KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI

EKONOMIA KLASYCZNA –
EKONOMIA WSPÓŁCZESNA
1
EWOLUCJA POGLĄDÓW
NA TEMAT WARTOŚCI I
CENY
Przegląd podstawowych teorii
2
 Klasyczna/obiektywna teoria wartości (KTW) - teoria wartości oparta
pracy (TWP) – i jej modyfikacje
na
 Teoria produkcyjności krańcowej czynników wytwórczych jako TW
(TPK)
 Psychologiczna/subiektywna TW: teoria użyteczności (TU):
kardynalna versus ordynalna, teoria ujawnionych preferencji i
inne
 Pragmatyczna TW (nurt instytucjonalny w ekonomii)
 „Anty-teoria wartości”
 Wartość i użyteczność w ekonomii eksperymentalnej i
psychologicznej
Uwaga ogólna 1: historyczne uwarunkowania zmienności poglądów
na znaczenie poszczególnych czynników produkcji i/lub zasobów w
tworzeniu wartości
Uwaga ogólna 2: Teoria Produkcyjności Krańcowej i Teoria
Użyteczności a tzw. rewolucja marginalna w ekonomii
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
3
Dwa kierunki (etapy) rozwoju KTW
1. Praca jako tzw. miernik wartości :William
Petty (prekursor ekonomii klasycznej/EC), Adam
Smith)
2. Praca jako tzw. czynnik wartościotwórczy
(David Ricardo, Karl Marx)
 Rola kapitału i ziemi w (2)
 Historyczne uwarunkowania roli pracy jako miernika
wartości oraz miernika i istoty bogactwa społecznego
w koncepcjach ekonomistów klasycznych

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
4
TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE
TWIERDZENIA
Praca jako źródło bogactwa i miernik wartości
1.
Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który
zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne
w życiu, które ten naród rocznie konsumuje, bądź za ten
produkt nabywa od innych narodów
2.
Praca produkcyjna versus nieprodukcyjna a
bogactwo społeczne
Historyczne uzasadnienie dla smithowskiego ujmowania
pracy produkcyjnej i bogactwa
Praca produkcyjna w ujęciu K. Marxa
3.
4.
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
5
TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE
TWIERDZENIA

Wartość jako kategoria krótko- i długookresowa

Krótki okres – czynniki decydujące popyt i podaż

Teoria ceny naturalnej – dotyczy długiego okresu

Dwa okresy (modele) w analizie ceny naturalnej;
1.
„społeczeństwo wczesne”
bezpośredni wytwórca posiada wszystkie czynniki
produkcji
2. „społeczeństwo rozwinięte” (kapitalistyczne)
czynniki produkcji wyodrębniają się pod względem
tak technicznym, jak i własnościowym
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
6
TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE
TWIERDZENIA

Kształtowanie się CN w „społeczeństwie wczesnym”
(przedkapitalistycznym)
1.
2.
Model jednoczynnikowy (praca)
Ilości pracy niezbędne do zdobycia w wymianie dóbr decydują o ich
relacjach wymiennych, z uwzględnieniem różnic w (a) uciążliwości
pracy oraz (b) zręczności/kwalifikacji

Kształtowanie się CN w gospodarce rozwiniętej
1.
Istnienie kapitału (rezultat oszczędności) powoduje, że w wymianie
gotowych towarów cena musi o zysk przewyższać poziom wystarczający
na opłacenie zużycia materiałów i pracy
Zysk to wynagrodzenie rezydualne (od własności)
Podobne skutki powoduje istnienie prywatnej własności ziemi
(zasobów naturalnych) – renta gruntowa, inne renty naturalne
2.
3.
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
7
TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE
TWIERDZENIA

Cena naturalna w gospodarce rozwiniętej składa się z
oraz rozkłada na (tzw. dogmat Smitha):
1.
Sumę płac (utrzymania) robotników (produkcyjnych)
2. Sumę zysków (od całego wyłożonego) kapitału
3. Sumę rent właścicieli ziemi (zasobów naturalnych)

Również w gospodarce rozwiniętej cena naturalna zależy
od ilości pracy – nie jest uprawnione ujmowanie TW
Smitha jako teorii opartej na kosztach produkcji

Cena naturalna nie zawiera bezpośrednio zużycia
kapitału
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
8
TEORIA WARTOŚCI DAVIDA RICARDO (1772-1823)
– PODSTAWOWE TWIERDZENIA
 Istota i źródła wartości
Wartość dobra, czyli ilość każdego innego dobra na jakie je
wymieniamy, zależy od względnej ilości pracy niezbędnej
do jego wytworzenia, nie zaś od większego czy mniejszego
wynagrodzenia za pracę i inne czynniki produkcji
 Zgodnie z powyższą definicją: o wartości dobra decyduje praca
uprzedmiotowiona w nim  wartość powstaje w sferze
produkcji, a nie wymiany (Smith)
 Praca jako zarówno miernik wartości (Smith), jak i czynnik
wartościotwórczy
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
9
TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE
TWIERDZENIA

1.
2.
3.

1.
2.

a)
b)
c)
Wartość wymienna (WW) a wartość użytkowa (WU)
WW jako wstępny warunek posiadania WU
Rzadkość występowania i ilość pracy niezbędnej do zdobycia
dóbr jako czynniki tworzące użyteczność
Paradoks wody i diamentu
Praca jako miernik wartości (Smith a Ricardo)
Teza Smitha o pracy jako absolutnym mierniku wartości
(psychologiczna implicite interpretacja pracy przez Smitha)
Krytyka Ricardo: praca jako kategoria towarowa
Zmienność wartości pracy w krótkim i długim okresie
krótki: popyt na pracę i podaż pracy
długi: zmiany w cenach dóbr i usług nabywanych z płac
Rynkowa i naturalna cena pracy (płaca)
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
10
TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE
TWIERDZENIA

1.
2.
3.
4.
a)
b)
WARTOŚĆ A PRACA ŻYWA I UPRZEDMIOTOWIONA
Wniosek z teorii Smitha: wartość wymienną dóbr określa tylko praca
żywa
Ricardo: wartość (co do wielkości) jest określona również czasem pracy
niezbędnym do zdobycia kapitału (fizycznego)
O wartości dobra decyduje praca bieżąco wydatkowana, jak również
zawarta w materiałach i maszynach potrzebnych do jego
wytworzenia, czyli tzw. praca uprzedmiotowiona ( praca żywa
przeszłych okresów)
Praca (żywa) i kapitał (praca uprzedmiotowiona) a tworzenie wartości
Bezpośrednio tworzy wartość tylko praca żywa
Kapitał (fizyczny) to jedynie warunek powstawania wartości dóbr, jego
wartość jest jedynie przenoszona na wartość nowo tworzonych dóbr.
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
11
TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE
TWIERDZENIA
TEORIA CENY PRODUKCJI
1. W gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do
2.
3.
4.
5.
6.
7.
wyrównywania się stóp zysku
Efektem są międzygałęziowe przepływy kapitału i kształtowanie się tzw.
przeciętnej stopy zysku
Wartości dóbr przekształcają się w tzw. ceny produkcji
Cena produkcji oznacza, że ceny rynkowe są proporcjonalne do
kosztów produkcji nie zaś do nakładów pracy
Sprzeczność z teorią wartości opartą na pracy
Twierdzenie Ricardo: w gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do
zrównywania się wartości dóbr (w) z ich cenami produkcji (cp)
Realizacja powyższego twierdzenia („likwidującego sprzeczność 5), byłaby
możliwa tylko pod warunkiem wyrównywania się w każdej gałęzi jej stopy
zysku z przeciętną stopą zysku w całej gospodarce  mało prawdopodobne
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
12
Teoria wartości Ricardo – podsumowanie
 Wartość użytkowa jest konieczna dla istnienia wartości wymiennej





(odmienność w stosunku do A. Smitha)
TW Ricardo dotyczy wyłącznie dóbr swobodnie wytwarzanych,
produkowanych w warunkach doskonalej konkurencji
Ceny rynkowe (krótkookresowe) mogą się zmieniać pod wpływem popytu i
podaży
Zmienność cen naturalnych, czyli długookresowych cen równowagi, jest
powodowana – w największej mierze - zmianami ilości pracy niezbędnymi
do wytworzenia dóbr
Powyższego stwierdzenia nie obala wg Ricardo wpływ zysków
(wyrównywania się stóp zysku) na zmiany relacji cen
Nie ma wystarczającego uzasadnienia dla interpretacji TW Ricardo jako
teorii opartej na kosztach produkcji (podobnie jak w przypadku Smitha)
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
13
Jean Baptista SAY (1767-1832, Traktat o ekonomii
politycznej, 1803)
 Przedmiotem badań ekonomii politycznej jest proces tworzenia





bogactwa społecznego
Bogactwo powstaje dzięki trzem czynnikom produkcji: praca (robotnicy),
kapitał rzeczowy (przedsiębiorcy), zasoby naturalne
Przejście od TWP do teorii usług czynników produkcji: właściciel
każdego czynnika produkcji musi za świadczone przez ten czynnik usługi
otrzymać dochód: płacę, zysk i rentę.
Wartość tych dochodów określa wartość wymienną dóbr
Dochody właścicieli czynników produkcji tworzą z drugiej strony popyt na
wytwarzane dobra – prawo rynków Saya (Say a Ricardo i Smith oraz
Malthus i Sismonde de Simsondi)
Pytanie zasadnicze: co określa wysokość wynagrodzenia właścicieli
poszczególnych czynników produkcji?
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
14
John Stuart Mill (1807-1873, Zasady ekonomii
politycznej, 1848)
 Poglądy J. St. Milla (zawarte w ZEP) zdominowały myśl ekonomiczną w
drugiej połowie XIX wieku)
 Eklektyzm Milla:
 Teoria: połączenie KEP (Ricardo) z rodzącymi sie nowymi teoriami
wartości: TU, TPK czynników produkcji
 Filozofia społeczna: próby „mariażu” klasycznego liberalizmu z
solidaryzmem społecznym i koncepcjami socjalistycznymi
Główne twierdzenia teorii wartości Milla
 Celem TW nie jest poszukiwanie absolutnej miary wartości
(Ricardo, Marks), ale objaśnienie cen względnych towarów
 Użyteczność jest warunkiem posiadania wartości wymiennej/ceny przez
dobro (tak jak u Ricardo), ale nie określa ona (z wyjątkiem
ricardiańskich dóbr rzadkich) wysokości ceny,
KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW)
15








Odrzucenie ricardiańskiej TWP: TW oparta na koszcie produkcji
W warunkach konkurencji koszty pieniężne reprezentują koszty
realne
Koszty realne jako ujemne koszty użyteczności pracy i
abstynencji (koszt kapitału),
Koszty produkcji jako alternatywne koszty pracy i kapitału
Problem szczególny: wpływ ziemi (czynników naturalnych) na koszt
produkcji
Wpływ utylitaryzmu Benthama na poglądy Milla
Późniejsze nawiązania do TW Milla: W. S. Jevons (psychologiczna
interpretacja pracy i płacy) oraz A. Marshall (koszty psychologiczne
jako koszty realne)
Krótki okres: wartość jako kategoria zależna od popytu i podaży.
Ilości poszukiwane i dostarczane dóbr jako funkcja ceny