Teatr średniowieczny

Historia Dramatu :
Dramat narodził się w Atenach. Na przełomie marca i kwietnia
mieszkańcy Aten obchodzili Wielkie Dionizje na cześć boga winaDionizosa. Śpiewy wraz z postacią rozmawiającą zapoczątkowały
dramat. Śpiewacy stopniowo zmienili się w chór. Pierwszego
aktora wprowadził Tespis w 543 r.p.n.e. Część śpiewów miała
charakter biesiadny, a część uroczysty, dlatego powstały komedia i
tragedia. Twórca Antygony- Sofokles wprowadził do teatru trzech
aktorów.
Dionizos
był według wierzeń starożytnych Greków bogiem urodzajów, zwłaszcza winnej latorośli, i odradzającej się natury.
Uznawano go za syna Zeusa i Semele.
Bachanalia
W znaczeniu właściwym starorzymskie obrzędy na cześć Bachusa. Tytus Liwiusz utrzymuje, że zostały
zapoczątkowane w Wielkiej Grecji, skąd przedostały się do Etrurii, skąd dopiero do Rzymu i rozpowszechniły się
szczególnie w południowej Italii. Wiązały się z nimi liczne potępiane nadużycia, przez co przerodziły się z czasem w
rozpustne orgie.
Obrzędy te zostały zakazane przez senat w 186 p.n.e.
Rodzaje literackie
epika
Liryka
Komedia
Gatunek dramatu (obok tragedii) ,który
wyróżnia się komizmem słownym,
postaci , sytuacyjnym , zaś akcja kończy
się szczęśliwie dla bohaterów.
Dramat
Tragedia
Gatunek dramatyczny obejmujący utwory
, których bohaterowie tragedii są uwikłani
w konflikt tragiczny , A ich czas , działanie
jest uzależnione od siły wyższej, fatum.
Akcja kończy się najczęściej śmiercią
głównego bohatera
Cechy starożytnego dramatu :
-zasada trzech jedności: czasu (doba), miejsca i akcji (jeden główny wątek)
-istnienie chóru - ma ściśle ograniczone kompetencje: wprowadza aktorów, komentuje i
ocenia przebieg wydarzeń
-zasada decorum (stosowności) - poważny temat - wysoki styl (tragedia), a błahy temat niski styl (komedia)
-nie pokazywanie na scenie ludzkiej śmierci, scen pojedynków, okaleczeń itp. (funkcja
posłańców)
-zasada jedności estetyki, która wykluczała przeplatanie scen tragicznych z komicznymi
-brak scen zbiorowych - na scenie mogły być maksymalnie trzy osoby
-zasada niezmienności charakterów postaci
-tytułowanie utworu imieniem głównego bohatera
-katharsis, czyli "oczyszczenie" pod wpływem oglądanej sztuki.
Twórcy :
Ajschylos - (525 - 456 p.n.e.) uznawany za twórcę starożytnej tragedii. Pochodził z
zamożnego rodu ziemskiego z Eleusis leżącego koło Aten. Wprowadził II aktora.
Sofokles
(496 - 406 p.n.e.) drugi z wielkich tragików ateńskich. Urodził się w Kolonos pod
Atenami, jako syn płatnerza Sofilosa. Brał czynny udział w życiu politycznym swojej
ojczyzny
Eurypides
(485 - 405 p.n.e.) najmłodszy z wielkich tragików ateńskich. Nie brał czynnego udziału w
życiu politycznym. Wielokrotnie współzawodniczył z Sofoklesem w konkursach
dramatycznych, ale zazwyczaj z nim przegrywał
Koloseum :
Amfiteatr Flawiuszów, w Rzymie, wzniesiony w 70 82 r. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów. Jest to ogromna
budowla eliptyczna
(dł. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, wys. 48, 5 m),
z widownią (ok. 50 tys. miejsc) z 4 galeriami komunik. oraz areną z systemem podziemnych korytarzy.
W Koloseum odbywały się m. in. walki gladiatorów.
Od poł. XVIII w. otoczony został opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan.
Nazwa Koloseum została nadana w średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego posągu
Nerona.
Aktor
Strój
Typowy strój greckiego aktora to luźna, jaskrawa szata spływająca od szyi do kostek
(chiton), płaszcz (himation lub chlamys) - pierwszy to długie okrycie zarzucane na
ramię prawe, drugi to krótki płaszcz zarzucany na ramię lewe. Strój odznaczał się
wspaniałymi barwami, Aktorzy na nogach mieli koturny, czyli buty z podeszwami
zrobionymi z kilku warstw skóry. Dzięki temu postacie były wyższe. Wysokość koturn
świadczyła o statusie społecznym odgrywanej postaci. Najwyższe koturny mieli
aktorzy odgrywający role osób wywodzących się z rodu królewskiego Najbardziej
charakterystyczną cechą greckiego aktora nie była jednak żadna część jego ubioru,
lecz maska, która dawała w konwencjonalnych formach wskazówkę, co do jego
wieku, pozycji społecznej i władającego nim nastroju. Maska umożliwiała łatwiejsze
dostrzeżenie wyrazu twarzy aktora i umożliwiała małej liczbie aktorów obsłużenie
swych licznych ról. Szeroko wykrojony otwór na usta dawał rezonans, stanowiący
pożądaną pomoc nawet w greckich teatrach, w których właściwości akustyczne były
bliskie doskonałości. Używano czterech rodzajów masek: śmiechu, płaczu, gniewu i
strachu.
Kunszt odtwarzania przez aktora postaci scenicznych, którym użycza on
swego głosu, twarzy i gestów; stanowi podstawowy i trwały element
teatru od początku jego istnienia, chociaż wielu starożytnych
aktorów pozostało bezimiennych i nieznanych. W historii teatru
europejskiego za pierwszego aktora uważa się Tespisa z Grecji (VI w.
p.n.e.), który zapoczątkował dialog między aktorem i chórem w
tragedii greckiej. W starożytnym Rzymie aktorami najczęściej byli
niewolnicy. Aktorami byli tylko mężczyźni - aktor występował w
masce, charakterystycznej i jednolitej typologicznie - kostiumy nie
były odbiciem strojów epoki, w jakiej rozgrywała się akcja. Noszono
kostiumy kontrastowe i jaskrawe. W tragediach aktor występował w
długim chitonie, w komedii – w krótkim (aby bardziej widocznymi,
aktorzy watowali kostiumy) - rekwizyty – charakterystyczne dla
danej roli - koturny – aby stać się bardziej widocznymi, a którzy
dodawali sobie wzrostu - w komediach – aby stworzyć nastrój
groteski, z przesadą uwidaczniano wady budowy, np. garb czy tez
szczegóły anatomiczne – phallos.
Dramat średniowieczny
Dramat średniowieczny związany przede wszystkim z
religią rozwijał się bardzo powoli. Najczęściej
inscenizowano wydarzenia związane z Wielkim
Tygodniem. Były to tzw. misteria – bodaj najbardziej
zaawansowany gatunek sceniczny wieków średnich. Z
czasem pojawiły się także jasła – dzisiejsze jasełka –
które przybierały formę ludową. W świeckiej dziedzinie
tej sztuki najważniejszą rolę odgrywali wędrujący artyści
– rybałci (muzycy), minstrele (recytatorzy) oraz
żonglerzy (dający rozmaite popisy – takoż wokalne, jak i
fizyczne). Ich występy często przeplatano tzw.
intermediami (intermedium), czyli krótkimi scenami
pełnymi humorystycznych wstawek.
Cechy dramatu średniowiecznego:
• Inscenizacja obrzędu
-brak fabuły
-duża rola gestów
-procesyjny charakter
•Oficja dialogowe
-dialog między osobami
-dominująca rola słowa
-fabuła ilustrowała zdarzenia biblijne
•Moralitet
-udramatyzowana przypowieść
-dydaktyzm
-religijny lub filozoficzny charakter
-charakter satyryczny lub
panegiryczny
-psychomachia – scena walki o
duszę bohatera między złem a
dobrem
bohater-każdy (everyman)
uniwersalne problemy człowieka
•Misterium
-wywodzi się z dramatu liturgicznego (pisanego połacinie, dramatyczne inscenizacje obrzędów, oficja
dialogowane, oficja dramatyczne)
-charakter religijny
-apokryficzny charakter
-dydaktyzm i moralizatorstwo
-łączenie patosu z komizmem, realizm z satyrą i
farsą
-pisany po polsku
Teatr średniowieczny
Teatr średniowieczny oznacza widowiska religijne misteria i miracle, a także
świeckie moralitety i farsy wystawiane w średniowieczu w formie nabożeństw (religijne), jak i dla
rozweselenia ludu (świeckie).
Teatr średniowieczny wywodzi się od teatru antycznego. Jego elementy zachowały się i przeniknęły
do średniowiecza, w uroczystościach dworskich i kościelnych, oraz turniejach rycerskich, a także przede wszystkim - w ludowej tradycji podtrzymywanej przez
wędrownych sztukmistrzów, rybałtów czy minstreli. Ich twórczość dała początek formie intermediów.
Teatr średniowieczny przybliżał wydarzenia biblijne i prawdy wiary ludziom, którzy nie potrafili
czytać. Najważniejszą formą teatru średniowiecznego było misterium.
Renesans
 Renesans lub odrodzenie (z fr. renaissance – odrodzenie)
– okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede
wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako
"odrodzenie sztuk i nauk" oraz
koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii
kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (Il
Rinascimento).
Teatr renesansu
W renesansie nastąpiło odrodzenie teatru antycznego. Tłumaczono i wystawiano sztuki takich autorów, jak
Seneka czy Terenecjusz. Przedstawienia odbywały się jednak nie na wolnym powietrzu jak w teatrach
antycznych, lecz w zamkniętych pomieszczeniach. Z czasem z inscenizacji sztuk antycznych wyrosła opera.
Innym gatunkiem ukształtowanym w renesansie jest włoska komedia dell'arte. z kolei w Anglii powstał w
tym czasie teatr elżbietanski. Istotną zmianą, jaką przyniósł renesans, jest dopuszczenie do zawodu aktora
kobiet- pojawiają się one zarówno w komedii dell'arte, jak i w teatrze elżbietańskim (pierwsze aktorki
występowały na angielskich scenach okokło roku 1660). Jest to przełom w dziedzinie emancypacji kobiet, a
zarazem wielki postęp teatru. Jak wiadomo mężczyzna nie odda troli kobiecej tak, jak zrobi to płeć piękna.
Twórcy dramatu w renesansie
•Jan Boccacio
•Franciszek Petrarka
•Franciszek Rebelais
•Lope de Vega
•Michel Montaigne
Barok

Barok – główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres
czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku. Uznany za oficjalny styl Kościoł
katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX wieku zamienne określenia:
"sztuka jezuicka" czy "sztuka kontrreformacyjna”. W odróżnieniu od humanizmu antropocentrycznego doby
renesansu, barok reprezentował humanizm teocentryczny. W znaczeniu węższym, barok to jeden z nurtów
literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni literaturoznawcy
wyprowadzili jednak nazwę dla całej epoki.
Teatr baroku

W okresie baroku dokonał się w teatrze (zapoczątkowany w XVI w.) jeden z najważniejszych przełomów —
przejście od sceny symultanicznej do sceny sukcesywnej. Ukształtował się wówczas we Włoszech, panujący do
czasów obecnych, typ stałej sceny pudełkowej, budowanej w zamkniętym pomieszczeniu, oddzielonej od
widowni (amfiteatralnej, później lożowej) ramą sceniczną i kurtyną. Scena taka służyła wystawnym
przedstawieniom dramatycznym, następnie operze; stosowano na niej malowane dekoracje iluzjonistyczne,
wymieniane za pomocą stale udoskonalanej maszynerii (prospekt, kulisy), stwarzające złudzenie perspektywy i
dające bogactwo efektów wizualnych (kinetycznych, świetlnych, barwnych) i akustycznych; ich projektantami
byli architekci i inżynierowie, m.in. we Włoszech — G.B. Aleotti (Teatro Farnese w Parmie), G. Torelli, G. Parrigi,
Bibienowie, w Anglii — I. Jones, w Niemczech — J. Furttenbach. Ten typ teatru, dzięki włoskim budowniczym i
licznym propagatorom, upowszechnił się w XVII w. w całej Europie, jak również pochodząca z Włoch commedia
dell’arte
Teatr oświecenia
W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach
Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo
zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje
się, że ramy czasowe polskiego oświecenia obejmują okres od
lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre
przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w.
W 19 XI 1765 roku nastąpiło otwarcie teatru publicznego na wzór
ośrodków zagranicznych, a zagrano komedię J. Bielawskiego pt. Natręci.
Do tej pory, owszem działały w Polsce teatry, ale nie publicznie. Była to
scena królewska Władysława IV, teatry szkolne jezuitów i pijarów, teatry
w rezydencjach magnackich (np. Radziwiłłów w Nieświeżu, Czartoryskiej
w Puławach czy Lubomirskich w Łańcucie.
Teatr Narodowy stał się czymś zupełnie nowym - nową, inną doktryną
teatralną naszych czasów, miał podejmować tematykę współczesną i
kształtować światopogląd społeczeństwa. Na początku przez kilka lat
funkcjonowania teatru, w repertuarze dominowały komedie Franciszka
Bohomolca. Wykorzystywał wprawdzie ów komediopisarz zachodnie
wzorce komedii, ale propagował ideały oświeceniowe, były prawe i
poczciwe w wymowie, lecz nużyły dydaktyzmem.
Znaczenie teatru w oświeceniu
Teatr publiczny pełnił bardzo ważną rolę. Wychowywał ówczesnego obywatela.
Pokazywał mu wady ustroju publicznego w którym żył. Kształcił i walczył o język
narodowy. Propagował postępowe reformy państwowe. Jego działalność
szczególnie wzrosła w czasie Sejmu Czteroletniego. Obok sztuk rozrywkowych
wystawiane były sztuki , które w sposób pośredni lub bezpośredni nawiązywały
do życia politycznego kraju, propagowały nowe idee oświeceniowe, domagały się
przeprowadzenia w Polsce reform politycznych i społecznych w myśl założeń
społecznych i humanitarnych.
Twórcy dramatu
Wojciech Bogusławski - najważniejszy człowiek teatru oświeceniowego,
dyrektor Teatru Narodowego w najgorętszym okresie epoki, podczas
Sejmu Czteroletniego i czasu reform, prób ratowania ojczyzny.
Franciszek Bohomolec - najstarszy z oświeceniowych
komediopisarzy. Jego model komedii świeckiej utrwalił się na długo,
to właściwie on wprowadził nowoczesną komedię w stylu francuskim
do Polski. Często czerpał z obcych wzorców fabularnych, z tym, że
osadzał postaci i zdarzenia w polskich realiach, często też
wykorzystywał schemat Molierowski.
Franciszek Zabłocki - aktywność tego komediopisarza przypada na czasy
stanisławowskie i uważa się Zabłockiego za wielkiego poprzednika
Fredry. Komedie Zabłockiego dotyczą świata Sarmatów, oparte są o żywy
dialog i intrygę, z reguły nieporozumienie i perypetie bohaterów
wynikają z zabawnej pomyłki. Zabłocki napisał ponad 50 sztuk.
Wojciech Bogusławski
Franciszek Bohomolec
Franciszek Zabłocki
Nowożytność
 Epoka trwająca od 1492 do 1918 r. (XX w.)
 W 2. poł. XVI wieku w Anglii tworzył William
Szekspir, którego dzieła dramatyczne wciąż stanowią
repertuar wielu teatrów. W swoich utworach
dramaturg ten podejmował tematy dotyczące
człowieka – jego emocje, wielkie namiętności,
uniwersalne postawy. Było to ponadczasowe, ale też
charakterystyczne dla epoki renesansu. Jednak tym,
czego dokonał w rozwoju form teatralnych oraz ich
realizacji na scenie, znacznie wyprzedził swoją epokę,
dlatego mawia się o nim jako o twórcy nowożytnego
teatru.
Cechy nowożytności
 - Występują kobiety i mężczyźni
 - Sztuki odbywają się zwykle w teatrach
(pomieszczenia zamknięte)
 - dużą rolę odgrywa ruch, światło i dźwięk
Młoda Polska
 Młoda Polska – polska odmiana modernizmu w
literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na
lata 1891–1918. Nazwa tego prądu artystycznego jest
analogiczna do np. Młodych Niemiec lub Młodej
Skandynawii.
U schyłu XIX wieku w polskim teatrze zachodzą zmiany. W Polsce i Europie proces tych zmian i
przemian nazywany jest reformą teatru. Jerzy II von Miningen, książę Turyngii założył zespół
MANINGENCZYCY. Powstał nowy typ teatru, którego cechowało:
zespołowość gry czyli odejście od kultu gwiazd, niewielkie role przypadały aktorom dużej miary.
autentyzm historyczny, treścią miała być przeszłość, autentyczność dotyczyła realiów typowych
dla epoki., rekwizyty autentyczne
malarskość dekoracji, scena zbudowana zgodnie z prawdą
perfekcyjność inscenizacji, zrezygnowanie z improwizacji
Dramat współczesny
Dramat współczesny to jeden z rodzajów dramatu, który jest oparty na
życiowych i współczesnych doświadczeniach. Jest najnowszym typem dramatu.
Autorzy dramatu współczesnego
 Carles Batlle
 Emmanuel Darley
 Kamen Donew
 Magnus Dahlström
Cechy dramatu współczesnego
 rozbudowane didaskalia, które wprowadzają czytelnika w świat utworu, ukazują
przestrzeń w której toczy się akcja dramatu;
 podział na około 30 scen, sekwencji, po których następują chwile milczenia;
 kompozycja złożona z kluczowych scen pozwala w poetyckim skrócie przedstawić
najdramatyczniejsze w dzieje bohatera;
 bohater jest w zasadzie antybohaterem, to postać bierna bez określonego wieku,
imienia, pozycji społecznej (everyman), przeciętny, byle jaki;
 jednostka nietypowa, działa sprzecznie z powszechnie uznanymi normami, symbol
buntu;