Obserwacja (1)

Obserwacja (1)
Obserwacja (1)
Podczas zajęć z metodologii badań pedagogicznych, na drugim roku
studiów, studenci otrzymali do wykonania bardzo podobne zadanie:
napisz co widzisz na tym obrazku. Część z nich widziała rower, inni
widzieli drzewo, czy mur, o który rower jest oparty, jeszcze inni pisali o
deszczu, który jakoby niedawno padał. Byli też tacy, którzy ze
znawstwem opisywali jaki to rower, czy dla kobiet, czy dla mężczyzn.
Wszyscy wyżej wymienieni otrzymali ocenę niedostateczną. Dokonując
obserwacji musimy bowiem opisywać tylko to, co JEST, a nie wszystko,
co sobie WYOBRAŻAMY. Obserwacja nie jest ćwiczeniem literackim, ani
zabawą w domysły.
Obserwacja (1)
Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:
• Obserwator musi starać się być obiektywny, tj.
znaleźć pośrednią drogę między kompletnym
brakiem jakiegokolwiek emocjonalnego
nastawienia wstępnego wobec obserwowanych
osób lub zjawisk, a nastawieniem na określony
fakt, tj. gotowością do wyodrębnienia
interesujących go zjawisk z wielu innych.
Obserwacja (1)
Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:
• Obserwacja powinna być wyczerpująca i
wnikliwa, należy więc dążyć, jeśli to tylko
możliwe, do rejestrowania wielu spraw
pobocznych, kontekstowych, stanowiących tło
głównych obserwowanych zachowań.
Obserwacja (1)
Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:
• Obserwacja musi być wierna, na tę wierność obserwowania
mają wpływ następujące czynniki:
a. Charakter bodźców, które występują w trakcie obserwacji.
Najważniejszymi cechami tych bodźców są:
- kolejność sygnałów; informację o osobie zdobytą wcześniej
szczególnie łatwo wyodrębnić od późniejszych informacji;
- wyrazistość sygnałów; sygnały łatwe do uchwycenia łatwiej
można zarejestrować, a na ich podstawie przypisać pewne
właściwości osobom, od których pochodzą;
-częstotliwość sygnałów; często nadawane stwarzają
większe szanse rejestracji niż sygnały rzadko występujące.
Obserwacja (1)
Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:
• Obserwacja musi być wierna, na tę wierność
obserwowania mają wpływ następujące czynniki:
b. Cechy obserwatora. Wyróżniamy tu:
- chwilowy stan psychiczny; zmęczenie, głód, napięcie
emocjonalne powodują to, że odbierając sygnały
nadawane przez innych ludzi, mamy skłonność do
nieco innego niż zwykle ich interpretowania;
- postawę wobec obiektów obserwacji; mając silne
postawy wobec pewnej grupy obiektów, szuka się
zwykle u obserwowanych sygnałów potwierdzających
te uprzednio uformowane postawy.
Obserwacja (1)
Obserwacja (1)
Widzimy na podanym przykładzie, jak wiele błędów może wynikać z
posiadania mocnej postawy wobec obiektów obserwacji. Dobra
obserwacja jawi nam się wobec tego, jako swoista sztuka
wyrzeczenia się (choć na chwilę) nabytych przekonań, uprzedzeń,
czy mocnych postaw wobec obserwowanych zjawisk i osób.
Szczególnie ważne jest to w przypadku nauczyciela. Z całą
pewnością każdy z nas mógłby podać wiele przykładów na
zniekształcenie obrazu obserwowanych zjawisk, wynikające z
uzyskania przez nauczyciela („pierwotnego” i mocnego)
przekonania dotyczącego cech ucznia, grupy uczniów, czy też cech
rodziców ucznia. Każda kolejna obserwacja dokonywana jest
niejako przez pryzmat tych „pierwotnych” naznaczeń, co prowadzi
do wielu błędów, które mogą mieć istotne znaczenie np. dla „kariery
edukacyjnej” ucznia.
Obserwacja (1)
Obserwacja dokonywana przez nauczyciela jest zwykle obserwacją
uczestniczącą. Nauczyciel zbiera dane bezpośrednio uczestnicząc w
życiu klasy (to jednak nie jest takie oczywiste – proszę o refleksję
dotyczącą uczestnictwa nauczyciela w życiu klasy na podstawie
następnych informacji).
Obserwacja etnograficzna/uczestnicząca: badacz uczestniczy w
codziennych, naturalnych rytuałach społeczności, która wytworzyła
własną kulturę.
Formy uczestnictwa w obserwacji etnograficznej:
- pełne uczestnictwo – badacz nie ujawnia swej tożsamości, jest ukryty
(niemożliwe w przypadku nauczyciela)
- uczestnik w roli obserwatora środowisko wie, kim jest, wyraziło zgodę
na badanie, a badacz potrzebuje czasu, aby został oswojony (nie
zawsze musi się to stać)
- obserwator w roli uczestnika (badacz uczestniczy w życiu badanych
tylko sporadycznie na wyznaczonych spotkaniach, po których
opuszcza środowisko badania – nie pozna kontekstu)
Obserwacja (1)
Etapy obserwacji:
Etap orientacji w terenie (badacz poznaje środowisko, zbiera materiały
i analizując je, doszukuje się wewnętrznych reguł).
- Etap zogniskowany (badacz skupia uwagę na określonych
zdarzeniach, już teraz wie, gdzie powinien pójść, doszukuje się
wskaźników znaczeń, jakie badani nadają rzeczywistości, pogłębia
swój wgląd w badane środowisko, aż wypracuje sobie jakiś sposób
jego rozumienia).
- Etap selektywny (badacz poszukuje sytuacji, które pozwolą
zweryfikować jego rozumowanie, przygląda się im uważnie, porównuje
ze sobą, jeszcze bardziej niż uprzednio zagłębia się w różne aspekty
obserwacji, aż nabiera przekonania, że zrozumiał badane ognisko.
W trakcie długiego pobytu badacza w terenie, etapów zogniskowanych i
selektywnych jest dużo, często się one przeplatają, bywają
przerywane, potem znowu podejmowane. Ich czas trwania jest
nieprzewidywalny i zróżnicowany.
-
Obserwacja (1)
Obserwacja zdarzeń krytycznych – to szczególny przypadek
obserwacji uczestniczącej. Badacz wybiera takie zdarzenie, które
uważa za ważne z punktu widzenia badanego terenu i które
zawiera wyraźne wskaźniki zmiennej, a także takie, które stanowi
test dla poprawności jego rozumowania. Jest ono krytyczne dla
pojawienia się czegoś. W obserwacji uczestniczącej badacz na
ogół sam nie poszukuje tego zdarzenia, lecz przypadkowo bierze w
nim udział i zaczyna je zgłębiać.
Uczestniczenie w zdarzeniu krytycznym nie ogranicza się tylko do
obserwacji, ale polega także na prowadzeniu wywiadów.
Obserwacja (1)
Krzysztof Rubacha (2008) ukazuje następujące źródła trudności w
pracy obserwatora/etnografa:
-zaangażowanie emocjonalne w życie badanej społeczności,
-bariery komunikacyjne,
-udział w konfliktach grupowych i diadycznych,
-możliwość nieświadomego wpływania na zdarzenia,
-brak zaufania do uczestnika jako obserwatora,
-zmienny poziom akceptacji udziału badacza w życiu grupy,
-chęć ukrycia przed badaczem drażliwych kwestii,
-możliwość utrudniania dostępu do informacji,
-możliwość manipulowania badaczem.
Obserwacja (1)
Obserwacja ilościowa – polega na rejestrowaniu przez badacza
spostrzeżeń i zamienianiu ich na liczby. Badacz przystępuje do
obserwacji aktów zachowania badanych, zaopatrzony w uprzednio
przygotowany arkusz obserwacji, na który nanosi dane obrazujące
częstotliwość lub natężenie obserwowanych zjawisk.
Zasady prowadzenia obserwacji:
- skupienie się na tych aktach zachowania, które w postaci kategorii
są zapisane w arkuszu,
- unikanie efektu sugestii (tendencja do sugerowania się ostatnio
dokonanym szacunkiem)
- pewność w identyfikowaniu wskaźników
Obserwacja (1)
Zasady prowadzenia obserwacji (cd.):
- unikanie efektu neutralności (tendencja do zaznaczania
środkowych pozycji skali, jako skutek niepewności badacza)
- unikanie efektu halo (tendencja do kierowania się wrażeniem
wywoływanym przez osobę badaną)
- biegła znajomość arkusza obserwacji
- biegła znajomość reguł rządzących obserwowanym zachowaniem
- w przypadku konieczności interpretowania wskaźników –
posługiwanie się wcześniej ustalonymi regułami interpretacji
Obserwacja (1)
Zasady prowadzenia obserwacji (cd.):
- posiadanie umiejętności rozpoznawania i interpretowania różnych
typów zachowań:
 zachowania niewerbalne to ekspresja motoryczna organizmu,
wyrażająca strach, gniew, smutek, radość, zdziwienie,
 zachowania werbalne odnoszą się do obserwowanej treści i
struktury komunikacyjnej wypowiedzi,
 zachowania parajęzykowe to formalne aspekty mowy, czyli
szybkość, przerywanie wypowiedzi, natężenie głosu wyrażające
stany emocjonalne
 zachowania przestrzenne to działania zakreślające przestrzeń, w
której porusza się jednostka