężenie, w danych warunkach, powoduje negatywne odczucia u narażonej na nie populacji. Dla oceny narażenia na hałas przyjmuje się graniczne poziomy natężenia dźwięku danego pochodzenia. Odpowiednie wartości graniczne określane w rozporządzeniach Ministra Środowiska określają dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i charakteru terenu na który działa7, oraz metodykę jego pomiaru8. Źródłami hałasu, dla których zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi ustalono dopuszczalne wartości w środowisku są: drogi lub linie kolejowe w tym torowiska tramwajowe (poza pasem drogowym), linie elektroenergetyczne, starty, lądowania i przeloty statków powietrznych, instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu (przemysł / gospodarka komunalna) Oceniając źródła hałasu występujące na obszarze Gminy Liszki można wydzielić grupy opisane poniżej. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dnia 5 lipca 2007 r.) 7 np.: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN . (Dz. U. z dnia 15 czerwca 2007 r.) 8 20 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Hałas przemysłowy i komunalny ma charakter lokalny i swym zasięgiem obejmuje tereny zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów przemysłowych czy też małych podmiotów gospodarczych zajmujących się drobną wytwórczością. W zakresie hałasu przemysłowego i komunalnego istnieją duże możliwości ograniczenia ponadnormatywnej emisji hałasu do wartości normatywnych np. poprzez stosowanie instalacji przemysłowych o niskim wskaźniku emisji hałasu do otoczenia, stosowaniu zabezpieczeń tłumiących hałas czy nawet likwidacji źródeł hałasu poprzez zmianę technologii. Hałas komunalny („sąsiedzki”) często dominuje na obszarach zwartej zabudowy jednorodzinnej i osiedlowej. Składa się na niego emisja dźwięku z prac na terenie poszczególnych gospodarstw, praca zakładów rzemieślniczych, nagłośnienie obiektów, lokalny ruch pojazdów itp. Specyficznym obiektem generującym emisje hałasu jest kąpielisko nad sztucznym zalewem w Cholerzynie. Emisja hałasu związana jest zarówno z faktem przebywania dużej liczby osób, uprawiania sportu, prowadzeniem punktów gastronomicznych, oraz ruchem samochodów gości obiektu. Hałas komunikacyjny generowany poprzez środki transportu poruszających się po drodze bądź trakcji kolejowej. Przez teren gminy przebiega fragment autostrady A4 Kraków-Katowice z odejściem w kierunku Zakopanego oraz droga wojewódzka nr. 780 z Krakowa w kierunku Oświęcimia. Ponadnormatywny hałas komunikacyjny obejmuje na terenie Gminy Liszki obszary zabudowy mieszkaniowej, stanowiąc istotny i trudny do rozwiązania problem. Analiza hałasu generowanego ruchem drogowym na autostradzie A4 wykazuje zarówno przekroczenia wartości normatywnych (w skrajnych przypadkach o ok. 20 dB), oraz wartości progowych o ok. 3,5 dB. W przypadku drogi wojewódzkiej nr. 780 przebiegającej niejednokrotnie przez zwartą zabudowę mieszkaniową hałas generowany ruchem drogowym powoduje przekroczenia wartości normatywnych w skrajnym przypadkach o kilkanaście decybeli, szczególnie w porze nocnej (pomiary WIOŚ w Krakowie). Hałas od linii elektroenergetycznych powodowany jest mikrowyładowaniami elektrycznymi na powierzchni przewodów trakcji wysokiego napięcia (na skutek ulotu). Zjawisko ulotu występuje wówczas gdy natężenie pola elektrycznego na powierzchni przewodu jest wyższe od krytycznego (natężenia początkowego jonizacji). W warunkach dobrej pogody, zjawisko ulotu może występować w przypadku dużych nierównomierności na powierzchni przewodów, spowodowanych zabrudzeniem, martwymi owadami przyklejonymi do powierzchni bądź uszkodzeniami mechanicznymi wierzchniej warstwy przewodów (np. zadrapania, rozmietlenia itp.). Hałas ulotu linii WN jest silnie uzależniony od warunków pogodowych, stanu środowiska, stanu technicznego powierzchni przewodów, oraz charakteryzuje się dużą zmiennością poziomów w czasie i przestrzeni. Przez teren Gminy Liszki nie przebiegają linie elektroenergetyczne najwyższych napięć. Hałas powodowany przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych. Na terenie Gminy Liszki w jej północno-wschodniej części działa lotnisko KrakówBalice. Dawne lotnisko wojskowe jest obecnie w coraz większym zakresie przejmowane na cele ruchu cywilnego. Port lotniczy Kraków-Balice obsługuje region południowy polski i przeżywa w ostatnich latach okres szybkiego wzrostu liczby obsługiwanych podróżnych. Trwa intensywna modernizacja terminali i obiektów towarzyszących. Uruchomiono odcinek kolei podmiejskiej łączący lotnisko z dworcem głównym w Krakowie, oraz rozbudowany system parkingów. 21 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Prowadzone są działania zmierzające do ostanowienia dla lotniska „strefy ograniczonego użytkowania” wytyczanej głównie ze względu na ponadnormatywne poziomu hałasu od operacji lotniczych. Proces oceny i weryfikacji zagrożeń hałasem oraz procedura administracyjna zmierzająca do ustanowienia strefy trwa już kilka lat. Oceny musiały zostać zaktualizowane w roku 2007 ze względu wejście w życie nowych aktów prawnych regulujących tą dziedzinę. 4.7 Ochrona przyrody Tereny chronione zajmowały łącznie na terenie gminy Liszki obszar 2 377,4 ha (2006) co stanowi około 33% jej terenu. Sumaryczna powierzchnia rezerwatów przyrody wynosi 23,3 ha a stanowisk dokumentacyjnych 2,1 ha. Ich obszar pokrywa się z terenami objętymi ochrona w ramach parków krajobrazowych. 4.7.1 Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Na terenie gminy znajdują się dwa parki krajobrazowe należące do Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (Rys. 3): Bielańsko – Tyniecki PK – 16,5 % obszaru gminy - część południowo – wschodnia (doliny Wisły), Tenczyński PK - 16,5 % obszaru gminy – część północno – zachodnia. Łącznie w obszarze ZJPK leży 33 % gminy. Ochroną objęte są krajobrazy jurajskie oraz przełom doliny Wisły w Piekarach. Na terenie gminy położone są dwa rezerwaty przyrody wchodzące w obszar Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego: Dolina Mnikowska i Zimny Dół (rys. 3. czerwona szlafura). Planowane jest objęcie rezerwatu Dolina Mnikowska otuliną (j.p.). Wskazano również konieczność ochrony korytarzy ekologicznych (rys. 3. - zielona szlafura) w tym głównie biegnącego wzdłuż doliny rzeki Sanki od miejscowości Mników w kierunku północno zachodnim, oraz zapewnienie połączeń ekologicznych ww rezerwatów z centralną częścią parku. Za obszary cenne pod względem faunistycznym uznano tereny leśne na północ od miejscowości Baczyn w rejonie przejścia dla zwierząt na autostradą A4. Na terenie Bielańsko – Tynieckiego Parku Krajobrazowego, w części wchodzącej w obszar Gminy Liszki, za istotne uznano ochronę korytarzy ekologicznych związanych z doliną Wisły oraz pasem zadrzewień w miejscowości Rączna. Funkcjonowanie i rozbudowa układu komunikacyjnego, szczególnie systemu autostrady i obwodnicy autostradowej Krakowa stanowi barierę ekologiczną (Rys. 3. fioletowa szlafura dróg) . Za istotne zagrożenie uznano w planie ochrony parku odcinki dróg w rejonie Chrosnej na północy oraz Bielan – Kryspinowa w części południowo – wschodniej (w tym węzeł wyprowadzający ruch z obwodnicy do drogi Kraków – Liszki). Dodatkowo planowana budowa obwodnicy Liszek, bez względu na przyjęty wariant, wprowadzi do krajobrazu dodatkowy element fragmentujący środowisko, szczególnie w przypadku rozwinięcia nowych pasm zabudowy. 22 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Centralna część gminy – torfowiska i tereny podmokłe Obniżenia Cholerzyńskiego – zostały uznane za obszar źródliskowy wymagający ochrony (rys. 3. - niebieska szlafura). Teren objęty został strefą ochronną ujęcia wody dla Krakowa na rzece Sance. Teren Gminy Liszki stanowi atrakcyjny rejon rozwoju terenów mieszkaniowych, przemysłowo – usługowych oraz rekreacyjnych Aglomeracji Krakowskiej. Bliskość miasta i atrakcyjne krajobrazowo tereny zachęcają do inwestowania. Istotnym zagrożeniem dla funkcjonowania środowiska, szczególnie ciągłości powiązań ekologicznych, będzie rozwój barier związanych z modernizacją i przebudową układu komunikacyjnego, rozwojem stref zurbanizowanych w tym „domykaniem” istniejących przerw w zabudowie. Odrębnym zagrożeniem będzie presja związana z emisją zanieczyszczeń, usuwaniem odpadów, hałasem z obszarów zabudowy mieszkaniowej. 4.7.2 Rezerwaty Przyrody Na obszarze gminy położone są dwa rezerwaty przyrody „Dolina Mnikowska” oraz „Zimny Dół”. Dolina Mnikowska Utworzony w 1963 roku rezerwat o powierzchni 20,89 ha obejmujący około 2 km odcinek Doliny Sanki. Ochroną objęto krasowy przełom Sanki, liczne eksponowane skały, schroniska i jaskinie. Na terenie rezerwatu występują murawy kserotermiczne i zbiorowiska cieniolubnych mszaków, fragmenty łęgu olszowego, grądu oraz ciepłolubnej buczyny naskalnej. W rezerwacie występuje 17 gatunków chronionych m.in. buławniki, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna oraz konwalia majowa. Na skałach w centralnej części rezerwatu widnieje pochodzący z 1863 roku przez obraz Matki Boskiej wykonany przez Walerego Eliasza Radzikowskiego. Do obrazu prowadzą stacje drogi krzyżowej. Teren wokół jest uporządkowany, licznie odwiedzany w wolne dni przez mieszkańców. Zimny Dół Rezerwat o powierzchni 2,2 ha obejmuje fragment prawego zbocza doliny Zimny Dół. Ochronie podlegają formy skalne związane z procesami zboczowymi i krasowymi. Na obszarze rezerwatu występują dorodne okazy kwitnącego bluszczu, płaty łęgu, grądu, muraw kserotermicznych oraz zbiorowisk cieniolubnych mszaków na skałach węglanowych. Przez teren rezerwatu prowadzi szlak turystyczny oraz ścieżka edukacyjna 23 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 4.7.3 Pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne Na obszarze gminy zarejestrowano 9 pomników przyrody ożywionej i nieożywionej wymienionych w tabeli 8. W projekcie ochrony Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego zapisano zadanie utworzenia dwóch nowych. Tabela 8. Pomniki przyrody na terenie Gminy Liszki. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Obiekt Staw w Czułowie Skałka "Okrążek" w Piekarach Kamieniołom w Piekarach Miłorząb w parku w Piekarach Jesion w parku w Piekarach Katalpa w parku w Piekarach Dąb w parku w Piekarach Dąb w parku w Piekarach Jaskinia-uroczysko w Kryspinowie Na terenie gminy istnieje jedno stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej – odsłonięcie wapieni w Kamieniołomie w Piekarach. Według stanu na 2007 rok w gminie Liszki nie ustanowiono żadnego obszaru chronionego w kategorii użytku ekologicznego. W poprzednim studium zagospodarowania przestrzennego wskazywano na walory torfowisk w Cholerzynie z wskazaniem ustanowienia na nich użytków ekologicznych. Torfowiska znajdują się w strefie ochronnej ujęcia wody na Sance. W dokumentach strategicznych i wytycznych dla planowania przestrzennego wskazane są obszary w dużej wartości przyrodniczej wskazywane do objęcia ochroną. Poza wspomnianymi torfowiska (Cholerzyn-Zagórze i Bory Cholerzyńskie) wymienione zostały: półślepa dolina oraz zespół lejów krasowych w Czułowie. 24 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 4.7.4 Sieci obszarów chronionych Sieć obszarów chronionych - Natura 2000 Na terenie Gminy Liszki nie znajdują się tereny proponowane do objęcia ochroną w ramach sieci Natura 2000. Zgodnie z danymi zamieszczonymi na stronie Ministerstwa Środowiska (stan na marzec 2007) na terenie Powiatu Krakowskiego zgłoszone zostały propozycje trzech obszarów SOO sieci Natura 2000 w oparciu o dyrektywę „Siedliskową”: - PLH120003 - Dolinki Jurajskie o pow. 916,2 ha (9 enklaw), - PLH120008 – Dolina Prądnika o pow. 2146,0 ha, - PLH 120034 – Czerna o pow. 76,39 ha. Najbliższe enklawy obszaru „Dolinki Jurajskie” znajdują się kilka kilometrów na północ od granic gminy. Sieć ekologiczna ECONET-PL Gmina Liszki objęta została częściowo obszarem węzłowym sieci ECONET-PL o znaczeniu krajowym: Obszar Krakowski (16K) oraz korytarzem ekologicznym o znaczeni międzynarodowym Dolina Górnej Wisły (26m). 4.8 Zachowanie różnorodności biologicznej Obszar gminy charakteryzuje się dość wysokim stopniem różnorodności biologicznej. Obejmuje lewobrzeżną część doliny Wisły, dolinę Sanki oraz południowy skraj Garbu Tenczyńskiego. Na wysoką bioróżnorodność wypływa również działalność człowieka: przestrzeń rolnicza, parki dworskie, ogrody i zieleń działek budowlanych. Środowisko cechuje się znaczną różnorodnością ekosystemów i mozaikowatością upraw na terenach rolnych. Utrzymanie tak wysokiej bioróżnorodności w przyszłości będzie trudne ze względu na rozwój Aglomeracji Krakowskiej, zwiększanie powierzchni terenów mieszkaniowych i usługowo – przemysłowych. Zubożenie różnorodności wiąże się z zmianą charakteru zabudowy mieszkaniowej z wiejskiej na podmiejską oraz zmianą zwyczajów i upodobań mieszkańców (np. zastępowanie na działkach budowlanych roślinności naturalnej gatunkami wyselekcjonowanymi). Centralną część gminy zajmują rozległe, w części podmokłe łąki obniżenia Cholerzyńskiego. Ich fragmenty zostały wskazane w Studium … [13] do objęcia ochroną jako użytki ekologiczne (Rys. 2.). 4.9 Gospodarka złożami Na terenie gminy działa Zakład Eksploatacji Kruszyw „Kopalnia Kruszywa Cholerzyn – Zagórze”. Eksploatacja prowadzona jest w obszarze górniczym „Bór Zagórze”. Na obszarze gminy znajdują się perspektywiczne złoża żwiru i piasku zlokalizowane pomiędzy miejscowością Jeziorzany a obwałowaniami Wisły. 25 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 4.10 Walory kulturowe Gmina Liszki charakteryzuje się znacznym bogactwem obiektów zabytkowych i stanowisk archeologicznych. W materiałach do „Studium ... 2006” [13a] wykazano na jej terenie 193 obiekty zabytkowe objęte ochroną lub wskazane do jej ustanowienia. Większość stanowią domy i zabudowania gospodarskie z końca XIX i początków XX wieku. Na terenie gminy zachował się zespół pałacowo – dworski w Kryspinowie, XIXwieczny neogotycki zespół pałacowo-parkowy w Piekarach, oraz trzy zespoły dworskie w Mnikowie, Morawicy i Ściejowicach. Ochroną objęte są również obiekty sakralne (kościoły, dom zakonny, kapliczki, dom parafialny, cmentarze), szkoły, remiza i dom dla ubogich z przełomu XIX i XX wieku. W „Studium ...”[13,13a] wydzielono obszary ochrony wartościowych zasobów dziedzictwa kulturowego i krajobrazu przed utratą oraz niepożądanymi przekształceniami w zakresie: ochrony konserwatorskiej, ochrony archeologicznej, ochrony krajobrazu kulturowego, ochrony krajobrazu otwartego. Na terenie gminy Liszki zidentyfikowano 249 stanowiska archeologiczne w tym 29 zaliczanych do kategorii „I” o najwyższej wartości naukowej przewidziane do trwałego i bezwzględnego zachowania oraz 78 w kategorii „II”. Łącznie na terenie gminy opisano do tej pory 107 stanowisk, na których wyklucza się prowadzenie prac ziemnych i budowlanych (Kat. I) lub dopuszcza się prace jedynie w szczególnych wypadkach, po wcześniejszym przebadaniu ich metodami wykopaliskowymi na koszt inwestora (Kat. II). Na obszarze Piekar odkryto najstarsze w Małopolsce ślady obecności człowieka datowane na okres dolnego paleolitu (120 tyś lat temu) a w rejonie Mnikowa stanowisko z paleolitu środkowego (90 – 40 tys. lat). Występują stosunkowo licznie obozowiska z okresu mezolitu (8 – 4,5 tys. lat) oraz osady rolnicze neolitu (66 stanowisk – 4,5 – 2,3 tys. latemu). Ze względu na bogatą historię osiedleńczą terenów gminy lista stanowisk nie jest zamnięta i należy liczyć się z nowymi odkryciami w trakcie prac ziemnych. Na części stanowisk, szczególnie w najstarszych częściach wsi należy spodziewać się licznych reliktów osadnictwa wczesnośredniowiecznego, które z uwagi na zabudowę nie zostały rozpoznane pod względem archeologicznym. Znalazca ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o znalezisku Urząd Gminy i Konserwatora Zabytków w celu zabezpieczenia znaleziska i jego kontekstu przestrzennego oraz wykonania badań ratowniczych w przypadku gdy stanowisko może ulec zniszczeniu w trakcie prac na posesji. Istotnym elementem podlegającym ochronie są zachowane tradycyjne układy zagospodarowania przestrzennego zachowane w wielu miejscowościach na terenie gminy. Do obszarów objętych ochroną krajobrazu kulturowego zaliczono układy wsi o zachowanej dyspozycji przestrzennej wraz z pozostałościami zabudowy tradycyjnej na obszarze Morawicy, Mnikowa, Kaszowa, Liszek, Piekar i Ściejowic. Jako obszary ochrony krajobrazu otwartego uznano tereny eksponowane w krajobrazie, najwartościowsze wnętrza architektoniczno-krajobrazowe wsi oraz tereny parków krajobrazowych. 26 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 5. STRATEGIA I DZIAŁANIA PROEKOLOGICZNE GMINY LISZKI 5.1 Zapisy „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki” Rada Gminy Liszki przyjęła w dniu 28.05.1998 r. (uchwała Nr XXXIII/ 257/98) tekst „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki”. W dniu 27 kwietnia 2006 r. Rada wprowadziła uchwałą Nr XXXVIII/353/06 zmiany w tekście ww. studium. W niniejszym Programie ... uwzględnione zostały kierunki rozwoju zapisane w „Studium …” zgodnie z nowelizacją z roku 2006 [13a]. Gmina przystąpiła w 2008 r. do sporządzania nowego dokumentu uwzględniającego zmiany strategii i możliwości wykorzystania nowych szans rozwoju. Zakończenie prac planowane jest na pierwszy kwartał 2009 roku. Równocześnie trwają prace nad charakterystyką warunków ekofizjograficznych gminy. Ukończenie opracowania planowane jest na jesień 2008 roku. Poniżej przytoczono najważniejsze zapisy poprzedniego Studium UiKZP. Za Główny Cel Rozwoju Gminy przyjęto: „Wykorzystanie – w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju – szans, jakie wynikają za zasobów Gminy i jej położenia w sąsiedztwie Krakowa dla podnoszenia standardów cywilizacyjnych” Od ponad 10 lat idea zrównoważonego rozwoju stanowi podstawę strategii rozwoju gminy Liszki. Wiążą się z nią bardziej szczegółowe postulaty rozwoju jak: zachowanie bioróżnorodności, powiązań przyrodniczych i możliwości migracji gatunków, ograniczenie uciążliwości dla środowiska i poprawa jego jakości, oszczędne gospodarowanie zasobami (w tym przestrzenią, zasobami wodnymi). Studium akcentuje rozwój gospodarczy gminy wykorzystujący jej położenie, stan zagospodarowania, zasoby ludzkie oraz zasoby przyrodnicze. Jako realizacja i rozwinięcie celu głównego określone zostały cele strategiczne: C1 – stopniowa poprawa jakości środowiska gminy w zakresie czystości powietrza, wód i gleb oraz ochrona przed hałasem, C2 – zapewnienie warunków przestrzennych dla realizacji potrzeb mieszkańców gminy w sferze budownictwa mieszkaniowego, w oparciu o rozbudowę tradycyjnego systemu osadniczego, C3 – podnoszenie standardów życia mieszkańców gminy w zakresie dostęponości do usług publicznych, C4 – zapewnienie odpowiednich warunków dla zdrowia i bezpieczeństwa mieszkańców gminy oraz podnoszenie standardów, szczególnie w zakresie: o gospodarki ściekowej, o gospodarki odpadami, o bezpieczeństwa komunikacyjnego, o ochrony przed gospodarczego. szkodliwym 27 oddziaływaniem środowiska Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Ponadto określono trzy cele strategiczne rozwoju gospodarczego: CM – otwarcie gminy na potrzeby mieszkaniowe ludności poszukującej miejsca zamieszkania w strefie podmiejskiej, CT – wykształcenie i rozwój atrakcyjnego różnorodnego rynku usług związanych z turystyką weekendową opartą o lokalne zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego, CP – tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju różnorodnych form działalności gospodarczej z rolnictwem oraz gałęziami pozarolniczymi. Dla realizacji powyższych celów, ustalono cztery kierunki rozwoju przestrzennego: KM – rozbudowa istniejącej sieci osadniczej oraz tworzenie rezerw terenów mieszkalnych o standardzie miejskim, (z podziałem na strefy KM.1 – KM.5) KT – rozwój rekreacji i wypoczynku weekendowego, w tym o KT.1 Strefa doliny Wisły o KT.2 Strefa Kryspinów, o KT.3 Strefa doliny Mnikowskiej KP - rozwój specjalistycznej produkcji rolniczej, przetwórstwa oraz innych usług (KP.1 – KP.3), KŚ – zachowanie i ochrona przed ekspansją gospodarczą i urbanizacją obszarów o unikatowych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych (KŚ.1 i KŚ.2). W ramach powyższych kierunków rozwoju zapisano, iż realizacja powyższych celów i przyjętych kierunków rozwoju, wymaga od gminy podjęcia skoordynowanych działań w następujących dziedzinach: kształtowania i ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, kształtowania i ochrony zasobów środowiska kulturowego, rozwoju komunikacji, rozwoju i aktywizacji rolnictwa, funkcjonowania strefy usługowo – produkcyjnej, rozwoju turystyki, rekreacji i sportu, rozwoju mieszkalnictwa i infrastruktury społecznej, rozwoju infrastruktury technicznej, gospodarki gruntami. 28 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 5.2 Zadania i inwestycje proekologiczne realizowane przez gminę Program rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej w Gminie Liszki Jednym z najważniejszych wieloletnich programów inwestycyjnych gminy zmierzających do ograniczenia uciążliwości i poprawy stanu środowiska jest budowa systemu kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Zarówno w poprzednim GPOŚ jak i w planach na najbliższe lata inwestycje z tego zakresu stanowią największą pozycję finansową. W roku 2003 w wyniku modernizacji oczyszczalni ścieków w Piekarach zwiększono jej przepustowość do 1000 m3/dobę. Równocześnie były prowadzone w ostatnich latach intensywne prace w ramach II etapu rozbudowy kanalizacji sanitarnej. Do 2007 roku w znacznym stopniu zakończono budowę kanalizacji w Liszkach, Kryspinowie, Piekarach, Cholerzynie i Budzyniu. Stopień skanalizowania gminy wzrósł w ciągu 6 lat do 43 %. W ciągu ostatnich 4 lat ponad dwukrotnie zwiększono długość czynnej sieci kanalizacyjnej w gminie, z 25 do 53 km. Program EKO-DACH – usuwanie azbestu Od roku 2002 w gminie realizowany jest program EKO-DACH, w ramach którego dofinansowywane jest bezpieczne usuwanie i utylizacja azbestu z budynków. Program finansowany ze funduszy powiatu krakowskiego. Corocznie programem objęte jest usuwanie 40 – 50 ton azbestu. Odpady eternitowe są wywożone na składowisko odpadów azbestowych Jednostki Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie. Edukacja ekologiczna Urząd Gminy Liszki wspiera akcje sprzątania świata dostarczając worki do zbierania odpadów. Wsparcie przekazywane jest również na lokalne akcje ekologiczne w szkołach. Porządkowanie rejonu doliny Mnikowskiej Gmina prowadzi działania w zakresie porządkowania terenu w obrębie i otoczeniu rezerwatu „Dolina Mnikowska”. Odnowione zostały między innymi dojście do obrazu Matki Boskiej i towarzysząca mu droga krzyżowa. Porządkowany jest teren doliny stanowiący atrakcyjne miejsce spacerów świątecznych. Pod nadzorem Konserwatora Przyrody prowadzone są prace pielęgnacyjne w dolinach Brzoskwinki i Mnikowskiej. 29 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki DŁUGOTERMINOWA POLITYKA ŚRODOWISKOWA GMINY 6. Uwzględniając położenie i charakter gminy, stan środowiska, warunki i plany rozwoju, oraz jej potencjał gospodarczy określono cele i zadania w zakresie kształtowania i ochrony środowiska. Proponuje się aby skoncentrować działania w następujących kierunkach: ochrona i przywrócenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych na terenie gminy ze szczególnym uwzględnieniem: o terenów i obiektów chronionych, o terenów i obiektów o wysokich walorach rekreacyjnych i krajoznawczych, o wsi o zachowanym tradycyjnym układzie osadniczym i zabudowie, o terenów rolniczych otwartego), (tradycyjna mozaika pól, ochrona krajobrazu ocena i kształtowanie ładu przestrzennego zgodnie z ideą rozwoju zrównoważonego przy uwzględnieniu zasad ochrony różnorodności biologicznej, ochrony krajobrazu, poprawy jakości i komfortu życia społeczeństwa, oraz warunków dla wypoczynku mieszkańców aglomeracji Krakowskiej, projektowanie i budowa zbiornika małej retencji „Piekary”, oraz jego zagospodarowanie w tym uwzględniające cele: rekreacji, ochrony przyrody, ochrony przeciwpowodziowej, aktywizacja gospodarki gminy w kierunkach stosunkowo przyjaznych środowisku, jak rekreacja, turystyka, rolnictwo ekologiczne, agroturystyka, rękodzieło i inne, rozbudowa infrastruktury turystycznej w rejonie istniejących i projektowanych zbiorników wodnych, terenów chronionych (parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody) oraz Wisły, z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska oraz potrzeb mieszkańców, ograniczenie energochłonności i materiałochłonności produkcji i usług, ograniczenie zużycia energii i mediów przez mieszkańców gminy i podmioty gospodarcze, promocja audytu energetycznego, promocja alternatywnych źródeł energii, stymulowanie podmiotów gospodarczych wytwarzających odpady przemysłowe do zintensyfikowania działań zmierzających do maksymalizacji gospodarczego wykorzystania odpadów, zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego poprzez wdrożenie gminnego systemu postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii, klęski żywiołowej, systemu postępowania z odpadami niebezpiecznymi, monitoringu skażeń i zagrożeń zdrowia, współpraca w minimalizacji uciążliwości portu lotniczego oraz sieci i węzłów drogowych, przy jednoczesnym wykorzystaniu atutów jaki niesie ich istnienie w sąsiedztwie gminy dla przyciągnięcia inwestorów – określenie preferencji dla obiektów i działań o niewielkim oddziaływaniu na środowisko, 30 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki wdrożenie i doskonalenie systemu informacji o środowisku, zgodnego z wymogami prawa ochrony środowiska i wzbogaconego o funkcje realizujące zadania z zakresu rozwoju świadomości ekologicznej i edukacji ekologicznej, wspieranie działań organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych w zakresie ochrony środowiska oraz ocena i doradztwo w przypadku zamierzeń mogących powodować skutki środowiskowe (oceny oddziaływania na środowisko), pozyskanie funduszy centralnych oraz środków UE dla zadań realizujących zasady rozwoju zrównoważonego, w szczególności z zakresu ochrony środowiska i edukacji ekologicznej. 6.1 6.1.1 Priorytety polityki ekologicznej gminy Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę Potrzeby w zakresie wody wodociągowej gmina zaspokaja z własnych ujęć wód podziemnych oraz wodociągu MPWiK w Krakowie. Gospodarka wodna jest jednym z priorytetów krajowych i wojewódzkich. Średniookresowa polityka w tym zakresie uwzględnia wieloletni program oszczędności wody obejmujący: minimalizację strat sieciowych, oszczędność zużycia u odbiorców, ograniczenie zużycia wód podziemnych najwyższej jakości jako wody pitnej, wykorzystanie wód niższej jakości lub wód z oczyszczalni do celów gospodarczych, wdrożenie monitoringu jakości i zużycia wód w sieciach wodociągowych. Wymagane będą dalsze inwestycje poprawiające ochronę zasobów wodnych, koordynowane przez jednostki odpowiedzialne za gospodarkę wodną zlewni. Zadaniami gminy z zakresu ochrony jakości wód oraz ich ujęć będzie głównie realizacja określonych na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym, programów ograniczenia zanieczyszczeń rolniczych, oraz likwidacji lub ograniczania uciążliwości lokalnych (punktowych, liniowych i powierzchniowych) źródeł zanieczyszczeń wód. Ochrona ujęcia wody dla Krakowa na Sance wymaga ograniczenia inwestycji w zewnętrznej strefie ochronnej. 6.1.2 System kanalizacji i oczyszczania ścieków Zgodnie z danymi GUS w 2006 roku na terenie Gminy Liszki 4675 osoby były obsługiwane przez sieć kanalizacyjna i oczyszczalnię ścieków, co stanowiło około 31 % ludności gminy. Skanalizowanie gminy pod koniec 2007 osiągnęło 38 % [UG]. Ścieki z pozostałych obiektów były odprowadzane za pomocą zbiorników indywidualnych (szamb). Celem gminy jest pełne skanalizowanie jej obszaru, z zapewnieniem dostępu do kanalizacji dla 98% mieszkańców, w tym na terenach perspektywicznego rozwoju zabudowy mieszkalnej i usługowej. Obecnie w gminie kontynuowane jest rozbudowa sieci kanalizacji oraz planowane modernizacja oczyszczalni, a w przyszłości budowa nowej oczyszczalni w Rącznej. W związku z uchwalaniem nowych Lokalnych Planów Zagospodarowania Przestrzennego oraz przygotowywaniem nowej Strategii Gminy wprowadzane są na bieżąco modyfikacje do planów rozbudowy sieci kanalizacyjnej. 31 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 6.1.3 Promocja postaw proekologicznych i edukacja ekologiczna Jednym z obowiązków gminy jest promocja postaw proekologicznych, podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców. Działania z tego zakresu wymagają stosunkowo niewielkich nakładów finansowych, mogą jednak przynieść znaczącą poprawę stanu środowiska lub ograniczyć rozwój negatywnych zjawisk. Dla skuteczności działań wymagana jest jednak ich konsekwencja, oraz reakcja na zmiany oczekiwań i przyzwyczajeń mieszkańców. Jednym z najtańszych sposobów prezentacji i promocji treści ekologicznych oraz postulatów zrównoważonego rozwoju jest Internet. Ze względu na duże bogactwo przyrodnicze gminy, jej atrakcyjne położenie, aktywność kulturalną oraz prężny rozwój, wzbogacanie serwisu internetowego gminy o informacje środowiskowe i preferowane zasady gospodarowania środowiskiem na jej terenie może przynieść gminie wymierne korzyści poprzez promocję jej walorów. Działalność edukacyjna w szkołach, oraz poza systemem szkolnictwa powinna uzyskiwać wymierne wsparcie ze strony gminy w zakresie promocji treści ekologicznych i zrównoważonego stylu życia. Jest skuteczny sposób na rozwiązywanie istotnych problemów ekologicznych metodą „od dołu” ograniczających późniejsze wydatki z budżetu gminy np. na segregację opadów, ochronę różnorodności biologicznej, bezpieczeństwo, ochronę przeciwpożarowa. Przeznaczenie środków na prewencję w tym zakresie (której elementem jest edukacja) ogranicza istotnie przyszłe wydatki na usuwanie szkód i rewitalizację środowiska. Realizacja zadań inwestycyjnych z różnych dziedzin powinna wiązać się z aktywną promocją osiąganych efektów ekologicznych. Budowa sieci kanalizacyjnej, gospodarka odpadami, rozwój sytemu komunikacyjnego powinny wiązać się z przekazaniem mieszkańcom informacji o aspektach środowiskowych działań i wymiernym efekcie ekologicznym z nimi związanym. Włączenie się Urzędu Gminy w organizację lub wsparcie akcji promujących ekologiczny i zrównoważony styl życia będzie stanowiło realizacją misji edukacji ekologicznej. Ponadto działania w tym kierunku podnoszą prestiż gminy i wzmacniają jej wizerunek jako społeczności zaangażowanej w ochronę środowiska. Do najbardziej znanych akcji tego rodzaju należą „Sprzątanie Świata” oraz „Dni Ziemi”. Wiele akcji o mniejszym zasięgu jest koordynowanych przez lokalne organizacje edukacyjne i ekologiczne. Część działań w tym zakresie jest finansowanych z dotacji i projektów UE. 6.1.4 Rozwój turystyki i rekreacji Gmina posiada duży potencjał rozwoju w zakresie usług turystycznych i rekreacyjnych dla mieszkańców Krakowa. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki precyzuje cele w zakresie rozbudowy infrastruktury w tym zakresie. W studium zaproponowano budowę dwóch zbiorników retencyjnych: „Łysa Góra” (o pow. 111 ha) i „Piekary” (o pow. 32 ha), przy czym jedynie drugi obiekt ma realną szansę realizacji w najbliższym dziesięcioleciu (Rys. 2). Zbiornik, przy starannym zagospodarowaniu rekreacyjnym znacząco zwiększy korzyści gospodarcze gminy. Umożliwi rozładowanie ruchu weekendowego nad zalewem w Cholerzynie, zaktywizuje południową część gminy oraz przyczyni się do stworzenia nowych miejsc pracy. Na terenie gminy planowane jest oznakowanie lub budowa gęstej sieci ścieżek rowerowych (Rys. 2). Jest to szansa na ożywienie ruchu weekendowego w południowej – nadwiślańskiej części gminy, z ograniczeniem ruchu samochodowego w tym rejonie. 32 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Uruchomienie przeprawy promowej w rejonie Tyńca (jako prywatny przewóz dla pieszych i rowerzystów w sezonie turystycznym) może odnowić połączenie szlaków turystycznych obu brzegów Wisły. Konieczność przekraczania rzeki mostem autostradowym może budzić negatywne odczucia u turystów. Przeprawa w Tyńcu mogłaby wypromować atrakcyjny obszar rekreacyjny w oparciu o walory przyrodniczo-krajobrazowe oraz historyczne i archeologiczne. Ważnym zadaniem jest budowa alternatywnych tras wyprowadzających ruch rowerowy z drogi nr 780. W chwili obecnej rowerzyści zmierzający z Krakowa nad zalew w Cholerzynie i w rejon Mnikowa muszą poruszać się drogą w większej części pozbawioną odpowiednich poboczy i o dużym natężeniu ruchu. Poza dużym zagrożeniem dla rowerzystów występuje znaczące utrudnienie dla samochodów, ograniczając płynność ruchu i zwiększając zagrożenie wypadkami przy wyprzedzaniu. Rozwiązaniem obu powyższych problemów jest budowa trasy rowerowej wzdłuż obwałowań Wisły (od Krakowa - w porozumieniu z gminą Kraków), oraz tras łączących tereny rekreacyjne na północy i południu gminy z obszarem Lasu Wolskiego. Z budową tras należy powiązać działalność promocyjną, oraz zachęcić inwestorów do uruchomienia w ich pobliżu usług: gastronomicznych, sprzedaży wyrobów regionalnych, parkingów strzeżonych. Wzrost natężenia ruchu rekreacyjnego i turystycznego w rejonie rezerwatów przyrody może powodować degradację terenów o szczególnych walorach przyrodniczych. Wskazane jest tworzenie i promocja miejsc atrakcyjnych dla różnorodnych form rekreacji, charakteryzujących się jednak większą odpornością na presję ruchu masowego. Celem działań powinno być takie sterowania ruchem turystycznym i rekreacją aby odciążyć obszary szczególnie cenne przyrodniczo, jednocześnie umożliwiając korzystanie z zasobów środowiska coraz większej liczbie mieszkańców. 6.2 6.2.1 Pozostałe kierunki działań Ochrona przyrody Dla terenów cennych przyrodniczo, objętych ochroną obszarową wykonywane są cyklicznie plany ochrony. Odpowiednie dokumenty określają ograniczenia rozwoju i wymagania dotyczące działań ochronnych dla obszaru Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000. Zapisy ww. dokumentów powinny być uwzględniane przy opracowywaniu dokumentów planistycznych i strategicznych w gminach. Uzupełnieniem zadań ochronnych na terenach w szczególnych walorach przyrodniczo – krajobrazowych są działania ochronne wynikające z odrębnych sektorowych przepisów prawa lub bezpośrednio w oparciu o zadania rozwoju zrównoważonego realizowane na terenach mniej cennych, obszarach intensywnego użytkowania rolniczego, terenach zurbanizowanych. Powinny być one ukierunkowane na pozostawienie lokalnych korytarzy migracyjnych, minimalizowanie niekorzystnych oddziaływań na środowisko, zharmonizowanie rozwoju przestrzeni zurbanizowanej z zadaniami ochrony terenów w wyższych walorach, ochroną enklaw roślinnych w obszarach zainwestowanych, kształtowaniem modelu rekreacji, organizacją życia lokalnego uwzględniającego potrzeby mieszkańców z wymogami ochrony środowiska. Na obszarze Gminy Liszki konieczne jest utrzymanie i odbudowa lokalnych korytarzy ekologicznych pomiędzy Tenczyńskim PK a Bielańsko – Tynieckim PK, oraz korytarza ekologicznego doliny Wisły. Należy rozważyć możliwości objęcia mniej intensywnymi formami ochrony nowych obszarów pełniących ważne funkcje ekologiczne, 33 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki lub mogących stanowić w skali lokalnej element równoważący intensywny rozwój terenów zurbanizowanych. Czynnikami niekorzystnymi, których ograniczanie powinno zostać uwzględniane w wizji rozwoju są: zmiany bazy pokarmowej i zmiany gatunkowe zachodzące na obszarach zabudowanych, wynikające m.in. ze sposobu zagospodarowania ogródków przydomowych i terenów publicznych, zagrożenia nieumyślnym wprowadzeniem do środowiska organizmów obcych wynikające z funkcjonowania lotniska międzynarodowego (zarówno w zakresie szkodników upraw lub chorób zwierząt hodowlanych, jak i organizmów ekspansywnych zagrażających rodzimym gatunkom dziko żyjącym). 6.2.2 Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki Oszczędność energii Polityka ekologiczna państwa stawia wymaganie w zakresie zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Realizując ogólną politykę Unii Europejskiej stawiane są w programie krajowym wysokie wymagania dotyczące zmniejszenie zużycia energii w przeliczeniu na jednostkę PKB, czy też osiągnięcia w skali kraju 7,5% a dalej 12% poziomu produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Lokalne ośrodki administracji winny wpisać się powyższe wysiłki zgodnie z możliwościami, głównie w zakresie odpowiednich wymagań stawianych w organizowanych przetargach, oraz poprzez promocję wysokich standardów inwestycyjnych i organizacyjnych. Zmniejszenie wodochłonności gospodarki Jednym z celów strategicznych gminy jest wykorzystanie swoje położenia i walorów dla intensywnego rozwoju gospodarczego w oparciu o sąsiedztwo i rozwój Krakowa. Znaczące zmiany w zagospodarowania terenu, rozwój stref gospodarczych i intensywnego osadnictwa stwarza konieczność stałej rozbudowy sieci wodociągowych i kanalizacji. Jednocześnie wzrośnie presja na środowisko, związana z rozproszonymi emisjami zanieczyszczeń z terenów zurbanizowanych. Należy zwrócić szczególną uwagę na wskaźniki wodochłonności, zarówno w stosunku do podmiotów gospodarczych jak i gospodarstw domowych. Często sam fakt możliwości stałej kontroli i stosowania prostych działań ograniczających marnotrawstwo i straty wody może skutkować istotnym ograniczeniem zużycia. Równocześnie w gestii gminy jest dbałość o stan techniczny sieci i minimalizację strat wody oraz skażeń środowiska lub obniżenia sprawności oczyszczania ścieków wynikające z nieszczelności kanalizacji. Zużycie wody i odprowadzenie ścieków jest obecnie regulowane mechanizmami rynkowymi, jednak na przestrzeganie norm i decyzje finansowe mieszkańców oddziałuje silnie przyzwyczajenie, presja sąsiedzka oraz realizowany przez nich model konsumpcji (świadomość konsumenta). Czynniki te mogą być modyfikowane przez media, edukację, wzmacnianie prestiżu osób i grup prezentujących preferowany model życia – współodpowiedzialność za stan środowiska. Gmina ze względu na swoje położenie posiada stosunkowo duże zasoby wodne, wymagające ochrony (poza przesłankami środowiskowymi) ze względu na rozwój lokalny jak i całej Aglomeracji Krakowa. Rozwój gospodarczy wymagał będzie w najbliższym 34 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki czasie zwiększenia podaży wody wysokiej jakości, przy równoczesnym zapewnieniu dostępu coraz większej liczby ludności do wód traktowanych jako tereny rekreacyjne wraz rozwijającym się turystyczno-rekreacyjnym sektorem gospodarki. 6.2.3 Ochrona gleb i powierzchni ziemi Do podstawowych zadań długoterminowej polityki ekologicznej gminy należy właściwe zarządzanie przestrzenią. Zadanie to obejmuje również ochronę powierzchni ziemi. Środki będą koncentrować się na trzech podstawowych kierunkach działań: ograniczenie erozji i degradacji gleb na terenach użytkowanych rolniczo (w tym odnowienie zadrzewień śródpolnych i koryt cieków wodnych, ochrona stoków) ograniczenie rozproszenia zabudowy, wymagającej rozbudowy dróg oraz niwelacji terenu, kontrola zabudowy na terenach podmokłych (nasypy, zmiana warunków wodnych), optymalne pod względem czasowym i przestrzennym, wykorzystanie złóż surowców skalnych występujących na obszarze gminy oraz aktywne działania w celu zarówno rekultywacji terenów poprzemysłowych jak i wykorzystania stworzonych form terenowych dla rozwoju gospodarczego gminy (rekreacja). 6.2.4 Zwiększanie lesistości gminy Zgodnie z „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki”, potencjalne tereny zalesień znajdują się w centralnej i północnej części gminy. Zalesienia w części północnej uzupełniają system obszarów leśnych wokół rezerwatów przyrody „Dolina Mnikowska” i „Zimny Dół”, wpływając korzystnie na realizację celów ochronnych w tym wzmocnienie funkcji terenu jako korytarzy ekologicznych. Zalesienie w centralnej części gminy (na zachód i południe od miejscowości Liszki) zwiększy różnorodność biologiczną i atrakcyjność krajobrazową. 6.2.5 Ochrona powietrza atmosferycznego Dominującym czynnikiem kształtującym lokalnie jakość powietrza atmosferycznego jest niska emisja komunalna z terenów mieszkaniowych oraz emisje komunikacyjne. Na jakość powietrza wpływa ponadto lokalne tło zanieczyszczeń związane z funkcjonowanie Aglomeracji Krakowa oraz transport zanieczyszczeń z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego. Ochrona powietrza atmosferycznego realizowana będzie poprzez działania i inwestycje kształtujące charakter lokalnych źródeł emisji i warunki rozprzestrzeniania się zanieczszczeń: ograniczenie niskiej emisji komunalnej w tym: przeciwdziałanie i likwidacja zagrożenia pożarami lasów i terenów rolniczych. ograniczenie oddziaływania emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na mieszkańców i cenne obiekty przyrodnicze, przez odpowiedni rozwój sieci drogowej, zarządzanie ruchem, tworzenie stref izolujących oraz rozdzielenie ruchu kołowego i pieszo-rowerowego. 35 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Niska emisja komunalna Niska emisja komunalna oraz emisja niezorganizowana z terenów zabudowanych i rolniczych stanowi główny czynnik decydujący lokalnie o jakości powietrza atmosferycznego. Wpływ władz gminy na czynniki zewnętrzne pogarszające jakość powietrza są ograniczone, a poprawa w tym zakresie wchodzi w zakres programów ochrony środowiska na szczeblu powiatu i województwa. Ograniczenie niskiej emisji komunalnej na terenie gminy będzie realizowane poprzez: promocję i wsparcie wymiany kotłów i instalacji w obiektach publicznych i prywatnych na nisko-emisyjne (likwidacja pieców węglowych, wprowadzenie ogrzewania gazowego, elektrycznego), rozwój odnawialnych źródeł ciepła, promocja i wsparcie budowy (modernizacji) budynków w sposób ograniczający zapotrzebowanie na energię, (ogrzewanie i chłodzenie pasywne, termoizolacja, poprawa sprawności sterowania instalacją, automatyzacja sterowania) ograniczenie praktyk wypalania traw, ograniczenie bezproduktywnego spalania resztek organicznych w gospodarstwach i zwiększenie stopnia ich zagospodarowania przez kompostowanie lub jako paliwo w piecach gospodarczych. Modernizacja instalacji grzewczych i realizacja inwestycji w nowych technologiach wiązać się będzie między innymi z wzrostem zamożności właścicieli nieruchomości oraz z prestiżem miejsca i ceną działek mieszkaniowych. Gmina wspiera działania zgodne z zasadami rozwoju zrównoważonego na jej terenach poprzez wskazanie preferowanych standardów oraz możliwości dofinansowania inwestycji ze środków fundacji ekologicznych i funduszy UE. Wyeliminowanie wypalania traw oraz ograniczenie spalania śmieci (w tym w piecach domowych) jest jednym z priorytetów polityki ekologicznej gminy. Pożary traw stanowią bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa i jakości środowiska, a spalanie resztek na polach i w terenach posesji powoduje emisję lokalnie znaczących ilości zanieczyszczeń. Gmina prowadzi działania zwiększające świadomość wśród mieszkańców zagrożeń zdrowotnych i strat gospodarczych z tym związanych. Zgodnie z przyjętymi celami gospodarki odpadami i wymaganiami ekorozwoju gmina prowadzi działania w celu zwiększenia udziału kompostowania odpadów organicznych oraz wykorzystania energetycznego resztek roślinnych z produkcji rolniczej i upraw energetycznych. Emisje ze źródeł komunikacyjnych Ograniczenie narażenia mieszkańców na zanieczyszczenia komunikacyjne będzie osiągane poprzez: budowę obwodnic miejscowości, modernizację istniejących drów, poprawę jakości dróg, zwiększenie płynności ruchu, tworzenie i zagospodarowanie stref (urządzeń) izolujących zabudowę i tereny publiczne od głównych ciągów komunikacyjnych, 36 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki odpowiednie zagospodarowanie stref gospodarczych i ich powiązań z węzłami autostradowymi i lotniskiem. Ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych będzie następowało poprzez: wymianę maszyn i pojazdów na modele o mniejszej emisji, poprawę stanu dróg, rozwój komunikacji zbiorowej (częstotliwość połączeń i komfort taboru), organizację przestrzeni publicznej i lokalizacji usług minimalizującą potrzebę poruszania się pojazdami mechanicznymi (strefy piesze, promocja i wzrost bezpieczeństwa komunikacji rowerowej ew. motorowerowej, możliwość załatwienia spraw urzędowych, zakupów, prostych porad lekarskich itp, zdalnie). Odrębnym zagadnieniem jest przygotowanie do przyjęcia ruchu rekreacyjnego w weekendy, oraz turystycznego w okresie letnim. Gmina posiada duży potencjał rozwoju w zakresie sektora turystyczno-rekreacyjnego gospodarki. Jego rozwój umożliwi zrównoważenie rozwoju stref zabudowy mieszkaniowej i usług. Ograniczenie okresowego przeciążenia układu komunikacyjnego i zwiększenia emisji zanieczyszczeń (np weekendy) będzie osiągane poprzez: organizację i sterowanie ruchem pojazdów (metody bierne i czynne), rozwój funkcji rekreacyjnych na nowych terenach umożliwiające rozproszenie ruchu, odpowiednie do potrzeb kształtowanie stref parkingowych, w połączeniu z lokalnymi ciągami pieszo-rowerowymi, promocję transportu zbiorowego, rozwój infrastruktury i promocję ruchu rowerowego. 6.2.6 Rozwój odnawialnych źródeł energii i redukcja niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego Oprócz ograniczenia niskiej emisji komunalnej, rozwój energetyki odnawialnej ma istotne znaczenie dla zwiększenia niezależności energetycznej regionu. W krajowej „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” przyjęto jako cel średniookresowy, do roku 2010, osiągnięcie udziału 7,5% energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej. Na terenie gminy działa mała elektrownia wodna o mocy 3 MW zainstalowana poniżej stopnia wodnym Kościuszko na rzece Wiśle. Zgodnie z danymi uzyskanymi z urzędu Gminy Liszki, na terenie gminy pracują pojedyncze niewielkie instalacje wykorzystujące źródła energii odnawialnej – kolektory słoneczne podgrzewające wodę gospodarczą. Na obszarze gminy, przy uwzględnieniu jej charakteru i strategii rozwoju rozwijane mogą być instalacje bazujące na energii odnawialnej: słonecznej w postaci: o pasywnych systemów ogrzewania, o przydomowych instalacji podgrzewania wody gospodarczej, o hybrydowych systemów ogrzewania centralnego, w których kolektory słoneczne wspomagają pracę kotłów gazowych, mikroelektrowni wodnych na planowanych piętrzeniach (zbiorniki retencyjne), skojarzone instalacje wykorzystujące pompy ciepła, 37 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki wykorzystanie biomasy pozyskiwanej z prac pielęgnacyjnych na terenach zielonych, z resztek produkcji rolniczej, lub upraw energetycznych. W przypadku obniżenia kosztów ogniw fotowoltaicznych można przewidzieć instalację niewielkich baterii w sytuacjach, gdy umożliwiałoby to rezygnację z rozbudowy sieci energetycznych (np. domki letniskowe), oraz wywierałoby znaczący efekt edukacyjny i promocyjny w zakresie nowych technologii (obiekty użyteczności publicznej, szkoła, basen, obsługa rekreacji działająca w okresie letnim). Ze względu na wysokie walory krajobrazowe, ukształtowanie terenu oraz bliskość lotniska, na terenie gminy nie jest wskazane lokowanie siłowni wiatrowych. Wykorzystanie biomasy jako materiału opałowego należy utrzymywać na ograniczonym poziomie. Większość resztek roślinnych jest zagospodarowanych w gospodarstwach. Rozdrobnienie gospodarstw oraz podmiejski charakter gminy nie sprzyja pozyskiwaniu materiału opałowego z tego źródła o wysokiej jakości i w dużych ilościach. Spalanie biomasy powoduje w dalszym ciągu niską emisję, a przy niskiej jakości surowca emisja zanieczyszczeń przewyższa pochodzącą z ogrzania obiektu przez spalanie węgla. 6.2.7 Ochrona przed hałasem i oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Zagrożenie hałasem występuje w sąsiedztwie dróg i terenów komunikacyjnych oraz w na obszarach zabudowy mieszkaniowej. Dominujące zagrożenia związane są funkcjonowaniem międzynarodowego lotniska, autostrady A4 oraz dróg prowadzących ruch regionalny przez centra miejscowości (droga wojewódzka nr 780 Kraków – Oświęcim). Pomiary natężenia hałasu, prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, wykazały w kilku przypadkach znaczne przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Najbardziej narażonym jest miejscowość Morawica położona na przedłużeniu pasa startowego lotniska Kraków - Balice. Na jej obszarze nakłada się negatywne oddziaływanie dwóch typów hałasu – ruchu pojazdów na autostradzie A4 oraz operacji startu i lądowania na lotnisku. Druga strefa zagrożenia hałasem komunikacyjnym wiąże się z ruchem na drodze nr 780, szczególnie w miejscowościach Liszki, Kryspinów i Kaszów. Jest to droga alternatywne dla płatnej autostrady A4, co powoduje jej znaczne obciążenie, szczególnie wobec permanentnego remontu ww. odcinka autostrady. Problem może zostać złagodzony po uruchomieniu obwodnicy ww. miejscowości, która umożliwi równocześnie połączenie drogi 780 z obwodnicą autostradową A4 poprzez węzeł przy stopniu wodnym Kościuszko oraz wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum Bielan. Ze względu na zakres i koszty inwestycji pełna jej realizacja, w przypadku braku silnego wsparcia funduszy centralnych, będzie możliwa w średnim horyzoncie czasu. Modernizacja systemu komunikacyjnego przyczynia się do ograniczenia wpływu ruchu na środowisko poprzez zmniejszenie emisji hałasu, zwiększenie bezpieczeństwa i płynności ruchu, zmniejszeniu powierzchni terenów zabudowanych narażonych na ponadnormatywne wartości hałasu i stężeń zanieczyszczeń. Gmina Liszki przewiduje w najbliższych latach istotne inwestycje w zakresie modernizacji dróg lokalnych oraz współpracę przy remontach i przebudowie dróg powiatowych i wojewódzkich. 38 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki W najbliższych latach przewiduje się poniższe inwestycje w istniejący układ drogowy. Modernizacja drogi wojewódzkiej nr 780 Kraków - Oświęcim (2008-2010) przebudowa 3 skrzyżowań, modernizacja 4,4 km nawierzchni i 5 km chodnika, budowa zatok autobusowych, przebudowa mostu, Modernizacja drogi powiatowej Liszki-Kaszów nr modernizacja 2 km nawierzchni i budowa 1 km chodnika, Modernizacja drogi gminnej publicznej Rączna- Ściejowice – Jeziorzany (20082012) modernizacja 2 km nawierzchni i budowa 1 km chodnika, Modernizacja drogi powiatowej Kryspinów-Cholerzyn-Mników-Czułów nr K2189 i K2191 (2009-2010) modernizacja 5km nawierzchni, budowa 3 km chodników, Modernizacja drogi powiatowej Liszki-Cholerzyn-Morawicanr K2192 (2010-2012) przebudowa mostu w Cholerzynie, modernizacja 4 km nawierzchni, budowa 2 km chodnika, Modernizacja drogi powiatowej nr K2177 w Piekarach (2012-2014) przebudowa mostu, modernizacja 1 km nawierzchni. K2183 (2008-2011) Łącznie do roku 2014 planowane jest: przebudowa 3 skrzyżowań, przebudowa kilkunastu mostów i przepustów, modernizacja 18,4 km nawierzchni, budowa 12 km chodników. Promieniowanie elektromagnetyczne Zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym określają szczegółowe przepisy. Na obszarze Gminy Liszki nie są zlokalizowane linie energetyczne najwyższych napięć wymagające szerokich stref ograniczonego użytkowania. Przebieg i oddziaływanie sieci energetycznych zostało uwzględnione w dokumentach planistycznych gminy. W planach zagospodarowania i strategii rozwoju gminy są uwzględniane wymogi i strefy ochronne związane z działaniem instalacji obsługujących lotnisko Kraków-Balice. Zapewnienie bezpieczeństwa ruchu lotniczego, a więc i bezpieczeństwa mieszkańców gminy wymagać będzie rozwoju instalacji radionawigacyjnych umożliwiających bezpieczne operacje startu i lądowania w trudnych warunkach. Realizacja inwestycji wymaga ścisłej współpracy gminy i instytucji odpowiedzialnych za działalność lotniska. Konieczne jest wspólne, długoterminowe planowanie zagospodarowania terenów otaczających lotnisko dla zapewnienia korzystnego dla obu stron modelu rozwoju. 39 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 6.3 Współpraca gminy w zakresie ochrony środowiska Gmina prowadzi współpracę z sąsiednimi gminami w ramach „Związku Gmin Dorzecza Rudawy, Rudna i Sanki” w skład którego wchodzą również gminy Alwernia, Czernichów, Jerzmanowice-Przeginia, Krzeszowice i Zabierzów oraz Miasta Kraków. Związek powstał dla koordynacji wspólnego programu ochrony wód obejmującego rozbudowę systemu kanalizacji i ochronę ujęć wód. W chwili obecnej gminy realizują jednak głównie indywidualne programu rozbudowy systemów kanalizacji i zaopatrzenia w wodę. Rozwój współpracy w ramach Związku Gmin powinien zaowocować kompleksowym planem zagospodarowania i ochrony środowiska ukierunkowanym na zachowanie wysokiej różnorodności biologicznej w dolinie rzek i potoków. Współpraca międzygminna umożliwi kształtowanie wspólnej oferty turystycznej i rekreacyjnej oraz zwiększy atrakcyjność terenu dla inwestycji z tego zakresu. 6.4 Powiązania z polityką ekologiczną województwa i kraju Wytyczne dla tworzonego sytemu programów ochrony środowiska zawarte zostały między innymi w „Polityce Ekologicznej Państwa”. Za trzy główne cele realizacji programów uznano: ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia powyższe zostały zawarte w „Strategii rozwoju województwa małopolskiego” oraz w „Programie ochrony środowiska województwa małopolskiego”. W „Strategii rozwoju powiatu krakowskiego” zapisano w IV obszarze strategicznym Ochrona środowiska, iż celem strategicznym jest podniesienie jakości środowiska naturalnego a celami operacyjnymi są: Ochrona powietrza w tym : likwidacja niskiej emisji, poprawa sieci komunikacyjnej, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii. Poprawa jakości wód w tym: budowa oczyszczalni ścieków, rozbudowa sieci kanalizacyjnych, tworzenie powiatowych programów ochrony wód. Ochrona powierzchni ziemi w tym: zmniejszenie ilości składowanych odpadów, zwiększenie stanu zalesienia powiatu. 40 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Program Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego przewiduje współpracę władz województwa z gminami w realizacji polityki ekologicznej. Określono zakres działań, które muszą być wdrażane na poziomie lokalnym, lub wymagają udziału gmin. Uznano w nim, iż do głównych kompetencji samorządu gminnego w zakresie ochrony środowiska należy: gospodarka odpadami komunalnymi, zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych, oczyszczanie ścieków komunalnych, tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej, tworzenie niektórych obszarów chronionych, ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej, wydawanie decyzji z zakresu planów lokalnych i zasad gospodarowania terenami, prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych. Zgodnie z Wojewódzkim POŚ do podstawowych zadań, których wdrożenie wymaga uczestnictwa gminy należą: oszczędna gospodarka zasobami naturalnymi takimi jak woda i nośniki energii, wzrost lesistości województwa, rozwój obszarów chronionych, lokalizacja przemysłu, gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami komunalnymi, zbiórka odpadów niebezpiecznych, rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, usprawnienie ruchu podmiejskiego i optymalizacja transportu publicznego. Bardzo ważnym tematem jest edukacja ekologiczna wymagająca współpracy zarówno z władzami województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. 41 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 7. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY LISZKI W LATACH 2008 – 2011 Uwzględniając cele długookresowej polityki ekologicznej gminy oraz uwarunkowania rozwoju lokalnego i możliwości nadzorowania i finansowania inwestycji, za priorytety krótkookresowe przyjęto: uwzględnienie w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego oraz innych dokumentach planistycznych i strategicznych zasad gospodarowania przestrzenią zgodnych z wymaganiami rozwoju zrównoważonego i potrzebami ochrony przyrody, oraz stworzenie sprawnych mechanizmów egzekwowania zapisów planu, zakończenie budowy systemu kanalizacji i oczyszczalni ścieków, opracowanie i realizację projektów zapewniających mieszkańcom podaż wystarczającej ilości wody pitnej wysokiej jakości, przy uwzględnieniu planów rozwoju gminy na najbliższe lata, określenie zasad korzystania z zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, zapewnienie wystarczającej ilości wody dla mieszkańców i gospodarki (cele pozakonsumpcyjne), opracowanie i wdrażanie systemu gospodarki odpadami w gminie, ograniczenie niskiej emisji ciepłowniczej, ograniczenie uciążliwości tras komunikacyjnych w zakresie hałasu, budowa drogowej obwodnicy Liszek, ochrona różnorodności przyrodniczej w gminie poprzez opiekę nad obszarami i obiektami chronionymi, właściwą gospodarkę rolną i leśną oraz nadzór na procesami inwestycyjnymi i urbanizacją, ochrona dziedzictwa kulturowego, rozwój przestrzeni publicznej, program zwiększania powierzchni terenów zielonych (zalesienia, tworzenie alei, opieka nad parkami i obszarami zieleni gminnej), edukacja ekologiczna, promocja zachowań zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego wśród mieszkańców gminy, turystów i rekreantów, wspieranie zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego, w tym: o inwestycje rekreacyjne w strefie planowanych zbiorników retencyjnych, o budowa ścieżek rowerowych, o wytyczenie szlaków turystycznych, o informacja turystyczna. Część działań posiada określony zakres czasowy realizacji, jednak większość ma charakter ciągły. 42 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 7.1 Obszary priorytetowe Inwestycje i działania w obszarach priorytetowych stanowią główny element harmonogramu zadaniowego zamieszczonego w rozdziale 8. Poniżej zostały scharakteryzowane krótko główne przesłanki i cele programu. 7.1.1 Planowanie przestrzenne Jednym z podstawowych praw i obowiązków gminy w zakresie ochrony środowiska jest gospodarowanie przestrzenią przy pomocy mechanizmów planistycznych i decyzji administracyjnych, oraz kreowanie krótko i długoterminowej polityki gminy. Kształtowanie środowiska prowadzone będzie zgodnie z założeniami rozwoju zrównoważonego, w sposób zapewniający rozwój społeczności lokalnej prowadzony z poszanowaniem walorów środowiska. Ochroną zostaną objęte obiekty i tereny o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych objęte obecnie ochroną prawną lub wskazane do objęcia ochroną. Dla zagwarantowania możliwości dalszego rozwoju gminy i wysokiej jakości życia jej mieszkańców zostanie zachowana różnorodność zagospodarowania przyrodniczego na terenach rozwoju zabudowy w tym odpowiednio kształtowana zieleń terenów komunalnych. Rozwój przestrzenny uwzględnia wymagania ochrony obszaru parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, korytarzy ekologicznych i obszarów węzłowych sieci ekologicznych, oraz zachowania różnorodności biologicznej. Wymaganą ochroną objęte zostaną strefy zasilania ujęć wody. Ze względu na wysoką wartość stanowisk archeologicznych na trenie gminy, ich ochrona jest uwzględniana w MPZP oraz Studium UiKZP. Gmina poddaje szczegółowej ocenie skutki środowiskowe działań planistycznych i inwestycyjnych w celu wyboru optymalnego wariantu rozwoju z uwzględnieniem ogólnie pojętej jakości życia mieszkańców oraz interesu przyszłych pokoleń. 7.1.2 System kanalizacji i oczyszczania ścieków Program rozbudowy systemu kanalizacji i oczyszczalni finansowany jest z dochodów własnych gminy, udziałów ludności, oraz pożyczek ze środków Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Program obejmuje kilkanaście zadań inwestycyjnych i przewiduje rozbudowę gminnego systemu kanalizacji i oczyszczania ścieków dla zapewnienia możliwości objęcia zorganizowanym usuwaniem ścieków 95 – 98 % posesji w gminie. Harmonogram realizacji projektu obejmuje lata 2008 – 2015. W tym okresie przewidywane nakłady na rozbudowę sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni wyniosą około 70 mln zł. Część projektów jest jeszcze w fazie wstępnej. Szczegółowy wykaz inwestycji i finansowania na najbliższe cztery lata zamieszczono w rozdziale 8. Planowana jest realizacja następujących inwestycji: rozbudowa kanalizacji w Liszkach (2008), kanalizacja miejscowości Kaszów (2008 – 2011), kanalizacja miejscowości Mników (2009 – 2011), kanalizacja miejscowości Czułów i Baczyn (2011 – 2013), kanalizacja miejscowości Chrosna i Morawica (2009 – 2012), rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Piekarach (2009 – 2010), 43 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki W dalszej kolejności, po przygotowaniu projektów, zostaną zrealizowane; kanalizacja miejscowości Jeziorzany i Ściejowice, budowa oczyszczalni w Rącznej. Program rozbudowy i modernizacji sytemu kanalizacji gminy jest na bieżąco korygowany z uwzględnieniem rozwoju zabudowy i zagospodarowania terenu. Nowe ramy inwestycji wyznaczają przyjęte w 2007 roku Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz opracowywana obecnie strategia rozwoju i koncepcja zagospodarowania gminy. 7.1.3 Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę Na potrzeby lokalne wykorzystuje się 3 ujęcia źródeł wód podziemnych, z których pozyskiwane jest około 40 % zapotrzebowania na wodę pitną wodociągową. Pozostała część popytu zaspokajana jest z sieci WPWiK w Krakowie. Na gminie spoczywa obowiązek zagwarantowania w procesie planowania rozwoju i zagospodarowania terenu właściwej ochrony ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, w szczególności ujęcia wody na potoku Sanka, zaspokajającego 10% zapotrzebowania na wodę dla Krakowa. Gmina wspiera Gminną Spółkę Wodną, zarządzającą konserwacją systemu sieci melioracyjnych na jej terenie. W celu zapewnienia dostaw wody pitnej dobrej jakości na terenach rozwoju zabudowy mieszkaniowej gmina planuje rozbudowę sieci wodociągowej i odwiercenie nowych ujęć wód podziemnych. W planach na najbliższe lata jest zlecenie opracowania koncepcji zasilania w wodę miejsc wyznaczonych w planie zagospodarowania pod usługi i mieszkalnictwo. 7.2 Zadania o charakterze ciągłym Obok zadań priorytetowych wydzielono grupę zadań o charakterze ciągłym kształtujących bieżącą politykę ekologiczną gminy. Ich realizacja następuje w trakcie różnorodnych działań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych uwzględnionych w harmonogramie lub może wynikać z gotowości do włączenia się w realizację programów i rozwiązywanie konfliktów środowiskowych pojawiających się w trakcie realizacji programu. 7.2.1 Ochrona zasobów przyrody Tereny i obiekty chronione Znaczna część gminy objęta jest obszarową ochrony przyrody lub zaliczona do obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych (parki krajobrazowe, rez. przyrody, system ECONET). Wiążą się z tym liczne ograniczenia nakładane na właścicieli posesji oraz wymagania w zakresie planowania przestrzennego i prowadzenia działalności gospodarczej. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki postuluje utworzenie w najbliższym czasie kilku użytków ekologicznych: Półślepa Dolina w Czułowie, Zespół lei krasowych w Czułowie, Torfowisko w Cholerzynie – Zarzeczu, Torfowisko Bory Cholerzyńskie. 44 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Do czasu podjęcia ostatecznej decyzji nt. zatwierdzenia ich statusu ochronnego należy podjąć działania w zakresie przeciwdziałania zmianom stosunków wodnych, szaty roślinnej i powierzchni terenu w rejonie ich lokalizacji. Zieleń terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych Rozwój terenów mieszkaniowych i stref gospodarczych na terenie gminy skutkował będzie znacznymi zmianami w strukturze środowiska przyrodniczego. Dla ograniczenia negatywnych skutków przyspieszone zostaną działania w zakresie nasadzeń zadrzewień śródpolnych i zalesienia wskazanych w Studium ... terenów. Promowany będzie rozwój nasadzeń zieleni wysokiej na terenach zurbanizowanych, z uwzględnieniem gatunków rodzimych, o wysokiej wartości przyrodniczej i krajobrazowej. Na terenie gminy występuje znaczna liczba topól, w wieku kilkudziesięciu lat, stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa oraz stwarzających uciążliwość dla alergików rosnących wzdłuż dróg. Gmina przeznacza środki na usunięcie drzew (kilkanaście tysięcy złotych rocznie). Znikną przez to ciągi zieleni będące ciekawym i rzadko już występujący elementem krajobrazowy, stanowiące korytarze ekologiczne i schronienie dla zwierzyny. Ochroną i konserwacją objęte zostaną parki dworskie, zieleń terenów publicznych, oraz lokalne korytarze ekologiczne wzdłuż cieków wodnych. Ze względu na uznanie rekreacji za istotny element gospodarki gminy, plan rewitalizacji zieleni na terenach zurbanizowanych jest inwestycję w jej przyszłość. Istotnym zadaniem jest ochrona i odnowienie lasu w Budzyniu, pokrywającego część wschodniego brzegu zalewu w Cholerzynie. Drzewostan jest zagrożony poprzez zmianę stosunków wodnych oraz intensywną eksploatację przez rekreantów odpoczywających nad zalewem. Rozwój funkcji rekreacyjnych wokół zbiornika, w szczególności na jego północnym brzegu, wymaga opracowania projektu zagospodarowania jego brzegów i strefy sąsiedniej uwzględniającego nasadzenia roślinności tworzące atrakcyjne (oraz cechujące się znaczną odpornością na intensywne użytkowanie rekreacyjne) wnętrze krajobrazowe w horyzoncie kilkudziesięciu lat. Zadania z tego zakresu nie zostały uznane za priorytetowe (szczególnie wobec prowadzonych przez gminę inwestycji w zakresie ochrony wód i rozbudowy kanalizacji) jednak wskazane jest przygotowanie odpowiedniej dokumentacji i ujęcie działań w kolejnym GPOŚ po roku 2011. 7.2.2 Ochrona różnorodności biologicznej Różnorodność biologiczna na obszarze gminy będzie zagrożona ze względu na zmiany przestrzenne związane z rozwojem zabudowy mieszkalnej, stref gospodarczych i obszarów o intensywnej funkcji rekreacyjnej. Gmina w swoich dokumentach planistycznych i strategicznych zapewnia ochrona różnorodności biologicznej na obszarach o szczególnej wartości przyrodniczej (rezerwaty przyrody, korytarze ekologiczne, użytki ekologiczne). W celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju gmina uwzględnia w odpowiednim stopniu wymogi ochrony bioróżnorodności na terenach rolniczych i zabudowanych. W celu określenia stanu wyjściowego i szczegółowych zasad kształtowania środowiska wykonana zostanie szczegółowa inwentaryzacja przyrodnicza gminy uwzględniająca tereny nie objęte planami ochrony dla obszarów Parków Krajobrazowych. Dla realizacji celów z zakresu edukacji ekologicznej i promocji ekorozwoju gmina wspiera, w miarę swych uprawnień i możliwości, działania organizacji pozarządowych, społeczności lokalnych, instytucji edukacyjnych, zmierzające do zachowania i wzbogacenia różnorodności przyrodniczej. Wsparcie obejmie w szczególności działania 45 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki prowadzone dla ochrony gatunków zwierząt lub zbiorowisk roślin stanowiących o bogactwie przyrodniczym gminy (gatunki chronione, gatunki „flagowe”), występujące zarówno na obszarach chronionych jak i w przestrzeni rolniczej oraz antropogeniczej. Głównym celem działań wspomaganych lub koordynowanych przez gminę jest właściwe zarządzanie przestrzenią i środowiskiem, edukacja ekologiczna oraz tworzenie korzystnej atmosfery dla lokalnych inicjatyw mieszkańców w tym zakresie. Z tego względu przy wyborze wspieranych działań kieruje się w pierwszym rzędzie efektami edukacyjnymi i promocją regionu dla działów gospodarki przyjaznych środowisku. Realizacja ochrony gatunkowej i ochrony siedlisk na terenie gminy realizowana jest w oparciu o plany ochrony dla terenów chronionych i działania instytucji wyższego szczebla. 7.2.3 Rozwój turystyki i rekreacji Rozbudowa bazy turystycznej i rekreacyjnej na terenie gminy została wpisana, jako jeden podstawowych kierunków, w jej strategię rozwoju. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki, określono zespół obszarów potencjalnej lokalizacji infrastruktury rekreacyjnej (KT1.2 KT2.2). Obejmują one rejon zalewu w Cholerzynie, odcięte zakole Wisły w rejonie stopnia wodnego Kościuszko oraz obszar w pobliżu miejscowości Podwale (rejon dawnej przeprawy promowej). Ważna jest pełna i aktualna informacja o ofercie rekreacyjnej gminy oraz spójny rozwój usług komunikacyjnych, gastronomii, handlu, noclegów, informacji turystycznej, usług przewodnickich, oferty w zakresie bazy obiektów i imprez sportowych. Oferta turystyczno rekreacyjna gminy będzie promowana poprzez Internet oraz w mediach lokalnych. Odpowiednie kształtowanie oferty i kierowanie ruchem turystycznym pozwoli na bardziej równomierne rozłożenie odwiedzin w czasie i przestrzeni ograniczając zniszczenia spowodowane przeciążeniem najbardziej popularnych rejonów (niszczenie zieleni, parkowanie pojazdów, hałas, śmieci). Umożliwia przyjęcie większe liczby gości przy zapewnieniu im wyższego standardu wypoczynku co przekłada się to bezpośrednio na wzrost dochodów w gminie. Teren gminy dysponuje dużym potencjałem rozwoju w zakresie rekreacji. Sąsiedztwo Krakowa oraz wysokie walory krajobrazowe i przyrodnicze, oraz lokalizacja dużych zbiorników wodnych, stawiają gminę w pierwszym szeregu obszarów rekreacyjnych dla mieszkańców aglomeracji. W interesie gminy leży, aby inwestycje w tej branży realizowane były przy zastosowaniu najwyższych standardów w zakresie ograniczania oddziaływania na środowisko. Środowisko przyrodnicze i krajobraz są cennymi zasobami naturalnymi gminy i stanowią jedną z podstaw jej rozwoju gospodarczego. Rozwój oferty turystycznej i rekreacyjnej w gminie jest ważnym narzędziem kształtowania i ochrony środowiska: stymuluje rozwój świadomości ekologicznej gości i mieszkańców, generuje zapotrzebowanie na czyste środowisko o wysokiej wartości przyrodniczej i krajobrazowej, uruchamia inicjatywy lokalne, łączy mieszkańców, generuje dochody możliwe do reinwestowania w ochronę i kształtowanie środowiska, skłania do samodzielnego ograniczania emisji zanieczyszczeń, poprawy gospodarki odpadami, inwestowania w technologie ekologiczne (w tym odnawialne źródła energii), ochrony krajobrazu. 46 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Rozwój sektora turystycznego i rekreacji wymaga znacznych nakładów finansowych, podjęcia działań organizacyjnych, promocyjnych i inwestycji w rozwój infrastruktury gminy. Dla dofinansowania inwestycji z tego zakresu istnieje możliwość pozyskania środków funduszy Unii Europejskiej. Gmina planuje i koordynuje rozwój funkcji turystyczno – rekreacyjnych terenów oraz promuje osiągnięcia poprzez: uczestnictwo w projektach regionalnych, koordynację działań promocyjnych poszczególnych podmiotów gospodarczych, budowę i utrzymanie serwisu internetowego, wspieranie akcji edukacji ekologicznej, kolportaż materiałów i informacji w grupach potencjalnych klientów. 7.2.4 Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne Na obszarze gminy nie występują zakłady produkcyjne powodujące znaczące zagrożenie chemiczne i biologiczne. Istotnym czynnikiem zagrożenia chemicznego i biologicznego jest port lotniczy w Balicach oraz transport samochodowy substancji niebezpiecznych autostradą A4, obwodnicą autostradową, oraz drogami wojewódzkimi. Obszarami podwyższonego ryzyka są rejony węzłów drogowych, most na Wiśle oraz odcinki dróg wojewódzkich przebiegające przez centra miejscowości. Ograniczenie zagrożeń biologicznych ze strony ruchu pasażerskiego i towarowego w porcie lotniczym leży po stronie podmiotów gospodarczych działających na jego terenie oraz władz wojewódzkich. Ze względu na planowany wzrost liczby obsługiwanych połączeń lotniczych ryzyko epidemiologiczne będzie rosło. Istnieje również potencjalna możliwość nieumyślnego uwolnienia do środowiska obcych gatunków lub przeniesienia chorób zakaźnych na gatunki rodzime w rejonie portu lotniczego. Minimalizacja zagrożenia wymaga starannego przestrzegania procedur bezpieczeństwa i przygotowania odpowiednich programów i zasad postępowania oraz podziału obowiązków w przypadku jego wystąpienia. Ważna jest podstawowa informacja na temat rozpoznawania zagrożeń i pierwszej reakcji skierowana do mieszkańców gminy. 7.2.5 Poważne awarie i klęski żywiołowe Poważne awarie przemysłowe i zagrożenia ekologiczne Na terenie gminy nie działają zakłady przemysłowe, których charakter wykorzystywanych technologii i zgromadzone na ich terenach materiały stwarzają poważne zagrożenie w związku z wystąpieniem awarii. Obiektem którego działalność może powodować zagrożenie w przypadku awarii i katastrof jest lotnisko w Balicach. Bezpieczeństwo w tym zakresie zależy zarówno od bezawaryjnej pracy urządzeń kontroli lotniska, urządzeń magazynowych i przeładunkowych, jak i kształtowania przestrzeni wokół portu lotniczego pod względem wysokości budowli, oświetlenia, przebiegu linii wysokiego napięcia itp. Zagrożenie ze strony lotniska związane jest z awarią urządzeń i instalacji naziemnych, upadkiem statku powietrznego jak i zagrożeniem epidemiologicznym. Zagrożenie uwolnieniem do środowiska toksycznych lub niebezpiecznych substancji związane jest z transportem drogowym. Przez teren gminy przebiegają ważne szlaki transportowe: autostrada A4 wraz z północną obwodnicą autostradową Krakowa, oraz droga wojewódzka nr 780 Kraków – Oświęcim. 47 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Zagrożenia naturalne Na terenie gminy niemal corocznie mają miejsce pożary pól i torfowisk w rejonie Cholerzyna. W ostatnich latach zakres pożarów był mniejszy, jednak powtarzają się one regularnie. Gmina aktywnie zwalcza i zapobiega pożarom traw i torfu na swym terenie oraz rozwija świadomość zagrożeń i szkód związanych z wypalaniem traw. Gmina posiada plan postępowania w sytuacji zagrożenia powodziowego. Na terenie gminy projektowane są dwa zbiorniki zwiększające retencję obszaru. Nie wpłyną one jednak znacząco na ochronę przeciwpowodziową. Ze względu na ukształtowanie terenu i planowany rozwój infrastruktury i zabudowy należy liczyć się z zwiększeniem szkód wywołanych powodziami i podtopieniami. W północnej i środkowej części gminy mogą się one wiązać z lokalnymi „powodziami minutowymi” w części południowej przerwaniem wałów Wisły i ujścia Sanki. 7.3 Powiązania z programami regionalnymi Program ochrony środowiska dla Gminy Liszki uwzględnia zapisy programów i strategii wyższego szczebla w zakresie, w jakim dotyczą obszaru gminy. W szczególności uwzględniono zadania wynikające z „Programu ochrony środowiska Powiatu Krakowskiego”. W trakcie sporządzania niniejszego opracowania nie został uchwalona aktualizacja ww programu. W pracy oparto się na zapisach dokumentu z roku 2003 przy założeniu ciągłości większości zadań z zakresu ochrony środowiska i wytycznych do sporządzania programów gminnych. 7.3.1 Program Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego W „Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami Powiatu Krakowskiego” [10], uwzględniono zapisy zawarte w powyższych dokumentach i zaproponowano realizację celów w dwóch progach czasowych: do roku 2006 jako cele krótkookresowe, do roku 2010 jako cele perspektywiczne. Należy zauważyć, że część zadań planowanych w horyzoncie krótkoterminowym nie została zrealizowana lub nabrała charakteru zadań ciągłych. Jako cele krótko i długoterminowe w Programie wyróżniono: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, ochrona gleb, ochrona wód podziemnych i zasobów kopalin, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości gospodarki, wykorzystanie energii odnawialnej, kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią, poprawa jakości wód, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza, zmniejszenie uciążliwości hałasu. 48 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki W nawiązaniu do powyższego w tabeli 9 przedstawiono udział Gminy Liszki w realizacji powiatowego programu ochrony środowiska oraz formy realizacji celu. Zapisy niniejszej tabeli stanowią kanwę do opracowania gminnego programu ochrony środowiska dla Gminy Liszki. Tabela 9. Zadania Gminy Liszki w realizacji programu ochrony środowiska powiatu krakowskiego. Lp. 1 Cel określony w Programie ochrony środowiska ochrona przyrody i krajobrazu Udział gminy w realizacji celu bardzo duży Forma realizacji celu 2 ochrona i zrównoważony rozwój lasów 3 ochrona gleb 4 ochrona wód podziemnych i zasobów kopalin mały bardzo duży istotny 5 zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości gospodarki istotny 6 wykorzystanie energii odnawialnej istotny 7 kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią bardzo duży 8 poprawa jakości wód bardzo duży 9 zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza (tylko z gospodarstw domowych) istotny 49 plan zagospodarowania przestrzennego jako narzędzie planistyczne, inwentaryzacja i ocena walorów przyrodniczych środowiska, współudział w realizacji sieci Natura 2000, dbałość o zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarskich, likwidacji dzikich wysypisk, wskazanie w PZP terenów do zalesienia, ochrona zasobów gleb przed ich przeznaczeniem na inne cele - PZP, wspieranie rolnictwa ekologicznego, eliminacja punktowych źródeł zanieczyszczeń wód podziemnych, stosowanie efektywnych ekologicznie i ekonomicznie substytutów kopalin, zmniejszenie strat wody w sieciach, ograniczenie zużycia wody z ujęć podziemnych, stosowanie zamkniętych obiegów i zmniejszenie zużycia wody do celów przemysłowych, zwiększenie masy odpadów podlegających recyklingowi, promocja instalacji pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, właściwe zagospodarowanie terenów dolin rzecznych i terenów zalewowych (zapisy w PZP), kształtowanie pokrycia terenu sprzyjające retencji wód, budowa obiektów małej retencji, kontrola i konserwacja wałów przeciwpowodziowych i systemów melioracji, modernizacja, rozbudowa, budowa oczyszczalni ścieków, modernizacja, rozbudowa, budowa kanalizacji zbiorczej, ograniczenie spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych, zastępowanie źródeł indywidualnych ogrzewaniem zbiorowym, wspieranie działań do zmiany systemu ogrzewania na ekologiczne, termorenowacja budynków, Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Lp. 10 Cel określony w Programie ochrony środowiska zmniejszenie uciążliwości hałasu Udział gminy w realizacji celu Znikomy (gmina nie ma wpływu na ochronę przed hałasem komunikacyjnym autostrady A-4 i lotniska) Forma realizacji celu właściwa lokalizacja nowych obiektów, stosowanie dźwiękoszczelnych elewacji, wymiana okien na dźwiękoszczelne. W „Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego” zaproponowano ogólnie realizację celów o zasięgu terytorialnym, jakim jest powiat krakowski. Nakreślono wizję działań nie wskazując jakie cele mają być osiągnięte przez powiat, a jakie działania mają podjąć gminy. Tabela 10. Harmonogram kierunków działań zawartych w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego [10]. Cele operacyjne Kierunki działań Lata Jednostka realizująca Jednostka koord. Źródło finansow. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNEGO UŻYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODY Ochrona przyrody Nadzorowanie i egzekwowanie skuteczności zadanie Starostwo Województ ŚWJ 9 i krajobrazu wdrażania w skali powiatu, instrumentów ciągłe wo środki Gminy służących ekologizacji gospodarki rolnej, Starostwo pomocowe szczególnie odnośnie programów rolnośrodowiskowych. Inicjowanie i koordynowanie przyrodniczych prac 2010 Starostwo Województ ŚWJ inwentaryzacyjnych w środowisku przyrodniczym wo środki Gminy powiatu, dla określenia oceny stanu przyrody i jej Starostwo pomocowe elementów oraz rozpoznania zagrożeń różnorodności biologicznej terenu. Dbałość o zachowanie tradycyjnych praktyk zadanie Gminy Starostwo ŚWJ gospodarskich jako formy gwarancji ochrony i ciągłe środki zrównoważonego wykorzystania zasobów pomocowe biologicznych powiatu. Inicjowanie i kierunkowanie działań celem zadanie Gminy Starostwo ŚWJ zapewnienia ochrony i racjonalnego ciągłe środki gospodarowania różnorodnością przyrodniczą na pomocowe terenie powiatu, niezależnie od stopnia intensywności użytkowania obszaru. Sprzyjanie utrzymywaniu urozmaiconego zadanie Gminy Starostwo ŚWJ krajobrazu rolniczego dla zachowania lub ciągłe środki przywrócenia równowagi przyrodniczej w pomocowe produkcji rolniczej terenu, z preferowaniem rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego. Ochrona i Inicjowanie szczegółowych programów dalszego zadanie Starostwo Regionalna ŚWJ zrównoważony zwiększania lesistości powiatu, z równoczesnym ciągłe DLP i centralne Gminy rozwój lasów nasileniem udziału w edukacji społeczeństwa środki odnośnie świadomości konieczności zachowania budżetowe różnorodności biologicznej w lasach. Konsultowanie programów wdrażania zasad i zadanie Starostwo Regionalna ŚWJ sposobów ochrony i zagospodarowania lasów o ciągłe DLP Gminy charakterze naturalnym lub częściowo naturalnym, dla utrzymania cennej wielofunkcyjności drzewostanów i poprawy ich zdrowotności Oddziaływanie społeczne i administracyjne w zadanie Starostwo Regionalna ŚWJ kierunku poprawy stanu i produkcyjności lasów ciągłe DLP Gminy stanowiących własność prywatną. 9 ŚWJ – środki własne jednostek realizujących 50 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Cele operacyjne Ochrona gleb Kierunki działań Lata Jednostka realizująca Jednostka koord. Źródło finansow. zadanie Gminy ciągłe Starostwo ŚWJ zadanie Gminy ciągłe Starostwo ŚWJ + środki pomocowe zadanie Gminy ciągłe Starostwo ŚWJ zadanie Gminy ciągłe Starostwo Wypracowanie spójnego działania dla zadanie Gminy wprowadzania i upowszechniania w rolnictwie ciągłe sposobów produkcji rolniczej, zgodnej z ustawą o rolnictwie ekologicznym. Stosowanie „Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej” zadanie Gminy ciągłe Starostwo ŚWJ środki własne przedsiębiorst w, środki pomocowe ŚWJ Kontrola przestrzegania zasad preferowania na terenach chronionych w powiecie, produkcji rolnej, zgodnej z prawem o rolnictwie ekologicznym. Opracowanie i kontrola realizacji powiatowego programu rekultywacji i zalesiania zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo. Inicjowanie działań edukacyjnych społeczeństwa odnośnie możliwości eksploatacji gleb, przy zagwarantowaniu zachowania ich wartości biologicznej i potencjału produkcyjnego. Inicjowanie działań dla wskazania i wdrożenia mechanizmów sprzyjających ponownemu włączeniu terenów poprzemysłowych do dalszego użytkowania gospodarczego. ŚWJ środki pomocowe ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII Kształtowanie Budowa obiektów małej retencji stosunków wodnych i ochrona przed powodzią Wprowadzanie w życie przepisów wykonawczych do ustawy Prawo wodnej oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków. Prawidłowe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych i terenów zalewowych. 2010 2006 właściciele cieków, RZGW, Woj. RZGW WIOŚ Gminy zadanie RZGW ciągłe Gminy Starostwo RZGW Starostwo ŚWJ, dotacje RZGW ŚWJ, środki pomocowe RZGW Starostwo ŚWJ, środki pomocowe, dotacje, FOŚiGW POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Poprawa jakości Systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów zadanie właściciele RZGW wód, w pierwszym przeciwpowodziowych i systemów melioracji. ciągłe cieków, Starostwo rzędzie wód RZGW, powierzchniowych Województ wo Budowa obiektów małej retencji. 2010 właściciele RZGW cieków, Starostwo RZGW, Woj. Zwiększanie naturalnej retencji zlewniowej. zadanie Starostwo Gminy ciągłe Zintensyfikowanie rozbudowy zbiorczej zadanie Gminy Starostwo kanalizacji sanitarnej we wszystkich gminach w ciągłe powiecie, a w pierwszym rzędzie w aglomeracjach o RLM10 >2000. Budowa oczyszczalni ścieków w większości gmin zadanie Gminy Starostwo w powiecie, a w pierwszym rzędzie w ciągłe aglomeracjach o RLM >2000. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) Starostwo Gminy istniejących oczyszczalni ścieków. 10 Równoważna Liczba Mieszkańców. 51 środki własne i budżetowe, środki pomocowe, FOŚiGW ŚWJ, dotacje ŚWJ, dotacje ŚWJ, środki pomocowe, FOŚiGW ŚWJ, środki pomocowe, FOŚiGW ŚWJ, środki pomocowe, FOŚiGW Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Cele operacyjne Przebudowa systemu gospodarowania odpadami komunalnymi Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza Zwiększenie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego oraz ochrona przed skutkami poważnych awarii Kierunki działań Lata Jednostka realizująca Jednostka koord. Wdrożenie programów działań na rzecz ograniczenia spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach. Wspieranie działań lokalnych w zakresie ochrony wód oraz zapewnienie ochrony ujęć wody poprzez przestrzeganie zakazów, nakazów i ograniczeń w obrębie ustanowionych stref ochronnych. Zwiększenie efektywności odbioru odpadów z gospodarstw wiejskich. Powszechne wdrożenie i poprawa funkcjonowania systemu selektywnego zbierania odpadów nadających się do ponownego wykorzystania oraz zawierających substancje niebezpieczne. Ograniczenie nieuzasadnionego ekologicznie transportowania odpadów komunalnych do odległych składowisk. Redukcje zanieczyszczeń powietrza ze źródeł komunikacyjnych w obszarach gęstej zabudowy poprzez budowę obwodnic; Skawiny, Słomnik, Zabierzowa, Kocmyrzowa, Liszek, Zielonek; zmiany organizacji ruchu drogowego. Ograniczanie uciążliwości zanieczyszczeń powietrza z indywidualnej emisji gospodarstw domowych i rolnictwa (tzw. niska emisja) na drodze m.in. wprowadzania ogrzewania zdalaczynnego w zabudowie zwartej, zmianie nośników energii z węglowych na bardziej ekologiczne, rozbudowy sieci gazowych. Wspieranie działań intensyfikujących wykorzystanie energii odnawialnej lub ograniczających zużycie energii i globalną emisję zanieczyszczeń powietrza. zadanie Gminy ciągłe Starostwo zadanie Gminy ciągłe Starostwo zadanie Gminy ciągłe Starostwo zadanie Gminy ciągłe zadanie Gminy ciągłe Starostwo 2006 Starostwo Działania edukacyjne młodzieży i akcje informowania społeczności lokalnych o środkach organizacyjnych, ekonomicznych i zachowaniach dla ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza i poszanowania energii. Opracowanie systemu informacji społeczeństwa o wystąpieniu stanów nadzwyczajnego zagrożenia zdrowia ludzi i środowiska. Demontaż i utylizacja płyt azbestowych z pokryć dachowych i elewacji budynków – program „EKODACH”. 52 zadanie ciągłe do 2010 Gminy GDDiA Wojewoda Starostwo Wojewoda zadanie ciągłe do 2010 właściciele Starostwo i zarządcy Gminy budynków i obiektów użyteczności publicznej zadanie ciągłe do 2010 właściciele budynków podmioty gospodarcze Gminy Starostwo Gminy 2006 Starosta Gminy Starosta 2006 Starostwo, Gminy Starostwo zadanie właściciele Gminy ciągłe lub zarządcy budynków, wspólnoty i spół.mieszk. Źródło finansow. ŚWJ środki pomocowe ŚWJ środki pomocowe ŚWJ dotacje środki własne gmin środki własne gmin i starostwa bezinwestycy jne środki pomocowe i własne środki własne inwestorów, kredyty i dotacje, FOŚiGW oraz PFOŚiGW środki własne, środki pomocowe kredyty, dotacje, Eko-fundusz środki powiatowych i gminnych FOŚiGW środki pomocowe i PFOŚiGW środki właścicieli i dotacje PFOŚiGW Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 8. HARMONOGRAM I NAKŁADY NA REALIZACJĘ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA w latach 2008 - 2011 Zakres Programu Ochrony Środowiska powinien odpowiadać, w stopniu dostosowanym do jej skali, polityce ekologicznej państwa. Wymagane jest poza określeniem celów i priorytetów ekologicznych, sporządzenie harmonogram działań proekologicznych wraz z określeniem środków niezbędne do osiągnięcia celów. Sporządzono harmonogram realizacji programu w okresie 2008 – 2011 określających poszczególne zadania, ich charakter i rok realizacji, źródła finansowania, koszty (w zakresie niezbędnym do uwzględnienia w budżecie gminy). Harmonogram realizacji programu ochrony środowiska Gminy Liszki na lata 2008 – 2011 wraz z szacunkiem nakładów finansowych - tabele 11, 12, 13, 14. 53 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 2008 2009 2010 2011 Lp Tabela 11. Harmonogram zadaniowy POŚ dla Gminy Liszki na lata 2004 – 200711. Realizacja Nakłady z Udział finansowy budżetu Działanie innych jednostek, gminy do roku 2011 źródła finansowania (w tyś zł) Fundusze ekologiczne 30,0/rok 120,0 ujęte w GPGO Liczba gospodarstw objętych programem, masa usuniętych odpadów azbestowych Fundusze ekologiczne (5,0/rok) 20,0 Liczba zlikwidowanych wysypisk, szacowana z bilansu ilość odpadów usuwanych w sposób niezorganizowany (75,0/rok) 300,0 długość odnowionej sieci melioracyjne, ocena stanu technicznego sieci, ocena poprawności utrzymania sieci w aspekcie ekologicznym 1. Program EKO-DACH unieszkodliwianie materiałów konstrukcyjnych i izolacyjnych zawierających azbest Uwaga: Ujęte w GPGO 2. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów w gminie, promocja systemu segregacji odpadów, egzekucja wymagań ustawy o odpadach 3. Wsparcie działalności Gminnej Spółki Wodnej w zakresie kontroli i konserwacji sieci melioracyjnych (odbudowa, X X X X wykaszanie, usuwanie awarii, odmulanie) w tym poprawne ekologicznie kształtowanie stosunków wodnych 4. Promocja rozwoju technologii proekologicznych – ograniczenie R emisji, oszczędność energii i wody, energia odnawialna, termoizolacja, ogrzewanie pasywne X X X X Fundusze ekologiczne Organizacje pozarządowe 4,0 5. Akcja „Sprzątania Świata”, Organizacja „Dni Ziemi”, Wsparcie inicjatyw szkolnych kół zainteresowań X X X X Fundusze ekologiczne (3,0/rok) 12,0 6. Opieka nad obszarami przestrzeni publicznej – nasadzenia L X X X X i kształtowanie zieleni X X X X X X X X Wskaźniki realizacji Fundusze ekologiczne Organizacje pozarządowe (20,0/rok) 80,0 Liczba instalacji/ obiektów, liczba modernizacji, liczba certyfikatów Ilość zebranych odpadów, liczba uczniów uczestniczących w akcji Długość pasów zadrzewień, liczba nasadzeń Harmonogram nie zawiera zadań z zakresu gospodarki opadami, za wyjątkiem tych, które obejmują również zagadnienia edukacji ekologicznej oraz programu EKO-DACH. 11 54 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Lp Działanie 2008 2009 2010 2011 Realizacja Udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania 7. Przebudowa lasu (wyrąb drzew, nowe nasadzenia), X X X X pielęgnacja upraw leśnych na terenie mienia komunalnego 8. Nasadzenia i kształtowanie zieleni terenów komunikacyjnych X X X X Zarządy Dróg i Komunikacji 9. Opieka nad rezerwatami i pomnikami przyrody na terenie gminy. Kształtowanie przestrzeni wokół rezerwatów przyrody i użytków ekologicznych – zapewniające ich ochronę i wykorzystanie walorów dla rozwoju gospodarczego gminy X X X X 10. Powołanie w strukturach Urzędu Gminy stanowiska koordynującego zadania z zakresu promocję zasad rozwoju E zrównoważonego (w tym aktualizacja strony internetowej, edukacja ekologiczna, „zielone zamówienia publiczne”) 11. Dofinansowanie budowy i działalności sanitariatów / punktów segregacji odpadów (szkło, plastik) w sezonie turystycznym na terenach intensywnego ruchu turystycznego i rekreacyjnego. 12. Wykonanie stron internetowych poświęconych środowisku, dobrym praktykom rolniczym, poprawnym E nawykom korzystania ze środowiska włączonych do serwisu internetowego Urzędu Gminy Fundusze ekologiczne Organizacje pozarządowe Nakłady z budżetu gminy do roku 2011 (w tyś zł) Wskaźniki realizacji (5,0/rok) 20,0 Długość pasów zadrzewień, liczba nasadzeń, (5,0/rok) 20,0 Liczba pomników przyrody, Powierzchnia użytków ekologicznych X X X X (2,0/rok) 8,0 Liczba akcji promowanych przez gminę, liczba aktualizacji serwisu www, liczba odwiedzin na stronie www X X X X 8,0 Liczba sanitariatów Ocena stanu czystości otoczenia szlaków i obiektów turystycznych 5,0 Uruchomienie serwisu, Liczba odwiedzić na wykonanych stronach, liczba odnośników do serwisu umieszczonych na innych stronach, Wg Ustawy prawo ochrony przyrody Związek Gmin Dorzecza Rudawy, Rudna i Sanki X 55 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Lp Działanie 2008 2009 2010 2011 Realizacja Udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania Nakłady z budżetu gminy do roku 2011 (w tyś zł) 13. Opracowanie koncepcji rozbudowy sezonowych lub trwałych miejsc postojowych w obszarach intensywnego ruchu turystycznego – rezerwaty Dol. Mnikowska i Zimny Dół oraz rejon zalewu w Cholerzynie, dolina Wisły, rejon projektowanych zbiorników retencyjnych, X 10,0 14. Opracowanie projektu ścieżek rowerowych według koncepcji „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki” X 10,0 15. Sporządzenie koncepcji zagospodarowania przyrodniczego terenów rekreacyjnych, w szczególności sąsiedztwa zbiorników wodnych X X 16. Opracowanie międzygminnego programu prewencji R zagrożeń ekologicznych i katastrof naturalnych 17. Termomodernizacja budynku szkoły podstawowej w Jeziorzanach X Starostwo Fundusze ekologiczne Środki UE 15,0 Związek Gmin Dorzecza Rudawy, Rudna i Sanki 10,0 Wskaźniki realizacji Liczba miejsc parkingowych Liczba pojazdów zaparkowanych z naruszeniem przepisów 160,0 X 56 Razem 802,0 tyś zł w tym wydatki roczne cykliczne 145,0 tyś zł rocznie wydatki zadaniowe/4 lata 62,0 tyś zł Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 12. Harmonogram zadaniowy dla inwestycji w zakresie wodociągów i kanalizacji sanitarnej. Realizacja zadania Działanie 2008 2009 2010 2011 Lp udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania Nakłady do roku 2011 (w tyś zł) 1. Budowa kanalizacji w miejscowości Kaszów X X X X 2. Projekt kanalizacji w miejscowości Czułów Baczyn X X 3. Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w Liszkach X 4. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Piekarach X X 5. Opracowanie koncepcji zasilania w wodę miejsc wyznaczonych w planie zagospodarowania pod usługi i mieszkalnictwo X X 6. Budowa kanalizacji w miejscowości Mników (zadanie kontynuowane po roku 2011) X X X + 15 000 7. Budowa kanalizacji w miejscowości Morawica (zadanie kontynuowane po roku 2011) X X X + 11 000 18 300 270 środki prywatne, środki UE, fundusze ekologiczne, WFOŚiGW Razem pozycje 1 – 7 57 Wskaźniki realizacji Długość sieci kanalizacyjne, 1 100 Stopień skanalizowania miejscowości, 3 400 Stopień obciążenia oczyszczalni % realizacji inwestycji, 25,0 49 095 % mieszkańców podłączonych do systemu Jakość wody w ciekach na terenie gminy wg. kryterium sanitarnego Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Realizacja zadania Działanie 2008 2009 2010 2011 Lp udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania Nakłady do roku 2011 (w tyś zł) Działania przygotowawcze dla kolejnego okresu inwestycyjnego 8. Opracowanie projektu oczyszczalni ścieków w Rącznej X 9. Budowa oczyszczalni ścieków w Rącznej (zadanie kontynuowane po roku 2011) X + 10. Opracowanie koncepcji i projektu budowy kanalizacji w miejscowości Jeziorzany – Ściejowice X Budowa kanalizacji w miejscowości Czułów – 11. Baczyn (zadanie kontynuowane po roku 2011) X + 58 Środki prywatne, Środki UE, fundusze ekologiczne, WFOŚiGW Wynikający z przyjętego projektu Wynikający z przyjętego projektu Wskaźniki realizacji Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 13. Zadania i działania na obszarze Gminy, z którymi wiąże się potencjalny poprawa jakości środowiska lub ograniczenie przyszłych negatywnych wpływów. Lp Działanie 2008 2009 2010 2011 Lata udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania Wsparcie inicjatyw w kierunku ograniczenia niskiej 1. p emisji ciepłowniczej z obiektów prywatnych X X X X Środki UE Fundusze ekologiczne Środki prywatne 2. Budowa ekranów akustycznych, X X X X Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Modernizacja drogi wojewódzkiej nr 780 Kraków 3. Oświęcim X X X Środki UE, Powiat Krakowski Woj. Małopolskie X X X X Powiat Krakowski Modernizacja drogi powiatowej Liszki-Kaszów nr K2183 Modernizacja drogi gminnej publicznej Rączna5. Ściejowice – Jeziorzany Modernizacja drogi powiatowej Kryspinów6. Cholerzyn-Mników-Czułów nr K2189 i K2191 4. X X X X + X X Ograniczenie hałasu i emisji zanieczyszczeń 7. komunikacyjnych poprzez naprawy nawierzchni dróg X X X X i instalację urządzeń porządkujących ruch Zmniejszenie uciążliwości hałasu lotniczego Międzynarodowego Portu Lotniczego w Balicach 8. Wyznaczenie Strefy ograniczonego użytkowania dla lotniska X X X X 59 Uwagi Liczba uruchomionych instalacji, Obiekty, które uzyskały dofinansowanie ze środków zewnętrznych długość ekranów, Finansowane zmniejszenie poziomów hałasu na w całości przez terenach zabudowanych w GDDKiA otoczeniu dróg Pomoc w pozyskiwaniu środków, promocja - współfinans. przez Gminę Środki UE, Powiat Krakowski współfinans. przez Gminę GDDKiA Wojew. Małopolskie Powiat Krakowski Zarząd MPL w Balicach Ministerstwo Obrony Wskaźniki realizacji Efekt ekologiczny długość dróg o wymienionej kumulowany z nawierzchni budową obwodnicy Efekty i nakłady zależne od planów rozbudowy lotniska zmiana poziomu hałasu w otoczeniu lotniska, wprowadzenie do planowania przestrzennego ograniczeń w zabudowie mieszkaniowej wokół lotniska Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Lp Działanie 9. Remont Pałacu w Morawicy (budynek szkolny) Ochrona i konserwacja zabytków, 10. w tym kształtowanie otoczenia przyrodniczego Modernizacja drogi powiatowej Liszki-Cholerzyn11.Morawicanr K2192 2008 2009 2010 2011 Lata udział finansowy innych jednostek, źródła finansowania Wskaźniki realizacji Finansowanie Gmina Liszki X X Działanie związane między innymi z rewitalizacją liczba wykonanych zabiegów historycznych centrów miejscowości X X X X X Uwagi X + Powiat Krakowski Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Woj. Małopolskie 12.Budowa obwodnicy Liszek 60 Współfinans. Gmina Liszki Analiza wariantowa przebiegu zakończenie inwestycji, zmniejszenie ruchu przez centrum miejscowości, zmiana natężenia hałasu na terenach zabudowanych Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 14. Zadania12 wynikające z zapisów Programu Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego (z roku 200313) wraz z oszacowanymi14 wówczas nakładami finansowymi przypadającymi na gminę Liszki w okresie czteroletni. Działanie (Nazwy za harmonogramem Powiatowego POŚ) Nakłady tys. zł udział finansowy innych jednostek, źródła finansownaia uwagi zadanie ciągłe Zwiększenie naturalnej retencji zlewniowej Budowa obiektów małej retencji Działanie edukacyjne młodzieży i akcje informowania o środkach organizacyjnych, ekonomicznych i zachowaniach dla ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza i poszanowania energii Wspieranie działań intensyfikujących wykorzystanie energii odnawialnej lub ograniczających zużycie energii i globalną emisję zanieczyszczeń powietrza Wdrażanie programów działań na rzecz ograniczenia spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych Wspieranie działań lokalnych w zakresie ochrony wód oraz zapewnienie ochrony ujęć wody poprzez przestrzeganie zakazów, nakazów i ograniczeń w obrębie ustanowionych stref ochronnych Realizacja zadania Właściciele cieków, RZGW, Województwo 2010 Starostwo Środki UE zadanie ciągłe 4,4 Starostwo Środki prywatne Środki UE Starostwo Środki UE 8,0 7,0 Starostwo Środki UE 20,0 Planowana budowa zbiornika w Rącznej o przeznaczeniu rekreacyjnym zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe Zgodnie z programami ochrony stref Wykazano zadania o charakterze ciągłym, których kontynuacja wynika z polityki ekologicznej państwa oraz zadania nie zakończone w planowanym terminie. Do chwili oddania niniejszego Gminnego POŚ program powiatowy nie został uchwalony 14 Nakłady zostały oszacowane w oparciu o powierzchnię lub liczbę mieszkańców gminy w stosunku do powiatu. Tabela obejmuje cele krótkookresowe zawarte w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego, w których zakładane jest uczestnictwo Gminy. Są to zadania koordynowane przez Powiat. 12 13 61 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Działanie (Nazwy za harmonogramem Powiatowego POŚ) Inicjowanie szczegółowych programów dalszego zwiększania lesistości powiatu, z równoczesnym nasileniem udziału w edukacji społeczeństwa odnośnie świadomości konieczności zachowania różnorodności drzewostanów i poprawy ich zdrowotności Konsultowanie programów wdrażania zasad i sposobów ochrony i zagospodarowania lasów o charakterze naturalnym lub częściowo naturalnym, dla utrzymania cennej wielofunkcyjności drzewostanów i poprawy ich zdrowotności Oddziaływania społeczne i administracyjne w kierunku poprawy stanu i produktywności lasów stanowiących własność prywatną Inicjowanie działań edukacyjnych społeczeństwa odnośnie możliwości eksploatacji gleb, przy zagwarantowaniu zachowania ich wartości biologicznej i potencjału produkcyjnego Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach Opracowanie systemu informacji społeczeństwa o wystąpieniu stanów nadzwyczajnego zagrożenia zdrowia ludzi i środowiska Inicjowanie i koordynowanie przyrodniczych prac inwentaryzacyjnych w środowisku przyrodniczym powiatu, dla określenia oceny stanu przyrody i jej elementów oraz rozpoznania zagrożeń różnorodności biologicznej terenu Razem Nakłady tys. zł udział finansowy innych jednostek, źródła finansownaia Realizacja zadania 2,0 Starostwo Budżet Państwa zadanie ciągłe 2,0 Starostwo zadanie ciągłe 2,0 Starostwo zadanie ciągłe uwagi zadanie ciągłe 3,0 W poprzednim PPOŚ realizacja planowana na 2006 r. 10,0 Środki UE 1,5 Starostwo Środki UE 59,9 62 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 9. ŚRODKI NIEZBĘDNE DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW PROGRAMU Dla realizacji programu należy zastosować szeroki wachlarz instrumentów uwzględnionych w polityce ekologicznej kraju. Należą do nich: instrumenty prawne, w tym realizacja zapisów systemu prawa ochrony środowiska, instrumenty ekonomiczne (finansowe), instrumenty organizacyjne, planowanie przestrzenne i planowanie rozwoju gospodarczego, system ocen oddziaływania na środowisko i audytów ekologicznych, wchodzący w części w system prawa ochrony środowiska w system standardów ekologicznych oraz działania z zakresu „dobrej praktyki” zawodowej i gospodarczej, edukacja ekologiczna instrumenty realizujące ustawowe prawa społeczeństwa do dostępu do informacji o środowisku, instrumenty kształtujące świadomość ekologiczną konsumentów, popyt na towary ekologiczne, oraz zasady konkurencji rynkowej z uwzględnieniem oddziaływania firm na środowisko, negocjacje z podmiotami gospodarczymi, jednostkami administracji państwowej, organizacjami pozarządowymi, oraz strukturami administracyjnymi Unii Europejskiej, będącymi partnerami w realizacji poszczególnych zadań programu. Zastosowanie powyższych środków i instrumentów zostało zasygnalizowane w opisie poszczególnych problemów i zadań programu. Ze względu na ograniczone możliwości finansowe i organizacyjne gminy nie należy spodziewać się jednoczesnej realizacji i wykorzystania na szerszą skalę wszystkich możliwości. Bardziej celowe jest skoncentrowanie środków na wybranych działaniach. 9.1 Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych, znajdujących się w gestii gminy, należą w szczególności: wprowadzenie zasad rozwoju zrównoważonego i ochrony środowiska do zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planu gospodarki odpadami do prawa lokalnego, wydawanie decyzji o warunkach zabudowy, wprowadzanie wymagań prawa ochrony środowiska i polityki ekologicznej państwa w zakresie standardów ekologicznych, wydawanie decyzji nakazujących przywrócenie stanu wody w gruncie lub wykonanie urządzeń zabezpieczających, określenie na drodze decyzji zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska przyczyn negatywnego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego oraz zobowiązujące do usunięcia uchybień, decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów, 63 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki decyzje stanowiące ochronę cennych obiektów przyrodniczych, zezwolenia na gospodarowanie odpadami, opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjne kary pieniężne. W prawie krajowym istnieje wiele mechanizmów i narzędzi wspomagających i kontrolujących realizację zadań rozwoju zrównoważonego oraz poprawnego kształtowania i korzystania ze środowiska. Należą do nich między innymi: instytucja ocen oddziaływania na środowisko, system zarządzania środowiskowego ISO 14000, europejski system audytów ekologicznych EMAS (Eco-Management and Audit Scheme), narzędzia analizy oddziaływania na środowisko produktów i usług wprowadzanych na rynek: o analiza cyklu życia produktu – LCA, o deklaracja środowiskowa produktu – EDP, o certyfikaty i znaki produktów ekologicznych. Część powyższych mechanizmów jest dla podmiotów gospodarczych nieobowiązkowa (nie wynika z ustaw i rozporządzeń prawa ochrony środowiska), jednak coraz częściej ich wdrożenie stanowi jeden z elementów konkurencji rynkowej bądź jest wymagana przez partnerów w oparciu o ich własne systemu zarządzania środowiskowego. Również urząd gminy, w ramach ustawowej działalności, ma prawo do żądania od podmiotów realizacji ich części. Jedną z możliwości jest określenie zakresu oceny oddziaływania na środowisko dla inwestycji wymagających odpowiednich decyzji urzędu gminy na podstawie prawa budowlanego, o zagospodarowaniu przestrzennym, oraz systemu prawa ochrony środowiska. 9.2 Instrumenty organizacyjne i polityk ekologicznych W oparciu o idee zrównoważonego rozwoju, postęp techniczny i naukowy, rozwój społeczeństwa tworzone są polityki ekorozwoju na szczeblach: ogólnoświatowym, europejskim, krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Postanowienia dokumentów wyższych szczebli są przenoszone, uszczegóławiane i realizowane w dokumentach szczebli niższych. W zakresie kształtowania i ochrony środowiska europy obowiązują liczne polityki, strategie, dyrektywy UE. Jednym z nich jest decyzja nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. Ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego [17]. Określa ona zasady kształtowania środowiska i priorytety jego ochrony. Zapisy powyższej decyzji obowiązują przy określeniu zadań i dysponowaniu funduszami UE przeznaczonymi na ochronę środowiska. Wdrożenie strategii w zakresie gospodarowania środowiskiem wymaga, na etapie włączania się Polski w strukturę Unii Europejskiej, wzmożonego wysiłku organizacyjnego. 9.3 Instrumenty ekonomiczne Inwestycje których skutkiem jest poprawa stanu środowiska lub ograniczenie negatywnych oddziaływań mogą być finansowane z następujących źródeł: własne środki samorządu terytorialnego, budżet państwa, 64 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki komercyjnych kredytów bankowych, dotacji i pożyczek Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz EkoFunduszu, środków: o Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, o Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, o Programu Life+, o Programów Operacyjnych, w szczególności „Infrastruktura i środowisko” oraz „Kapitał ludzki” o fundacji ekologicznych i projektów koordynowanych przez organizacje pozarządowe, gminnego FOŚiGW, środków prywatnych (współfinansowanie zadań proekologicznych na obiektach i terenach prywatnych), Zasady korzystania z pomocy finansowej większości źródeł w szczególności funduszy i programów europejskich są dostępne w odpowiednich serwisach internetowych oraz na stronach lokalnych koordynatorów projektów. Poszczególni donatorzy dysponują własnymi listami priorytetów, jednak w większości przypadków obejmują one: ochronę zasobów wody pitnej, w tym (w różnym zakresie) ograniczenie zużycia i strat wody, rozbudowa sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, zwiększenie retencji terenów, ochrona ujęć wody, ochrona różnorodności biologicznej, poprawa gospodarki odpadami, usuwanie skażeń, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu. Szczegółowe zasady korzystania z środków finansowych ulegają zmianom w zależności między innymi od: przepisów wewnętrznych, okresu obowiązywania programów wieloletnich (UE), sytuacji rynkowej, konkurencji w dostępie do funduszy. Często skala inwestycji w gminie jest zbyt mała, aby spełniała kryteria finansowania, szczególnie z funduszy UE. Konieczne jest opracowanie projektów w większej skali których wynikiem będzie istotny ponadlokalny efekt ekologiczny, np poprzez tworzenie porozumień międzygminnych lub włączenie się w programy koordynowane na wyższym szczeblu administracyjnym. 9.3.1 Fundusz Infrastruktura i środowisko Komisja Europejska zatwierdziła w grudniu 2007 roku Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, który dysponuje około 42 % całości środków realizacji polityki spójności w Polsce - prawie 28 miliardów euro.15 Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro. Na podstawie informacji serwisu internetowego Funduszu Spójności http://www.funduszspojnosci.gov.pl/ 15 65 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Przewidziano następujący podział środków na poszczególne sektory: środowisko – 4,8 mld euro, transport – 19,4 mld euro, energetyka – 1,7 mld euro, kultura – 490,0 mln euro, zdrowie – 350,0 mln euro, szkolnictwo wyższe – 500,0 mln euro. Dodatkowo przewidziane zostały środki na pomoc techniczną w wysokości 581,3 mln euro. W ramach programu realizowanych będzie 15 priorytetów: 1. Gospodarka wodno-ściekowa – 3 275,2 mln euro (w tym 2 783,9 mln euro z FS), 2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – 1,430,3 mln euro (w tym 1,215,7 mln euro z FS), 3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska – 655,0 mln euro (w tym 556,8 mln euro z FS), 4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska – 667,0 mln euro (w tym 200,0 mln euro z EFRR), 5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych – 105,6 mln euro (w tym 89,9 mln euro z EFRR), 6. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T – 10 548,3 mln euro (w tym 8 802,4 mln euro z FS), 7. Transport przyjazny środowisku – 12 062,0 mln euro (w tym 7 676,0 mln euro z FS), 8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe – 3 465,3 mln euro (w tym 2 945,5 mln euro z EFRR), 9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna – 1 403,0 mln euro (w tym 748,0 mln euro z FS), 10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii – 1 693,2 mln euro (w tym 974,3 mln euro z EFRR), 11. Kultura i dziedzictwo kulturowe – 576,4 mln euro (w tym 490,0 mln euro z EFRR), 12. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia – 411,8 mln euro (w tym 350,0 mln euro z EFRR), 13. Infrastruktura szkolnictwa wyższego – 588,2 mln euro (w tym 500,0 mln euro z EFRR), 14. Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – 220,9 mln euro (w tym 187,8 mln euro z EFRR), 15. Pomoc techniczna - Fundusz Spójności – 462,9 mln euro (w tym 393,5 mln euro z FS). Instytucjami odpowiedzialnymi za wdrażanie poszczególnych priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Instytucjami Pośredniczącymi) są: Ministerstwo Środowiska (priorytety I-V), Ministerstwo Infrastruktury (priorytety VI-VIII), Ministerstwo Gospodarki (priorytety IX-X), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (priorytet XI), Ministerstwo Zdrowia (priorytet XII), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (priorytet XIII). 66 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 9.3.2 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 - 2013 Głównym celem Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 20072013 jest tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Środki finansowe Programu zostaną rozdysponowane na inwestycje realizowane w obszarach: społeczeństwo informacyjne, przedsiębiorczość, turystyka, kultura, infrastruktura regionalna, w tym transportowa i drogowa, KOM, ochrona zdrowia, rozwój miast i wsi, ochrona środowiska współpraca międzyregionalna. Powyższe obszary pogrupowane zostały w ośmiu osiach priorytetowych. Działania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą w ramach osi priorytetowej 7 – Infrastruktura Ochrony Środowiska. W ramach osi priorytetowej będzie udzielane bezzwrotne dofinansowanie przedsięwzięć w czterech głównych obszarach: gospodarki wodno-ściekowej, poprawy jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, gospodarki odpadami, poprawy bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych. Dla finansowania inwestycji proekologicznych na terenie Gminy Liszki potencjalnymi do wykorzystania są również osie priorytetowe: 5 Krakowski Obszar Metropolitalny Działanie 5.3 Rozwój zintegrowanego transportu metropolitalnego 6 Spójność wewnątrzregionalna Działanie 6.1 Rozwój miast Działanie 6.2 Rozwój obszarów wiejskich Działanie 6.3 Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców, w tym socjalnego i zdrowotnego Dla wsparcia zadań z zakresu dostępu do informacji o środowisku, umacniania świadomości ekologicznej i edukacji ekologicznej można sięgną do osi priorytetowej 1 Warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy - Działanie 1.2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego. W marcu 2008 roku opublikowano ponad 450 stronicowy dokument pt. „Uszczegółowienie Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 2013” precyzujący zakres finansowania i wymagania stawiane beneficjentom. Dokument w formacie .pdf dostępny jest na stronach Programu w serwisie Wrota Małopolski (http://www.wrotamalopolski.pl/root_Fundusze). 9.3.3 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ma wspierać działania zmierzające do zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej. Dzięki pozyskanym środkom w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 będzie możliwe dofinansowanie przedsięwzięć takich jak m.in.: budowa sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych czy też 67 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki szeroko pojęte kształtowanie przestrzeni publicznej. Program podzielony został na 4 osie priorytetowe. Projekty „środowiskowe” realizowane będą w ramach priorytetów: Oś priorytetowa 1 – Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego – działanie: o poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Oś priorytetowa 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich – działania: o wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), o program rolnośrodowiskowy (Płatności rolnośrodowiskowe), o zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne, o odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych. OŚ priorytetowa 3 – Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej – działania: o różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, o podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, o gospodarka wodno-ściekowa w szczególności: zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, o tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych, o wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności: wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy. 9.3.4 Program LIFE+ Pierwszy program LIFE został powołany przez Komisję Europejską w roku 2002. Jego głównym celem było wspieranie Szóstego Programu Działań na rzecz Środowiska. Ze środków programu finansowano między innymi działania mających na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska. W trakcie trzech kolejnych edycji ze środków programu sfinansowano ponad 2500 projektów. Od roku 2004 z funduszy korzystała również Polska. Po roku 2006 program jest kontynuowany pod nazwą LIFE+. Jest to jedyny program poświęcony wyłącznie środowisku. Nabór projektów odbywa się na poziomie krajowym, natomiast ostateczna ocen i rozdział środków zależy od Komisji Europejskiej. Program umożliwi realizację projektów z zakresu trzech komponentów: Przyroda i różnorodność biologiczna - wdrażanie dyrektyw „Ptasiej” i „Siedliskowej” – stanowiących podstawę stanowienia Obszarów Natura 2000, Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska - projekty z zakresu ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, ochrony zdrowia i polepszania jakości życia oraz projekty z zakresu zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami, Informacja i komunikacja - projekty informacyjne i komunikacyjne, kampanie na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, 68 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki w tym kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiana najlepszych doświadczeń i praktyk), Celem finansowanych w projekcie LIFE+ działań powinna być realizacja priorytetów 6. Programu Działań na Rzecz Środowiska UE, tj: ochrona przyrody i bioróżnorodności, przeciwdziałanie zmianom klimatu, zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. Planowany budżet LIFE+ na lata 2007-2013 wynosi około 2 mld euro, w tym 20% będzie zarządzane centralnie przez Komisję Europejską a 80% będzie w dyspozycji poszczególnych krajów członkowskich. Komisje Europejska przewidziała alokację środków dla Polski w latach 2007 – 2010 na 42 mln euro. 9.3.5 Kredyty preferencyjne Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez możliwości umorzeń udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. Do kryteriów ocenianych przy udzieleniu kredytów zalicza się między innymi efektywność ekologiczną zadania i zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa. 69 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 9.4 Edukacja ekologiczna i dostęp do informacji Realizacja celów programu poprzez rozwijanie świadomości ekologicznej mieszkańców oraz edukację ekologiczną jest zadaniem długotrwałym, jednak niezbędnym dla osiągnięcia długoterminowych celów polityki ekologicznej. Zadania z tego zakresu często nie przynoszą szybko wymiernych korzyści ekologicznych i ekonomicznych, jednak w dłuższym horyzoncie czasu umożliwiają rozwiązanie lub złagodzenie problemów przy stosunkowo niewielkich sumarycznych nakładach. Często jest to jedyna droga do uniknięcia pewnych zagrożeń i negatywnych skutków, które mogą zagrozić rozwojowi gminy a ich jest niezwykle kosztowne i czasochłonne (np. w zakresie zagospodarowania terenu, skażeń środowiska, przeciwdziałaniu skutkom klęsk żywiołowych i zagrożeniom ekologicznym). Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie jest gwarantowany art.74 ust.3 Konstytucji RP. Zasady dostępu do informacji regulowane są zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627 z pz). Ustawa powyższa stanowi implementację na grunt prawa krajowego Dyrektywy UE 90/313/EWG w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku oraz Dyrektywy 97/11/WE w sprawie sposobów, zasad i warunków wykonywania ocen oddziaływania publicznych i prywatnych przedsięwzięć na środowisko. Na Urzędzie Gminy spoczywa obowiązek informowania obywateli o: jakości wody dostarczanej wodociągami i stanie czystości wód powierzchniowych (w szczególności w kąpieliskach), potencjalnych zagrożeniach związanych z klęskami żywiołowymi i poważnymi awariami w zakładach przemysłowych, jakości i skażeniach gleb, oraz przekazywanie danych o środowisku niezbędnych dla kształtowania polityki podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim są one zobowiązane do uzyskania odpowiednich pozwoleń i decyzji wydawanych przez urząd gminy. Zarówno zapewnienie mieszańcom sprawnego dostępu do informacji o środowisku jak i realizacja działań prewencyjnych oraz edukacyjnych wymaga uruchomienia sprawnych kanałów informacyjnych. Z dostępnych środków zależy wykorzystać przede wszystkim serwis internetowy gminy i mechanizmy rozwijane w ramach „e-urzędu”. Działania wzmacniające świadomość ekologiczną mieszkańców, umożliwiające szybką i sprawną reakcję na zagrożenia ekologiczne, oraz umożliwiające minimalizację strat w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnych i klęsk żywiołowych powinny stanowić dodatkowy element „urzędu elektronicznego” uzupełniający podstawowy jego zakres wynikający z obowiązków i kompetencji Urzędu Gminy. Dodatkowym pozytywnym elementem byłby atrakcyjny serwis promujący ekologiczny styl życia, idee ekorozwoju na poziomie lokalnym oraz informujący o stanie środowiska i obowiązkach ciążących na obywatelach i podmiotach gospodarczych w zakresie jego ochrony. Serwis o tej tematyce może zostać wykonany dla większych jednostek administracyjnych przy zapewnieniu bezpośredniego dostępu z poziomu serwisu internetowego gminy i pewnej „lokalizacji” informacji zwiększających jego atrakcyjność dla lokalnej społeczności. Część informacji o działaniach i decyzjach Urzędu Gminy o charakterze „środowiskowym” powinna być gromadzona w dostępnych publicznie bankach danych decyzji administracyjnych wynikających z kompetencji określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o odpadach. Dodatkowo zapisy prawa ochrony środowiska przewidują utworzenie ogólnie dostępnego (również poprze internet) rejestru dokumentów uchwalonych przez Radę Gminy w zakresie polityki ekologicznej, oddziaływania na środowisko i projektów mogących znacząco wpłynąć na środowisko. 70 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 10. KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU 10.1 Kontrola realizacji programu ochrony środowiska Podstawowym mechanizmem kontroli realizacji programu ochrony środowiska jest przewidziane ustawowo, sporządzanie i zatwierdzanie przez rady gmin co dwa lata odpowiedniego sprawozdania. Harmonogram zadań z zakresu weryfikacji i aktualizacji programu zamieszczono w rozdziale 11. Sprawozdanie z realizacji GPOŚ powinno zawierać w szczególności: określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań określenia stopnia realizacji przyjętych celów oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem analizy przyczyn tych rozbieżności. Dla uzyskania cząstkowych ocen realizacji zadań oraz kierunków zmian zaleca się okresowe (zależne od specyfiki tematu) obliczanie wartości zaproponowanych wskaźników. Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości. Ponieważ zadania ujęte w programie odnoszą się do działalności wielu wydziałów urzędu gminy, wskazane jest wyznaczenie osoby zbierającej odpowiednie sprawozdania i informacje cząstkowe i koordynującej wykonywanie programu (w tym synchronizację poszczególnych projektów np. zadań inwestycyjnych z edukacyjnymi i promocyjnymi). 10.2 Proponowany zestaw wskaźników ekologicznych i realizacji programu Dla oceny stopnia realizacji poszczególnych zadań programu potrzeby jest zestaw wskaźników ekologicznych i gospodarczych. Należy pamiętać, że rola wskaźników nie ogranicza się do zebrania danych statystycznych. Wskaźniki powinny spełniać następujące zadania: mierzyć rozwój, skupiać uwagę na istotnych problemach, definiować problem, ukazywać związki, edukować, motywować. Podstawowe wskaźniki mierzące postęp poszczególnych zadań zostały określone w harmonogramie programu. Poniżej podano zestaw wskaźników uzupełniających, odnoszących się do ogólnej sytuacji środowiska gminy, lub do kilku różnorodnych zadań jednocześnie. 71 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Tabela 15 . Zestaw wskaźników uzupełniających. jednostka wartość 2007 r. ludność podłączona do kanalizacji % 43 długość sieci wodociągowej km 166 długość sieci kanalizacyjnej km 53 klasa III Wskaźnik Jakość wód, gospodarka wodno ściekowa klasa czystości wód Sanki ilość ścieków odprowadzanych na oczyszczalnie ścieków 3 tys. m /rok ilość ścieków na mieszkańca 358 m3/rok pobór wód (wodociągi) na terenie gminy tys. m3/rok pobór wód (wodociągi) na mieszkańca 286,5 3 m /rok 29 szt bd Jakość powietrza, odnawialne źródła energii liczba instalacji ogrzewania i podgrzewania wykorzystujących odnawialne źródła energii wody gospodarczej Klimat akustyczny Udział terenów szczególnie zagrożonych emisją hałasu komunikacyjnego (drogowy, lotniczy) ha Ochrona przyrody bioróżnorodności i krajobrazu obszar gminy objęty ochroną przyrody lub krajobrazu % 33 lesistość gminy % 5,72 Bilans nasadzeń i usuniętych drzew w okresie 4 letnim szt liczba pomników przyrody w gminie szt 9 liczba osób odwiedzających serwis internetowy poświęcony środowisku gminy os. - liczba osób biorących udział w akcjach ekologicznych na terenie gminy os. - liczba inwestycji proekologicznych w gminie szt. - liczba miejsc noclegowych szt 64 długość szlaków turystycznych km - liczba miejsc parkingowych na obszarze gminy (w tym sezonowych obsługujących ruch turystyczny) szt - średniodobowe natężenie ruchu samochodowego na drodze nr 780 poj działalność komunikacji zbiorowej (MPK i przewoźnicy prywatni) tys wzkm16 /miesiąc Edukacja ekologiczna Gospodarka i infrastruktura 16 wzkm - wozokilometry 72 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 10.3 Kontrola systemu zarządzania środowiskiem Odrębnym zagadnieniem jest kontrola systemu zarządzania środowiskiem w gminie. Jest to zadanie szersze niż kontrola wykonania Programu Ochrony Środowiska i obejmuje również: ocenę sprawności i poprawności w wydawaniu decyzji administracyjnych w zakresie korzystania ze środowiska, ocenę zgodności polityk, planów, programów, założeń inwestycyjnych z zasadami polityki ekologicznej państwa, ocenę efektywności włączania wymagań rozwoju zrównoważonego jako celów uzupełniających w zadania koordynowane przez poszczególne wydziały urzędu gminy, stopnia egzekwowania przepisów w zakresie prawa ochrony środowiska wobec podmiotów gospodarczych i osób prywatnych. Program Ochrony Środowiska Powiatu Krakowskiego przewiduje utworzenie banku danych decyzji administracyjnych Powiatu Krakowskiego wynikających z kompetencji określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o odpadach. Przyjęto, że Bank będzie zawierał decyzje administracyjne dotyczące: pozwoleń wodnoprawnych, pozwoleń na wytwarzanie odpadów, decyzji zatwierdzających programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi, rejestr informacji o wytwarzanych odpadach innych niż niebezpieczne, zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. Tworzony Bank danych zostanie opracowany w formie elektronicznej bazy danych, niezależnej, lecz kompatybilnej z tradycyjnymi kartotekami sprawy. 10.4 Kontrola stanu środowiska i jego zagrożeń Kontrola stanu środowiska i jego zagrożeń nie należy do obowiązków gminy. Ciążą jednak na niej zadania z zakresu kształtowania środowiska w skali lokalnej, zapewnienia mieszkańcom odpowiednich warunków życia, bezpieczeństwa ekologicznego oraz informowania mieszkańców o jakości środowiska. Do zadań gminy należy również kształtowanie rozwoju gospodarczego zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Dla realizacji powyższych celów gmina korzysta z informacji o stanie środowiska zbierane przez Państwowy system monitoringu środowiska i opracowywanych przez WIOŚ oraz inne służby. Gmina pozyskuje i przekazuje mieszkańcom informacje o zagrożeniach środowiskowych i zagrożeniach klęskami żywiołowymi. Dla realizacji powyższych celów utrzymywane są kanały informacyjne: tablice ogłoszeń, środki audiowizualne, serwis internetowy. Zgodnie z odrębnymi zadaniami w zakresie udostępniania informacji o środowisku, gmina ogłasza wyniki monitoringu jakości wody wodociągowej oraz wód w kąpieliskach. 73 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 11. OKRESOWA AKTUALIZACJA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Gminny Program Ochrony Środowiska, podobnie jak programy wyższych szczebli, podlega aktualizacji co 4 lata. Ponadto, co dwa lata, Zarząd Gminy zobowiązany jest do sporządzania raportu z jego realizacji. Raport przedstawiany jest Radzie Gminy (art.18 POŚ). Tabela 16. Harmonogram weryfikacji i aktualizacji GPOŚ Zadania Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Sprawozdanie z realizacji GPOŚ Aktualizacja GPOŚ X X X X X X X Zakresy czasowe GPOŚ Aktualizacja programu powinna zawierać: weryfikację długo i średniookresowych celów polityki ekologicznej gminy z uwzględnieniem nowych zapisów planów wyższego szczebla, polityki ekologicznej państwa a także aktualnych przepisów systemu prawa ochrony środowiska, weryfikację informacji o stanie środowiska i gospodarki w gminie, uszczegółowienie danych o środowisku pod kątem nowych zadań zawartych w programie, analizę stopnia i trudności wykonania poprzedniego planu, harmonogram zadań na okres kolejnych czterech lat. Ponadto, na podstawie wniosków z raportu realizacji POŚ, należy dokonać korekty zadań oraz harmonogramu ich wykonania (w cyklu dwuletnim). Umożliwi to bardziej elastyczne reagowanie na zaistniałe zmiany i nowe wyzwania, oraz dostosowanie terminarza i preliminarza wydatków do aktualnej sytuacji gospodarczej oraz oferty technologicznej. Weryfikacja harmonogramu powinna opierać się na ścisłej współpracy ze społecznością lokalną oraz partnerami realizującymi poszczególne zadania. Dla jej osiągnięcia konieczne jest zapewnienie dostępu do informacji o środowisku, oraz zapisów programu. 74 X X Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 12. STRESZCZENIE Program Ochrony Środowiska dla Gminy Liszki na lata 2008 – 2011 z perspektywą do roku 2015 został opracowany na zamówienie Urzędu Gminy w Liszkach Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska (art. 17) zakres POŚ odpowiadać zagadnieniom ujętym w Polityce Ekologicznej Państwa w zakresie w jakim odnoszą się one do obszaru Gminy Liszki a potencjalne działania leżą w jej kompetencjach. Program ochrony środowiska określa: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe. System Programów Ochrony Środowiska różnych szczebli przewiduje koordynację zamierzeń i komunikację pionową dla optymalizacji działań dla ochrony i kształtowania środowiska. W opracowaniu uwzględniono zapisy programu wojewódzkiego oraz ostatniego dostępnego programu dla Powiatu Krajowskiego. Charakterystyka Gminy Gmina położona jest w południowej części Powiatu Krakowskiego, graniczy od wschodu z miastem Kraków, od północy z gminą Zabierzów, zachodu i południa - gminami Krzeszowice Czernichów i (na niewielkim odcinku) Skawina. Geograficznie obejmuje obszar Garbu Tenczyńskiego, Obniżenia Cholerzyńskiego oraz Rowu Skawińskiego. Teren gminy charakteryzuje się dość dużym zróżnicowaniem krajobrazu. Gmina ma charakter podmiejski, stosunkowo małą lesistość (5,72%) i znaczny udział użytków rolnych (70,76 %). Większość część gminy ma charakter rolniczy o krajobrazie otwartym (dolina Wisły i Sanki). Występują na niej jedynie niewielkie fragmenty zadrzewień śródpolnych, oraz pozostałości alei wzdłuż dróg. Dominują gospodarstwa małe o powierzchni do 5 ha stanowiąc 98,2% ogólnej liczby. Gmina Liszki składa się z 14 sołectw i zajmuje obszar 72 km2, zamieszkiwany przez około 15 tys. mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 218 osób na km2. Gminę Liszki łączą z Krakowem sprawne powiązania komunikacyjne oraz ścisłe związki gospodarcze. Przez teren gminy przebiega autostrada A4 Kraków – Katowice wraz z obwodnicą Krakowa, droga wojewódzka nr 780 (Kraków – Oświęcim) oraz droga wojewódzka nr 774 Kryspinów – Zabierzów. Na terenie gminy położona jest część terenu Międzynarodowego Portu Lotniczego im Jana Pawła II w Balicach (kategoria I ICAO). W Gminie dobrze rozwinięta jest infrastruktura techniczna w zakresie gazyfikacji i sieci wodociągowej. Rozwijany jest system kanalizacyjny. W roku 2007 długość czynnej sieci wodociągowej wynosiła 164,4 km. Długości czynnej kanalizacji sanitarnej osiągnęła 53 km. Ścieki komunalne z miejscowości Kryspinów, Budzyń i Liszki trafiają do oczyszczalni mechaniczno-biologicznej w Piekarach o przepustowości projektowej 1000 m3/dobę. Zagadnienia gospodarki odpadami w gminie wraz z harmonogramem działań określa „Gminny Plan Gospodarki Odpadami” (GPGO) wykonywany równolegle i stanowiący uzupełnienie niniejszego „Programu ...”. Około 93% mieszkańców gminy objętych jest zorganizowaną zbiórką odpadów komunalnych. W ostatnich latach widoczna jest jednak tendencja spadkowa w ilości odpadów komunalnych zbieranych w gminie co może wskazywać na likwidację lub składowanie odpadów poza systemem zbiórki (spalanie, dzikie wysypiska). 75 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki Gminę cechują wysokie walory rekreacyjne. Ze względu na zróżnicowanie form krajobrazowych oraz wysoką jakość i różnorodność środowiska jest to doskonały teren wypoczynku dla mieszkańców aglomeracji krakowskiej. Zmiany i zagrożenia środowiska w gminie Naturalna rzeźba terenu została przekształcona w wyniku działalności rolniczej, budowlanej oraz prowadzonej eksploatacji surowców skalnych, budowy stopnia wodnego Kościuszko, spiętrzenia Wisły oraz wyprostowania jej koryta. Gmina dysponuje glebami dobrymi, nie zanieczyszczonymi metalami ciężkimi, jednak narażonymi na silną presję ze strony zanieczyszczeń, zarówno napływających na teren gminy jak i emitowanymi lokalnie. Najsilniejszy wpływ na jakość powietrza w Gminie Liszki mają emisje pochodzące z palenisk indywidualnych (niska emisja lokalna) oraz napływ zanieczyszczeń przemysłowych i energetycznych z zachodu oraz Skawiny i Krakowa. Przez teren Gminy Liszki płynie rzeka Sanka oraz uchodzący do niej potok Brzoskwinka. Południową granicę administracyjną gminy stanowi rzeka Wisła, do której w km 64,9 uchodzi rzeka Sanka, na której działa ujęcie wód dla wodociągu Aglomeracji Krakowa zaspokajające około 10 % zapotrzebowania. Gmina Liszki położona jest w rejonie występowania wód podziemnych wchodzących w skład Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: GZWP 326 – Krzeszowice-Pilica oraz GZWP 450 - Dolina Rzeki Wisły (Kraków). Na terenie gminy zanotowano przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku związane z funkcjonowanie portu lotniczego oraz autostrady A4. Analiza hałasu generowanego ruchem drogowym na autostradzie A4 wykazuje przekroczenia wartości normatywnych (w skrajnych przypadkach o ok. 20 dB), oraz wartości progowych o ok. 3,5 dB. W przypadku drogi wojewódzkiej nr. 780 hałas powoduje przekroczenia wartości normatywnych o kilkanaście decybeli szczególnie w porze nocnej. Obszar gminy obejmują granice dwóch parków Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych: Bielańsko – Tynieckiego PK oraz Tenczyńskiego PK. Łącznie w obszarze ZJPK leży 33 % gminy. Na obszarze gminy położone są dwa rezerwaty przyrody „Dolina Mnikowska” oraz „Zimny Dół”. Gmina Liszki objęta została częściowo obszarem węzłowym sieci ECONET-PL o znaczeniu krajowym: Obszar Krakowski (16K) oraz korytarzem ekologicznym o znaczeni międzynarodowym Dolina Górnej Wisły (26m). Na jej terenie nie są planowane obszary NATURA 2000. Obszar gminy charakteryzuje się wysoką bioróżnorodnością. Zadania w zakresie ochrony środowiska W POŚ dla Gminy Liszki określono cele strategiczne oraz zadania w horyzoncie 4 lat wraz z harmonogramem realizacji i niezbędnymi środkami. Gmina koncentruje działania w następujących kierunkach: o ochrona i przywrócenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych na terenie gminy, o ocena i kształtowanie ładu przestrzennego zgodnie z ideą rozwoju zrównoważonego, o projektowanie i budowa zbiornika małej retencji „Piekary”, o rozbudowa infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, 76 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki o minimalizacja wytwarzania odpadów z sektora gospodarczego, systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji, o zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, o współpraca w minimalizacji uciążliwości funkcjonowania portu lotniczego oraz sieci i węzłów drogowych, o preferencję dla działań systemowych w zakresie ochrony i kształtowania środowiska, o wdrożenie i doskonalenie systemu informacji o środowisku, o wspieranie działań organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych, o pozyskanie funduszy centralnych oraz UE dla zadań realizujących zasady rozwoju zrównoważonego, w szczególności z zakresu ochrony środowiska i edukacji ekologicznej. Szczegółowa lista i charakterystyka celów strategicznych, długookresowych, zamieszczona została w rozdziale 6 niniejszego programu. Oceniając stan środowiska i prognozy rozwoju gminy określono zadania w zakresie ochrony środowiska. Za priorytetowe w okresie 2008 – 2011 kierunki działań uznano: o planowanie przestrzenne zgodnie z wymaganiami rozwoju zrównoważonego i uwzględniające cele ochrony przyrody, o rozbudowa systemu kanalizacji i oczyszczalni ścieków, o zapewnienie wystarczającej ilości wody pitnej wysokiej jakości dla mieszkańców i gospodarki, o budowa drogowej obwodnicy Kaszowa, Liszek, i Kryspinowa, o umacnianie świadomości ekologicznej mieszkańców, edukacja ekologiczna. Ponadto realizowane będą działania realizujące cele: o budowa i zagospodarowanie zbiorników retencyjnych, ochrona ujęć wody, o opracowanie i wdrażanie systemu gospodarki odpadami w gminie, o ograniczenie niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, o ograniczenie uciążliwości tras komunikacyjnych w zakresie hałasu, o ochrona różnorodności przyrodniczej terenów chronionych, rolniczych i zurbanizowanych, o ochrona dziedzictwa kulturowego, rozwój przestrzeni publicznej, o zadrzewienia mienia komunalnego, zalesienia, o wspieranie zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego. Szczegółowy harmonogram zawiera rozdział 8. Określono mechanizmy kontroli realizacji programu ochrony środowiska, minimalny zakres sprawozdania z wykonania programu oraz zestaw wskaźników ekologicznych i gospodarczych. Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Gminny Program Ochrony Środowiska, podobnie jak programy wyższych szczebli, podlega aktualizacji co 4 lata. 77 Program Ochrony Środowiska Gminy Liszki 13. LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE [1]. Ekologiczny rozwój kraju. Strategia gospodarcza rządu "przedsiębiorczość - rozwój praca" przyjęta przez radę ministrów w dn. 29 stycznia 2002 r. [2]. Gradziński R., Gradziński M. Michalin S. Natura i Kultura w Krajobrazie Jury – Przyroda. Kraków 1994. [3]. Natura i Kultura w Krajobrazie Jury – Osadnictwo i Krajobraz. Praca zbiorowa p.red. Zdzisława Nogi. Kraków 1997. [4]. Kondracki J. Geografia regionalna Polski, PWN Warszawa 2001. [5]. Nasza Zielona Małopolska. Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001 – 2015. http://www.wrotamalopolski.pl [6]. Krakowskie Parki Krajobrazowe. Informator przyrodniczy. Praca zbiorowa p.red. S. Michalika. Kraków 1996. [7]. Projekt Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Liszki. Kraków 2004. Maszynopis. [8]. Program „Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach 2004 –2006. [9]. Projekt Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego – Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego. Sfera Ekologiczna. http://www.wrotamalopolski.pl [10]. Projekt programu ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego. Instytut Rozwoju Miast w Krakowie. Kraków 2003r. [11]. Plan ochrony Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Kraków 2002r. [12]. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2006 roku. WIOŚ Kraków, 2007. [13]. Rocznik statystyczny, Województwo Małopolskie. Urząd Statystyczny w Krakowie. Kraków 2003. [14]. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Liszki. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie 1998 r. [13a] aktualizacja Instytut Rozwoju Miast w Krakowie 2006 r. Tekst jednolity – kwiecień 2006 r. [15]. Województwo Małopolskie. Podregiony, Powiaty, Gminy. Urząd Statystyczny w Krakowie. Kraków 2007. [16]. Materiały projektu: „Foresight technologiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju Małopolski”. Obszar badawczy: Infrastruktura. Scenariusze rozwoju kluczowych obszarów determinujących rozwój infrastruktury w Województwie Małopolskim. Kraków 2008 r. [17]. Decyzja nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. Ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego. (na podstawie materiałów Portalu Unii Europejskiej http://europa.eu/) [18]. Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, Internetowa baza danych, http://www.stat.gov.pl/bdr_s/app/strona.indeks 78
