Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dziecka
advertisement
Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dziecka Opracowała: Agata Muńko Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wlkp. „Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech , łza, rumieniec dla wychowawcy. Nie ma objawu bez znaczenia. Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać, co przypadkowe, łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw” J. Korczak(1919) „Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów, to przetwarzanie danych, a nie rejestrowanie zachowań. Wiedza wykorzystywana przy wyjaśnianiu jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania” W. J. Paluchowski Obszary działań w diagnozie Określenie stanu – jaki jest Poszukiwanie przyczyn tego stanu Proponowanie działań w zakresie zmiany stanu Prowadzenie działań Diagnoza zatem nie może pozostać jedynie jako stwierdzenie faktu na gruncie deklaracji. Celem diagnozy jest zebranie informacji o indywidualnym rozwoju dziecka i jego funkcjach poznawczo-motorycznych, fizycznych, emocjonalno-społecznych, co wykaże braki i zaniedbania, a jednocześnie pozwoli na opracowanie programu, który pomoże dziecku w podejmowaniu działań przy rozwiązywaniu trudności i niepowodzeń, a w konsekwencji osiąganie efektów. Współczesna pedagogika wyróżnia różne rodzaje diagnoz: socjologiczną, medyczną, prognostyczną, genetyczno-rozwojową, psychologiczną, edukacyjną, polityki oświatowej. Dla dokładnego i rzetelnego poznania dziecka należy prowadzić diagnozę holistyczną, która cechuje się nie tylko ciągłością, ale przede wszystkim polimodalnością – czyli ujmowaniem jednostki jako pewnej całości. Elementy diagnozy całościowej (holistycznej) Elementy diagnozy rozwojowogenetycznej Czynniki środowiskowe Elementy diagnozy pedagogicznej Struktura diagnozy całościowej (holistycznej) Symbol dziecka. Wiek dziecka (w latach i miesiącach). Opis czynników warunkujących rozwój w okresie płodowym, okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa. Opis środowiska rodzinnego i lokalnego – uwzględniając elementy wpływające na nieprawidłowości rozwoju dziecka. Struktura diagnozy całościowej (holistycznej) Charakterystyka dziecka – jego cechy zachowań, kompetencje, właściwości oraz trudności, zaniedbania czy deficyty rozwoju. O ile wymagana jest diagnoza psychologiczna, zamieszcza się wydane orzeczenie czy badanie psychologiczne. Wnioski i wskazania. Nieodzownym warunkiem skutecznego opracowania diagnozy całościowej (holistycznej)jest prawidłowy dobór metod, które są sposobami zbierania informacji o dziecku. W okresie dzieciństwa nie możemy wykorzystać wszystkich proponowanych metod czy technik przedstawionych w literaturze metodologicznej czy diagnostycznej. W poznawaniu dziecka mają zastosowanie te metody i narzędzia, które są dostosowane do jego możliwości rozwojowych i kompetencji poznawczo-emocjonalnych. Podstawowe metody diagnozowania dziecka Obserwacja Analiza wytworów dziecka Dialog Testy diagnostyczne Analiza dokumentów Efekty działań diagnostycznych zależą od rzetelności zastosowania i wykorzystania metod. Diagnoza holistyczna musi się opierać na kilku metodach diagnostycznych, a zgromadzony materiał winien być opracowany całościowo. Obserwacja Jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą badań pedagogicznych. Bez niej niemożliwe byłoby wręcz wykonywanie jakichkolwiek funkcji wychowawczo-dydaktycznych. Nieodłącznym składnikiem prawidłowej obserwacji psychologicznej i pedagogicznej jest sam obserwator Dobry Obserwator Posiada niezbędną wiedzę do prowadzenia obserwacji. Wykazuje zainteresowanie osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji Posiada takie cechy jak: rzetelność, spostrzegawczość, obiektywizm. Wiedza Ukierunkowuje uwagę obserwatora. Ułatwia obserwację -dzięki niej obserwator jest nastawiony na spostrzeganie tego, co istotne. Utrudnia obserwację - gdy osoba obserwująca kieruje się głównie własną wiedzą o danym zjawisku, bez uwzględnienia innych opcji i założonych celów. Zainteresowanie Zainteresowanie obserwatora osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji wpływa na: chęć poszerzenia swojej wiedzy na temat obserwowanych zjawisk, zwiększenie motywacji do działania, podniesienie trafności i wnikliwości obserwacji. Rzetelność Obserwator potrafi Zrezygnować z własnych zainteresowań, skłonności, upodobań i nawyków, by podporządkować się celom i zadaniom obserwacji. Widzieć i rejestrować to, co powinien a nie to, co jemu wydaje się ważne lub ciekawe. Wnikliwie realizować zadania, wynikające z pełnionej przez siebie roli i reguł, ustalonych przez osoby, zbierające dane. Dokładnie rejestrować zaobserwowane dane. Spostrzegawczość Obserwator potrafi Wyodrębnić dużą liczbę ważnych elementów sytuacji w określonym czasie. Dostrzec nawet chwilowe aspekty ludzkich zachowań i wzajemnych relacji. Szybko dostrzec szczegół i szybko zarejestrować go. Zauważyć czyjś mimowolny grymas twarzy lub mało wyraźny gest, szczegóły wyglądu, ubrania. Być wrażliwy na zmiany rytmu i tonacji głosu. Obiektywizm Obserwator Potrafi rejestrować swoje spostrzeżenia zgodnie ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych przekonań opinii, uczuć, interesów. Ujmuje fakty i zdarzenia zgodnie z dokonaną obserwacją - nie ulega wcześniejszym nastawieniom i oczekiwaniom. Nie ocenia. Nie interpretuje. Po co obserwujemy dziecko? Aby w jedną całość połączyć wiedzę teoretyczną z doświadczeniami praktycznymi. Wykorzystać ją w odkrywaniu przyczyn powstałych problemów rozwojowych u wychowanków. Aby ocenić poziom rozwoju różnych umiejętności dzieci: obserwacja służy jako narzędzie poznania i weryfikowania spostrzeżeń nauczyciela na temat dziecka z jego rzeczywistymi zachowaniami. Po co obserwujemy dziecko? Aby formułować obiektywnie oczekiwania i cele edukacyjne, sposoby ich realizacji, skuteczność działa, aby lepiej komunikować się z dziećmi, monitorując ich rozwój. Wyniki obserwacji mogą być punktem wyjścia rozmowy indywidualnej lub prowadzenia zebrań, posługując się zrozumiałym i komunikatywnym językiem. Po co obserwujemy dziecko? Obserwowanie dzieci pomaga nauczycielowi stawać się coraz bardziej obiektywnym, skutecznym w planowaniu celów działania. Na podstawie obserwacji dzieci, zdarzeń, w jakie są one uwikłane nauczyciel formułuje hipotezy, przypuszczenia, angażuje własną wiedzę teoretyczną, aby znaleźć właściwe rozwiązanie i zaplanować działania na przyszłość. Dowiaduje się również, dlaczego zaistniała konkretna sytuacja i pojawił się problem. Obserwacja Jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Cechy prawidłowej obserwacji 1. 2. 3. 4. 5. Celowość Obiektywność Planowość Selektywność Dokładność Celowość Polega na jasnym sprecyzowaniu i określeniu celu, jaki ma być realizowany w wyniku postępowania obserwacyjnego. Pytania: 1. Co chcę obserwować? 2. Kogo chcę obserwować? 3. Co muszę wiedzieć na ten temat? ! ! ! Im węższy cel obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie, a tym samym skuteczną jego realizację. Obiektywność Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest jej przedmiotem niezależnie od osobistych doświadczeń, czyli subiektywnego nastawienia do danego zjawiska lub oczekiwań obserwatora. Obiektywność pozwoli rozgraniczyć spostrzeżenia od interpretacji, uniknąć przedwczesnego stwierdzenia i wyciągania wniosków. Planowość Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem. Obserwacja zatem powinna być prowadzona według ustalonego planu, który określa: 1. 2. 3. 4. 5. Termin, czas trwania; Poszczególne etapy; Sposób prowadzenia obserwacji i rodzaj zapisu; Warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań dziecka; Zasady interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego. Selektywność Polega na ścisłym postrzeganiu przygotowanego uprzednio rejestru kategorii zachowań dziecka. Nauczyciel musi wiedzieć, jakie zachowania będzie obserwował i dokładnie je rejestrował. Taki rejestr ułatwia uwzględnienie istotnych cech badanego. Selektywny charakter dotyczy również miejsca i czasu badanego zjawiska. Dokładność Dokładna obserwacja jest: 1. Wierna (gdy obserwowane zjawiska nie zostały zniekształcone); 2. Wyczerpująca (umożliwia obserwacje szczegółów); 3. Wnikliwa (uwzględnia wzajemne relacje, następstwa, zmiany obserwowanych faktów i zjawisk). Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji Powierzchowność i ogólnikowość, fragmentaryczność (ogranicza się do krótkich notatek sprawozdawczych lub wypełniania arkusza, co nie odzwierciedla wiernego obrazy zachowań dziecka); Brak ujmowania istotnych cech (koncentrowanie się na ocenie osiągnięć programowych, a nie na podstawach wiedzy z zakresu rozwoju dziecka); Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji Wyprowadzanie przedwczesnych wniosków – „etykietowanie „(brak wystarczającej ilości przeprowadzonych obserwacji w różnych sytuacjach, koncentrowanie się na wypełnianiu arkusza obserwacji); Brak ujmowania zachowania dziecka na tle sytuacji i niewłaściwa interpretacja; Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji Brak obiektywizmu obserwatora (niewłaściwe zachowania, uleganie wpływom własnych emocji, uprzedzeń i oczekiwań); Brak wiedzy psychologicznopedagogicznej nauczyciela (powoduje nieprawidłowości w prowadzeniu obserwacji i wyciągania wniosków). Zalety obserwacji Umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania dzieci w naturalnych warunkach i okolicznościach; Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie, jak również częściowe jej zweryfikowanie; Umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia przekonanie o ich słuszności; Zalety obserwacji Pozwala na uzyskanie informacji o dzieciach, które trudno zdobyć innymi metodami badań (np. kwestionariusz wobec dziecka sześcioletniego, ale reakcja dziecka w chwili pochwały); Sprzyja ciągłemu ulepszaniu pracy dydaktycznowychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje dzieci, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. W przyszłości będzie im zapobiegać.
