Filozofia, Historia, Wyk[PleaseinsertPrerenderUnicode{Ĺ
advertisement
Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Artur Machlarz 2010-10-01 Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Plan wykładu Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Epistemologia centralną dyscypliną filozoficzną W filozofii starożytnej i średniowiecznej dominującą rolę wśród dyscyplin filozoficznych pełniła ontologia i metafizyka. W filozofii nowożytnej prymarne stają się kwestie dotyczące możliwości poznawczych. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Świat przyrody a świat pojęć Punktem wyjścia filozofii nowożytnej jest pojęcie treści myślenia, idei, jako czegoś samodzielnego, nie zawierającego żadnego podobieństwa do przedstawianych rzeczy. Dopiero dalsze badanie może nam pomóc rozstrzygnąć problem, czy i w jaki sposób nasze idee odpowiadają realnie istniejącym rzeczom. Wstępnie kwestionowane jest to że naszym pojęciom odpowiadają realne przedmioty a nawet, że świat przyrody w ogóle istnieje. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Świat przyrody a świat pojęć Celem filozofów nowożytnych nie jest jednak zakwestionowanie istnienia świata przyrody, ale zbadanie granic naszych możliwości poznawczych. W filozofii Kartezjusza celem jest uzasadnienie, że zmatematyzowany opis świata przyrody jest odpowiednim opisem. W filozofii empirystycznej (brytyjskiej) cel zbadania naszych granic i możliwości poznawczych jest samodzielnym przedmiotem badań. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Pojęcia: dualizm, monizm i pluralizm ontologiczny Definicje pojęć: Monizm (ontologiczny) - istnieje tylko jeden fundament rzeczywistości (np. jednego rodzaju pramateria), jedna substancja itp. Przedstawiciele: jońscy filozofowie przyrody, Parmenides z Elei, B. de Spinoza. Dualizm (ontologiczny) - istnieją dwa niezależne fundamenty wszystkich zjawisk, np. materialny i duchowy. Przedstawiciele: Platon, Kartezjusz, Leibniz. Pluralizm (ontologiczny) - istnieje wiele odrębnych niesprowadzalnych do siebie wzajemnie ani do bardziej podstawowych czynników elementów. Przedstawiciele: Leibniz, Empedokles. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geneza dualizmu Skąd wziął się w filozofii problem, czy naszym pojęciom odpowiada coś w rzeczywistości? Najważniejszym powodem jest tendencja do odrzucenia jakościowej fizyki Arystotelesa i do matematyzacji całego poznania. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geneza dualizmu Skąd wziął się w filozofii problem, czy naszym pojęciom odpowiada coś w rzeczywistości? Najważniejszym powodem jest tendencja do odrzucenia jakościowej fizyki Arystotelesa i do matematyzacji całego poznania. O ile w klasycznej koncepcji prawdy mówimy zawsze o zgodności pojęcia lub sądu z przedmiotem, o tyle w matematyce tylko o niesprzeczności - stosujemy wewnętrzne kryteria prawdziwości. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geneza dualizmu Skąd wziął się w filozofii problem, czy naszym pojęciom odpowiada coś w rzeczywistości? Najważniejszym powodem jest tendencja do odrzucenia jakościowej fizyki Arystotelesa i do matematyzacji całego poznania. O ile w klasycznej koncepcji prawdy mówimy zawsze o zgodności pojęcia lub sądu z przedmiotem, o tyle w matematyce tylko o niesprzeczności - stosujemy wewnętrzne kryteria prawdziwości. Sama matematyka nie potrzebuje świata zewnętrznego. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geneza dualizmu Skąd wziął się w filozofii problem, czy naszym pojęciom odpowiada coś w rzeczywistości? Najważniejszym powodem jest tendencja do odrzucenia jakościowej fizyki Arystotelesa i do matematyzacji całego poznania. O ile w klasycznej koncepcji prawdy mówimy zawsze o zgodności pojęcia lub sądu z przedmiotem, o tyle w matematyce tylko o niesprzeczności - stosujemy wewnętrzne kryteria prawdziwości. Sama matematyka nie potrzebuje świata zewnętrznego. Jeśli jednak dąży się do badania przyrody przy pomocy narzędzi matematycznych, należy najpierw udowodnić, pojęcia wytworzone w matematyce odnoszą się do świata zewnętrznego. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Metoda matematyczna jest trafna, ale... Kartezjusz - krytyka nauk w Rozprawie o metodzie: Teologia - nie jest nauką w ścisłym sensie, ponieważ jej podstawy polegają na objawieniu i nie wymagają właściwego naukom racjonalnego uzasadnienia. Filozofia - brakuje jej metody pozwalającej jednoznacznie ocenić wartość poszczególnych systemów filozoficznych. Matematyka - jej metoda jest satysfakcjonująca, ponieważ twierdzenia raz dowiedzione pozostaną na zawsze prawdziwe (są niekwestionowalne), jednak brakuje jej szerszego teoretycznego zastosowania. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Metoda matematyczna jest trafna, ale... Wnioski z krytyki nauk: Metodę matematyczną powinno się zastosować w innych naukach. Należy pokazać, że ta wyjątkowa nauka, którą jest matematyka, może mieć szerokie zastosowanie teoretyczne w badaniu przyrody. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Empiryzm a racjonalizm W filozofii nowożytnej możemy wyodrębnić dwa wyraźnie odmienne nurty: racjonalizm kontynentalny (Kartezjusz, Spinoza, Leibniz) oraz empiryzm brytyjski (Locke, Berkeley, Hume). Wyjaśnienie terminów: Empiryzm - stanowisko, zgodnie z którym wiedza pochodzi z doświadczenia. Racjonalizm - stanowisko, zgodnie z którym wiedza ma charakter rozumowy. Takie definicje są dużym uproszczeniem, gdy mówimy o filozofii nowożytnej. Ani empiryści brytyjscy, ani racjonaliści kontynentalni nie twierdzili, że cała ludzka wiedza pochodzi z jednego z tych źródeł. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Empiryzm a racjonalizm Racjonalizm kontynentalny: wiedzę o faktach czerpiemy z doświadczenia, istnieje jednak także wiedza nie pochodząca z doświadczenia, która stanowi podstawę wszelkiej wiedzy. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Empiryzm a racjonalizm Racjonalizm kontynentalny: wiedzę o faktach czerpiemy z doświadczenia, istnieje jednak także wiedza nie pochodząca z doświadczenia, która stanowi podstawę wszelkiej wiedzy. Empiryzm brytyjski: nie istnieje wiedza nie pochodząca z doświadczenia (tzn. wiedza wrodzona), ale żeby uzyskać wiedzę o prawach ogólnych i pojęciach ogólnych, potrzebujemy rozumowego opracowania danych doświadczalnych. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Galileusz - uwagi biograficzne Rysunek: Galileusz (1578-1630), znany jako jeden z twórców fizyki nowożytnej, znany także jako naukowiec prześladowany przez kościół katolicki - był zwolennikiem heliocentrycznego układu planet, co spowodowało kilkukrotne skazanie go przez inkwizycję na areszt domowy i umieszczenie jego prac na indeksie ksiąg zakazanych. Prace Galileusza widniały tam aż do połowy XIX wieku a on sam zrehabilitowany został dopiero pod koniec XX w. Inny renesansowy naukowiec wyznający heliocentryzm - Giordano Bruno - nie ugiął się przed inkwizycją (Galileusz kilka razy odwoływał swoje “herezje”) i został spalony na stosie. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Fizyka jakościowa a matematyczna Asumpt do zmiany pola zainteresowań filozofii w okresie nowożytnym dał renesansowy ruch naukowy - tendencja do opisu ilościowego zjawisk fizycznych. Ta tendencja pociąga za sobą odrzucenie jakościowej fizyki Arystotelesa, w której - w szczególności w średniowieczu - główną kategorią wyjaśniania zjawisk była przyczyna celowa: Fizyka Arystotelejska: cztery przyczyny (sprawcza i celowa wyjaśniające dynamikę zjawisk; formalna i materialna - wyjaśniające statyczny aspekt przedmiotów), z których szczególny akcent kładziono na przyczynę celową. Fizyka zmatematyzowana: ruch i wszelką zmianę próbujemy wyjaśnić ilościowo, ujmujemy w naszym opisie tylko to, co da się określić matematycznie. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Uzasadnienie dla fizyki matematycznej Galileusz: “Filozofia jest zapisana przez Boga w księdze wszechświata, ale nie możemy przeczytać tej księgi, dopóki nie zrozumiemy języka języka matematyki”: Galileusz wierzył, że świat ma strukturę matematyczną, tzn. że został w taki sposób stworzony przez Boga. Galileusz nie próbował przeprowadzić dowodu tej tezy. Wg Galileusza poznawalne w świecie jest tylko to, co opisywalne matematycznie - pozostałe jakości mają charakter wtórny i nie możemy posiąść na ich temat wiedzy pewnej. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Uzasadnienie dla fizyki matematycznej Zgodnie z ideą przyrodoznawstwa zmatematyzowanego, każdy problem fizyczny należy przełożyć na problem matematyczny. Rozwiązanie problemów z zakresu fizyki polegałoby wtedy na pracy na modelach a nie na empirycznych eksperymentach, które mogą co najwyżej potwierdzać wiedzę zyskaną z góry: w eksperymentach myślowych. Pewność, że wyniki pracy na modelach matematycznych będą odpowiadały rzeczywistości, może zostać uzyskana dopiero po udowodnieniu, że świat można adekwatnie opisać jako matematyczną strukturę. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geocentryzm i heliocentryzm - argumenty i kontrargumenty Filozoficzne argumenty zwolenników Ptolemeuszowej wizji świata Niebo jest niezmienne, wieczne i dlatego gwiazdy poruszają się idealnym ruchem kołowym - Ziemia zaś jest niedoskonała (wynika to z zachodzących w niej zmian), więc nie może przysługiwać jej idealny ruch kołowy. Jeśli słońce byłoby w centrum, to księżyc byłby albo między Słońcem i Ziemią, albo za Ziemią - w każdej z tych sytuacji niemożliwe byłoby jedno z zaćmień. Ciało zrzucone z wieży nie upadłoby u podnóża tej wieży, jeśli Ziemia by się obracała. Jak Ziemia, tak ciężka, mogłaby krążyć po niebie? Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geocentryzm i heliocentryzm - argumenty i kontrargumenty Filozoficzne argumenty zwolenników Ptolemeuszowej wizji świata Gdyby Ziemia kręciłaby się z dużą prędkością, Słońce momentalnie znikałoby nam z oczu, gdy patrzylibyśmy na nie przez okno. Chmury płynące na zachód osiągałyby olbrzymią prędkość. Zwierzęta musiałyby zawsze biec na wschód, zgodnie z ruchem Ziemi, natomiast ruch na zachód powinien być sprzeczny z ich naturą. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej Geocentryzm i heliocentryzm - argumenty i kontrargumenty Filozoficzne argumenty Galileusza Ziemia porusza się ruchem kołowym - możemy udowodnić to empirycznie - a zatem: albo jest równie niezniszczalna jak inne ciała niebieskie, albo inne ciała niebieskie są równie zniszczalne i zmienne jak Ziemia, mimo że wydaje się inaczej, albo powstawanie i przemijanie nie ma nic wspólnego z doskonałymi ruchami okrężnymi. Artur Machlarz Filozofia, Historia, Wykład VIII - Wprowadzenie do filozofii nowożytnej
