Od narratologii do narratywizmu

Kariera narracji we współczesnej
humanistyce
• Paul Ricoeur, Czas i opowieść
(1983 – 1985); O sobie
samym jako innym (1990);
• Charles Taylor, Źródła
podmiotowości. Narodziny
tożsamości nowoczesnej
(1994);
• Alasdair MacIntyre,
Dziedzictwo cnoty. Studium z
teorii moralności (1981).
• Artur C. Danto, Analitical
Philosophy of History (1965);
• Hayden White, Metahistory
(1973);
• Frank R. Ankersmit, Narrative
Logic (1983).
• Roy Schafer, The
Psychoanalytic Life History
(1975);
• Donald Spence, Narrative Truth
and Historical Truth. Meaning
and Interpretation in
Psychoanalisys (London 1982);
• Jerome Bruner, Acts of
meaning (1990)
• Zdzisław Pawłowski,
Opowiadanie, Bóg i początek.
Teologia narracyjna Rdz 1 – 3,
Warszawa 2003;
• Henryk Seweryniak, Prorok i
błazen. Szkice z teologii
narracji, Poznań 2005.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
teoria sztucznej inteligencji;
teoria biznesu;
teoria gier;
kognitywistyka (vide środowisko toruńskie);
medycyna;
etnografia;
badania genderowe;
prawo
……..
Badania narratywistyczne prowadzone są w ramach istniejących
dyscyplin (filozofia, psychologia, historiografia itd.), przez co
spełniają cele właściwe tym właśnie dyscyplinom.
„Niski poziom konsensusu” (zob. K. Abriszewski, Pogranicze,
wykluczanie, krzyżowanie, emigrowanie, [w:] id., Wszystko otwarte
na nowo. Teoria Aktora-Sieci i filozofia kultury, Toruń 2010, s. 67–
68).
• Tradycyjna narratologia to opis generowania
opowieści fikcyjnych.
• Narratywizm to zespół narzędzi służących do
opisu dyskursów niefikcjonalnych
W obliczu niemożliwości (możliwości ograniczona?) dialogu
między humanistyką a nie-humanistyką pozostaje
interdyscyplinarność krótkiego zasięgu („short-range”) –
wewnątrz humanistyki
Różnica między przedmiotami odniesienia:
• Narratologia – transdyscyplinarna teoria opowiadania;
• Narratywizm to wewnątrzdyscyplinarna teoria przedmiotów
właściwych danej dyscyplinie (filozofia – tożsamość;
historiografia – teoria dyskursu historycznego itd.)
• „Współczesna teoria narracji nie tylko rozprzestrzeniła się na
pozostałe dziedziny wiedzy, ale zarazem odsłoniła nowe wymiary
przedmiotu badań” (184), tzn. pokazała, że opowiadanie nie jest
tylko opowiadaniem – sposobem wiązania w całość zdarzeń – ale
czymś o wiele poważniejszym, a i właściwym dla co najmniej kilku
dyscyplin: „Do głosu doszły […], zwłaszcza od początku lat 70., te
orientacje, które traktują narrację m. in. jako instrument poznania,
ale zarazem postrzegają każdy dyskurs jako uwikłany w narrację i
wydobywają opowieściowy, wytwórczy, fikcyjny i zarazem literacki
jego wymiar. Narratologia literaturoznawcza zaczęła łączyć różne
dyscypliny. Mówiąc inaczej, kategoria narracji, często wraz z
literaturoznawczym oprzyrządowaniem, zajęła ostatnio jedno z
miejsc zdecydowanie naczelnych w wielu dziedzinach nauk
humanistycznych” (185-186)”.
Nie jest zewnętrzną pozytywnością, którą po prostu można
przejąć bez szkody dla niej samej i nowego miejsca pobytu.
Raczej jest wirusem, który:
a) zmienia samego siebie w zależności od miejsca pobytu,
b) zmienia samo nowe miejsce pobytu;
c) Na zasadzie sprzężenia zwrotnego zmienia stare miejsce
pobytu
1. Zmiana samej narracji w zależności od miejsca pobytu:
a) Narracja w dyskursie o literaturze to dialektyka discourse i
histoire: sposobu i przedmiotu przedstawiania zdarzeń
b) Narracja w dyskursie filozoficznym to struktura rozumienia.
2. Zmiana samego miejsca pobytu:
a) Trudno w sposób akceptowalny uprawiać pozytywistyczną
teorię historii po Whicie
b) Trudno uprawiać filozofię tożsamości bez uwzględnienia jej
czasowego wymiaru, który na dobre wprowadza do niej
narratywizm
3. Zmiana miejsca, z którego rozpoczęła się wędrówka:
sprzężenie zwrotne między literaturoznawstwem a nieliteraturoznawstwem
• Zbieżność z antyscjentystycznym sceptycyzmem poznawczym
(zob. A. Szahaj, Postmodernizm a scjentyzm, [w:] tenże,
Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury,
poznania i polityki, Toruń 2004);
• Zbieżność z pokartezjańską filozofią podmiotu, akcentującą
czasowość i „konstruowalność” egzystencji;
• Zbieżność z socjologią tożsamości nowoczesnej, akcentującą
refleksyjność podmiotu (zob. A. Giddens, Nowoczesność i
tożsamość, Warszawa 2006).
Narracja jako:
a) skonstruowana
b) struktura
c) rozumienia
a) Narracja zawsze jest budowaniem tożsamości:
b) poprzez scalanie własnego doświadczenia świata,
c) z kolei scalanie to odbywa się na drodze ustalania
koherentnego przebiegu czasowego na bazie jakiegoś
modelu fabularnego,
d) który to model jest efektem negocjacji podmiotu z innymi .
Podwójne uproszczenie: podmiotu i
opowiadania.
Uproszczenia w filozofii
podmiotu i poznania
• Nowsze badania nad naturą
umysłu i jego pracy
poznawczej pokazują, że
narracja to jedynie
komunikacyjny sposób
uporządkowania materiału
poznawczego, faktycznie
zdobywanego w inny sposób
Uproszczenia w koncepcji
opowiadania
• arystotelizm:
a) Opowiadanie to logiczna,
teleologiczna struktura,
składająca się z początku,
środka i zakończenia
b) Całościowość, koherencja
wewnętrzna po
poststrukturalizmie?
W filozofii podmiotu i poznania
• Uznanie czasowości
tożsamości i poznania
W teorii opowiadania
• Uwzględnienie samego aktu
wypowiadania, pomijanego
przez tradycyjną
narratologię