opwiadanie

Jak napisać opowiadanie
(za serwisem www.język –polski.pl)
Rodzaje opowiadań
o. właściwe
o. informacyjne (narrator informuje o zdarzeniach typowych i uniwersalnych)
o. unaoczniające (plastyczność i obrazowość wraz z czasem teraźniejszym)
na podstawie lektury
a. o. odtwórcze
b. o. twórcze
5. o. o własnych przeżyciach i przygodach
6. o. z elementami fikcji
7. o. ustne
8. o. pisemne
9. o. odtwórcze – bardzo bliskie streszczeniu i sprawozdaniu ustne, bądź pisemne
odtworzenie przedstawionych wydarzeń lub czyjejś wypowiedzi.
a. jest chronologiczne
b. ogranicza się do elementów w pierwowzorze (mogą one zostać wzbogacone o
jakieś inne pod warunkiem, że nie stoją z nimi w sprzeczności, nie zniekształcają
wydarzeń, bohaterów) – obiektywizm
c. rezygnuje z wątków pobocznych, dygresyjnych lub podporządkowuje je głównym
wydarzeniom
d. wymaga sporządzenia ramowego (lub szczegółowego, gdy uwzględniamy wątki
poboczne) planu wydarzeń
10. o. twórcze – opiera sie albo na doświadczeniu autora (zbliża się do opowiadania
odtwórczego, sprawozdania poprzez zdawanie sprawy z jakiś wydarzeń) albo na jego
fantazji (kreacjonizm)
a. może być obiektywne lub subiektywne
b. kompozycja opowiadania
 układ chronologiczny
 zmodyfikowany układ chronologiczny - retrospekcje i inwersje czasowe mogą
rozbijać chronologię poszerzając czas akcji o przeszłość i przyszłość
 jukstapozycja – symultaniczne zestawienie wielu różnych scen ze sobą
(dziejących się w tym samym czasie, ale różnych miejscach)
11. o. z dialogiem – to sytuacja, w której monolog narratora rozbity zostaje rozmową
bohaterów (lub monologiem jednej postaci),
a. autor opowiadania może przytoczyć rozmowę bohaterów w oryginalnym
brzmieniu – mowa niezależna (normalny dialog)
b. zrelacjonować jej przebieg – mowa zależna
1.
2.
3.
4.
c. połączyć wypowiedzi narratora z tekstem bohaterów – mowa pozornie zależna
(bohater w myślach przedstawia dialog, w którym uczestniczył)
Struktura opowiadań:
1. elementy statyczne:
a. narrator – wypowiada się w 1 os. l. p. (pierwszoosobowy) lub w 3. os. l. p.
(trzecioosobowy)
b. bohaterowie – im mniej tym lepiej, nieskomplikowani, prości o wyraźnych cechach
charakteru/postawach
 przedmioty,
 natura,
 elementy dynamiczne:
 akcja – zdarzenia (wspomnienie,wyznanie, podróż, rozmowa, spotkanie itp.)
 czas akcji
 miejsce akcji – przestrzeń przedstawiona w opowiadaniu
2. elementy dynamiczne
a. fabuła
Język opowiadań:
1. czasowniki
a. nazywają ruch; im ich będzie więcej w tekście, tym większy będą powodowały
dynamizm; warto więc gromadzić je w partiach dramatycznych, by przyśpieszyć
akcję i rezygnować z nich w partiach opisowych – by ją spowolnić (zastępując je
kiedy to możliwe imiesłowami); za wszelką cenę unikaj wszelkich form
czasownika „być” - jego obecność zubaża zdanie (wyraża tylko fakt istnienia
czegoś, gdy każdy inny czasownik wyraża „być” + inne znaczenia)
b. określają czas; najczęściej występują w czasie przeszłym, choć teoretycznie
możliwe jest prowadzenie narracji w czasie teraźniejszym i przyszłym, przypadki
takie należą do rzadkości; często zdarza się wplatanie w narrację prowadzoną w
czasie przeszłym, zdań w czasie teraźniejszym i przyszłym – takie zabiegi zbliżają
narratora, bohatera i odbiorcę, zmniejszają dystans między nimi;
c. zwracaj uwagę na użycie czasowników dokonanych i niedokonanych. Pierwsze
pozwalają czytelnikowi domyślać się co nastąpiło po nich. Drugie już nie dają
takiej możliwości, bo odbiorcy nawet nie wiedzą czy dana czynność się
zakończyła (tę niepewność też można odpowiednio wykorzystać)
d. tryb czasowników ma ogromne znaczenie na ekspresję: tryb pytający i
wykrzyknikowy będą zwiększały jej natężenie, powodowały dynamizm tekstu;
tryb przypuszczający może pomóc w budowaniu napięcia, tworzeniu atmosfery
tajemniczości; orzekający – pozostaje neutralny
2. rzeczowniki
a. nazywają rzeczy, ich natłok powoduje, że obraz staje się bardzo złożony, bogaty w
wiele elementów, czasem nawet chaotyczny;
b. na ogół powodują większą statyczność tekstu (chyba, że są to rzeczowniki
odczasownikowe), zwłaszcza gdy połączone są z przymiotnikami, wtedy
fantastycznie wypełniają spokojne partie opisowe, zwalniając akcję;
3. składnia - wykorzystanie różnych typów zdań jest trudną sztuką, ale umiejętność ta
jest nie do przecenienia dla wartości opowiadania:
a. zdania urywane, eliptyczne, minimalne będą do maksimum zwiększały
emocjonalność wypowiedzi i jej dynamizm;
b. zdania krótkie, proste będą zwiększały dynamizm tekstu, ilość wydarzeń, tempo
akcji, a jednocześnie akcentowały kolejność zdarzeń;
c. zdania złożone współrzędnie również będą dynamizowały akcję, jednocześnie
jednak sprawiając wrażenie oralności (mówioności) opowiadania
d. zdania złożone podrzędnie służą najczęściej podkreśleniu relacji czasowych
(okolicznikowe czasu), przyczynowo-skutkowych (okolicznikowe przyczyny)
e. zdania długie, wielokrotnie złożone najbardziej przydatne są do statycznych,
spokojnych opisów (pamiętaj tylko dobrze wykształcony czytelnik sprawnie
poradzi sobie z wielokrotnie złożonymi zdaniami) – w opowiadaniu ze względu na
krótką formę lepiej unikać ich nadmiaru;
Słownictwo przydatne przy pisaniu opowiadania
1. słownictwo przydatne we wstępach
a. opowiem wam co mi się przytrafiło/historię; było to; działo się to w; miało to miejsce;
stało się to; nie uwierzycie; to niesamowita przygoda; dawno dawno temu; za
siedmioma...; pewnego popołudnia; tego poranka, gdy;
2. słownictwo przydatne do dialogów:
a. zabrał głos; zapytał; spytał; kontynuował; potwierdzał; podtrzymywał rozmowę;
odpowiedział; zripostował; odrzekł; gorzko stwierdził; podsumował; skwitował;
wykrzyknął ze zdumieniem; gorączkowo szeptał; krzyknął rozpaczliwie; błagalnie
zawołał; grzecznie zapytał; pial z zachwytu; nie mógł sie powstrzymać; wydzierał się;
darł się; wrzeszczał; wykrztusił; wydusił z siebie; wybełkotał; zaklinał się; odburknął;
bąknął coś pod nosem; podniósł głos; zapytał zirytowanym głosem; wyjąkał; wydukał;
dodał stanowczo/bezczelnie; wtrącił; zagadnął; zagadał; dopytał się; dopytywał się;
wyraził wątpliwość, opinię; sądzi, nie zgadza się; popiera; sprzeciwia się;
3. słownictwo dynamizujące tekst opowiadania
a. wtem; raptem; nagle; znienacka; ni stąd ni zowąd; jak grom z jasnego nieba;
błyskawicznie;lotem błyskawicy; momentalnie; natychmiast; w jednej chwili; z nagła;
niespodziewanie; nieoczekiwanie; gwałtownie;
4. słownictwo przydatne do opisu akcji opowiadania
a. miejsce akcji
i. w, obok, przy, nad, za, nieopodal,
b. czas wydarzeń:
i. dawno temu; niegdyś; przed laty; niedawno; wczoraj; pewnego dnia; w przeddzień;
nazajutrz; jutro; gdy padał śnieg; podczas jesiennego popołudnia; w południe; pod
koniec dnia; o świcie; rankiem; skoro świt, o brzasku; w nocy; nocą; po zmroku; gdy
zapadł zmrok; o zachodzie słońca; w godzinę duchów; nad ranem;
c. słownictwo określające następstwa czasowe
i. wpierw, najpierw, na początku; później; następnie; potem; kolejno; z kolei; zarazem;
zaraz; wtem; nagle; niespodziewanie; natychmiast; w chwilę później; lada moment; w
ułamku sekundy; godzinę później; za kwadrans, w ciągu tygodnia; wkrótce po; od
chwili gdy;
5. słownictwo przydatne w zakończeniach
a. wiele mnie ta przygoda nauczyła; dzięki temu zdarzeniu; wydarzenie to; moja przygoda
była; chciałbym, aby ta historia; mam nadzieję, że ten przypadek; pragnąłbym przeżyć to
jeszcze raz; koniec i bomba, kto czytał ten trąba; i ja tam byłem; i żyli długo i
szczęśliwie; wszystko dobrze się skończyło, sprawiedliwości stało się zadość;
Etapy pisania opowiadania:
Wymyśl fabułę
1. określ wydarzenia główne
2. określ wątki poboczne
3. określ miejsce akcji
4. określ czas akcji
Stwórz sylwetki głównych postaci (pamiętaj to nie muszą być zawsze ludzie)
1. narratora i bohaterów
a. określ ich imiona
b. zadecyduj o ich usposobieniu, osobowościach, postawach,
c. zastanów się nad relacjami pomiędzy nimi
Kompozycja opowiadania
1. zastanów się nad kompozycją opowiadania, jaka najbardziej uatrakcyjni
czytelnikowi opowiadanie.
2. zatroszcz się o zbudowanie napięcia dramatycznego
3. zatroszcz się o puentę, klamrę, a może na kompozycję otwartą?
Pisanie opowiadania
1. napisz opowiadanie
2. odłóż opowiadanie na kilka dni do szuflady (dzięki temu nabierzesz dystansu i korekta
będzie skuteczniejsza)
Korekta opowiadania
1. popraw błędy językowe, zapisu ortograficznego
2. zastanów się nad stylistycznym ukształtowaniem poszczególnych partii tekstu, czy są
dynamiczne, statyczne, czy język współgra z treścią?
3. zastanów się nad narracją czy ten narrator najlepiej pozwala ci osiągnąć zamierzany efekt?
4. zastanów się nad prawdopodobieństwem wydarzeń
5. prawdziwością postaci i ich zachowań
6. zastanów się nad przydatnością i poprawnością wstępu i zakończenia
Jak wpłynąć na atrakcyjność opowiadania:









Długość zdania (należy je dostosowywać do treści, krótsze zdania= szybsze tempo
wydarzeń)
Ukazywanie uczuć autora (pośrednie, za pomocą opisów i ostrożniej-bezpośrednie)
Opisy (ciekawe, dynamiczne lub statyczne – w zależności od treści)
Fabuła – musi być punkt kulminacyjny, po którym następuje zwrot akcji
Hiperbolizuj rzeczy, uczucia aby zbudować napięcie lub zastosuj mechanizm
odwrotny, by ukryć ważność elementów fabuły
Graj z czytelnikiem – nie mów wszystkiego wprost, pozwól mu się domyśleć, pozwól
mu się cieszyć obcowaniem z tekstem
Szkicuj wyraźne sylwetki bohaterów opowiadania (lub rozmazuj je w niektórych
sytuacjach), ale nie przypadkowo!!!
Wykorzystaj humor, zastosuj komizm, jeśli można
Zadbaj o odpowiedni ładunek emocjonalny słów w dialogach i opisach (zabieg ten
ubarwia i dynamizuje tekst)
Bibliografia:
1. Sławiński Janusz, Opowiadanie, w: Głowiński M., Kostkiewiczowa T., OkopieńSławińska, Sławiński J., Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2000, s. 358-359.
2. Kuziak M., Rzepczyński S., Kasterski R., Jak pisać po polsku?, Bielsko-Biała, Park,
2004.
3. Stempel W. D., Opowiadanie, opis a wypowiedź historyczna, w: Znak, styl,
konwencja, red. Głowiński M., 1977.
AUTORZY: Tatiana Żmij, Arkadiusz Żmij