zobacz - Szkoła Podstawowa nr 32 z Oddziałami Integracyjnymi im

1. Budowa i struktura obozu
2. Organizacja obozu
3. Komendanci
4. Oznakowanie więźniarskie
5. Przyjęcie w obozie
6. Warunki bytowe
7. Praca w obozie
8. Konspiracja
9. Pomoc więźniom
10. Eksterminacja
11. "Akcja Dożynki"
12. Zajęcie obozu przez Armię Czerwoną
13. Liczba ofiar
14. Kalendarium obozu
15. Literatura
Powstanie obozu na Majdanku było związane z
planami germanizacji terenów Europy Wschodniej.
Według tych planów Majdanek miał być źródłem siły
roboczej. Przeznaczony był dla więźniów różnych
narodowości, przy czym najliczniejszą grupą więźniów
byli Żydzi.
Dokument rozkazujący budowę obozu w Lublinie
Budowa obozu rozpoczęła się na początku października 1941
roku, a decyzję o jego powstaniu podjął Heinrich Himmler
w lipcu 1941 roku podczas swojej wizyty w Lublinie.
Opracowanie planów budowlanych zlecone zostały
Centralnemu Zarządowi Budowlanemu SS i Policji
w Lublinie. Zgodnie z generalnym planem z 23 marca 1942
roku Majdanek miał być olbrzymim kompleksem obozowym
o powierzchni 516 hektarów, w którym jednorazowo mogło
zostać ulokowanych do 250 tys. więźniów. Plan zakładał,
iż obóz zostanie podzielony na dwie główne części:
więźniarską i administracyjną wraz z koszarami SS. Władze
obozowe przewidywały, iż część więźniarska obejmie: obóz
dla jeńców wojennych (Kriegsgefangenenlager), wolną
przestrzeń pod rozbudowę kompleksu obozowego
(Erweiterung) oraz Zakłady Odzieżowe SS (Bekleidungswerke
der Waffen SS). Z tych planów została zrealizowana niewielka
część.
W wyniku niepowodzeń na froncie wschodnim i problemów
z zaopatrzeniem obozu, w niezbędne materiały budowlane,
w lipcu 1942 roku władze SS dokonały rewizji planu
generalnego. Według nowych założeń kompleks obozowy miał
zostać podzielony na trzy części: administracyjną wraz bbz
koszarami SS, gospodarczą oraz więźniarską, która miała być
największą. Plan zakładał budowę ośmiu pól więźniarskich,
na których można by ulokować do 50 tys. więźniów.
Ogółem na terenie obozu zostało postawionych 280 budynków,
w których umiejscowiono warsztaty, magazyny, baraki
mieszkalne, łaźnie, komory gazowe, krematorium, itp.
Do współczesnych czasów zachowała się jedynie część
zabudowań obozowych. Naziści zaskoczeni szybkim tempem
ofensywy Armii Czerwonej nie zdążyli zlikwidować obozu,
w wyniku czego do dnia dzisiejszego zachowały się instalacje
służące do eksterminacji i palenia ciał, jak również część
zabudowy mieszkalnej dla więźniów oraz baraki magazynów
i warsztatów.
Organizacyjnie obóz na Majdanku składał się z sześciu oddziałów:
 Komendantura (Kommandantur) – do jej kompetencji należały
kwestie personalne i prawne załogi SS, zapewnienie łączności
i środków transportu, konserwacja broni. W strukturze
komendantury znajdowała się również poczta obozowa.
 Oddział polityczny (Politische Abteilung) – prowadził
kartotekę więźniów, przyznawał kategorię więźniarską,
inwigilował środowisko więźniarskie, przeprowadzał śledztwa,
podejmował decyzję o ewentualnych zwolnieniach z obozu,
wystawiał zaświadczenie o zgonie danego więźnia. Oddział ten
wyróżniał się z pozostałych swoją autonomiczną pozycją, która
wynikała z faktu, iż jego kierownik był powoływany przez Główny
Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) i nie podlegał władztwu
komendanta.
 Oddział więźniarski (Schutzhaftlagerführung) –
w gestii tego pionu leżało zapewnienie bezpieczeństwa
i porządku na terenie obozu, nadzór nad stanem liczbowym
więźniów, jak również karanie więźniów za naruszenie
regulaminu obozowego. Kierownik tego wydziału miał duży
wpływ na warunki bytowe.
 Oddział administracyjno - gospodarczy (Verwaltung) –
do kompetencji tego pionu należały kwestie finansowe,
zagospodarowania mienia więźniów, zaopatrzenie więźniów
w wyżywienie i ubrania oraz ich zakwaterowanie w barakach.
 Lekarz obozowy (Lagerarzt) – odpowiedzialny był za
kwestie sanitarne na terenie obozu. W skład tego oddziału
wchodziły trzy referaty: medyczny, stomatologiczny oraz
apteka obozowa.
 Oddział kulturalno - szkoleniowy SS (Fürsorge,Schulung- und Truppenbetreuung) – głównym zadaniem
tego pionu była indoktrynacja funkcjonariuszy SS służących
na terenie obozu.
Najwyższą władzę w obozie sprawował komendant,
który był mianowany przez Inspektorat Obozów
Koncentracyjnych w Oranienburgu. Komendantami
obozu byli kolejno:
 Karl Otto Koch,
 Max Koegel,
 Hermann Florstedt,
 Martin Weiss,
 Arthur Liebehenschel.
Pierwszy komendant
obozu na Majdanku
Pozostali komendanci obozu
Po przekroczeniu bramy obozu przydzielano więźniom
numer, który miał zastąpić imię i nazwisko oraz
kategorię więźniarską. Więzień miał obowiązek
nauczyć się swojego numeru w języku niemieckim.
Naszywał go na wysokości lewej piersi oraz na
wysokości uda na prawej nogawce.
blaszki identyfikacyjne
Pod numerem każdy więzień był zobowiązany naszyć trójkąt
określonego koloru, który oznaczał kategorię więźniarską.
W jego środek wpisana była pierwsza litera państwa,
z którego więzień pochodził (w języku niemieckim).








Więźniowie byli dzieleni na kilka kategorii:
Żydzi (gwiazda Dawida złożona z dwóch trójkątów naszytych
na siebie w kolorze żółtym i czerwonym);
Polityczni (trójkąt czerwony);
Badacze Pisma Świętego - Jehowi (trójkąt fioletowy);
Aspołeczni - Cyganie, alfonsi, prostytutki, bezdomni,
bezrobotni, narkomani, alkoholicy (trójkąt czarny);
Homoseksualiści (trójkąt różowy);
Kryminaliści (trójkąt zielony);
Zakładnicy - chłopi ze wsi pacyfikowanych w odwecie
za działanie zbrojnego podziemia; chłopi, którzy nie dostarczyli
kontyngentów (czerwony prostokąt, w środku którego był
wpisany nr obozowy);
Jeńcy Armii Czerwonej (na plecach mieli malowane czerwoną
farbą litery SU - Sowiet Union).
Oznakowania więźniarskie
Po wejściu do obozu więźniów pozbawiano dobytku,
po czym wszyscy byli rejestrowani, przechodzili
kąpiel, dezynfekcję (w roztworze lizolu),
otrzymywali numer oraz kategorię więźniarską,
a następnie prowadzono ich na pola więźniarskie
oraz lokowano w barakach. Więźniów
pochodzenia żydowskiego prowadzona na "Pole
Róż" (Rosengarten), gdzie czekała ich selekcja,
podczas której wybierano osoby na śmierć
i do pracy.
Więźniów deportowanych do obozu lubelskiego umieszczano
w drewnianych barakach, stłaczając jednorazowo po 500
i więcej osób. Były one często nieszczelne i pozbawione
kanalizacji. Latem z powodu wielkiej ciasnoty panował zaduch
nie do wytrzymania, zaś zimą ludzie marzli. Przed mrozem nie
chroniły nawet dwa piecyki montowane w barakach.
Początkowo więźniowie spali w barakach na gołych deskach.
Jako pościel służył im siennik wypchany zbutwiałą słomą często
zawierającą ziemię, gdyż przykrywano nimi wcześniej kopce
z kartoflami, oraz dwa koce jeden jako prześcieradło, zaś drugi
do przykrycia. Dopiero z czasem baraki wyposażono w prycze,
na których spać musiało po dwie, trzy osoby gdy te
przeznaczone były tylko dla jednej. Oprócz prycz w barakach
zamontowano stoliki i taborety z których więźniowie nie mogli
korzystać, gdyż obawiano się, że mogą oni je uszkodzić, lub
pobrudzić.
Ubranie więźnia składało się z płóciennej bielizny,
kurtki i spodni z cienkiego drelichu w biało-niebieskie
pasy. Strój na zimę nie różnił się za bardzo od tego
na lato, a jedynym dodatkiem była okrągła czapeczka,
płaszcz, skarpetki, oraz barchanowa bielizna, które
podczas mrozów nie spełniały swoich funkcji.
Obowiązkowym obuwiem były drewniaki.
Warunki bytowe były bardzo złe. Do skrajnego
wyczerpania organizmów dochodziło wskutek
słabego wyżywienia i nadmiernej pracy.
Więźniowie otrzymywali trzy posiłki dziennie
zawierające łącznie niecałe 1000 kalorii. Duży
problem stanowiło zagęszczenie więźniów
na dość małym obszarze. Oddzielne baraki
wyznaczone były dla Żydów. Duże zagęszczenie
przyczyniało się do występowania licznych chorób,
które dosłownie dziesiątkowały więźniów.
Szczególnie powszechne były epidemie tyfusu,
który roznoszony był przez wszy.
Wspomnienia jednego więźniów dotyczące wszy. Zacheusz
Pawlak wspomina:
Obsiadały nas całymi rojami i powodowały nie tylko swędzenie,
ale podrażnienia skóry, a nawet powstawanie ran, co z kolei
stawało się źródłem infekcji. Wszy rozmnażały się nawet przy
krótko ściętych włosach. To też nagminna obozową ozdobę
owłosienia stanowiły niezliczone ilości gnid, posklejanych razem
w paciorkowe, sterczące nitki. Nie było kiedy i czym ich tępić.
Pozostało tylko zabijanie, co przy braku odpowiedniego światła
(w dzień praca) stanowiło przysłowiową syzyfową pracę.
"Polowanie" odbywało się w niedziele, w czasie których praca
trwała do godziny 12. Zaprawdę swoisty to był widok; więźniowie
w brudnej, podartej bieliźnie siedzieli na barakowych pryczach
w różnych pozach i wychudzonymi brudnymi palcami gnietli
obmierzłe insekty między paznokciami.
Praca w okresie letnim trwała 12 godzin,
zaś w zimie 10 godzin. Wszyscy więźniowie
mieli obowiązek pracy, a grupy robocze zwano
komandami. Można wyróżnić komanda
zewnętrzne, które wykonywały różne roboty
poza terenem obozu oraz komanda
wewnętrzne, do zadań których należała
rozbudowa obozu, jak również zapewnienie
jego funkcjonowania. Więźniowie wykonywali
prace porządkowe w obozowych warsztatach
i magazynach, ogrodach warzywnych
oraz przy obsłudze instalacji do masowej
eksterminacji.
Na terenie obozu był obowiązek pracy, nawet jeśli
więźniowie nie zostali zatrudnieni przy ogólnej
rozbudowie i funkcjonowaniu obozu lub przez
niemieckich przedsiębiorców. Przydzielano
ich wówczas do robót bezcelowych, na przykład
do kopania dołów lub przenoszenie kamieni
z jednego miejsca na inne i z powrotem.
Powszechną praktyką było wypożyczanie
więźniarskiej siły roboczej przedsiębiorstwom
niemieckim, funkcjonującym poza terenem obozu.
Władze obozowe pobierały opłaty od najemców
siły roboczej. Nie była ona wygórowana, miała
charakter raczej symboliczny.
Zaczątki konspiracji pojawiły się już w 1942 r. Była ona dziełem
Żydów słowackich i jeńców Armii Czerwonej. Zorganizowana
konspiracja na terenie obozu zaczęła działać z początkiem 1943 r.
Powiązane to było z faktem deportowania w tym okresie na
Majdanek licznych polskich więźniów politycznych.
Do głównych zadań struktur podziemnych na terenie obozu
należało: śledzenie toku życia w obozie, ustalenie obecności
pewnych osób na Majdanku, kierowanie do Komendy Okręgu
[Armii Krajowej] informacji o potrzebach więźniów, udzielanie
instrukcji i wskazówek, otaczanie opieką materialną i moralną
więźniów (wysyłanie paczek żywnościowych, gotówki,
korespondencji), zrzeszanie elementów wartościowych.
Czynnym sprzeciwem przeciwko władzom obozowym
były ucieczki indywidualne lub grupowe.
Dramatyczne warunki jakie panowały na terenie obozu,
wymuszały na organizacjach charytatywnych np. Polskim
Czerwonym Krzyżu (PCK) czy Radzie Głównej
Opiekuńczej (RGO) niesienie pomocy więźniom. PCK
i RGO starały się dostarczać więźniom dodatkowe racje
żywieniowe i niezbędne lekarstwa, lecz to wszystko było
uzależnione od woli władz obozowych. Kategoryczny zakaz
objął pomoc dla więźniów pochodzenia żydowskiego.
Uwięzionym starały się pomagać również ich rodziny, które
za pośrednictwem PCK przesyłały paczki. Wezwanie do
pomocy więźniom szerokim echem odbiło się wśród
zwykłych mieszkańców Lubelszczyzny, którzy starali się
dostarczyć artykuły żywnościowe, pieniądze czy leki.
Artykuły żywnościowe i medykamenty nie zawsze
docierały do adresatów. Dość często paczki były
rewidowane przez SS-manów, którzy rekwirowali lepsze
produkty dla siebie.
Pomoc z zewnątrz otrzymywać mogli jedynie polscy
więźniowie. Dzielili się oni dodatkowymi racjami
żywnościowymi z więźniami, którzy zostali
jej pozbawieni.
Niesiona pomoc przez PCK, RGO i wiele pomniejszych
organizacji była niewystarczająca, lecz łagodziła
negatywne skutki pobytu na terenie obozu. Podnosiła
więźniów na duchu, utwierdzając ich w przekonaniu,
iż ktoś o nich pamięta.
Wyniszczanie więźniów przybrało dwie formy:
pośrednią i bezpośrednią. Większość więźniów padło
ofiarą pierwszej formy.
Pośrednia eksterminacja odbywała się poprzez ciężką,
fizyczną pracę, często ponad ludzkie możliwości,
marne wyżywienie, złe warunki mieszkaniowe,
choroby.
Formą bezpośredniej eksterminacji były egzekucje.
Praktykowane one były od początku istnienia obozu,
a ich ofiarami padali jeńcy Armii Czerwonej, chorzy
na tyfus, chłopi z Lubelszczyzny oraz inni więźniowie
uznani za niezdolnych do pracy. Nasilenie
eksterminacji poprzez rozstrzeliwania nastąpiło
w 1944 r., a ofiarami ich padali głównie więźniowie
polscy.
Doły, w których masowo zamordowano więźniów z Majdanka
Inną formą bezpośredniej eksterminacji było
mordowanie w komorach gazowych. Bunkier
z komorami gazowymi funkcjonował przez okres
od przełomu września i października 1942 r.
do przełomu września i października 1943 r.
W stacjonarnych instalacjach natychmiastowej
zagłady mordowani byli głównie Żydzi.
Inne metody eksterminacji, takie jak bicie uzależnione
były w dużej mierze od bestialstwa SS-manów
i strażników.
Komory gazowe
Największa masowa egzekucja została przeprowadzona
w dniu 3 listopada 1943 r. Nadano jej kryptonim
„Dożynki” (Erntefest). Była ona końcowym etapem
prowadzonej od wiosny 1942 r. „Akcji Reinhardt”.
Erntefest była jednodniową akcją, podczas której
naziści wymordowali ponad 18 tys. więźniów
żydowskich na terenie obozu na Majdanku.
Z chwilą zbliżania się frontu wschodniego
w marcu i kwietniu 1944 r. kilka tysięcy więźniów
wysłano na zachód do innych obozów. Obóz
na Majdanku został zajęty przez wojska sowieckie
w nocy z 22/23 lipca 1944 r. W sierpniu NKWD
utworzyło na terenie obozu Specjalny Obóz
NKWD, który funkcjonował najprawdopodobniej
do grudnia 1944 r. Na III polu (środkowe)
przetrzymywani byli członkowie Batalionów
Chłopskich oraz Armii Krajowej, zaś na V polu
(bezpośrednio przed krematorium) ulokowano
jeńców armii niemieckiej oraz folksdojczów.
Tablica pamiątkowa
Zgodnie z najnowszymi badaniami prowadzonymi przez
historyków z Muzeum na Majdanku można przyjąć,
iż podczas funkcjonowania obozu w latach
1941 - 1944 zmarło lub zostało zamordowanych
co najmniej
80 tys. więźniów różnych narodowości. Z tej liczby
ok. 60 tys. stanowili Żydzi.
Rok 1941
 20 lipca - Wydanie przez Heinricha Himmlera rozkazu
utworzenia w Lublinie obozu koncentracyjnego
dla 25 do 50 000 więźniów.
 Październik - Deportacja na Majdanek pierwszych
więźniów – sowieckich jeńców wojennych.
 7 października - Opracowanie pierwszego projektu
technicznego i rozpoczęcie budowy obozu.
 Grudzień - Osadzenie pierwszej grupy Polaków z
okolic Lublina aresztowanych w charakterze
zakładników.
 8 grudnia - Zwiększenie pojemności planowanego
obozu do 150 000 osób.
 12 grudnia - Przybycie pierwszego transportu Żydów
lubelskich.
Rok 1942
 23 marca - Zatwierdzenie generalnego planu budowy
obozu na Majdanku dla 150 000 osób.
 29 marca - Początek masowych deportacji Żydów
słowackich.
 30 kwietnia - Deportacja pierwszej grupy Żydów
czeskich z getta w Theresienstadt.
 14 maja - Decyzja o ograniczeniu budowy obozu
do ośmiu pól dla ok. 40 000 więźniów.
 14 lipca - Ucieczka z obozu 86 sowieckich jeńców
wojennych.
 15 sierpnia - Osadzenie na Majdanku pierwszego
transportu Żydów z getta warszawskiego.
 Wrzesień - Uruchomienie komór gazowych.
 1 października - Powstanie obozu koncentracyjnego
dla kobiet.
Rok 1943
 8 stycznia - Początek fali deportacji więźniów politycznych
z więzień gestapo na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
 14 stycznia - Osadzenie w obozie pierwszej grupy Polaków –
ofiar łapanek ulicznych.
 Luty - Rozpoczęcie legalnej akcji pomocy dla więźniów
polskich w formie paczek żywnościowych.
 16 lutego - Zmiana oficjalnej nazwy Majdanka z obozu
jenieckiego na obóz koncentracyjny.
 20 marca - Początek masowych deportacji ludności wiejskiej
z Białorusi i funkcjonowania Majdanka jako obozu
koncentracyjnego dla dzieci.
 27 kwietnia - Przybycie pierwszego transportu Żydów
deportowanych z ogarniętego powstaniem getta w Warszawie.
 21 maja - Nadejście pierwszej grupy jeńców do utworzonego na
Majdanku lazaretu dla sowieckich jeńców-inwalidów.
 czerwiec/lipiec





- Osadzenie na Majdanku rodzin
chłopskich z Zamojszczyzny – ofiar akcji wysiedleńczopacyfikacyjnych.
20 sierpnia - Przybycie pierwszego transportu Żydów z
likwidowanego getta w Białymstoku.
21 września - Egzekucja więźniów z komanda
obsługującego komory gazowe.
Listopad - Pierwsze masowe egzekucje więźniów z Zamku
Lubelskiego i cywilów aresztowanych przez policję
niemiecką („transporty śmierci”).
3 listopada - Rozstrzelanie ok. 18 000 Żydów – więźniów
Majdanka oraz obozów pracy w Lublinie.
14 grudnia - Przybycie pierwszego transportu więźniów
chorych i skrajnie wycieńczonych przenoszonych
na Majdanek z obozów koncentracyjnych w Rzeszy.
Rok 1944
 25 marca - Rozkaz przygotowania ewakuacji obozu.
 28 marca -Zbiorowa ucieczka z Majdanka 9
Polaków.
 1 kwietnia - Początek ewakuacji więźniów do
obozów koncentracyjnych na terenie Rzeszy.
 Maj - Urządzenie podległego Wehrmachtowi obozu
pracy dla Polaków wykorzystywanych do budowy
fortyfikacji wokół Lublina.
 11 maja - Bombardowanie Majdanka przez samoloty
sowieckie.
 22 lipca - Ewakuacja ostatniej grupy więźniów.
 23/24 lipca - Wkroczenie do Lublina Armii
Czerwonej.
1. Kranz T. „Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku”
Lublin 2007.
2. Kwiatkowski J. „485 dni na Majdanku” Lublin 1966.
3. Marszałek J. „Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie” Warszawa
1987.
4. Ossowska W. „Przeżyłam...” Warszawa 1995.
5. Denys M., Wyszkowski M. „Lublin i okolice przewodnik” Lublin
2000.
6. Ośrodek Brama Grodzka, Teatr NN, „Elementarz dzieci w obozie na
Majdanku” materiały do lekcji.
7. Nowakowie M. J. „Lubelszczyzna” Lublin 2001.
8. Christians L. ” Piekło XX wieku. Zbrodnia, hart ducha
i miłosierdzie” Lublin 1946.
9. Marszałek J.” Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie”, Warszawa
1987.
10. Siwek-Ciupak B. „Majdanek. Zarys historii” Lublin 2013.
11. Czuryszkiewicz K, Siwek-Ciupak B. „Krwawa środa. 3 listopada 1943
w pamięci świadków”, Lublin 2013.
12. Strony internetowe poświęcone tematyce obozu na Majdanku.
