Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i

•
•
•
•
•
Zagłada Żydów
Polityka nazistów wobec Żydów
Obozy koncentracyjne w Polsce
Świat po holocauście
Przyczyny negowania holocaustu
całopalenie - termin angielski, pochodzący z kościelnej łaciny holocaustum, z gr.
holo-kautóo - spalam ofiarę w całości), spolszczenie:
Holokaust – określenie stosowane do prześladowań i
zagłady milionów Żydów[1] przez władze III Rzeszy oraz
jej sojuszników w okresie II wojny światowej. Jest
synonimem pojęcia Szoa (hebr. ‫ שואה‬- całkowita
zagłada, zniszczenie, - transkrypcja angielska: Shoah), uważanego przez
niektórych za stosowniejsze, gdyż nie odwołujące się do pozytywnego znaczenia
całopalenia. W Polsce używa się ponadto terminu Zagłada.
Polityka zagłady rozpętana już w połowie 1941 roku, trwała ok. 40 miesięcy
(poprzedzała ją akcja T4, obejmująca zagładę osób psychicznie chorych, w czasie
której opracowano technologię masowych mordów). Liczba ofiar holocaustu jest
szacowana na 5-6 milionów, choć dokładna liczba nie jest znana z powodu braku
kompletnych ewidencji oraz systematycznego niszczenia archiwów i zacierania
śladów przez władze niemieckie w obliczu klęski wojennej. Jedną trzecią tej liczby,
czyli ok. 2 miliony, stanowiły dzieci.
Partia nazistowska i jej przywódca Adolf Hitler po dojściu do
władzy w 1933 rozpoczęli realizację programu rasistowskiego
i antysemickiego, przewidującego izolację ludności żydowskiej
i stopniowe pozbawienie jej wszelkich praw obywatelskich oraz
cywilnych. Wspierano także emigrację Żydów z Niemiec. Główną
podstawą prawną dyskryminujących posunięć były ustawy norymberskie
z 1935 roku. W okresie przedwojennym Niemcy rozwinęli także uzasadniającą te kroki
wielką akcję propagandową. Oskarżali Żydów o pasożytnictwo, wyzysk,
demoralizowanie i niszczenie narodów, wśród których zamieszkują. Propaganda
nagłaśniała także rzekomą organizację międzynarodowego spisku, obejmującego
żydowskich bankierów i przemysłowców, a także polityków pochodzenia żydowskiego i
znajdujących się pod wpływem Żydów. Spisek ten miał mieć charakter międzynarodowy;
obejmował rzekomo liberałów, socjaldemokratów i komunistów, a także masonów, i inne
organizacje społeczno-polityczne przeciwstawiające się ideom nazizmu.
Jednocześnie propaganda nazistowska stworzyła pojęcie hańbienia rasy
(Rassenschande), aby uzasadnić konieczność wprowadzenia restrykcyjnego prawa
zakazującego małżeństw kobiet niemieckich z Żydami
Jedna z ustaw norymberskich, ustawa o ochronie niemieckiej krwi i czci
(niem. Gesetz zum Schutze des deutschen Blutes und der deutschen Ehre)
z dnia 15 września 1935 wprowadzała sankcje karne za łamanie jej
postanowień, zwykle w postaci więzienia lub zesłania do obozu
koncentracyjnego. Kampania propagandowa wymierzona w Żydów
wspomagana była przez działalność wysokich funkcjonariuszy
nazistowskich. Jeden z nich, Julius Streicher, w ramach akcji przeciwko
"skażeniu rasy", gauleiter miasta Norymbergi w latach 1933-1940, stworzył
absurdalną pseudonaukową teorię biochemiczną w myśl której białko
zawarte w nasieniu Żydów miało zdolność trwałego "infekowania"
organizmu kobiet niemieckich[5]. Streicher, aktywnie nawołujący do aktów
przemocy podczas swoich wystąpień oraz jako główny inicjator ustaw
norymberskich i wydawca pisma "Der Stürmer" (nawołującego do
nienawiści na tle rasowym), ponosi także odpowiedzialność za pogrom
mniejszości żydowskiej w 1938, podczas tzw. nocy kryształowej (niem.
Kristallnacht). Jej skutkami była śmierć ok. 200 Żydów, zesłanie do obozów
koncentracyjnych 20-30 000 osób narodowości żydowskiej, oraz grabież ich
majątku.
Naziści postrzegali Żydów nie jako wspólnotę wyznaniową czy narodowościową
- odrzucali zatem religijną konwersję albo asymilację jako rozwiązanie "problemu
żydowskiego". Ich zdaniem Żydzi stanowili rasę, czy raczej mieszankę rasową,
której reprezentanci stanowią element szkodliwy z przyczyn genetycznych: takie
postrzeganie Żydów skłaniało do izolowania i eliminowania Żydów, a także
wszystkich zasymilowanych osób pochodzenia żydowskiego.
Konzentrationslager Auschwitz, KL Auschwitz (Stammlager), KL
Birkenau (Auschwitz II) – niemiecki zespół obozów koncentracyjnych i
obozów zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący
w latach 1940-1945. Symbol całego systemu koncentracyjnego i machiny
zagłady. Nazwy Auschwitz i Birkenau są niemieckimi odpowiednikami
polskich nazw Oświęcim i Brzezinka, stosowanymi podczas okupacji Polski
1939-1945. Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście
światowego dziedzictwa UNESCO, figuruje tam pod oficjalną nazwą
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady
(1940-45
Pierwszy, potem główny obóz zespołu i jego
centrum zarządcze, znany też jako
Stammlager (obóz macierzysty), istniał na
terenie opuszczonych austriackich, następnie
polskich koszar artyleryjskich, w dwudziestu
jeden dwu i jednopiętrowych ceglanych budynkach,
powiększonych o siedem dalszych bloków zbudowanych
siłami więźniów, otoczonych dużym łańcuchem straży
Rozkaz założenia obozu wydał Heinrich Himmler 27 kwietnia 1940 r. Dwa
dni później inspektor obozów koncentracyjnych SS-Oberführer Glücks
powierzył Rudolfowi Hössowi obowiązki komendanta przyszłego obozu.
Rudolf HRozkaz założenia obozu wydał Heinrich Himmler 27 kwietnia 1940
r. Dwa dni później inspektor obozów koncentracyjnych SS-Oberführer
Glücks powierzył Rudolfowi Hössowi obowiązki komendanta przyszłego
obozu. Rudolf Hoss przybył do Oświęcimia 30 kwietnia, a 4 maja został
oficjalnie mianowany na komendanta obozu. 20 maja przywieziono do
obozu 30 więźniów przestępców kryminalnych narodowości niemieckiej,
wybranych na żądanie Hössa z obozu w Sachsenhausen. Oznaczono ich
numerami od 1 do 30. öss przybył do Oświęcimia 30 kwietnia, a 4 maja
został oficjalnie mianowany na komendanta obozu. 20 maja przywieziono
do obozu 30 więźniów przestępców kryminalnych narodowości niemieckiej,
wybranych na żądanie Hössa z obozu w Sachsenhausen. Oznaczono ich
numerami od 1 do 30. Obóz początkowo był przeznaczony do
przetrzymywania polskich inteligentów oraz Polaków czynnie walczących z
okupantem. Jego założenie było związane z narastającym polskim ruchem
oporu, który był zwalczany przez nazistów bezwzględnym terrorem, co
szybko doprowadziło do przepełnienia istniejących więzień. Osadzono w
nim wielu młodych ludzi, którzy próbowali przyłączyć się do ruchu oporu lub
nielegalnie przekroczyć granicę w celu przyłączenia się do polskiej armii.
Następnie kierowano tu także radzieckich jeńców wojennych, Żydów,
pospolitych niemieckich przestępców kryminalnych, tzw. elementy
antyspołeczne oraz homoseksualistów. Liczba uwięzionych wahała się od
13 do 16 tysięcy, w 1942 r. osiągnęła 20 tysięcy. Pierwsza grupa 30
więźniów niemieckich stanowiła zaczątek funkcyjnej kadry obozowej (kapo,
blokowi).
14 czerwca 1940 r. do obozu przywieziono
z więzienia w Tarnowie wagonami kolejowymi
drugiej klasy pierwszy transport 728 więźniów
politycznych - byli to Polacy oraz kilku polskich
Żydów - w przeważającej liczbie ludzie bardzo
młodzi. Otrzymali oni numery od 31 (przypadł Stanisławowi Ryniakowi)
do 758. Wojnę przeżyło 239 z nich, w tym Stanisław Ryniak, który zmarł w
2004 r. we Wrocławiu. Obóz stworzono na terenie opuszczonych polskich
koszar artyleryjskich, w piętrowych i parterowych ceglanych budynkach –
było ich 21. Z czasem kolejnych siedem bloków dobudowano siłami
więźniów, a do bloków parterowych dobudowano piętro. Wokół obozu
utworzono mały i duży łańcuch straży oraz wyludniony tzw. obszar
interesów obozu (40 km²). W marcu 1941 r. po raz pierwszy obóz wizytował
Himmler – zdecydował wtedy o jego rozbudowie, tak aby mógł pomieścić 30
tysięcy więźniów (wcześniej obóz planowano na ok. 10 tysięcy), a także
wydał rozkazy co do rozpoczęcia budowy obozu Auschwitz II w odległej o
trzy kilometry od Auschwitz wsi Brzezinka. Początkowo miał być to obóz dla
jeńców (przygotowywano miejsce dla tysięcy jeńców radzieckich), jednak
potem plany te zostały zmienione. Jeńców radzieckich do Auschwitz
przywieziono nieco ponad 12 tysięcy.
W październiku 1941 roku w południowo-wschodniej dzielnicy
Lublina, w Majdanku, Niemcy założyli obóz jeńców wojennych, do
którego trafiali jeńcy radzieccy. Decyzję o jego powstaniu podjął w
połowie 1941 roku szef SS i policji III Rzeszy Heinrich Himmler.
Miał to być niewielki obóz koncentracyjny dla 20-25 tysięcy
więźniów, w celu zatrudnienia ich w warsztatach budowlanych SS
i policji. Oficjalna nazwa obozu brzmiała Kriegsgefangenenlager
der Waffen SS in Lublin (Obóz Jeńców Wojennych w Lublinie).
Faktycznie od początku był to obóz koncentracyjny Konzentrationslager der Waffen SS Lublin (Obóz Koncentracyjny
w Lublinie).
Jesienią 1941 roku przyszedł rozkaz o natychmiastowej budowie
obozu mogącego pomieścić 50 tys. jeńców radzieckich.
Zaplanowano budowę ponad 200 baraków więziennych, które
wybudowali Żydzi - jeńcy wojenni z polskiej armii z 1939 roku.
Pierwszymi więźniami obozu koncentracyjnego Majdanek było 5 tys.
jeńców radzieckich, zatrudnionych przy rozbudowie obozu. Wymordowano
ich w ciągu kilkunastu tygodni. W następnych miesiącach do obozu
kierowano więźniów politycznych, chłopów za nieoddawanie kontyngentów,
ofiary akcji pacyfikacyjnych, zakładników spośród inteligencji polskiej,
ludność żydowską, a także więźniów z innych okupowanych państw.
Zimą 1942 roku przystąpiono do kolejnej rozbudowy obozu, planując
powiększyć jego powierzchnię do 516 ha. Obóz był planowany na 250 tys.
więźniów. Plan ten został zrealizowany tylko częściowo. W latach 19411944 obóz zajął 95 ha ziemi, na których zbudowano baraki więzienne.
Od wiosny 1942 roku obóz koncentracyjny Majdanek stał się ośrodkiem
zagłady Żydów. Początkowo masowe egzekucje więźniów dokonywano w
pobliskim lesie, zwanym krępickim, później w pobliżu krematorium. W
sierpniu 1942 roku została rozpoczęta budowa komór gazowych,
ukończona w październiku 1942 roku. W sumie istniało 5 komór
działających na gaz wpuszczany z butli bądź przewidzianych na
zastosowanie granulek Cyklonu B. Piece paleniskowe dostarczyła firma
Theodor Klein - Maschinen und Apparatenbau z Ludwigshafen,
hermetyczne drzwi skonstruowała berlińska firma Auert.
hitlerowski obóz pracy przymusowej (niem. Zwangsarbeitslager Plaszow
des SS - und Polizeiführers im Distrikt Krakau), później przekształcony w
obóz koncentracyjny (niem. Konzentrationslager Plaszow bei Krakau).
Założony dla ludności żydowskiej ze zlikwidowanego 28 października 1942
getta, utworzony częściowo w Płaszowie, a w części na terenie dawnych
podkrakowskich gmin Podgórze i Wola Duchacka. Powstał jesienią 1942 na
terenach dwóch żydowskich cmentarzy z 1887 i 1932, przy ul. Abrahama 3 i
przy ul. Jerozolimskiej 25. Objął w pierwszej fazie istnienia w sumie
powierzchnię ok. 10 mórg (ok. 5 hektarów).
Był jednym z trzech "Żydowskich Obozów Pracy„
niem. Judenarbeitslager), utworzonych pod
Krakowem i nosił wówczas nazwę Julag I
(pozostałe dwa zbudowano w Prokocimiu - Julag II,
i w Bieżanowie - Julag III). W późniejszym okresie teren obozu rozrósł się
do 80 hektarów, a liczba więźniów z początkowych dwóch tysięcy osiągnęła
10, a nawet 25 tysięcy, mieszkających i pracujących w 180 różnego rodzaju
budynkach i barakach. Na terenie obozu szyto mundury (zakłady
Madritsch), drukowano dokumenty, rozkazy i inne druki władz hitlerowskich.
Filie obozu Plaszow umiejscowione były przy większych zakładach przemysłowych;
była wśród nich znana z filmu "Lista Schindlera" Fabryka Naczyń Emaliowanych,
własność Oskara Schindlera.
Przez obóz Plaszow przeszło prawdopodobnie około 150 tysięcy więźniów, głównie z
Małopolski, Węgier i Słowacji (inne dane określają tę liczbę na około 50 tysięcy).
Część z nich była wywożona do obozów w Auschwitz i Belzec (w Bełżcu) oraz na
roboty do Niemiec.
Latem 1943 Plaszow stał się podobozem obozu koncentracyjnego w Majdanku, a w
kwietniu 1944 - samodzielnym obozem koncentracyjnym Plaszow (niem.
Konzentrationslager Plaszow bei Krakau), przez pewien czas mającym swoje filie w
Wieliczce i w Mielcu. W czasie likwidacji przez Niemców gett w różnych miastach
Polski nasilały się transporty do obozu Plaszow, dokonywano tu również masowych
egzekucji więźniów, m.in. z podległego gestapo krakowskiego więzienia Montelupich.
Jeszcze w 1943, pod koniec, rozpoczęto budowę komór gazowych i krematoriów, ale
ich nie ukończono, dlatego w cza
Widok obozu Plaszowsie, kiedy jesienią 1944 Niemcy przystąpili do likwidacji obozu,
wysyłali więźniów do obozów, w których czynne były komory i krematoria - głównie do
Auschwitz i do Stutthofu. W tym samym czasie do obozu przywożono również grupy
więźniów z Warszawy, w związku z upadkiem powstania warszawskiego. Ostatnia
grupa więźniów wyjechała z obozu Plaszow do Auschwitz Birkenau II 16 stycznia
1944. Wśród nielicznych ocalonych więźniów znajduje się 1100 krakowskich Żydów z
"listy Schindlera".
Wzmocniły się ruchy syjonistyczne, dążące do budowy niezależnego
państwa Izrael. Wielu Żydów uznało, że tylko istnienie takiego państwa
uchroni ich w przyszłości od powrotu skrajnego antysemityzmu. W latach
1944-1948 większość Żydów z Europy Środkowej wyemigrowała –
najczęściej do Izraela. Zagłada stała się jednym z najważniejszych
etapów konstytutywnych w samo-postrzeganiu Żydów
Światowa opinia publiczna powszechne potępiła nazizm, antysemityzm i rasizm.
Przynajmniej aż do końca lat 70. XX wieku wszelkie analogiczne idee polityczne,
w tym różne odmiany nacjonalizmu, były postrzegane przez opinię publiczną
przez pryzmat nazizmu i szeroko potępiane. W miarę upływu dziesięcioleci jednak
rozmiar potępienia malał i dziś – w miarę rozwoju idei wolności słowa –
piętnowanie partii i wypowiedzi antysemickich i nacjonalistycznych wyraźnie
zmalało. II wojna światowa została uznana za konflikt przełomowy, po której
Europa winna przemyśleć swą istotę. Efektem były działania jednoczące i
powstawanie wspólnoty europejskiej.
Odpowiedzialnych za prowadzenie eksterminacji oskarżono po wojnie w
ramach procesów norymberskich, zaś zbrodnie te uznano za zbrodnie
przeciwko ludzkości, nie podlegające przedawnieniu. Kategoria zbrodni
przeciwko ludzkości była odtąd stosowana wobec innych ludobójstw.
Powstały tezy próbujące wyjaśnić „milczenie Boga” wobec holocaustu,
odwołujące się do cierpienia Hioba, tzw. „zakrytego oblicza Boga”, kary za
grzechy bądź rezultatu wolnej woli człowieka. W judaizmie powstała istotna
debata nad znaczeniem życia ludzkiego, nad priorytetem nakazu ratowania życia
nad nakazem uświęcenia Boskiego Imienia (poświęcenia się).
•
najbardziej znany na świecie obóz zagłady Auschwitz był obozem
"wielofunkcyjnym" tzn. był także więzieniem i obozem pracy. W Auschwitz
istniały różne kategorie więźniów: najgorszy status mieli Żydzi, Cyganie i
Rosjanie-jeńcy wojenni, przeznaczeni do jak najszybszego zabicia. W
lepszej sytuacji były pozostałe narodowości; ich przedstawiciele niekiedy
pełnili różne odpowiedzialne funkcje w obozie, co dawało im nieco lepsze
warunki życia, lepsze jedzenie, a w nagrodę za dobrą pracę otrzymywali np.
pozwolenia na kąpiel w basenie lub wstęp do domu publicznego, gdzie
korzystali z usług więźniarek, zmuszanych do prostytucji. Te przykłady z
"lepszego" życia obozowego są czasem przedstawiane jako rzekomy
dowód, że w obozie "żyło się znośnie"[14].
•
Żydzi mordowani byli głównie nie w Auschwitz, lecz w obozach śmierci (tzw.
fabrykach śmierci"): Treblinka, Sobibor i Belzec (zamordowano w nich około
1.700.000 ludzi, o 600.000 więcej, niż w Auschwitz), które zbudowano wyłącznie
w celu szybkiego i masowego zabijania. Poza nieliczną obsługą nikt w tych
obozach nie mieszkał, ani nie pracował; przywożeni Żydzi byli mordowani w
komorach gazowych w ciągu pierwszego dnia po przyjeździe. Były to obozy o
niewielkiej powierzchni i nielicznych zabudowaniach, które nie dają możliwości
wyobrażenia sobie skali i tempa popełnianych tam morderstw (np. w lipcu i
sierpniu 1942 w Treblince zabijano około 10.000 ludzi dziennie). Zwłoki
systematycznie palono w specjalnych piecach w wysokiej temperaturze, aby poza
popiołem po zamordowanych nie pozostał żaden ślad
•
•
•
Obozy śmierci zniszczono już w 1943, kiedy wykonały swoje zadaniewymordowanie Żydów z gett. Budynki rozebrano, teren zaorano i zalesiono
lub przekazano gospodarstwom rolnym. Przez wiele lat po wojnie nie znano
nawet dokładnego obszaru i wyglądu tych obozów. Przy życiu pozostali
tylko bardzo nieliczni świadkowie zbrodni (głównie więźniowie z obsługi
obozu, którym udało się uciec).
Komory gazowe wyglądały pozornie jak łaźnie (chodziło o to, żeby nie
wywołać paniki wśród wpędzanych tam ludzi). System zabijania gazem miał
na celu zmniejszenie do minimum kontaktu Niemców z aktem zabójstwa.
Zwłoki usuwali więźniowie.[16]
Niemcy, zatrudnieni w "fabrykach śmierci" byli w większości ludźmi
przeciętnymi, nie wyróżniającymi się na ogół szczególnym sadyzmem.
System obozowy był pomyślany tak, aby minimalizować ich kontakt z aktem
zbrodni. Większość z nich nie uważała się za winnych masowego
zabójstwa, tłumaczyli sobie, że "tylko wypełniali rozkazy".
•
Niemcy większość decyzji dotyczących szczegółów mordowania Żydów
wydawali ustnie (gdyż zdawali sobie sprawę ze zbrodniczego charakteru
rozkazów); w późniejszym okresie celowo niszczono dokumentację (do dziś
zachowało się niewiele dokumentów).