Gospodarka swiatowa w okresie miedzywojennym

Gospodarka światowa w okresie międzywojennymPo zniszczeniach i kosztach
wojennych oraz ograniczeniu handlu międzynarodowego i światowego rolnictwa i
przemysłu nastąpiły zakłócenia walutowe i finansowe. Doprowadziły one do
załamania gospodarki międzynarodowej. Jądrem tych zakłóceń tyły "reparacje".
Stany Zjednoczone stały się wierzycielem Europy. Ujemnych konsekwencji inflacji nie
udało się ograniczyć tylko do Niemiec. Wszystkie nowopowstałe państwa przeżyły
podobną inflację. Zgodnie z przewidywaniami Keynesa gospodarka międzynarodowa
znalazła się w stanie głębokiego kryzysu. Po zaprzestaniu spłat przez Niemcy i
zajęciu przez wojska francuskie i belgijskie w styczniu 1923r. Zagłębia Ruhry /bez
rezultatu/ pospiesznie stworzona komisja międzynarodowa zmniejszyła spłaty
reparacji i udzielono Niemcom tzw. pożyczki Dawwesa w wysokości 800mln marek
Po tej pożyczce napłynęła do Niemiec dalsza fala amerykańskiego kapitału w postaci
prywatnych pożyczek. Wielka Brytania w związku z narastającym bezrobociem,
spowodowanym zniszczeniami i zahamowaniem przemysłu, wypłacała zasiłki
robotnikom i dlatego miała problemy gospodarcze związane z inflacją. Utraciła
również rynki przemysłu węglowego. Mimo takich problemów większość krajów
Europy w latach dwudziestych dobrze się powodziło. Szkody wyrządzone przez
wojnę w dużej mierze usunięto. Stany Zjednoczone wyszły z wojny silniejsze niż
kiedykolwiek. Japonia, która przed wojną była niewielkim imperium, powiększyła swe
terytorium i stała się znaczącą potęgą gospodarczą. Lata 1924-1928 określa się
zazwyczaj jako okres stabilizacji. W okresie tym szybko wzrastała produkcja
przemysłowa oraz rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych. Jednym z
istotnych przejawów systemu kapitalistycznego była również pomoc w odbudowie
potęgi gospodarczej Niemiec, przy pomocy Anglii, usiłującej osłabić pozycję Francji.
Już w roku 1929r. amerykańscy bankierzy i inwestorzy zaczęli wycofywać się z
rynków europejskich lokując swe pieniądze w giełdzie nowojorskiej, która przeżyła
wzrost spektakularny obrotów. Wiele osób kupowało mimo skromnych zasobów
akcje na kredyt. Po krachu 24.10.29r. na giełdzie nowojorskiej nastąpiła fala
wyprzedaży akcji i wywołała gwałtowny ich spadek. Następna fala była 29.10.01r. i
banki zaczęły żądać zwrotu pożyczek, co zmusiło inwestorów do rzucenia akcji na
rynek bez względu na cenę. Amerykanie inwestujący w Europie wycofali się z Europy
by ratować fundusze. Przez cały rok 1930 trwało wycofywanie kapitału z Europy,
wywołując napięcia w systemie finansowym. Rynki finansowe ustabilizowały się, ale
spadły ceny surowców i w rezultacie skutki zaczęły odczuwać takie państwa jak
Argentyna czy Australia. W maju 1931r. zawiesił wypłaty jeden z największych
banków Europy Środkowej. Chociaż Austria zamroziła aktywa bankowe, panika
rozszerzyła się na Węgry, Czechosłowację, Rumunię, Polskę i przede wszystkim
Niemcy. Francja grała na zwłokę i panika ogarnęła Anglię, której Bank zawiesił
wypłat w złocie. Wobec braku uzgodnień międzynarodowych kursy walut uległy
wahaniom. Zmiany te dokonywały się w skutek ucieczki kapitałów i pod wpływem
nadmiernego nacjonalizmu gospodarczego. W latach 1929-1932 nastąpił drastyczny
spadek obrotów handlu międzynarodowego, co spowodowało spadek produkcji
przemysłowej, zatrudnienia i dochodów. Niemcy zawiesiły spłaty reparacji i w 1932r.
przedstawiciele państw Europy dyskutowali nad zakończeniem moratorium Hoovera.
Ostatnią próbą położenia kresu kryzysowi gospodarczemu była Światowa
Konferencja Walutowa w 1933r. Program przewidywał wznowienie waluty złotowej i
uważano, że Stany Zjednoczone odegrają istotną rolę w tym. Jednak Stany
Zjednoczone zajęte wyborami prezydenckimi nie chciały podejmować decyzji i
konferencję odłożono, a po wyborach zajęły się wzmocnieniem własnej gospodarki i
nie chciały podejmować jakichkolwiek decyzji międzynarodowych. Próba współpracy
zakończyła się fiaskiem. Roosevelt powołał do życia NRA, którego celem było
planowanie gospodarki prywatnej pod nadzorem państwa, ale w 1935r. Sąd
Najwyższy uznał NRA sprzeczną z konstytucją. Mimo ponownego ożywienia w
przemyśle amerykańskim, w 1937r, gospodarkę nawiedziła nowa recesja i nie
nastąpił powrót do stanu pełnego zatrudnienia. Kiedy w 1941r. Stany przystąpiły do II
wojny miały 6mln bezrobotnych. System jednak okazał się bardziej zdolny do
zwalczania depresji niż programy w owym czasie w Europie. W wyniku I wojny
światowej Francja ucierpiała najbardziej i liczyła na reparacje ze strony Niemiec.
Dlatego rozpoczęła na wielką skalę odbudowę zniszczonych rejonów, co pobudziło
gospodarkę do bicia rekordów. Kiedy reparacje nie nadeszły i zaostrzył się
kosztowny problem Ruhry wartość franka w ciągu 7 lat spadłą bardziej niż podczas
wojny. W 1926 ustabilizowano franka za pomocą drastycznych oszczędności.
Stymulowało to import, eksport i doprowadziło do napływu złota. Depresja, która
dotarła dopiero w 1931r. była mniej surowa, ale trwałą dłużej do 1936r. i kiedy 1939r
wybuchłą wojna Francja jeszcze nie stanęła na nogi. Mniejsze kraje Europy
Zachodniej /uzależnione od handlu zagranicznego/ zostały dotknięte depresją. Po
odejściu w 1931r Wielkie Brytanii od złota większość krajów również porzuciła ten
system. Francja była ośrodkiem "złotego bloku" i obejmowała Szwajcarię, Belgię i
Holandię. W 1936 roku Stany Zjednoczone, Francja i Wielka Brytania zawarły
porozumienie o stabilizacji kursów walut i do przyczynienia się odbudowy gospodarki
międzynarodowej. W Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Hiszpanii
/faszystowskie dyktatury/ przysłonił zjawisko czysto polityczne. We Włoszech Benito
Mussolini doszedł do władzy podejmując próbę przebudowy społeczeństwa, faszyzm
potrzebował odrębnej organizacji gospodarczej. Powstały korporacje pod zarządem
partii, które regulowały ceny, płace. Prowadzono na szeroką skalę roboty publiczne i
rozwinięto program zbrojeń. Natomiast nazistowskie Niemcy najwcześniej osiągnęły
przywrócenie działań gospodarki. Osiągnięto to głównie prze roboty publiczne, oraz
przemysł zbrojeniowy. Naziści wprowadzili obowiązkową przynależność do
Narodowego Frontu Pracy i kontrolowali rynki pracy. Jednym z głównych zadań było
osiągnięcie samowystarczalności. Wprowadzili kontrolę dewizową i handlowali z
sąsiadami bez użycia złota, czy walut, ale w zamian za swoje produkty przemysłowe.
ZSSR natomiast wprowadziła kolektywizację rolnictwa i wprowadzili plan pięcioletni,
a później następny. Hiszpania nie uczestnicząca w wojnie skorzystała na wojennym
wzroście popytu, ale nadal była krajem rolniczym. Początkowo rozkwitająca nie
oparła się depresji, która przyczyniła się do upadku monarchii i ustanowieniu Drugiej
Republiki. Rok 1935 oraz w znacznej mierze 1936 stały pod znakiem poprawy
koniunktury. Prowadzono politykę nakręcania koniunktury, która w państwach
faszystowskich szła wraz z wyścigiem zbrojeń. Cechą charakterystyczną dla tej
polityki było wzrost roli państwa, jako organizatora i inspiratora inwestycji
gospodarczych. W sumie okres pokryzysowego ożywienia przyniósł rozwój
przemysłu większości krajów słabo rozwiniętych, natomiast w większości krajów
uprzemysłowionych produkcja nie osiągnęła stanu z przed 1928-1929r lub też tylko
niewiele go przewyższała. Inaczej rzecz miała się w ZSSR, która nie przeżywała
kryzysu gospodarczego i nie podlegała wahaniom koniunktury. Najszybciej w ZSRR
rozwijał się przemysł maszynowy i pod tym względem zaczął wysuwać się na czoło
krajów europejskich. Niemcy natomiast rozwinęły w dużym stopniu technikę i zaczęli
rozwijać przemysł wojskowy, chemiczny. Europa Zachodnia, teren "rewolucji
agrarnej" osiągnęła przed II wojną światową bardzo wysoki poziom rolnictwa w
przeciwieństwie do państw nowopowstałych / np. Polska, Węgry/ oraz terenów Afryki,
Azji i Ameryki Płd /rolnictwo zacofane/, Mimo rozwoju rolnictwa Europa Zachodnia
nie była głównym importerem żywności. To właśnie "nowe kraje" były producentami
zboża i mięsa. W Stanach Zjednoczonych rozwijało się rolnictwo plantacyjne, a w
ZSRR powstały wielkie społeczne gospodarstwa pod zarządem państwa, działające
na podstawie planów gospodarczych. Po spadku obrotów międzynarodowych
wywołanych kryzysem, od 1934 zaczęły się nowe wymiany handlowe /najbardziej
znacząca była Wielka Brytania/. Powszechna na świecie stawała się kontrola handlu
zagranicznego. Wobec zbrojeń faszystowskich zmniejszył się przewóz dóbr
konsumpcyjnych, importowano głównie surowce, zwłaszcza o charakterze
strategicznym. W 1939r. Gospodarka światowa w okresie międzywojennym2