5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzień bilansowy

5. Instrumenty finansowe
5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy
Aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wycenia
się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej
wartości godziwej, bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych
przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca, z wyjątkiem:
1) pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka nie przeznacza do sprzedaży – wyceniane są w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej, niezależnie od
tego, czy jednostka zamierza utrzymać je do terminu wymagalności, czy też
nie; należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono
stopy procentowej, można wycenić w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeli
ustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartość
bieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę
nie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty;
2) aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności – wyceniane są w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocą
efektywnej stopy procentowej;
3) składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowa
ustalona w aktywnym obrocie regulowanym albo których wartość godziwa
nie może być ustalona w inny wiarygodny sposób – jeżeli jest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w skorygowanej cenie nabycia, jeżeli nie
jest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w cenie nabycia z uwzględnieniem trwałej utraty wartości;
4) składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem (pozycji zabezpieczanych) – stosowane są zasady rachunkowości zabezpieczeń.
Za wiarygodną wartość godziwą uznaje się wartość ustaloną w szczególności
drogą:
1) wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie
regulowanym, gdy informacje o tej cenie są ogólnie dostępne;
2) oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe
jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami;
3) zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, gdy
wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego;
4) oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie podobnego instrumentu finansowego albo cen składników złożonego instrumentu finansowego;
5) oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji
powszechnie uznanych za poprawne.
220
5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy
Schemat 5.3. Szacowanie wartoœci godziwej
Źródło: Opracowanie własne.
Skorygowana cena nabycia (lub inaczej zamortyzowany koszt) to:
1) cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych
(wartość początkowa),
2) pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego),
3) pomniejszona lub powiększona o skumulowaną kwotę zdyskontowanej
różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie
wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej,
4) pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.
Efektywna stopa procentowa stanowi stopę, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności,
a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej – do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa
stanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów finansowych i zobowiązań finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej
uwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu.
Zobowiązania finansowe (bez pozycji zabezpieczanych) wycenia się nie później
niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wysokości skorygowanej ceny nabycia,
z wyjątkiem zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu oraz instrumentów pochodnych o charakterze zobowiązań, które wycenia się w wartości godziwej, o ile możliwe jest jej wiarygodne ustalenie.
221
5. Instrumenty finansowe
Tabela 5.1. Przyk³ady metod wyceny dla wybranych instrumentów finansowych
Rodzaj instrumentu
Charakterystyka
finansowego
Akcje
• nabyte w celach spekulacyjnych
• nabyte w celach lokacyjnych
Instrumenty d³u¿ne
(np. obligacje)
• nabyte z zamiarem
i mo¿liwoœci¹ utrzymania
do terminu wymagalnoœci
• nabyte w celach spekulacyjnych
• nabyte w celach lokacyjnych
bez zamiaru b¹dŸ mo¿liwoœci
Kategoria
Metody wyceny
przeznaczone
w wartoœci
do obrotu
godziwej
dostêpne
w wartoœci
do sprzeda¿y
godziwej
utrzymywane
w skorygowanej
do terminu
cenie nabycia
zapadalnoœci
przeznaczone
w wartoœci
do obrotu
godziwej
dostêpne
w wartoœci
do sprzeda¿y
godziwej
po¿yczki
w skorygowanej
udzielone
cenie nabycia
utrzymywania do terminu
wymagalnoœci
Po¿yczki udzielone
• je¿eli okreœlono harmonogram
sp³at
i nale¿noœci
w³asne
• je¿eli nie okreœlono
harmonogramu sp³at
po¿yczki
w kwocie
udzielone
wymaganej
i nale¿noœci
zap³aty
w³asne
Instrumenty
• je¿eli nie s¹ traktowane jako
pochodne
Instrumenty d³u¿ne
instrumenty zabezpieczaj¹ce
• wyemitowane przez jednostkê,
(np. obligacje)
przeznaczone
w wartoœci
do obrotu
godziwej
utrzymywane
w skorygowanej
zawsze powinny byæ traktowane
do terminu
cenie nabycia
jako utrzymywane do terminu
zapadalnoœci
wymagalnoœci
Po¿yczki otrzymane
• je¿eli okreœlono harmonogram
sp³at
• je¿eli nie okreœlono
harmonogramu sp³at
zobowi¹zania
w skorygowanej
finansowe
cenie nabycia
zobowi¹zania
w kwocie
finansowe
wymagaj¹cej
zap³aty
Źródło: Opracowanie własne.
222
5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy
Skutki przeszacowania aktywów finansowych wycenianych w wartości godziwej i zakwalifikowanych do kategorii:
1) przeznaczonych do obrotu – zalicza się odpowiednio do przychodów lub
kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie;
2) dostępnych do sprzedaży – wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkę
do ujęcia wszystkich takich aktywów, od dnia ich nabycia lub powstania do
dnia ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, tzn.:
– zyski lub straty z przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym
nastąpiło przeszacowanie, albo
– zyski lub straty z przeszacowania odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.
Skutki przeszacowania aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych
w wysokości skorygowanej ceny nabycia (z wyjątkiem pozycji zabezpieczanych
i zabezpieczających), np. odpisy z tytułu dyskonta lub premii, zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego,
w którym nastąpiło przeszacowanie.
W bilansie instrumenty finansowe są prezentowane w podziale na długoi krótkoterminowe. Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do
obrotu zawsze będą prezentowane jako krótkoterminowe instrumenty, natomiast
instrumenty finansowe z pozostałych kategorii mogą być zarówno długo-, jak
i krótkoterminowe.
Wartości aktywów finansowych i zobowiązań finansowych w bilansie kompensuje się ze sobą i wykazuje w wartości netto, jeżeli jednostka posiada ważny prawnie tytuł do kompensaty określonych aktywów i zobowiązań finansowych oraz zamierza rozliczyć transakcję w wartości netto poddanych kompensacie składników
aktywów i zobowiązań finansowych lub jednocześnie takie składniki aktywów
wyłączyć z ksiąg rachunkowych, a zobowiązanie finansowe rozliczyć.
223
224
Źródło: Opracowanie własne.
Schemat 5.4. Wycena instrumentów finansowych
5. Instrumenty finansowe
5. Instrumenty finansowe
5.11. Przyk³ady
Przyk³ad 5.1. Wycena po¿yczki wed³ug SCN (ZK)
Założenia:
Spółka X otrzymała dnia 1 stycznia 2013 r. pożyczkę w wysokości 5.000.000,00
PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczki następować będzie
w 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na koniec każdego roku wraz
z oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzień przekazania kwoty pożyczki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty pożyczki, tj. 250.000,00 PLN.
Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne operacje na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r.
Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawiera tabela na sąsiedniej stronie.
Operacje gospodarcze:
1) wpływ pożyczki na rachunek bankowy w kwocie
4.750.000,00 PLN;
a) kwota pożyczki wynosząca
5.000.000,00 PLN;
b) kwota pobranej prowizji
250.000,00 PLN;
2) spłata na koniec roku raty pożyczki wraz z należnym oprocentowaniem
w kwocie 1.400.000,00 PLN, z czego:
a) rata pożyczki
1.000.000,00 PLN;
b) kwota zapłaconych odsetek
400.000,00 PLN;
3) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r. według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) 171.658,00 PLN.
Schemat księgowań:
Kredyty i po¿yczki
(2a)
(3)
1.000.000,00
171.658,00
5.000.000,00
1.171.658,00
3.828.342,00
5.000.000,00
Sk.
5.000.000,00
5.000.000,00
Koszty finansowe
(1b)
(2b)
250.000,00
400.000,00
Rachunek bankowy
(1a)
(1)
4.750.000,00
1.400.000,00
(2)
Przychody finansowe
171.658,00
(3)
Uwagi:
Do obliczenia wewnętrznej stopy zwrotu IRR posłużono się funkcją IRR w arkuszu
kalkulacyjnym programu Microsoft Excel.
W analizowanym przypadku wycena według skorygowanej ceny nabycia dla
potrzeb polskiego prawa bilansowego jest taka sama jak według zamortyzowanego
kosztu dla potrzeb Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.
244
rata razem (d+e)
bilans zamkniêcia
przep³yw z tytu³u zad³u¿enia (a – c – f)
IRR
f.
g.
h.
i.
10,07%
4.750.000,00
5.000.000,00
250.000,00
5.000.000,00
1.01.2013
–1.400.000,00
4.000.000,00
1.400.000,00
1.000.000,00
400.000,00
5.000.000,00
31.12.2013
–1.320.000,00
3.000.000,00
1.320.000,00
1.000.000,00
320.000,00
4.000.000,00
31.12.2014
bilans otwarcia
+ kwoty otrzymane
+ naliczone odsetki (A ´ IRR)
– sp³aty wg umowy
bilans zamkniêcia
Ró¿nica (g – E)
A.
B.
C.
D.
E.
F.
4.750.000,00
250.000,00
5.000.000,00
171.658,00
3.828.342,00
1.400.000,00
478.342,00
4.750.000,00
2.893.870,00
1.320.000,00
385.528,00
3.828.342,00
Wyliczenie wed³ug skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu)
odsetki (b ´ oprocentowanie 8%)
kapita³
prowizje zap³acone
c.
e.
bilans otwarcia
b.
data:
d.
kwota otrzymanej po¿yczki
a.
Wyliczenie IRR
Plan sp³aty
1.945.293,00
1.240.000,00
291.423,00
2.893.870,00
–1.240.000,00
2.000.000,00
1.240.000,00
1.000.000,00
240.000,00
3.000.000,00
31.12.2015
981.191,00
1.160.000,00
195.898,00
1.945.293,00
–1.160.000,00
1.000.000,00
1.160.000,00
1.000.000,00
160.000,00
2.000.000,00
31.12.2016
0,00
1.080.000,00
98.809,00
981.191,00
–1.080.000,00
0,00
1.080.000,00
1.000.000,00
80.000,00
1.000.000,00
31.12.2017
wartoϾ
bilansowa
wg SCN
wartoϾ bez
wyceny SCN
5.11. Przyk³ady
245
5. Instrumenty finansowe
Zauważyć należy, że koszt uzyskania przychodu stanowić będzie kwota prowizji oraz kwota zapłaconych odsetek. Wycena według skorygowanej ceny nabycia
(zamortyzowanego kosztu) nie jest honorowana dla celów podatkowych, w związku z czym przychody finansowe ujęte w przedstawionym przykładzie nie będą
przychodami podatkowymi w celu ustalenia podstawy opodatkowania podatkiem
dochodowym od osób prawnych i fizycznych.
Przyk³ad 5.2. Odpisy aktualizuj¹ce aktywa wyceniane w skorygowanej cenie
nabycia
Założenia:
Spółka Y udzieliła spółce X dnia 1 stycznia 2011 r. pożyczki w wysokości
5.000.000,00 PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczki
następować będzie w 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na koniec
każdego roku wraz z oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzień
przekazania kwoty pożyczki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty pożyczki, tj. 250.000,00 PLN. Spółka X z powodu trudności finansowych nie spłaciła
ani odsetek, ani rat kapitałowych w 2011 oraz w 2012 r., w związku z czym na koniec 2012 r. spółka Y utworzyła odpis aktualizujący w wysokości 100% kwoty pożyczki wycenionej na dzień 31 grudnia 2012 r. według skorygowanej ceny nabycia.
W 2013 r. spółka Y podpisała porozumienie ze spółką X, w którym spółka X zobowiązała się do uregulowania zaległych spłat, a spółka Y zrezygnowała z naliczania odsetek za zwłokę w zapłacie. Na koniec 2013 r. spółka X spłaciła należne do
31 grudnia 2013 r. odsetki oraz 3 raty kredytowe.
Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne operacje występujące w 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. w spółce Y.
Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawierają tabele na sąsiednich stronach.
Operacje gospodarcze:
1) rozwiązanie odpisu aktualizującego z tytułu utraty
wartości pożyczki w kwocie
2) ujęcie odsetek od pożyczki należnych za 2013 r.
w kwocie
3) spłata na koniec roku 2013 rat pożyczki wraz
z należnym oprocentowaniem w kwocie
4) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r.
według skorygowanej ceny nabycia
(zamortyzowanego kosztu)
246
5.613.870,00 PLN;
240.000,00 PLN;
3.960.000,00 PLN;
51.423,00 PLN.