prawidłowy rozwój widzenia u dzieci
advertisement
PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA U DZIECI ORAZ POMOCE WYKORZYSTYWANE DO STYMULACJI PODSTAWOWYCH SPRAWNOŚCI WZROKOWYCH Na podstawie: M. Walkiewicz-Krutak, Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabowidzących, Wyd. APS, Warszawa 2009 Opracowały: Barbara Wróbel Anna Olszowska Barbara Jurowicz Rozwój zdolności widzenia Podstawowymi warunkami prawidłowego rozwoju widzenia są: prawidłowo zbudowany i funkcjonujący układ wzrokowy, odpowiednie światło, obecność bodźców wzrokowych. Rozwój zdolności widzenia Dlaczego ważne jest poznanie etapów rozwoju widzenia i rozumienie uwarunkowań tego rozwoju przez specjalistów pracujących z dziećmi słabo widzącymi? wiedza na temat rozwoju widzenia daje obraz możliwości wzrokowych dzieci w różnym wieku; znajomość prawidłowego rozwoju widzenia pomaga rozpoznać nieprawidłowości tego rozwoju, które mogą wskazywać na uszkodzenie układu wzrokowego lub uszkodzenie neurologiczne; znajomość etapów rozwoju widzenia jest niezbędna do przeprowadzenia funkcjonalnej oceny możliwości wzrokowych dziecka; wiedza o rozwoju widzenia jest niezbędna do prowadzenia efektywnej stymulacji wzroku Rozwój zdolności widzenia W procesie rozwoju widzenia oczekuje się, że pewne funkcje wzrokowe pojawią się i dojrzeją w określonym wieku. Obserwuje się jednak różnice w tempie dojrzewania wzrokowego dzieci znajdujących się w tym samym wieku chronologicznym. Indywidualna różnorodność w osiąganiu poziomów rozwojowych może być znaczna – często z odchyleniem do ośmiu tygodni od normy w pierwszym roku życia. Na tempo rozwoju widzenia mogą mieć wpływ czynniki wewnętrzne (np. choroba) lub zewnętrzne, środowiskowe (np. brak odpowiedniej stymulacji i okazji do wykorzystywania widzenia). Rozwój zdolności widzenia Najważniejszym okresem dla rozwoju widzenia jest pierwsze sześć – siedem lat życia dziecka. Pojawiają się wówczas i doskonalą zarówno funkcje optyczne jak i percepcyjne. Rozwój zdolności widzenia Układ wzrokowy człowieka w momencie narodzin nie jest w pełni dojrzały, dlatego noworodek ma ograniczone możliwości wzrokowe. Tuż po urodzeniu gałka oczna, drogi wzrokowe oraz ośrodki wzrokowe w mózgu odpowiedzialne za widzenie nie są jeszcze w pełni wykształcone. PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA Narodzenie - 1 miesiąc już od pierwszego dnia życia obserwuje się reakcje źrenic na światło, początkowo krótki czas czujności wzrokowej – noworodek reaguje na bodźce wzrokowe, które znajdą się w obrębie jego pola widzenia w bliskiej odległości od twarzy, reaguje na światło (odwraca głowę w kierunku okien i lamp, wpatruje się w okna, światła, jasne ściany), preferuje umiarkowane światło, lepiej reaguje na bodźce poruszające się niż statyczne, w chwili urodzenia wrażliwość na kontrast jest niska, dlatego noworodek w pierwszych tygodniach życia reaguje na bodźce wzrokowe o wysokim kontraście, głównie czarno-białe, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA Narodzenie - 1 miesiąc dłużej patrzy na wzory niż na obiekty o jednolitym kolorze; preferuje proste wzory /paski, szachownica, kształty geometryczne, proste zarysy np. zwierząt, przedmiotów/, reaguje na twarze /na krótko zatrzymuje spojrzenie na twarzy, bada wzrokowo twarz, ale zatrzymuje wzrok głównie na zewnętrznych cechach twarzy – linii włosów, brodzie/, fiksuje wzrok – fiksacja jednooczna, naprzemienna, ma trudności z koordynacją ruchów oczu, krótko PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA Narodzenie - 1 miesiąc śledzi /podąża wzrokiem za poruszającym się obiektem/ w linii poziomej /na początku bez przekraczania linii środkowej ciała/, brak płynności śledzenia, może nie nadążać ruchami oczu za obiektem, przenosi spojrzenie - potrzebuje jednak czasu na zapoznanie się z obiektem i przyzwyczajenie zanim przeniesie spojrzenie, ostrość wzroku – około 30-krotnie mniejsza niż prawidłowa ostrość wzroku osoby dorosłej, pole widzenia – reaguje wzrokowo w obszarze do 20, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA Drugi – trzeci miesiąc wpatruje się w obiekty o jaskrawych barwach i złożonych wzorach, dłużej patrzy na obiekty żółte i czerwone, dłużej patrzy na ruchome obiekty, śledzi w linii poziomej, pionowej i po okręgu; śledzi ruch osób poruszających się w pobliżu, bada wzrokowo twarz – przygląda się wewnętrznym elementom twarzy, jak oczy, nos, usta, bada wzrokowo bliskie otoczenie – przeszukuje, lokalizuje i utrzymuje spojrzenie na obiektach wzrokowych znajdujących się w różnych odległościach od oczu, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA drugi - trzeci miesiąc początki fiksacji obuocznej, a co za tym idzie początki koordynacji obojga oczu i rozwijania się konwergencji, szybciej i bardziej precyzyjnie przenosi spojrzenie między obiektami znajdującymi się w podobnej odległości od oczu w różnych obszarach pola widzenia, rozwija się zdolność akomodacji, szybciej przenosi spojrzenie z obiektów bliższych na oddalone – do 75 cm, nawiązuje i utrzymuje kontakt wzrokowy, uśmiecha się z dorosłym: w interakcji - dziecko uśmiecha się, kiedy patrzy w oczy dorosłego lub na jego twarz, dorosły wzmacnia te reakcje uśmiechem, mówieniem do dziecka, dotykaniem; - dziecko uśmiecha się patrząc na twarz dorosłego bez żadnych wzmocnień ze strony dorosłego; - dziecko może się uśmiechać do rysunku twarzy, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA drugi - trzeci miesiąc zaczyna przyglądać się własnym rękom i obserwować ich ruchy, zaczyna wyciągać ręce w kierunku obiektów wzrokowych, przenosi spojrzenie w kierunku źródła dźwięku, dłużej patrzy na nowe obiekty, w wieku trzech miesięcy ostrość widzenia wzrasta do 0,1, ma dobrą wrażliwość na kontrast (badane dużymi obiektami), pole widzenia obejmuje obszar do 60, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA czwarty - piaty miesiąc bada wzrokowo swoje dłonie: - zbliża je do oczu, aby lepiej obserwować ruchy palców, - obserwuje swoje dłonie bawiąc się nimi w linii środkowej ciała, sięga w kierunku obiektów wzrokowych i chwyta je: - przenosi spojrzenie z dłoni na obiekt i z powrotem; - patrzy i sięga po różne przedmioty znajdujące się w zasięgu ręki, - patrzy na obiekty podczas sięgania i manipulacji nimi; - przenosi zabawki do ust pod kontrolą wzroku, szybko przenosi spojrzenie i zainteresowanie z jednego przedmiotu na inny, częściej fiksuje obuocznie niż jednoocznie, a wraz z tym zaczyna rozwijać się widzenie przestrzenne, znacznie rozszerza się zasięg widzenia i zasięg uwagi wzrokowej – obserwuje upadające zabawki, oddalające się osoby, ma prawie pełne pole widzenia, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA szósty- siódmy miesiąc ma w pełni skoordynowane ruchy obojga oczu: w pełni rozwinięta fiksacja obuoczna, oczy są ustawione równolegle i współpracują ze sobą (każde odchylenie obserwowane po ukończeniu szóstego miesiąca życia powinno być zbadane przez lekarza okulistę!!!), precyzyjnie, szybko akomoduje, śledzi we wszystkich kierunkach spojrzenia, wykonuje szybkie i dokładne ruchy sakkadowe /ruchy gałek ocznych między dwoma fiksacjami pozwalające na przeniesienie spojrzenia/ ma zbliżoną do pełnej ostrość wzroku, ma pełne pole widzenia, rozwija koordynację oko – ręka, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA szósty- siódmy miesiąc manipuluje przedmiotami pod kontrolą wzroku, przejawia początki pamięci wzrokowej, rozpoznaje wzrokowo znane mu osoby i obiekty, odmiennie reaguje na różny wyraz twarzy, potrafi różnicować wyraz szczęścia, zaskoczenia i strach, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA ósmy- dwunasty miesiąc patrzy na małe przedmioty, podąża wzrokiem za nimi, sięga po coraz mniejsze obiekty (roczne dziecko ma pełną wartość ostrości wzroku czyli 1,0), manipuluje małymi obiektami pod kontrolą wzroku, w złożonych obiektach wyróżnia szczegóły, precyzyjnie do nich sięga i manipuluje nimi, widzi otwory, zagłębienia i wkłada w nie palce, jest biegłe w eksploracji nowych obiektów, przejawia początki zainteresowania obrazkami, zatrzymuje spojrzenie na obrazkach, przewraca strony w książeczce pod kontrolą wzroku, zdaje sobie sprawę, że obiekty wzrokowe mogą być schowane w innych lub pod innymi, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA ósmy- dwunasty miesiąc rozwija się pamięć wzrokowa, dziecko rozróżnia członków rodziny i obcych, podąża w kierunku bodźców wzrokowych, naśladuje niektóre ekspresje twarzy i proste czynności (także wymagające posługiwania się narzędziami np. łyżką, kredką), nawiązuje kontakt wzrokowy z dorosłymi ze znacznej odległości, kontroluje wspólne pole uwagi wzrokowej z dorosłym (przenosi uwagę wzrokową z osoby na obiekt), PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA drugi rok życia o sprawności optyczne są już dobrze rozwinięte, o wzrok jest ciągle dominującym sposobem porozumiewania się, o wzrok służy uczeniu się przez naśladownictwo, o wzrok pełni istotną funkcję w integrowaniu informacji pochodzących z różnych zmysłów, o rozwój zdolności poznawczych wpływa na doskonalenie się zachowań wzrokowych, o intensywnie rozwijają się funkcje optyczno-percepcyjne, czyli rozróżnianie, rozpoznawanie i identyfikowanie obiektów wzrokowych (najpierw konkretnych obiektów i czynności, potem ich reprezentacji graficznych) o dziecko jest w stanie długo utrzymać uwagę na przedmiocie eksploracji, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA drugi rok życia o przejawia większe zainteresowanie nowymi obiektami i zdarzeniami, o jest podatne na kierowanie jego uwagą wzrokową, zabiega o wspólne pole uwagi wzrokowej, o naśladuje gesty, o doskonali się pamięć wzrokowa (dziecko np. szuka określonych zabawek), o na podstawie informacji wzrokowych dziecko rozpoznaje i nazywa charakterystyczne cechy przedmiotów i ludzi, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA trzeci - piąty rok życia • dobiera konkretne przedmioty i ich reprezentacje według koloru, kształtu, wielkości i funkcji, • rozróżnia i identyfikuje kształty i szczegóły na obrazkach, • dobiera obrazki przedmiotów do konkretnych przedmiotów i obrazków, • rysuje linie i kształty według wzoru, • odróżnia małe obiekty wzrokowe położone blisko siebie, • rozróżnia, rozpoznaje i identyfikuje barwy i ich odcienie, • identyfikuje obraz przedmiotu na podstawie widocznej części obrazka, • składa układanki przedstawiające kształty, przedmioty, scenki, • identyfikuje zdarzenia na obrazkach i opowiada historyjki obrazkowe, PRAWIDŁOWY ROZWÓJ WIDZENIA szósty - siódmy rok życia identyfikuje i odtwarza figury i znaki abstrakcyjne, rozpoznaje i nazywa brakujące szczegóły na obrazku, rozpoznaje i identyfikuje podobieństwa i różnice w zakresie liter i wyrazów, identyfikuje litery pisane różnymi rodzajami druku, kojarzy wyraz z obrazkiem, identyfikuje wyrazy (czyta), odtwarza znaki abstrakcyjne z pamięci (pisze). POMOCE WYKORZYSTYWANE DO STYMULACJI PODSTAWOWYCH SPRAWNOŚCI WZROKOWYCH Podstawowe sprawności wzrokowe/ funkcje optyczne/ - to takie umiejętności, które są związane z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych. 1. 2. Funkcje optyczne to: lokalizowanie wzrokiem – czyli umiejętność odszukiwania bodźca wzrokowego; fiksacja – czyli umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie wzrokowym przez co najmniej 3 sekundy; POMOCE WYKORZYSTYWANE DO STYMULACJI PODSTAWOWYCH SPRAWNOŚCI WZROKOWYCH 3. śledzenie – czyli umiejętność podążania wzrokiem za poruszającym się bodźcem wzrokowym; 4. konwergencja (inaczej zbieżność) – czyli zdolność równoczesnego ruchu obu gałek ocznych do wewnątrz podczas patrzenia na obiekty znajdujące się w bliskiej odległości; 5. przenoszenie spojrzenia – czyli umiejętność przeniesienia fiksacji z jednego bodźca na inny/ruchy gałek ocznych między dwoma fiksacjami pozwalające na przeniesienie spojrzenia nazywa się ruchami sakkadowymi lub sakkadami/. POMOCE WYKORZYSTYWANE DO STYMULACJI PODSTAWOWYCH SPRAWNOŚCI WZROKOWYCH 6. przeszukiwanie wzrokiem – czyli umiejętność systematycznego przeszukiwania wzrokiem otoczenia w celu zlokalizowania określonego bodźca wzrokowego; 7. wodzenie – czyli umiejętność obwodzenia wzrokiem , np. po konturach przedmiotu, 8. akomodacja –czyli zmiana siły refrakcji soczewki oka, która umożliwia dostosowanie ostrości widzenia do zmiany odległości obserwowanych obiektów. POMOCE WYKORZYSTYWANE DO STYMULACJI PODSTAWOWYCH SPRAWNOŚCI WZROKOWYCH Rodzaj pomocy stosowanych do usprawniania podstawowych sprawności wzrokowych uzależniony jest od możliwości spostrzegania osoby poddawanej rehabilitacji wzroku. Podstawowe sprawności wzrokowe możemy rozwijać opierając się na bodźcach: - świetlnych, - podświetlanych, - błyszczących, - fluorescencyjnych, - kolorowych, bardziej i mniej kontrastowych. Zaprezentowane grupy pomocy zostały ułożone pod względem możliwości wzrokowych, jakie są wymagane od osoby poddawanej stymulacji wzroku – poczynając od minimalnych, czyli poczucia światła. Źródła światła i świecące przedmioty Obiekty odbijające światło Przedmioty świecące w świetle UV Obiekty/zabawki o wysokim kontraście Obiekty/zabawki o wysokim kontraście DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ
