Slide 1

Europejski Kodeks Walki
z Rakiem
na podstawie prezentacji
prof. dr hab. Teresy Leszczyńskiej
Katarzyna Milcarek-Mróz
• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że rocznie z
powodu raka umiera 7,9 miliona ludzi, co stanowi 13% populacji
na świecie.
• Komitet ekspertów WHO stwierdził, że większość z ich jest
wynikiem złego stylu życia (m.in. niewłaściwego żywienia) i
oddziaływania środowiska.
• Nieprawidłowe odżywianie
jest, po paleniu tytoniu,
drugą przyczyną chorób
nowotworowych.
• Stanowi drugą po chorobach układu krążenia,
przyczynę zgonów w Polsce – powoduje
ponad 26% zgonów mężczyzn i 23% zgonów
kobiet.
DEFINICJA NOWOTWORU
• Nowotwór (neoplasma) - nieprawidłowy rozrost tkanki
niepodporządkowany prawidłowym czynnościom organizmu.
Nieprawidłowe komórki wypierają tkanki zajętego narządu, niszcząc je.
Z czasem komórki nowotworowe z pierwotnego ogniska przenoszą się
przez naczynia limfatyczne i krwionośne do innych części organizmu,
tworząc ogniska wtórne: czyli przerzuty.
• Leczenie polega na niszczeniu komórek nowotworowych różnymi
metodami: zabiegami chirurgicznymi, radioterapią, chemioterapią,
hormonoterapią, zabiegami z zastosowaniem lasera.
• Stres jest bodźcem do wzrostu komórek
nowotworowych.
Zmniejsza zdolność organizmu do ich niszczenia.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA NOWOTWORÓW:
Sposób żywienia (30-40%, nawet do 70%)
Alkohol
Aktywność fizyczna
Nadwaga i otyłość
Palenie tytoniu (30%)
Ekspozycja zawodowa
Zanieczyszczenia środowiska
Leki medyczne
Czynniki infekcyjne
Naturalne
geofizyczne
Skłonnościczynniki
genetyczne
(5-10%)
ŁĄCZNIE DO 70%
NOWOTWORÓW
SKŁONNOŚCI GENETYCZNE
• Tylko 5 – 10% chorób nowotworowych jest dziedziczonych
bezpośrednio.
• U zdecydowanej większości osób, które posiadają
odziedziczony gen, sprzyjający powstaniu choroby
nowotworowej, nie dochodzi do jej powstania, chociaż ryzyko
jest wyższe niż w ogólnej populacji.
Ponieważ
do powstania choroby nowotworowej
prowadzą uszkodzenia genów, poprzez
narażenie na specyficzne czynniki,
wymienione powyżej.
ROLA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH jako źródeł
składników funkcjonalnych
W PREWENCJI NOWOTWORÓW
•
•
•
•
•
•
warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych
mięso i produkty mięsne
mleko i produkty mleczne
czekolada
napoje
używki
Spożywanie pokarmów bogatych
w antyutleniacze i inne związki aktywne, głównie warzyw
i owoców, blokuje destrukcyjne działanie wolnych
rodników
a w konsekwencji
zmniejsza ryzyko
zachorowania
na nowotwory.
SKŁADNIKI
PRZECIWNOWOTWOROWE
OWOCÓW I WARZYW
WARZYWA i OWOCE
Zawierają olbrzymie ilości składników odżywczych, które mogą mieć znaczenie
w zapobieganiu chorobom nowotworowym.
Są głównym źródłem żywieniowym witamin, składników mineralnych i innych
składników pokarmowych.
• Podstawowe, ochronnie działające składniki odżywcze, to m.in.
witamina C, beta-karoten (prowitamina A), likopen, witamina E, witaminy z
grupy B, selen i inne.
Te składniki odżywcze chronią DNA przed uszkodzeniem oksydacyjnym i/lub
hamują aktywację kancerogenów obecnych
w organizmie.
Warzywa i owoce nie zawierające skrobi chronią przed
nowotworami.
WITAMINA C
• Jest silnym antyoksydantem, a więc neutralizuje wolne rodniki, uszkadzające
materiał genetyczny komórek oraz inicjujące początkowe stadia kancerogenezy.
• Może hamować powstawanie składników rakotwórczych, m.in. N-nitrozoamin,
powstających w żywności konserwowanej azotynami, a także w wodzie i
niektórych warzywach oraz organizmie człowieka.
• Może zapobiegać nowotworom przez zwiększenie odporność komórkowej,
ponieważ sprzyja wzmożonej aktywności leukocytów.
• Bierze udział w odbudowie chorej komórki i tkanki, ponieważ uczestniczy w
syntezie kolagenu.
Witamina C, występująca głównie w warzywach i owocach obniża ryzyko zachorowania
na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, płuc, jelita grubego, raka piersi, trzustki i
pęcherza moczowego.
Najbogatsze w witaminę C są:
owoc dzikiej róży, natka pietruszki, papryka czerwona, brukselka, brokuły,
kalafior, owoce cytrusowe,, czarne porzeczki.
Ziemniaki jesienne i wczesnozimowe są bardzo dobrym źródłem
witaminy C
WITAMINA E
• Jako przeciwutleniacz inaktywuje wolne rodniki
przed utlenianiem wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych, będących składnikiem
fosfolipidów błon komórkowych oraz lipoprotein osocza.
oraz ochrania
• Odgrywa rolę w stabilizacji błon komórkowych.
•
Razem z witaminą C ma zdolność hamowania szkodliwego działania
tworzących się N-nitrozoamin, dzięki czemu może zapobiegać rozwojowi
nowotworów żołądka.
•
Zaobserwowano obniżanie przez witaminę E ryzyka rozwoju raka gruczołu
krokowego u palaczy o 32%.
•
Znaczne
jej ilości znajdują się w olejach roślinnych , ziarnach zbóż,
.
nasionach słonecznika i zielonych warzywach liściastych.
KAROTENOIDY
•
Do grupy karotenoidów (około 300 związków ) o właściwościach antyoksydacyjnych zalicza
się m.in.: beta-karoten, likopen, luteinę, kantaksantynę i zeaksantynę.
•
Wykazują zdolność wychwytywania wolnych rodników,
•
Stymulują działanie układu odpornościowego organizmu, hamują namnażanie
(proliferację) komórek nowotworowych.
•
Hamują procesy nowotworowe indukowane chemicznie, ochraniają komórki przed
szkodliwym promieniowaniem UV i zabezpieczają je przed transformacją nowotworową.
Karotenoidy, głównie β-karoten i likopen, wykazują działanie ochronne w przypadku
raka przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego oraz raka prostaty.
Największe ilości :
- β-karotenu
zawiera marchew.
- likopenu
pomidory i ich przetwory
brzoskwinie, melony i grejpfruty.
KWAS FOLIOWY I WITAMINA B12
•
Kwas foliowy /foliany jest niezbędny w procesach metylacji, w tym również DNA.
Nieprawidłowa metylacja DNA polega na hipermetylacji lub hipometylacji sekwencji CpG.
Hipermetylacja prowadzi do represji transkrypcji, natomiast hipometylacja wywołuje aktywację transkrypcji
tych genów, które powinny pozostać wyciszone .
•
Niedobory kwasu foliowego (metioniny lub selenu) mogą powodować hipometylację DNA,
co z kolei może prowadzić do niewłaściwej ekspresji genów oraz niestabilności genetycznej
i podatności na choroby nowotworowe.
• Niedobór witaminy BI2 powoduje, że kwas foliowy wykorzystywany jest do syntezy tyminy i
metioniny, co skutkuje wzrostem uszkodzeń DNA i hipometylacją, a w konsekwencji
wzrostem ryzyka rozwoju nowotworów.
Stosowanie diety bogatej w foliany (zielone warzywa) zmniejsza częstość
występowania gruczolaków - zmian przedrakowych jelita grubego.
•
Liczne badania mają na celu potwierdzenie korzystnego wpływu folianów, w
profilaktyce raka jelita grubego.
SELEN
Jest składnikiem enzymu o działaniu antyoksydacyjnym, tj. peroksydazy glutationowej,
jako antyoksydant działa wspólnie z witaminą E.
Przeciwnowotworowe działanie selenu polega na:
•
•
•
•
usuwaniu wolnych rodników.
blokowaniu syntezy DNA w komórkach nowotworowych,
wzmocnieniu komórkowej odpowiedzi immunologicznej,
hamowaniu utleniania lipidów
Wykazano związek pomiędzy spożyciem selenu a zapadalnością na raka płuc - wyższe
spożycie selenu obniża ryzyko wystąpienia tej choroby.
Istnieją dowody naukowe na zależność pomiędzy wielkością spożycia tego składnika
mineralnego a rozwojem raka żołądka, wątroby, tarczycy i gruczołu krokowego, jednak
ochronna rola selenu w rozwoju tych nowotworów wymaga potwierdzenia.
Dobrym źródłem selenu w diecie są:
ryby, skorupiaki, nasiona roślin strączkowych, mleko i jego
przetwory, wątroba cielęca i wołowa, drożdże, czosnek i kukurydza.
ZWIĄZKI
NIEODŻYWCZE
OWOCÓW I WARZYW
BŁONNIK POKARMOWY
(włókno pokarmowe nie trawione w przewodzie pokarmowym człowieka)
•
•
Zwiększa objętość i szybkość przesuwania treści pokarmowej w
jelitach, przyczynia się do zmniejszenia stężenia w nim różnych
substancji rakotwórczych i skraca okres ich oddziaływania na błonę
śluzową jelita.
Niektóre frakcje błonnika pokarmowego mogą absorbować na swojej powierzchni kwasy
żółciowe, których metabolity powstające w jelicie grubym (wtórne kwasy żółciowe) mogą mieć
działanie kancerogenne.
•
Zapobiega rozwojowi niekorzystnych mikroorganizmów w jelicie grubym, produkujących związki
rakotwórcze, a sprzyja rozwojowi bakterii korzystnych, produkujących witaminy z gr. B i wit. K.
•
Bakterie korzystne w jelicie grubym przekształcają niektóre frakcje błonnika w krótkołańcuchowe
kwasy tłuszczowe (m.in. masłowy), które mogą działać antykancerogennie. Indukują one
zaprogramowaną śmierć komórek (apoptozę), co pozwala na eliminację zmutowanych komórek.
Wysokie spożycie błonnika może istotnie zmniejszyć ryzyko rozwoju
gruczolaków i raka jelita grubego, raka gruczołu piersiowego u kobiet oraz
prostaty u mężczyzn.
Źródło:
warzywa, owoce, rośliny strączkowe, produkty
zbożowe z pełnego przemiału (ciemne).
POLIFENOLE
• Polifenole to duża grupa związków
(ok. 4 000)
naturalnie występujących
w wielu roślinach,
wykazujących
silne działanie antyoksydacyjne.
• W śród nich największą aktywność biologiczną wykazują
flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny (lignany), katechiny i
stilbeny.
• Polifenole wchodzą w bezpośrednie reakcje z wolnymi
rodnikami, zmiatając je i zwiększając ich dysmutację do
substancji mniej szkodliwych (o mniejszej reaktywności).
POLIFENOLE - źródła
ŹRÓDŁA:
zielona herbata, kapusta głowiasta, kalafior, brokuł, brukselka, soja,
miękkie owoce (borówki, żurawiny, jeżyny, poziomki, truskawki),
owoce cytrusowe (pomarańcze, grejpfruty, cytryny, mandarynki),
winogrona, wino czerwone i kakao.
Wśród związków polifenlowych silne działanie przeciwnowotworowe
wykazuje resweratrol, którego zdolność hamowania guza
obserwowana była na wszystkich etapach transformacji
nowotworowej.
Resweratrol jest obecny w dużym stężeniu w
skórkach winogron, czerwonym winie
i orzechach.
BETAINA
• przeciwutleniacz działający hamująco na rozwój komórek
nowotworowych.
Źródło - burak czerwony
• Inne składniki funkcjonalne buraka:
- polifenole,
- karotenoidy
decydują również o silnych właściwościach antyoksydacyjnych.
FITOSTEROLE (sterole roślinne)
Wysoka zawartość fitosteroli w diecie obniża ryzyko występowania wielu
nowotworów, w tym raka jelita grubego, piersi i prostaty.
Znaczne ilości naturalnych fitosteroli zawierają:
warzywa strączkowe, rośliny oleiste (rzepak), nasiona sezamu, słonecznika i
dyni.
Występują w żywności pochodzenia roślinnego w: odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych,
- w proporcjonalnej ilości do wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych (PUFA).
Większe ilości steroli roślinnych mogą wywoływać efekt
cytotoksyczny nie tylko w stosunku do komórek
nowotworowych ale także do prawidłowych.
TERPENY OWOCÓW CYTRUSOWYCH
• stymulują enzymy, blokujące powstawanie
komórek rakowych
• obniżają poziom cholesterolu w organizmie
Spożywając owoce cytrusowe, szczególnie pomarańcze, grejpfruty,
cytryny, ale również granaty, dostarczymy nie tylko witaminy C,
która wspomaga odporność, ale również składników, które hamują
aktywność białek odpowiedzialnych za rozwój komórek rakowych.
ZWIĄZKI SIARKOWE CZOSNKU
[alliksyna]
• Przyspieszają proces detoksykacji organizmu z substancji
kancerogennych, czyli
unieszkodliwiają substancje wywołujące nowotwór,
zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi.
Źródło:
warzywa cebulowe (cebula, czosnek, szczypior oraz por)
Czosnek, głównie siekany obniża ryzyko raka żołądka
(siekanie uwalnia z czosnku enzym, który ułatwia tworzenie korzystnych
związków siarkowych)
PRZETWARZANIE OWOCÓW I WARZYW
• Może być przyczyną częściowego lub całkowitego usunięcia
dobroczynnego, PRZECIWNOWOTWOROWEGO składnika.
• Ogólnie, procesy przetwarzania kojarzą się ze stratą niektórych
składników.
Jednak nie jest to do końca całkowicie prawdziwe.
Zwiększenie stopnia rozdrobnienia oraz
podwyższona temperatura zwiększają
przyswajalność lub aktywność wielu
związków np. likopenu, glukozynolanów,
polifenoli.
ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE
I
S
T
O
T
N
O
Ś
Ć
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czosnek
Kapusta
Lukrecja
Soja, imbir
Warzywa roślin baldaszkowatych
Cebula, herbata, kurkuma
Owoce cytrusowe
Pszenica, len, ryż ( brązowy )
Pomidory, oberżyna, pieprz
Brokuły, kalafior, brukselka
Owies, mięta, oregano, ogórek
Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki
Bazylia, jęczmień, jagody
PRODUKTY ZBOŻOWE
Z PEŁNEGO PRZEMIAŁU
Bardzo dobre źródło:
• Błonnika
• Witamin z grupy B
• Składników mineralnych
• Fitynianów
MIĘSO
I PRZETWORY MIĘSNE
•
Produkty te są dobrym źródłem białka o wysokiej wartości odżywczej oraz wielu cennych innych
składników, m.in. sprzężonych dienów kwasu linolowego (mięso zwierząt przeżuwających) .
•
Jednak po spożyciu czerwonego mięsa (np. wołowiny, wieprzowiny, jagnięciny) wzrasta w organizmie
zawartość związków azotowych, prawdopodobnie ze względu na wysoką zawartość w tych produktach
hemu i żelaza.
•
Wiele przetworzonych produktów mięsnych, takich jak szynka, bekon, wędzonki, kiełbasy i hot-dogi
zawiera azotany, azotyny i inne substancje utrwalające, dodawane podczas ich produkcji.
•
Spożywanie w nadmiernych ilościach azotanów i azotynów powoduje w organizmie powstawanie
kancerogennych N-nitrozoamin.
TŁUSZCZE I CHOLESTEROL
Mięso i przetwory mięsne są źródłem tłuszczu i
cholesterolu, składników, których duże
spożycie prowadzi do wzrostu syntezy w jelicie
grubym kancerogennych estrogenów.
Stałe, wysokie spożycie czerwonego mięsa i wyrobów mięsnych
zwiększa ryzyko raka jelita grubego.
Wysokie spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego przyczynia
się do zwiększenia ryzyka raka piersi.
Ocenia się, że główną żywieniowo zależną przyczyną
nowotworów jelita grubego, gruczołów piersiowych,
trzustki, prostaty oraz jajników jest
dieta bogatotłuszczowa,
oparta na bazie smażonych posiłków z małą podażą
błonnika z warzyw i owoców.
Należy ograniczyć w diecie pokarmy
pikantne, solone, smażone i wędzone,
albowiem ich spożywanie zwiększa ryzyko
zachorowania na
raka żołądka.
RYBY
Kwasy tłuszczowe omega-3, zawarte w tłuszczu rybim,
przyczyniają się do produkcji naturalnych związków
przeciwzapalnych,
OBNIŻAJĄC RYZYKO NOWOTWORÓW
Źródłem są przede wszystkim:
- ryby (łosoś, makrela, dorsz),
- owoce morza, ale i
- produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: oleje roślinne,
orzechy włoskie, siemie lniane, szałwia hiszpańska
MLEKO I PRODUKTY MLECZNE
Podstawowymi składnikami mleka i produktów mlecznych
jest wysokowartościowe
białko i wapń.
Białka mleka m.in
• lizozym,
• Immunoglobuliny,
• laktoferyna,
zwiększają naturalną odporność organizmu.
WAPŃ
• Zapobiega kancerogennemu
działaniu wtórnych kwasów żółciowych
w przewodzie pokarmowym poprzez
tworzenie z nimi nierozpuszczalnych
soli wapnia.
• Bezpośrednio oddziaływuje na proces karcinogenezy
poprzez hamowanie proliferacji komórek.
FERMENTOWANE NAPOJE MLECZNE
Probiotyki
W produkcji żywności funkcjonalnej największe znaczenie mają
szczepy bakterii :
• Lactobacilcus acidophilus,
• Bifidobacterium sp.
• Lactobacillus casei.
mające zdolność zasiedlania przewodu pokarmowego.
MLEKO I PRODUKTY MLECZNE
Mleko i produkty mleczne mają działanie ochronne w stosunku do
raka jelita grubego; istnieją również ograniczone dane na temat
ochronnego działania mleka w stosunku do raka pęcherza
moczowego.
Prawdopodobnie istnieje zależność przyczynowa pomiędzy wysokim
spożyciem wapnia a rakiem prostaty.
Ważne działanie profilaktyczne może mieć codzienne spożywanie
produktów bogatych w wapń, zwłaszcza chudego mleka i przetworów
mlecznych.
WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE
(WNKT)
Źródłem są niektóre oleje roślinne (bezerukowy olej rzepakowy,
oliwa z oliwek), ryby morskie, orzechy oraz kakao.
U osób spożywających właściwe ilości NNKT spada ryzyko
zachorowania na raka jelita grubego oraz raka płuc
Badania doświadczalne wykazują
hamujące działanie NNKT na wielu
etapach rozwoju guza, począwszy od
jego wzrostu, poprzez tworzenie
naczyń krwionośnych, aż po przerzut.
GORZKA CZEKOLADA
Czekolada o zawartości powyżej 70% kakao jest bogatym źródłem
polifenoli (tabliczka zawiera niemal tyle samo cennych
przeciwutleniaczy, ile ma szklanka zielonej herbaty).
Składniki te:
• spowalniają wzrost komórek nowotworowych i
• hamują dopływ krwi do naczyń krwionośnych, odżywiających je.
Wybieraj gorzką czekoladę, mleczna zawiera znacznie mniej
składników antynowotworowych.
Zachowaj jednak umiar. Zjedz nie więcej niż 1–2 kostki dziennie.
Czekolada dostarcza bowiem dużo cukru i kalorii, a one sprzyjają
nadwadze, co może zwiększać ryzyko chorób nowotworowych.
NAPOJE
• Na pierwszym miejscu powinna być woda mineralna.
• Ale właściwości przeciwnowotworowe mają też świeże soki (bo w
takich nie doszło jeszcze do przemiany azotanów w szkodliwe
azotyny),
głównie warzywne, przede wszystkim z kapusty i czerwonych
buraków, ale i owocowe niesłodzone.
• Pijmy także zieloną herbatę, mieszanki ziołowe (z dzikiej róży, głogu,
pokrzywy).
ZIELONA HERBATA
Składniki zawarte w zielonej herbacie mają również wpływ na
zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej, ze
względu na obecność katechin, a także niektórych witamin i
składników mineralnych.
SÓL KUCHENNA
Sól (chlorek sodu) jest niezbędny do składnikiem dla
prawidłowego funkcjonowania organizmu.
• Znajduje się głównie w produktach przetworzonych, do których utrwalania
stosowana jest sól, takich jak solone mięso, ryby, oliwki, wędliny, produkty
gotowe do spożycia, sosy oraz chipsy, orzechy
i inne pikantne przekąski.
• Wysokie spożycie soli uszkadza błonę śluzową żołądka, zwiększa wytwarzanie
związków N-nitrozowych i jest czynnikiem zwiększającym ryzyko raka żołądka.
• Ryzyko raka żołądka, zwiększa dieta wysokosolna, z równoczesnym dużym
spożyciem marynat oraz niskim spożyciem wit. C z warzyw i owoców i
polifenoli z herbaty.
ROLA SUPLEMENTACJI
• Stosowanie dużych dawek suplementów (tabletek witaminowomineralnych) zwiększa ryzyko powstawania nowotworów.
• Wszystkie witaminy, mające znaczenie w zmniejszaniu ryzyka
rozwoju nowotworów, powinny być dostarczane w naturalnej
postaci z dietą.
• W przypadku witaminy D pewną rolę ma także umiarkowana
ekspozycja słoneczna.
• Nadmierne spożycie beta-karotenu z
palaczy zwiększa
ryzyko nowotworu płuc.
suplementami u
SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE
A UŻYWKI
• PAPIEROSY
• ALKOHOL
PALENIE PAPIEROSÓW
• Palenie tytoniu jest bezsprzeczną
i potwierdzoną w wielu badaniach
przyczyną nowotworów.
• Dym tytoniowy zawiera około 4 tys. substancji szkodliwych,
z czego 40 to udowodnione kancerogeny.
• Palenie bierne również jest szkodliwe.
Bezsprzeczny związek z paleniem wykazano w:
• 90% zachorowań na raka płuc,
• 80-90% zachorowań na raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku,
• 30% zachorowań na raka pęcherza moczowego i trzustki.
ALKOHOL
• Przewlekłe spożywanie alkoholu prowadzi do
niedoborów w organizmie istotnych dla
rozwojowi nowotworów złośliwych
składników pokarmowych, jak żelazo, witaminy z
antyoksydanty (witaminy C i E), metionina oraz foliany.
zapobiegania
grupy B,
• Spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju raka jamy ustnej, gardła,
przełyku i wątroby, trzustki oraz okrężnicy i odbytnicy.
• Alkohol jest odpowiedzialny za około 2000 zachorowań na raka piersi
każdego roku.
• Powoduje uszkodzenie wątroby pod postacią jej stłuszczenia, w
późniejszym okresie marskość, która z kolei jest istotnym prekursorem
raka wątroby.
ALKOHOL
• Ryzyko rozwoju nowotworów wzrasta
wraz z ilością spożywanego alkoholu.
• Nie ustalono tzw. bezpiecznej ilości alkoholu, która nie zwiększałaby tego ryzyka.
• Nawet niewielkie ilości alkoholu, dość często spożywane, stwarzają zagrożenie
rozwojem niektórych nowotworów .
• Picie 1 drinka (6-8 g czystego etanolu) dziennie zwiększa ryzyko raka piersi o 711%.
• Spożycie 2 drinków dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 8%.
U osób spożywających alkohol i jednocześnie palących ryzyko jest jeszcze większe:
10-krotnie zwiększa się ryzyko raka wątroby
100-krotnie zwiększa się ryzyko rozwoju raka przełyku.
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I MASA CIAŁA
• Badania naukowe jednoznacznie potwierdziły związek nadmiernej masy ciała
[BMI > 25, BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m2)] z wyższą zachorowalnością na
nowotwory i śmiertelnością.
• Szczególnie silny wpływ wskaźnika BMI na ryzyko wystąpienia nowotworu
zaobserwowano w przypadku raka przełyku, jelita grubego, trzustki, piersi, macicy
oraz nerek.
• Nieco słabsze powiązania, ale jednak
występujące, zaobserwowano
dla raka pęcherzyka żółciowego.
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
•
Istnieje odwrotna zależność pomiędzy występowaniem nowotworów hormonozależnych
(raka piersi, jajników, macicy) a aktywnością fizyczną.
•
Systematyczne ćwiczenia zmniejszają zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie oraz
modyfikują i łagodzą działanie estrogenów z niej pochodzących.
Odpowiednia dawka ruchu reguluje
cykle owulacyjne i w
konsekwencji
zmniejsza czas
ekspozycji na endogenne
estrogeny.
których
Aktywność fizyczna reguluje stężenie insuliny i
glukozy oraz wielu czynników wzrostu, od
zależy rozwój nowotworów, a w szczególności
raka okrężnicy.
Podwyższone stężenia tych związków
pobudzają komórki nowotworowe do
namnażania się.
NADMIERNA MASA CIAŁA
Otyłość zwiększa ryzyko:
• raka przełyku (jest tym większe, im większe jest BMI),
poprzez
wpływ na rozwój choroby refluksowej żołądkowo-przełykowej, w której
zarzucanie treści żołądkowej do przełyku może prowadzić, u części chorych, do
rozwoju zmian przedrakowych (przełyk Barretta) przechodzących u 1-5% chorych
w gruczolaka przełyku,
• raka macicy, korelacja ta była silniejsza w starszych grupach wiekowych kobiet (w
okresie pomenopauzalnym) oraz u kobiet z rakiem macicy ze współistniejącymi
przerzutami,
• raka nerki, większe u kobiet niż u mężczyzn,
• raka pęcherzyka żółciowego zachorowalność na ten nowotwór, w porównaniu do
osób z prawidłową masą ciała, jest wyższa o 34% u osób z nadwagą i o 78% - z
otyłością. Dotychczas jednak zjawisko to zaobserwowano tylko u kobiet.
ZALECENIA ŻYWIENIOWE
Europejski Kodeks Walki z Rakiem z 2003 r.
(opublikowany w Polsce w 2007 r.)
przedstawia następujące rekomendacje
dotyczące:
sposobu żywienia,
masy ciała,
aktywności fizycznej
i innych elementów
stylu życia.
•
Bądź tak szczupły, jak to możliwe, unikaj niedowagi i nadmiernej masy ciała (właściwa
wartość BMI = 20-25)
•
Uprawiaj codziennie aktywność fizyczną
(minimum 30 minut szybkiego marszu dziennie,
należy maksymalnie ograniczyć siedzący tryb życia)
• Ogranicz konsumpcję wysokokalorycznych potraw, dań typu fast
• food, słodkich napojów z dodatkiem cukru i słodkich soków owocowych (najczęściej
spożywane wysokoenergetyczne potrawy to zwykle produkty wysokoprzetworzone
zawierające duże ilości cukru i tłuszczu)
•
Spożywaj głównie potrawy pochodzenia roślinnego, co najmniej 5 porcji warzyw i
owoców (bezmącznych) dziennie
•
Ogranicz spożywanie czerwonego mięsa i mięsa przetworzonego (peklowanego,
wędzonego)
•
Nie pal
•
Nie nadużywaj alkoholu
(do dwóch drinków dziennie dla mężczyzn i jednego dla kobiet)
•
Ogranicz spożycie soli (poniżej 5 g dziennie) i unikaj spleśniałych produktów
•
Staraj się stosować zrównoważoną dietę a nie suplementy diety. Suplementy nie zapobiegają
chorobom nowotworowym
•
Karmienie piersią obniża ryzyko nowotworów zarówno u matki jak i u dziecka (do szóstego
miesiąca życia dziecka zalecane jest wyłącznie karmienie piersią, później korzystne jest również
dokarmianie piersią)
•
Osoby ze zdiagnozowanym nowotworem, lub po wyleczeniu nowotworu, powinny również
przestrzegać powyższych rekomendacji, o ile lekarz nie zaleci inaczej
PIRAMIDA ZDROWIA
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
• promieniowanie ultrafioletowe
• narażenie zawodowe na niektóre
substancje, np. azbest czy anilinę
Promieniowanie
ultrafioletowe, które
w nadmiernej dawce może
powodować nowotwory
skóry.
Należy unikać nadmiernego
nasłonecznienia skóry, zwłaszcza w
godzinach południowych.
Opalanie przy sztucznych źródłach promieniowania UV jest również
szkodliwe. Wprawdzie następuje tam rozdzielenie twardego promieniowania
UV od miękkiego, jednak rodzaj emisji i reakcja organizmu nie gwarantuje
100-procentowego bezpieczeństwa. Zaleca się stosowanie filtrów
ochronnych, przy czym filtry muszą blokować zarówno promieniowanie UVA,
jak i UVB. Część kremów zabezpiecza jedynie przed promieniowaniem UVB,
zapobiegając oparzeniom, podczas gdy przepuszcza promieniowanie UVA,
odpowiadające za zwiększoną częstość nowotworów skóry. W końcu XX
wieku, jak i obecnie zmniejszenie się warstwy ozonowej chroniącej
powierzchnię Ziemi
przed nadmierną ekspozycją na promienie UV
podwyższa zagrożenie wszelkimi rodzajami promieni pochodzących od słońca
lub kosmicznych.
Literatura
Cancer: diet and physical activity’s impact-WHO. www.who.int/dietphysicalactivity/
publications/facts/cancer/en.
Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, W-wa, wyd. 3, 2007.
Gawęcki J. (red) . Żywienie człowieka zdrowego i chorego, PZWL, W-wa, 2000.
Hopper J.A., Gallagher R.E. Tabacco cessation: new challenges, new opportunities. J. Cancer Educ. 2003, 18, 128-133.
Ju J. , Picinich S.C. , Yang Z., ZhaoY., Suh N., Kong , Yang C.S. Cancer preventive activities of tocopherol sand tocotrienols. Carcinogenesis, 31(4), 533-542, 2010.
Klimczak A., Malinowska K., Kubiak K. Choroby nowotworowe a żywienie . Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, 242-244.
.
Miller E., Malinowska K., Gałecka E. i wsp. Rola flawonoidów jako przeciwutleniaczy w organizmie człowieka. Pol. Merk. Lek., 2008, 24, 144, 556-560.
DZIĘKUJĘ ZA
UWAGĘ
Nalewaj J., Markowska J. Żywienie a choroby nowotworowe. Przegląd Urologiczny, 2005. 5/6, 29.
Nowak P. Właściwości antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu różnych procesów chorobowych ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu
krążenia oraz nowotworów. Śląska Akademia Medyczna w Zabrzu Katedra i Zakład Farmakologii. Arterioscler. Thromb., 1993, 13, 915-923.
Papas A.M. Chemoprevention for gynecological cancer high risk patients.EAGC 2nd International Congress on Gynecological Malignancies, 2004, abstr. 24-25.
Peckenpaugh N.J. Nutrition Essentials and Diet Therapy. Wyd. Elsevier, 2011.
Wei Q., Shen H., Wang L.E. i wsp.: Association between low dietary folate intake and suboptimal cellular DNA repair capacity. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev.,
2003, 12, 963-969.
Wojtukiewicz M. Z., Sierko C. Alkohol a nowotwory. Nowotwory, 2000, 50, 1, 39-47.
WCRF/AICR (2007). Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer–a Global Perspective. Washington D.C. Available from
www.dietandcancerreport.org.
http://www.kodekswalkizrakiem.pl/