Stymulowanie kreatywności językowej uczniów klas 1-3

Stymulowanie kreatywności
dzieci w edukacji przedszkolnej
i wczesnoszkolnej
Jak zmieniło się dzieciństwo dzisiaj?
•
•
•
•
•
•
brak ruchu u dzieci,
zła kondycja,
telewizja jako „opiekun dzieci” i „przechowalnia”,
stosy zabawek i szał konsumpcji,
deficyty rozwojowe,
problemy w szkole.
Jakie wymagania stawiane są
współczesnemu wychowaniu i nauczaniu?
• szybko i elastycznie uczyć się nowych rzeczy,
• wykorzystywać w pełni rezerwy kreatywności
i myślenia,
• działać na własną odpowiedzialność oraz
przyjmować współodpowiedzialność,
• rozwijać umiejętność pracy w grupie,
• wzmacniać krytyczną świadomość,
• rozwijać integracyjny obraz człowieka.
Postawa twórcza, pozwalająca kreować
zmiany i twórczo się do nich adaptować,
jest potrzebą i wartością współczesnego
człowieka.
Kształcenie ludzi twórczych powinno
rozpoczynać się już na poziomie edukacji
elementarnej – pierwsze lata edukacji
decydują często o karierze szkolnej
i zawodowej ucznia.
Każde dziecko jest kreatywne i można
je:
- nauczać zasad twórczego myślenia,
- technik rozwiązywania problemów
-i skutecznych sposobów
pokonywania barier utrudniających
wymyślanie i opracowywanie nowych,
wartościowych pomysłów i zadań.
Stymulacja kreatywnych zachowań
stanowi niezbędny warunek w procesie
nabywania wiedzy i doświadczeń oraz
uzyskiwania wyższych osiągnięć
(M. Kielar 1988,M. Przetacznik-Gierowska
1993, E. Nęcka 2001).
Stymulacja - to pobudzanie i dawanie impulsu
i bodźca, w jęz.łac.stimulatio, stimulare znaczy
„pobudzać, popędzać” (W. Kopaliński 1985).
Stymulacja rozumiana jest jako:
- proces doskonalenia rozwoju, pobudzania zdolności
poznawczych, w tym myślenia dywergencyjnego
(rozbieżnego),
- proces różnorodnych oddziaływań umożliwiających
doskonalenie osobowości oraz zachęcanie do
samodoskonalenia się.
Cel stymulacji:
• taka realizacja zadań i potrzeb dzieci, aby
mogły ujawniać i doskonalić możliwości
intelektualne (krytyczne i twórcze
myślenie, koncentrację uwagi, ćwiczenie
pamięci) wyrażane przez język w sposób
adekwatny, poprawny, a nawet piękny .
W organizowaniu twórczej aktywności dzieci istotną rolę pełni:
- wyobraźnia twórcza, czyli zdolność do twórczego przekształcania,
ekspresyjnego wytwarzania własnych, nowych wypowiedzi, oraz
- myślenie dywergencyjne (rozbieżne), a zwłaszcza takie jego cechy
jak:
• płynność, czyli zdolność wytwarzania wielu różnych (nawet
bardzo oryginalnych pomysłów),
• giętkość, czyli gotowość do zmiany kierunku myślenia oraz
• oryginalność, czyli zdolność wytwarzania reakcji nietypowych,
niezwykłych, niepowtarzalnych.
Sposoby i techniki pobudzania twórczości:
-
-
wskazówki słowne, które mają charakter heurystyczny,
pobudzanie do zadawania pytań i formułowania pomysłów:
Jakie są inne zastosowania?
Które z pomysłów można połączyć, aby powstało inne rozwiązanie?
Co by było, gdyby dało się problem, rzecz odwrócić?
Bez czego można by się obyć?
Co można zwiększyć lub zmniejszyć?
zadawanie zadania pomocniczego, gdy uczeń nie radzi sobie
z trudniejszym, które otrzymał wcześniej;
myślenie wg trzech J – jak najszerzej analizować, jak najkrócej to
wyrazić, jak najkrócej zapisać,
sześć pytań - Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak?
porównanie rzeczywistości ze stanem pożądanym (wykorzystanie
sześciu pytań)
Sposoby i techniki pobudzania twórczości:
-
grupowanie najatrakcyjniejszych pomysłów,
eliminowanie niepotrzebnych pomysłów,
przygotowanie grup wyrazów (czasowniki, rzeczowniki)- łączenie
wyrazów każdy z każdym –szukanie nowych znaczeń,
poszukiwanie metafor i analogii poprzez łączenie przeciwieństw,
określenie MOC - y każdego pomysłu (mocne strony,
ograniczenia, cechy szczególne każdego rozwiązania) – do
zastosowania na etapie selekcji,
tworzenie listy dodatnich i ujemnych cech poszczególnych
pomysłów (D. Bernacka, Od słowa do działania, Wyd. ŻAK,
Warszawa 2001, s.99, 101).
Proces kreatywności utożsamiany jest z myśleniem
twórczym (kreatywnym i krytycznym), czyli z operacjami
intelektualnymi typu: pamięć, percepcja, myślenie
abstrakcyjne i twórcze, wyobraźnia, kompetencja językowa.
W procesie myślenia twórczego powinny dominować takie
operacje intelektualne, jak: abstrahowanie, dokonywanie
skojarzeń, rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne, myślenie
metaforyczne, dokonywanie transformacji (Z. Pietrasiński,
J. Kozielecki, E. Nęcka, A. Góralski), które mogą stanowić
podstawę do nazwania różnych kategorii twórczych zadań.
Dokonywanie skojarzeń
- tworzenie łańcucha asocjacyjnego – chleb-posiłek-dziecko-nauczycielnauka- szkoła-ławki-drewno –las-drzewa itd.,
- tworzenie sieci skojarzeń – wybór i łączenie liniami lub strzałkami
przypadkowych i na pozór niezwiązanych ze sobą słów, które w jakiś
sposób nam się kojarzą ,
- uzupełnianie rozpoczętych zdań,
- tworzenie wiersza, którego kolejne strofy rozpoczynają się od tego
samego wyrazu (anafora),
- wyodrębnianie wyrazu i układanie zdań, wierszy z wykorzystaniem
jego kolejnych liter (akrostych),
- uzgadnianie cech wspólnych losowo wybranych wyrazów i łączenie
w nieznane wcześniej związki wyrazowe,
- tworzenie wyrazu z pierwszych liter lub sylab kilku wyrazów,
będących określoną nazwą,
- układanie historyjki zawierającej wylosowane wyrazy w określonej
kolejności – tworzenie zbiorowego opowiadania (bricolage- „łatanina”)(por. Nęcka 2005, s.60, 62).
Dokonywanie transformacji:
•
•
•
•
•
•
•
•
tworzenie łańcucha obrazów, podczas którego uczestnicy dobudowują
kolejne elementy do już istniejących – tworzenie opowiadania,
zmiana typowych funkcji (zastosowań) przedmiotów na funkcje
przypisywane innym przedmiotom,
zmniejszanie lub zwiększanie tylko w wyobraźni, np. wymiarów, czasu,
elementów związanych z jakimś przedmiotem i przewidywanie
konsekwencji, np. przeniesienie akcji opowiadania w
inne miejsce lub czas, przewidywanie skutków takiej zmiany,
spostrzeganie wad w zaletach i zalet w wadach, przekształcanie
jednych w drugie, np. określanie kiedy i w jaki sposób wada bohatera
opowiadania może się przekształcić w zaletę,
zmiana tytułów,
zmiana początku lub zakończenia tekstu,
komponowanie fantastycznych opowieści z przekształceniami,
modyfikowanie treści znanych bajek i baśni,
Metaforyzowanie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
odgadywanie znaczenia metafory zawartej w tekście (połączone z zastosowaniem
przekładu intersemiotycznego),
tworzenie metafor -ujmowanie określonych wrażeń zmysłowych
w kategoriach właściwych innym doznaniom (synestezja), np. jabłko smakuje
barwą miodu…
(jakimś zapachem, jakimś dźwiękiem, jakimś kolorem) (por. Nęcka 2005, s.92),
ożywianie przedmiotów nieożywionych- nadawanie im cech ludzkich
(personifikacja),
utożsamianie się z obiektem (identyfikacja),
tworzenie pytań stymulujących identyfikację, np. z bohaterem opowiadania, baśni
(np. jesteś mądrym i potężnym królem: Czy dobrze się czujesz w swojej skórze?
Jakie są twoje dobre strony, jakie wady ?)
rysowanie martwych metafor np. cisza jak makiem zasiał
„ożywianie” związków frazeologicznych (przysłów, powiedzonek, porzekadeł)
kojarzących się z określonym problemem, przełamywanie pierwotnego znaczenia
powiedzonka,
kończenie zdania będącego metaforą na wiele różnych sposobów i uzasadnianie
go,
zamiana metafory słownej na metaforę obrazową i na odwrót,
dopełnianie wiersza porównań (życie jest jak…),
zmiana wyrażeń potocznych na poetyckie
Rozumowanie dedukcyjne
- stosowanie techniki: Co by było, gdyby… ?
wyszukiwanie odległych konsekwencji pewnego z góry założonego stanu rzeczy
po ustaleniu warunku początkowego według schematu rozumowania dedukcyjnego
„jeśli – to” i tworzenie pomysłów,
- wyciąganie wniosków do podanych przesłanek zastosowanie techniki diagramu ryby
służącej analizie możliwych uwarunkowań rozpatrywanego problemu czy też ustalenia
związków przyczynowo-skutkowych w obrębie rozwiązywanego problemu,
- udzielanie odpowiedzi na tzw. pytania antycypacyjne (Test Odległych Konsekwencji)
np.Napisz opowiadanie na temat:
Co byś zmienił(a), gdybyś miał(a) nieograniczone możliwości.
Wyobraź sobie, że zostałeś milionerem….
Zdaniem R. Glotona i C. Clero (1976) istnienie twórczej aktywności
dziecka zależy od trzech podstawowych czynników:
• wewnętrznej motywacji,
• klimatu porozumienia dziecka z otoczeniem,
• poczucia bezpieczeństwa
• i wolności.
Zajęcia stymulujące kreatywność zachęcające do podejmowania
własnej aktywności powinny obejmować zainteresowania uczniów
i dyskusje na ich temat, opowiadania i inną twórczość własną oraz
rozmowy o sposobach tworzenia, o wytworze, który został poddany
obróbce, o sposobach osiągania wyniku (por. Pszczołowski 1978, s. 57).
Jak mówić, żeby dzieci uczyły się w szkole i w domu?
•
Dzieci potrzebują potwierdzenia swoich uczuć!
Dziecko: Z powodu kilku głupich błędów dostałem tak mało punktów.
Dorosły: Nie martw się. Następnym razem pójdzie Ci lepiej.
Zamiast udzielać takiej odpowiedzi :
- Określ uczucia dziecka:
Zdaje się, że jesteś bardzo rozczarowany. Rzeczywiście można się zmartwić, jeśli zna się
odpowiedź i traci się punkty przez głupie błędy.
- Potwierdź uczucia dziecka pomrukiem, albo słowem:
„och” albo „mhm” albo „rozumiem”.
- Daj dziecku w fantazji to, czego nie może mieć naprawdę;
Czy nie byłoby wspaniale, gdybyś miał zaczarowany ołówek, który przestawałby pisać w
momencie, kiedy miałbyś popełnić błąd?
- Zaakceptuj uczucia dziecka, nawet jeśli nie możesz zaakceptować niewłaściwego
zachowania:
Tak się złościsz z powodu oceny, że walisz nogą w biurko. Nie mogę na to pozwolić, ale
możesz mi powiedzieć, co cię tak martwi, albo narysować.
Zamiast kary w domu i w szkole
Dziecko: O cholera ! Nie umiem zrobić matematyki.
Dorosły: Powtarzałem ci tyle razy, żebyś nie używał takich słów! Teraz muszę
cię ukarać.
Wskaż pomocną metodę:
Słyszę, że jesteś zmartwiony. Byłoby lepiej, gdybyś wyrażał to bez używania
wulgarnych słów.
Wyraź swoją stanowczą dezaprobatę:
Martwi mnie, że używasz takich wyrazów.
Określ swoje oczekiwania:
Oczekuję, że znajdziesz jakiś inny sposób, żeby dać mi do zrozumienia, jaki
jesteś zły.
Pokaż dziecku, jak może się poprawić:
Chciałbym zobaczyć listę słów, których możesz używać zamiast tamtych.
Poszukaj w słowniku, jeśli potrzebujesz pomocy.
Zaproponuj wybór :
Możesz przeklinać w myślach albo użyć słów, które nikogo nie
obrażają.
Pozwól dziecku doświadczyć, jakie są konsekwencje jego zachowania:
Kiedy słyszę takie słowa, nie mam ochoty ci pomagać- ani w
matematyce, ani w czym innym.
Rozwiązywanie problemu w domu i w szkole
Wysłuchaj, co dziecko czuje i czego potrzebuje
Dorosły: Bardzo się martwisz, że oblałeś test z angielskiego.
Dziecko: Tak! Napisałem dobrze tylko 12 słówek z 20, a uczyłem się wczoraj przez
godzinę.
Streść punkt widzenia dziecka
Dorosły: Jesteś zniechęcony, chociaż próbowałeś wbić sobie do głowy wszystkie nowe
słówka, niektórych nie zapamiętałeś.
Wyraź swoje uczucia i potrzeby
Dorosły: Martwię się, bo będziesz miał braki, jak nie zapamiętasz podstawowego
słownictwa.
Zachęć dziecko do wspólnej „burzy mózgów”
Dorosły: Może wymyślimy wspólnie jakieś nowe i bardziej skuteczne sposoby uczenia
się.
Pomocna pochwała w domu i w szkole
Zamiast oceniać: Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą?
- Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy pociągu,
- Opisz, co czujesz – Czuję się jak w pociągu pędzącym w nieznane
Pomocna pochwała w domu i w szkole
Zamiast oceniać:
Dorosły:Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą?
- Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy
pociągu,
- Opisz, co czujesz – Czuję się jak w pociągu pędzącym w nieznane
Zamiast krytykować
Dorosły: Popatrz na te błędy ortograficzne. Stać Cię na więcej.
- Wskaż, co należy zrobić – Trzeba jeszcze tylko poprawić w tym wierszu
błędy ortograficzne i można go zamieścić w szkolnej gazetce.
Uwolnienie dziecka od narzuconej roli
- poszukaj sposobności zaprezentowania dziecku innego
obrazu jego osoby,
- stwórz sytuację, w której dziecko może zobaczyć siebie
w innym świetle,
- pozwól dziecku usłyszeć, jak mówisz o nim coś
pozytywnego,
- określ wzór zachowania, jakiego oczekujesz,
- przypomnij dziecku jakieś poprzednie osiągnięcia,
- powiedz, jakie są twoje oczekiwania i/lub odczucia.