praca egzaminacyjna
advertisement
PRACA EGZAMINACYJNA Z „HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ” TEMAT: DZIAŁALNOŚĆ DAVIDA RICARDO. 1 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. David Ricardo urodził się w Londynie w 1772 r., zmarł w 1823r.. Rodzina Davida opuściła Hiszpanię w końcu XV w., kiedy nasiliły się tam prześladowania Żydów, i osiedliła się w Holandii. Ojciec przeniósł się do Londynu i stał się wziętym maklerem giełdowym. Trzecie spośród siedemnaściorga dzieci – David – mając 14 lat, pomagał ojcu i szybko uczył się tego trudnego zawodu. Mając 21 lat, zerwał kontakty z rodziną i przechrzcił się, zawierając małżeństwo z młodą kwakierką. Ogromny talent i chyba szczęście pozwoliły mu szybko dorobić się pokaźnego majątku i poświęcić się studiom oraz polityce. Można uznać Ricarda za genialnego samouka, ponieważ nie uczęszczał do wyższych szkół i nieraz korzystał z przypadkowych lektur. Dopiero w wieku 27 lat poznał „Bogactwo narodów” – inspirację do twórczej krytyki i rozwinięcia nowego systemu ekonomii politycznej. Około 1800 r., mając 28 lat, rozpoczął swoje studia ekonomiczne. W 1810 r. Ukazał się artykuł „O wysokiej cenie kruszcu” („The High Price of Bullion”), analizujący przyczyny desperacji pieniądza papierowego – not emitowanych przez bank Anglii. Groźba płynąca z blokady kontynentalnej i późniejszy wybór kierunków polityki gospodarczej znalazły odbicie w kilku esejach Ricarda, m.in. w rozprawie „O wpływie niskich cen zboża na zyski od kapitału” („Essay on the Influence of a Low Price of Corn on the Profits of Stock”, 1815). Wtedy był już świetnie prosperującym przedsiębiorcą. W 1819 r. Został również członkiem parlamentu. Tylko dwa lata przeznaczył Ricardo na przygotowania dzieła życia, do którego napisania zachęcił go przyjaciel James Mill (1773 – 1836). Pojawienie się ricardiańskich „Zasad ekonomii politycznej i opodatkowania” („The Principles of Political Economy and Taxation”, 1817) uznaje się często za szczytowe osiągnięcie szkoły klasycznej. Ricardo był gorącym obrońcą liberalizmu ekonomicznego i głównym reprezentantem angielskiej szkoły klasycznej. Wywarł on wpływ na różne nurty myśli ekonomicznej: marksiści rozwinęli jego teorie wartości, a neoklasycy przejęli istotę jego 2 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. argumentacji na rzecz swobodnej wymiany. Ricardo był zaabsorbowany palącymi problemami gospodarczymi swojej epoki: rosnącymi cenami zboża, wzrostem rent, jak też bardziej ogólnymi, lecz niezmiennie ważnymi zagadnieniami wynikającymi ze zmian struktury gospodarki Anglii – relatywnym wzrostem przemysłu i relatywnym upadkiem rolnictwa. Podejście Ricardo do polityki wpłynęło w istotnej mierze na ukształtowanie się sposobu podejścia późniejszych ekonomistów zaangażowanych w prowadzeniu polityki. Sposób formułowania dobrej polityki, wzorowany na modelu Ricardo, polega na abstrahowaniu od spraw nieistotnych i konstruowaniu wysoce teoretycznego modelu ujawniającego związki przyczynowe między zmiennymi. Dwa składniki ricardianizmu utrzymują się po dzień dzisiejszy: wysoce abstrakcyjna teoria, która z założenia eliminuje tak dużo zmiennych, że ostateczny wniosek podlega dyskusji, oraz bezkontekstowe uprawianie polityki oparte na abstrakcyjnych modelach. Niejeden uzna to za wątpliwą spuściznę po mistrzu teorii. Inni będą dowodzić, że poważna część sztuki ekonomii jest zdolna do abstrahowania od rzeczywistości i formułowania opcji politycznych bez kontekstowych ograniczeń. Przegląd historii myśli i polityki ekonomicznej nie daje jasnej odpowiedzi na te złożone kwestie sporne wokół właściwego, dla rozumienia gospodarki i prowadzenia polityki gospodarczej, stopnia abstrakcyjności i kontekstowości analizy. Ricardo reprezentuje punkt zwrotny w pojmowaniu podstawowego zadania ekonomii. Podczas gdy Adam Smith kontynuował merkantylistyczne zainteresowania czynnikami określającymi bogactwo narodów, Ricardo utrzymywał, że zasadniczym celem ekonomii jest określenie praw regulujących podział dochodu pomiędzy właścicieli ziemskich, kapitalistów i pracowników. Ricardo był szczególnie zaabsorbowany zmianami w funkcjonalnym podziale dochodu w czasie, stanowiącymi część składową makroekonomii w jego systemie. Rozpatrywał on ten problem w kontekście społeczeństwa zbudowanego z trzech klas: kapitalistów otrzymujących zyski i procent, właścicieli ziemskich otrzymujących rentę i pracowników otrzymujących płace. System ekonomii ricardiańskiej można przypisać do tradycji euklidesowokartezjanskiej, zwłaszcza ze względu na metodę i logikę wywodów. W przeciwieństwie do Smitha, który zagadnienia ekonomiczne wyjaśniał 3 wydarzeń współczesnych lub dwojako: za pomocą dedukcji i opisu Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. historycznych, Ricardo stosował konsekwentnie abstrakcję i dedukcję. Trzeba jednak podkreślić, że nie oznacza to, iż był czystym teoretykiem. Przeciwnie, jego ekonomia była wyraźnie zorientowana na potrzeby ówczesnej polityki angielskiej. Ricardo miał nieco odmienne, od Smitha, podejście do ekonomii. W modelu Ricardo istnieją trzy grupy społeczne: kapitaliści, pracownicy i właściciele ziemscy. Kapitaliści odgrywają zasadniczą rolę w grze ekonomicznej, ponieważ są producentami, kierownikami i najważniejszymi aktorami na scenie. Spełniają oni dwie istotne funkcje dla gospodarki. Po pierwsze, przyczyniają się do skutecznej alokacji zasobów, ponieważ przesuwają swój kapitał do dziedzin przynoszących najwyższe przychody, w których – jeśli rynki są doskonale konkurencyjne – potrzeby konsumentów są zaspokajane po możliwie najniższym koszcie społecznym. Po drugie, przez oszczędzanie i inwestowanie dają oni początek wzrostowi gospodarczemu. Mimo, że w celu wyjaśnienia zmian relacji cen w czasie Ricardo trzymał się „Teorii kosztu pracy”, siła robocza jest zasadniczo bierna w jego modelu. Ricardo udoskonalił teorię wartości pracy rozwiniętą przez Smitha. Podobnie jak Smith, rozróżniał on wartość użytkową związaną z użytecznością różnych dóbr i wartość wymienną, określaną przez relatywną wartość różnych produktów. Zdaniem Ricardo jedynym źródłem wartości wymiennej jest ilość pracy bezpośredniej i pośredniej, koniecznej do wytworzenia towarów: „Wartość towarów jest modyfikowana nie tylko przez pracę bezpośrednio wykorzystaną do ich produkcji, lecz także przez pracę pośrednio wydatkowaną na narzędzia, maszyny, budynki, które służą do ich wytworzenia”. „Naturalna” cena danego dobra odpowiada ilości pracy niezbędnej do jego wytworzenia. Cena „bieżąca”, występująca na rynku, zależy od podaży i popytu. W warunkach konkurencji zmierza ona do ceny naturalnej. Teoria podziału autorstwa D. Ricardo jest o wiele bardziej dopracowana niż analogiczna teoria Smitha. W szczególności pokazuje on wzajemne relacje, jakie mogą zaistnieć między wzrostem i podziałem. Kluczowym elementem jego analizy jest teoria renty. Renta różnicuje zysk od kapitału zainwestowanego w ziemię tzn. dochód wypłacany właścicielowi za wykorzystanie ziemi. Jeżeli korzysta się z ziemi o różnej urodzajności, to renta jest równa różnicy między produkcją zboża otrzymaną na danej ziemi i produkcją zboża otrzymaną przy użyciu takiej samej ilości pracy i kapitału na ziemi najmniej urodzajnej. Właściciel 4 najmniej urodzajnej ziemi nie otrzymuje Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. więc renty. Z kolei, wraz ze wzrostem liczby ludności, coraz większym wykorzystaniem coraz mniej żyznych ziem i w związku z potrzebą wyżywienia ludności, występuje historyczna tendencja do wzrostu renty otrzymywanej przez właścicieli najurodzajniejszej ziemi. Ricardo podzielał idee Smitha, zgodnie z którymi liberalizm tworzy korzystny kontekst dla wzrostu gospodarczego. Zgodnie z taką logika przedstawia się on praktykom protekcjonistycznym. Jego argumentacja na rzecz swobodnej wymiany ma ogólniejszy charakter niż u Smitha. Sformułowanie teorii korzyści komparatywnych przez Ricardo wskazuje, że kraje odnoszą korzyść ze swobodnej wymiany nawet przy braku korzyści absolutnych; wystarczy w tym celu, aby względne koszty były różne w poszczególnych krajach, co na ogół ma miejsce. Teoria wartości Ricardo była jego reakcją na kontrowersję wokół ustawy zbożowej. Kilku autorów, głównie Malthus, twierdziło, że nałożenie ceł na import zboża będzie korzystne dla Anglii. Natomiast Ricardo był za swobodą handlu międzynarodowego i przeciw cłom, które – jak twierdził – przyniosą szkodę rozwojowi gospodarczemu Anglii. Według jego argumentacji, wysokie cła obniżą stopę zysków, a to z kolei oznaczać będzie zwolnienie tempa akumulacji kapitału. Ponieważ stopa wzrostu gospodarczego zależy od stopy akumulacji kapitału, cła obniżą tempo wzrostu gospodarki. Ricardo uznał teorię ekonomiczną Adama Smitha za niezadowalającą pod wieloma względami, jeśli chodzi o traktowanie tego problemu. Protekcjoniści w swoim dowodzeniu, że wyższe cła nie zmniejszą zysków, powoływali się na jego teorię wartości opartą na koszcie produkcji. Ricardo i protekcjoniści zgadzali się ze sobą, że wyższe cła spowodują wzrost płac nominalnych, ale na temat wpływu ceł na zyski i rentę wywiązała się między nimi długotrwała i ostra dyskusja. Niektórzy protekcjoniści twierdzili również, że likwidacja lub obniżka ceł zbożowych wywoła spadek cen żywności i płac nominalnych, co w końcu doprowadzi do spadku ogółu cen, a w konsekwencji do depresji. W związku z tym, Ricardo chciał obalić panującą teorię wartości opartą na koszcie produkcji, ażeby wykazać korzyści, jakie Anglia może odnieść z likwidacji ceł zbożowych. Wiedział on również, że najważniejszym skutkiem gospodarczym ustaw zbożowych będzie ich wpływ na podział dochodu i że panująca teoria ekonomii 5 dochodu. To właśnie naprowadziło go na nie miała zadowalającej teorii podziału Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. opracowanie alternatywnej teorii wartości. Ricardo badał również wpływ postępu technicznego na płace i zatrudnienie. Jego poglądy na ten temat ewoluowały. O ile początkowo uważał on, że postęp techniczny jest korzystny dla wszystkich klas społecznych, o tyle w wydaniu z 1821 r. Pracy „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” dołączył rozdział „Maszyny”, w którym stonował swoją postawę zajętą początkowo w tej kwestii. Przed opublikowaniem rozdziału „Maszyny”, Ricardo uważał, że zwolnienia mogą występować w sektorach, w których nastąpił postęp techniczny. Sądził jednak, że równocześnie kreuje się zatrudnienie, które ogólnie kompensuje utracone miejsca pracy. Istotnie kapitaliści dysponują pewnym „funduszem płac”, tzn. pewną ilością kapitału przeznaczoną na opłacenie określonej liczby robotników. Będą się więc starali tworzyć miejsca pracy w innych sektorach. Zdaniem Ricardo kryzys, który może zaistnieć w momencie wdrażania postępu technicznego, jest zwykłym kryzysem adaptacji. Niektóre miejsca pracy znikną na rzecz innych, które powstaną. Po okresie dostosowawczym cała klasa robotnicza korzysta z postępu technicznego, ze względu na zachowanie miejsc pracy oraz wzrost siły nabywczej, przy spadku cen wynikającym ze wzrostu produktywności. Poglądy Ricardo przedstawione w rozdziale „Maszyny” są mniej optymistyczne, gdyż stwierdza on, że „jest przekonany, że substytucja sił mechanicznych siłami ludzkimi ciąży bardzo mocno na ramionach klas robotniczych”. Rzeczywiście, kapitalista może wykorzystać pewną część swojego początkowego „funduszu płac” na pozyskanie nowych maszyn. „Fundusz płac” pozostały do dyspozycji po wdrożeniu do eksploatacji maszyn jest więc mniejszy niż uprzednio i nie pozwala na zatrudnienie takiej samej ilości siły roboczej. W takim przypadku postęp techniczny generuje bezrobocie. Pierwsze ćwierćwiecze XIX wieku przyniosło dużo nowych przyczynków do teorii ekonomicznej. Jedyny inny krótki okres o porównywalnym znaczeniu wydarzył się w latach trzydziestych XX wieku, kiedy to głębokie depresje zwróciły uwagę ekonomistów na nowe problemy, tak samo jak wzrost cen produktów rolnych i rent gruntowych oraz ustawy zbożowe zaabsorbowały uwagę Ricardo i innych. David Ricardo był właściwym człowiekiem we właściwym czasie: jego jasny, analityczny umysł był zdolny do oddzielenia spraw ważnych od trywialnych i do skonstruowania ram teoretycznych, które 6 zdominowały myśl ekonomiczną w ciągu Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. stu lat. Zakres ekonomii przeobraził się z traktowania niemal wyłącznie o kwestiach wzrostu gospodarczego w kierunku włączenia sprawy zmian w funkcjonalnym podziale dochodu w czasie. Zainteresowanie Ricardo podziałem dochodu doprowadziło go do poświęcenia znacznie większej uwagi, niż to czynili poprzedni ekonomiści, mikroproblemowi sformułowania teorii wartości, czyli reakcji; mimo iż jego głównym polem zainteresowania politycznego były problemy makroekonomiczne, skierował on uwagę ekonomii ku kwestiom skali mikro. Ricardo reprezentuje wyraźne zerwanie z metodą Smitha – luźną kombinacją teorii z opisem historycznym – i zwrot ku metodologii wysoce abstrakcyjnych modeli teoretycznych. Dzięki swojej znakomitej analizie Ricardo potrafił zademonstrować plusy i minusy teorii wartości opartej na koszcie pracy i naświetlić pilne kwestie polityczne współczesnego mu okresu. Utwierdził argumentację Smitha na rzecz leseferyzmu przez swoją argumentację pokazującą korzyści ekonomiczne ze swobody i otwartości handlu międzynarodowego. Powiązał razem maltuzjańską doktrynę populacyjną i teorię funduszu płac, ażeby wykazać brak możliwości poprawy losu ludzi należących do niższych grup narodowych. Jego ekonomia podważyła pozycję właścicieli ziemskich, którzy zaczęli tracić swoje wpływy polityczne na korzyść rozrastającej się klasy kapitalistycznej. A jego analiza zagrożenia stanem stagnacji rzuciła długi cień na przyszłość kapitalizmu. Do najważniejszych prac Davida Ricardo należą: The High Price of Bullion. A Proof of the Depreciation of Bank-Notes (1809), Essay of the Influence of a Low Price of Corn on the Profits of Stock (1815), Proposals for an Economical and Secure Currency (1816), Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817, wydania polskie 1826, 1827, 1919, 1929, 1957), Essay on the Funding System (1821). Ze względu na ograniczoną długość pracy nie było możliwe zawarcie w niej całej działalności i wszystkich dokonań tego wybitnego ekonomisty, mam jednak nadzieje, że ująłem w niej większość najważniejszych jego wniosków i publikacji. Literatura, z jakiej korzystałem przy pisaniu pracy: 7 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. „Leksykon wybitnych ekonomistów” Janine Brémond, Marie–Martine Salort Wydawnictwo Naukowe PWN „Historia Myśli ekonomicznej” HarryLandreth, David C. Colander Wydawnictwo Naukowe PWN „Historia Myśli ekonomicznej” Wacław Stankiewicz Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Notatki własne Polskie zasoby internetowe 8 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
