Czy moje dziecko ma Opóźniony Rozwój Mowy

Czy moje dziecko ma Opóźniony Rozwój Mowy
- dlaczego i co to takiego ?
Cechy indywidualne jakie posiada każdy człowiek powodują, że rozwój jego
mowy nieco różni się od rozwoju mowy drugiego człowieka. Mimo to można
wyróżnić kilka etapów, które w zbliżonym czasie powinny się pojawić pod
warunkiem, że rozwój mowy przebiega prawidłowo. W związku z tym m.in. T.
Zalewski mówi, że „gaworzenie pojawiać się powinno w 6 miesiącu życia,
pojedyncze słowa na pierwsze urodziny dziecka. Proste zdanie powinno być
wypowiadane w czasie około drugich urodzin, zdanie rozwinięte około trzecich
urodzin, a na czwarte urodziny dziecko powinno umieć opowiedzieć krótką
bajkę”. a opóźnienie w pojawianiu się poszczególnych stadiów nie powinno
przekroczyć 6 miesięcy. Jednak w zgodnej opinii autorów pojęcie opóźnionego
rozwoju mowy jest wieloznaczne, mało sprecyzowane i właściwie nie zostało
zdefiniowane (Diling-Ostrowska 1992; Sawa 1990; Jastrzębowska 1999). Nie
mniej dla potrzeb niniejszego artykułu, jak i praktyki terapeutycznej istotne jest
różnicowanie opóźnienia samoistnego i niesamoistnego.
Z. Tarkowski określa, że samoistny opóźniony rozwój mowy występuje u
dzieci, które później zaczęły mówić i dalszy rozwój ich mowy przebiega z
różnymi komplikacjami. Dzieli go na globalny opóźniony rozwój mowy
(obejmuje mówienie i rozumienie) i parcjalny opóźniony rozwój mowy
(wybiórczo dotyczy rozumienia, słownictwa, gramatyki, artykulacji lub ich
kombinacji).
O opóźnionym rozwoju mowy możemy mówić:
 analizując objawy
 analizując przyczyny
 analizując progres prowadzonej terapii.
Analizując objawy należy wziąć pod uwagę min.: moment pojawienia się
pierwszych słów i zdań, przedział czasowy pomiędzy poszczególnymi etapami
1
kształtowania i rozwoju mowy, stopień opanowania języka na wszystkich jego
poziomach, sprawność komunikacyjną. Kryterium objawowe jest bardzo istotne,
gdyż pozwala stwierdzić czy w istocie mamy do czynienia z opóźnieniem,
określić jego profil, a w efekcie opracować plan terapii. Nie jest ono jednak
precyzyjne, gdyż granice czasowe i wskaźniki określane przez poszczególnych
autorów różnią się między sobą. Dopiero określenie przyczyn stanowi o
metodach terapii i jej rokowaniu, co ma istotne znaczenie także dla relacji
terapeuta – rodzice dziecka. „Opóźnienie rozwoju mowy może wynikać z wielu
różnorodnych czynników: z braku sposobności mówienia, upośledzenia słuchu,
niskiego poziomu inteligencji, opóźnionego dojrzewania układu nerwowego,
uszkodzenia mózgu, zaburzeń psychicznych, dysfunkcji ruchowych oraz
uszkodzeń obwodowego narządu mowy. Niesprzyjającymi czynnikami są
również nieodpowiednie warunki środowiskowe i zaburzenia emocjonalne”.
Opóźnienie rozwoju mowy może pojawić się u bliźniąt, u wcześniaków, w
rodzinach dwujęzycznych. Jego powodem może być również opóźnienie
mielinizacji czaszkowych nerwów ruchowych.
„Samoistne opóźnienie rozwoju mowy jest następstwem zakłócenia procesu
rozwojowego, natomiast niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy wynikiem jego
zaburzeń”. Istotą SORM jest to, że mowa kształtuje się na normalnej podstawie,
powstaje później i wolniej niż zwykle, jednak w końcowej fazie osiąga swój
zwykły poziom – nie zwalnia to z obowiązku objęcia dziecka terapią. Gdyż jak
mówi E. Stecko w przypadku prostego opóźnionego rozwoju mowy zaburzenia
komunikacji mogą doprowadzić do zaburzeń wtórnych jak autyzm, upośledzenie
umysłowe, co narzuca konieczność terapii już w momencie uchwycenia ich przez
rodziców czy też lekarza pierwszego kontaktu. Opóźnienie może dotyczyć
zarówno recepcji, jak i percepcji bardziej złożonych pojęć słownych. Autorzy
podkreślają tu czynniki wewnętrzne (min. mielinizacja włókien nerwowych) –
trudne do uchwycenia, stąd niejednokrotnie określa się je jako nieuchwytne lub
że brak jest uchwytnego czynnika etiologicznego. Przyczyną SORM mogą być
także czynniki środowiskowe – nieprawidłowa relacja matki z dzieckiem,
deprywacje emocjonalne lub psychiczne -gdyż „fizyczna obecność matki jest
dziecku do trzeciego roku życia bardziej potrzebna do prawidłowego rozwoju
fizycznego i psychicznego niż pokarm czy nawet sen”.
Ciekawym głosem w dyskusji jest tu pozycja Marii Zalewskiej pt.: ”Dziecko
2
w autoportrecie z zamalowana twarzą”. Autorka określa przyczyny prostego
opóźnionego rozwoju mowy w zaburzeniach rozwoju tożsamości dzieci
uwarunkowanych specyficznymi relacjami matka-dziecko, które polegają na
psychicznym unicestwianiu. Postawy matek w tych relacjach są konsekwencją
kompleksu Edypalnego – kobiety te jako małe dziewczynki musiały pełnić rolę
matek wobec braci. Realizują siebie w roli matki a nie jako matki, bardzo długo
karmią piersią, śpią z dzieckiem, są dyrektywne, egzekwują mowę dziecka, w
efekcie pozbawiają je jego własnej tożsamości.
Istotę niesamoistnego opóźnionego rozwoju mowy mogą stanowić przyczyny
tkwiące w upośledzeniu sensorycznym, zaburzeniach neurologicznych,
psychicznych, defektach strukturalnych. Charakterystyczny jest tu istotnie niższy
poziom sprawności językowej (zarówno mówienia jak i rozumienia). Mowa nie
tylko rozwija się z opóźnieniem, ale także nieprawidłowo. Objawy zaburzeń nie
ustępują bez pomocy specjalisty, a w końcowej fazie mowa nie osiąga poziomu
normalnego.
Wobec nieprecyzyjności kryterium objawowego oraz, w wielu przypadkach,
niemożności uchwycenia czynnika wewnętrznego bardzo istotna jest stała
diagnoza różnicowa prowadzona w procesie terapii. Bez praktyki terapeutycznej
i analizy myli się samoistne opóźnienie rozwoju mowy z niesamoistnym
opóźnieniem rozwoju mowy lub tło obserwowanych klinicznie
nieprawidłowości: autyzm wczesnodziecięcy, spektrum autyzmu, upośledzenie
umysłowe, afazję rozwojową, upośledzenia sensoryczne, semantycznopragmatyczne zaburzenia języka etc. Podkreśla to także E. Dilling-Ostrowska
mówiąc, że w praktyce myli się opóźnienie rozwoju mowy z autyzmem
wczesnodziecięcym,
upośledzeniem umysłowym,
afazją
rozwojową.
Różnicowanie utrudnia fakt, że dzieci z upośledzeniami sensorycznymi mogą
przejawiać zachowania autystyczne. Dzieci te „mają pewne charakterystyczne
cechy osobowości: są nadmiernie aktywne bądź mają skłonności do
odosobnienia, wykazują trudności w skupieniu uwagi, brak umiejętności zabawy
w gronie rówieśników”.
Dlatego też postawienie diagnozy jest w wielu wypadkach trudne. Możemy
założyć, że „dość proste” jest postawienie jej w przypadku dyzartrii, jąkania,
dyslalii, gdyż dziecko rozumie polecenia i (lub) mówi. Jeżeli natomiast pojawia
3
się dziecko 2-4 letnie, fizycznie zdrowe, wykazujące słabą reaktywność na
komunikaty werbalne, którego mowa czynna jest znacznie opóźniona pod
względem ilościowym i jakościowym, pochodzące z tzw. dobrej rodziny to
diagnoza oscyluje między niedosłuchem, upośledzeniem umysłowym, autyzmem,
alalią a prostym opóźnionym rozwojem mowy. Do rozważenia pozostają także
spektrum autyzmu, semantyczno-pragmatyczne zaburzenie języka, specyficzne
upośledzenie rozwoju mowy i języka - SLI, hiperleksja, zespół Aspergera,
dysfazja (syn, m.in. afazja dziecięca, dysfazja, afazja rozwojowa, alalia, głuchoniemota ) i
prosty opóźniony rozwój mowy (wg Zalewskiej).
Postawienie prawidłowej diagnozy zawsze warunkowane jest długotrwałym
procesem diagnostyczno-terapeutycznym.
4