Dr hab. Andrzej Pankalla Instytut Psychologii WNS UAM Poznań

Dr hab. Andrzej Pankalla
Instytut Psychologii WNS UAM Poznań
Seminarium magisterskie
Przedmiotem seminarium są transgraniczne problemy psychologii: historia, teoria,
kultura/religia. Seminarium służyć będzie eksploracji teoretycznych problemów psychologii
za pomocą metodologii badań historycznych zaadaptowanych do ich specyfiki, w tym
podstaw psychologii jako nauki, historii jej myśli oraz filozoficzno-kulturowego kontekstu jej
rozwoju. Problematyka seminarium to m.in.: historia nowożytnej, polskiej i światowej myśli
psychologicznej, w tym „niszowych”/alternatywnych wobec głównego nurtu postaci, idei i
koncepcji; psychologia jako nauka humanistyczna/dyscyplina historyczno-kulturowa oraz
proweniencja i rozwój tzw. drugiej psychologii; europejska tradycja metodologii analitycznodeskryptywnej; psychologia mitu i religii; aplikacja teorii działania symbolicznego i metody
analizy konotacyjnej.
Wymagania wstępne: dobra, bierna znajomość j. angielskiego (lub innego języka obcego),
poważne zainteresowanie teoretycznymi podstawami psychologii, historii tej dyscypliny i/lub
problemami nauk o kulturze/religii.
Celem seminarium jest pomoc w wyborze obszaru badawczego i sformułowaniu tematu
pracy; przygotowanie teoretyczne i metodologiczne do przeprowadzania badań (metaanaliza
literatury przedmiotu, praca ze źródłami; opracowanie konspektu pracy; zaplanowanie i
przeprowadzenie badań; opracowanie wyników; redagowanie tekstu naukowego wg
standardów APA). Kategorie analizy metodologicznej i etapy pracy teoretycznej w
perspektywie historyczno-kulturowej (tzw. metoda historyczna):
1. Praca heurystyczna, czyli ustalenie dziedziny i problematyki badawczej (tematu, planu
badania i wstępnych pytań/hipotez badawczych) oraz zebranie materiału do
naukowego opracowania zagadnienia historycznego (zbieranie i wybór źródeł
historycznych oraz wykorzystanie wiedzy pozaźródłowej, m.in. literatury naukowej biblioteki, bibliografie, archiwa, bazy danych).
2. Praca krytyczna, czyli opracowanie (w tym tłumaczenie) i analityczna praca nad
źródłami i literaturą przedmiotu w celu wstępnej weryfikacji postawionych hipotez
badawczych.
3. Praca systematyczna i interpretacyjna, czyli selekcja, porządkowanie, wyjaśnianie i
wiązanie faktów w syntezę historiograficzną, a w efekcie próba odpowiedzi na
postawione pytania badawcze.
4. Praca redakcyjna i korekcyjna, czyli prezentacja wyników badania w postaci
pisemnej, według standardów pracy naukowej: struktura i logika narracji/pracy
historycznej; zasady przygotowania pracy magisterskiej (spis treści, przypisy, cytaty,
ryciny, bibliografia, załączniki).
Dr hab. Andrzej Pankalla
Instytut Psychologii WNS UAM Poznań
Seminarium fakultatywne: „Kulturowa i stosowana psychologia religii”
Seminarium dostarcza wiedzy na temat kształtowania się psychologii religii, przedmiotu jej
zainteresowań, różnorodności metod i założeń głównych orientacji badawczych, ze
szczególnym akcentem na specyfikę doświadczenia religijnego oraz nurt kulturowy i wymiar
aplikacyjny (praktyczny) psychologii religii. Wybrane zagadnienia szczegółowe to:
determinanty podmiotowe i uwarunkowania kulturowe religijności, religia w ontogenezie,
postawy religijne i typologie religijności, religia a zdrowie psychiczne, tzw. odmienne stany
świadomości a religia, psychologia mitu a rytuał i magia w kulturach tradycyjnych,
psychologia doświadczeń i wierzeń religijnych: różnice międzykulturowe, (trans)religijna
tożsamość naszych czasów.
I Zagadnienia ogólne:
1. Zarys historyczny: geneza psychologii religii (dalej PR) jako dyscypliny naukowej.
2. Działy PR i jej miejsce w strukturze nauk.
3. PR jako dyscyplina psychologiczna.
4. PR a psychologia kulturowa (dalej PK) - kulturowa PR (dalej (KPR).
5. Przedmiot zainteresowań KPR: podstawowe kategorie badawcze.
6. Metody badawcze KPR.
7. Główne orientacje badawcze i teorie w ramach KPR.
8. Kategoria doświadczenia religijnego (dalej DR) w psychologii i KPR.
II Wybrane zagadnienia szczegółowe KPR – przedmiot analizy
1. Determinanty podmiotowe i uwarunkowania społeczno-kulturowe religii/religijności.
2. Religia w ontogenezie (psychologia, w tym stadia rozwoju religijnego).
3. Specyfika osobowości i zachowań (działania) homo religiosus.
4. Postawy religijne i typologie religijności a kontekst kulturowy.
5. Religia a zdrowie psychiczne (salutogenne/terapeutyczne działanie religii, religia a
psychopatologia, uwarunkowania, diagnoza i terapia psychoz religijnych).
6. Tzw. odmienne stany świadomości a religia (techniki prowokujące doświadczenia
parareligijne: enteogeny, medytacja, muzyka): sacrum czy profanum?
7. Psychologia mitu religijnego a rytuał i magia w kulturach tradycyjnych.
8. Szamanizm jako protoreligia a psychoszamanizm (psychologia transpersonalna).
9. Psychologia doświadczeń duchowych i wierzeń religijnych: różnice międzykulturowe.
10. Egzorcysta a/i psycholog kliniczny: możliwości współpracy oraz różnice.
11. Metody wywierania wpływu stosowane w sektach religijnych. Strategie wsparcia i
pomocy psychologicznej dla ofiar sekt.
III Wybrane aplikacje KPR w badaniu DR
1. Elementy numinosum w autyzmie?
2. „Blessed fools” w kulturze Olmeków z Jukatanu.
3. Wykorzystanie w praktyce interpretacyjnej i słabości założeń PR S. Freuda i C. G.
Junga.
4. Mistyczny charakter czynności umysłowych i osobowości tzw. człowieka
pierwotnego w koncepcji L. Levy-Bruhla.
5. Religia i religijność a psychotranskulturowość (cyberbycie, transwersalne ja i płynna
tożsamość) naszych czasów.
6. Doświadczenia graniczne a DR i mistyczne.
7. Teoria działania symbolicznego SAT i PK E. E Boescha a mit religijny i rytuał.
8. Metoda Analizy Konotacji E.E. Boescha w badaniu DR.
9. Irracjonalizm systemowy J. M. Fericgli a DR.
10. Teoriometoda mitu personalnego S. Keena a rozwój religijny.
11. Prezentacja materiału badawczego pochodzącego z autorskich badań terenowych
dotyczących DR (Buriaci – Syberia, Korea Północna, Indianie Kofan, Huaorani i
Siona - Amazonia Ekwadorska, Lacandoni – Meksyk i Gwatemala, taoizm i buddyzm
- Chiny). Analiza autorskich filmów dokumentalnych.
Dr hab. Andrzej Pankalla IP WNS UAM Poznań
Lek. med. specjalista psychiatra Sławomira Kwiatkowska NZOZ „Altermed”
Wykład i konwersatorium/sem. fakult.: „Psychologia i psychiatria kulturowa – teorie,
metody, aplikacje.”
Program zajęć i wykładów obejmuje prezentację zaburzeń psychicznych w perspektywie
historycznej, kulturowej i holistycznej. Przedstawia także szkoły i koncepcje psychologiczne i
terapeutyczne obejmujące aspekt biologiczny, psychiczny, egzystencjalny i noetyczny
człowieka. Umożliwia szerokie spojrzenie na etiologię i etiopatogenezę zaburzeń
psychicznych z uwzględnieniem roli czynników środowiskowych, kulturowych i religijnych.
Prezentuje potencjalny, rozwojowy aspekt kryzysów psychicznych. Ma na celu przekazanie
wiedzy na temat poziomów zaburzeń psychicznych, poziomów rozwoju i świadomości oraz
prezentację skutecznych metod terapeutycznych. Omawia cechy i kompetencje skutecznego i
wszechstronnego terapeuty, coacha i mentora, z uwzględnieniem terapeutycznej roli
czynników kulturowych (symbol, mit, baśń).
1/Historia psychologii i psychiatrii kulturowej. Proweniencja psychologii i psychiatrii
kulturowej, ich specyfika oraz relacja do psychologii i psychiatrii głównego nurtu
(mainstream). Przegląd podstawowych, klasycznych i „niszowych”, nurtów psychologii i
psychiatrii kulturowej.
2/Psychologia i psychiatria transkulturowa. „Inność ” w kulturach świata. Norma i
patologia w aspekcie kulturowym( płynność granic) - podobieństwa i różnice kulturowe.
Rola i znaczenie kultury w diagnozie, profilaktyce i leczeniu zaburzeń. Formy psychoterapii
– różnice kulturowe. Problemy diagnostyczne, różnicowanie. Kulturowe i środowiskowe
uwarunkowania zaburzeń psychicznych (model rodziny, więź społeczna, wyznanie, tradycja).
Transkulturowe znaczenie ceremonii i rytuału, rytuały przejścia. (Sati, kodeks Bushido –
dusza Japonii). Religia a choroba psychiczna (Hinduizm. Buddyzm. Islam). Psychiatryczne
projekty holistyczne na świecie (trauma - pojęcie i leczenie, testamentowa terapia). Mity w
kulturach świata. Symbol i jego znaczenie. Inicjacja patologiczna( schizofrenia) a inicjacja
rozwojowa.
3/Metody psychoterapii a kultura. Psychologia integralna. Przegląd nurtów holistycznych
w psychologii oraz szkół psychoterapeutycznych. Teorie zaburzeń psychicznych. Zdrowie
psychiczne jako umiejętność aktywizacji procesów samoregulacji psychiki. Spektrum
zaburzeń psychicznych- od uwarunkowań somatycznych po kryzys egzystencjalny i
tożsamościowy. M.in. koncepcje Wundta, Jamesa, Tarta, Vedfelta, Junga, Assagiollego,
Wilbera, Grofa.
4/Psychologia analityczna C.G. Junga. Podstawowe struktury i podsystemy psyche: ego,
persona, świadomość, nieświadomość indywidualna i zbiorowa. Typy, funkcje, postawy
psychologiczne. Pojęcie kompleksu. Archetyp. Symbol. Proces indywiduacji, etapy rozwoju
(biologiczny, kulturowy). Synchroniczność. Koncepcja libido wg Junga. Metody diagnozy i
terapii.
5/Etiologia i etiopatogeneza w klinicznej psychologii kulturowej na przykładzie
schizofrenii (czynniki endogenne, egzogenne, środowiskowe, psychogenne).Teorie
psychoanalityczne (regresja do stadium narcystycznego, koncepcje schizofrenicznej matki,
teoria podwójnego wiązania Gregory'ego Batesona.)Teoria dyssolucji Jacksona. Teoria
Mazurkiewicza. Osobowość schizoidalna. Podzielone „Ja” Ronalda Davida Lainga.
Kulturowe koncepcje zaburzeń.
6/Postmodernizm w psychologii i psychiatrii. Kultura i tożsamość ponowoczesna a
psychologia i psychoterapia. Koncepcje cybernetyczne. Stany świadomości o zagęszczonej
informacji (Ole Vedfelt). Zaburzenia psychiczne jako kryzys rozwojowy. Doświadczenia
graniczne. Kryzys tożsamości –problem integracji doświadczenia(integracja pozytywna,
trudności w integracji, fiksacja na doświadczeniu(brak integracji). Współczesne systemy
diagnostyczne. ICD 10, DSM IV (S. i i C. Grof „ spiritual emergence” i „spiritual
emergency”, DSM -IV "problem religijjny lub duchowy" kod v62.89)
7/Integracja nauk i jej znaczenie dla rozwoju potencjału ludzkiego. Zaburzenia
psychiczne w świetle aktualnych odkryć naukowych. Holistyczne koncepcje( szkoły) w
psychiatrii a współczesne odkrycia naukowe ( fizyka kwantowa / EPR, eksperyment Aspecta/
,teoria pola, teoria nieświadomości filogenetycznej (Grof), koncepcja ukrytej zmiennej
(Bohm), holograficzna koncepcja mózgu.
8/ Rozwojowy aspekt psychoterapii, coachingu i mentoringu - rozwój potencjału jako
kontinuum podstawowego procesu terapeutycznego. Coaching i mentoring w psychiatrii i
psychoterapii. Psychoterapeuta integralny. Rola terapeuty. Cechy i kompetencje terapeuty
holistycznego. Rola i znaczenie doświadczeń jednostkowych w psychologii, psychiatrii i
psychoterapii. Potencjał człowieka. Rozwojowy aspekt kryzysu psychicznego (kryzysu
tożsamości). Przyczyny zaburzeń i czynniki leczące. Profilaktyka.
9/Kulturowe uwarunkowania psychoterapii. Znaczenie mitologii w rozpoznawaniu,
diagnozowaniu i psychoterapii kryzysów psychicznych. Joseph Campbell – mit podróży
Bohatera jako metafora rozwoju człowieka (Seperacja – inicjacja – powrót). Historia
przypadku – Mitologiczna podróż. „Bohater z 1000mg thorazine”. Wątki mitologiczne w
doświadczeniu psychotycznym i rozwojowym. Znaczenie mitu w integracji doświadczenia „
spiritual emergence” i „spiritual emergency”.
10/Współczesne metody oddziaływania psychologicznego i ich aspekt rozwojowy.
Poziomy/rodzaje zaburzeń. Adekwatność terapii. Terapia integralna. Psychoterapia psychoz.
Rola czynników kulturowych w terapii. Nowe metody terapeutyczne.
11/Stosowana psychologia i psychiatria kulturowa. Doświadczenie mitu - spotkanie z
nieświadomością. Mit jako mapa niezbadanych/nieznanych obszarów psyche. Mitycznopoetycka funkcja psychiki. Spójność narracji mitów a niespójność narracji psychotycznej.
Podróż Bohatera - jako narzędzie terapeutyczne w inicjacji psychotycznej. Inicjacja
patologiczna a inicjacja twórcza ( wyłonienia duchowe, mistycy, proces twórczy). Terapia
integralna - czynniki kulturowe: literatura, film/kinematografia, sztuka. Terapeutycznorozwojowa rola twórczości. Świadomość a zdrowie psychiczne/dobrostan psychiczny. Religia
a zdrowie psychiczne/dobrostan psychiczny /tożsamość. Rozwój psychiczny. Katalizatory
przemiany psychicznej/rozwoju psychicznego. Trauma i jej (podwójna) rola w integracji i
dezintegracji psyche. Doświadczenia graniczne w kulturach świata.
12/ Psychologia, psychiatria i psychoterapia a religie. Kontekst historyczny i kulturowy
relacji psychologia, psychiatria i psychoterapia a religia. Kulturowa psychologia religii.
Zaburzenia psychiczne a religia. Religijne czynniki leczące w psychoterapii. Wymiar
noetyczny osoby ludzkiej. Znaczenia duchowości. Magia-mit-rytuał a psychologia kulturowa.
Szamanizm jako protoreligia i protopsychoterapia? Specyfika transreligijnośći: koktajlowej
religijności naszych czasów, prywatnych, synkretycznych religii XXI wieku.