ŻYWIENIE A CHOROBY (Choroby na tle wadliwego żywiania) Wiele chorób ma u podłoża nieprawidłowe żywienie. M i a ż d ż y c a . Wśród wielu czynników ryzyka w tej chorobie i powstałych na jej tle: choroby wieńcowej serca (ChNS), zawału serca i udaru mózgu, wybijają się na czołowe miejsce błędy w żywieniu. Są to: Nadmiar tłuszczów ogółem, w tym tłuszczów zwierzęcych, zawierających dużo nasyconych > KWASÓW TŁUSZCZOWYCH > CHOLESTEROLU, zwłaszcza frakcji LDL - chol. - N i e d o b ó r : tłuszczów roślinnych, a zatem jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (w tym NNKT); przeciwutleniaczy, witamin C, A, beta-karotenu, E, a także, polifenoli, bioflawonoidów i selenu. N a d c i ś n i e n i e t ę t n i c z e . W etiopatogenezie choroby nadciśnieniowej, która przyczynia się do nagłych zgonów z powodu zawału serca i udaru mózgu, sposób żywienia pełni istotną rolę. Stwierdzono, że nadmierne spożycie ~ soli kuchennej jest najważniejszym czynnikiem ryzyka w nadciśnieniu. Jest nim także otyłość, nadmierne spożycie nasyconych tłuszczów, niedobory wapnia, potasu i magnezu, a przy tym zanieczyszczenia żywności kadmem. C h o r o b a n o w o t w o r o w a . Uważa się, że 30 - 40% przypadków nowotworów złośliwych (potocznie nazywanych rakiem) u mężczyzn i aż 60% u kobiet powstaje na tle wadliwego żywienia. Zbyt wysokie spożycie tłuszczów ogółem, a w tym pochodzenia zwierzęcego, przyczynia się do rozwoju raka jelita grubego, prostaty i sutka. Przewlekła konsumpcja alkoholu, zwłaszcza wódki, wpływa na powstanie raka górnego odcinka przewodu pokarmowego (jamy ustnej, gardła, przełyku). Duże ilości spożywanych produktów wędzonych i mocno solonych, mają związek z rakiem przełyku i przede wszystkim żołądka. W Japonii, gdzie spożywa się w znacznych ilościach wędzone i solone ryby, jest bardzo duża zapadalność na raka żołądka. Otyłość jest czynnikiem ryzyka raka trzonu macicy i sutka piersi u kobiet po menopauzie. Bogatotłuszszczowe racje pokarmowe podnoszą stężenie we krwi hormonów - prolaktyny i estrogenów, co może się przyczynić do raka sutka. Oprócz wpływu nadmiaru tłuszczów na rozwój raka jelita grubego ma też znaczenie zbyt niska zawartość błonnika pokarmowego w pożywieniu. Cukrzyca insulinoniezależna, typu II. Istotą cukrzycy tego rodzaju, zwanej cukrzycą osób dorosłych, jest upośledzenie zdolności organizmu do zużytkowania glukozy, pochodzącej z węglowodanów pożywienia, z zapasów glikogenu oraz białek pożywienia i ustrojowych. Głównym czynnikiem ryzyka w tej chorobie jest o t y ł o ś ć , powstała na tle nadmiaru spożywanej energii w stosunku do małego wydatku energetycznego, czyli wysokododatniego > BILANSU ENERGETYCZNEGO. O t y ł o ś ć jest chorobą ogólnoustrojową. U jej podłoża mogą być zaburzenia w funkcji hormonów, głównie tarczycy, czynniki genetyczne, neurogenne, psychiczne i zaburzenia termogenezy. Lecz, procent otyłości z tego powodu jest nikły. Główną przyczyną otyłości (do 90%) jest przejadanie się i odkładanie się nadmiaru spożytych podstawowych składników pokarmowych (węglowodanów, tłuszczów i białek) w postaci tkanki tłuszczowej, która może się rozrastać bez granic. Nieograniczone możliwości wzbogacania tkanki tłuszczowej mają przede wszystkim spożywane w nadmiarze tłuszcze. Otyłość to ryzyko wcześniejszej śmierci z powodu różnych chorób, jak cukrzyca typu II, zaburzenia rozrodczości, miesiączkowania, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, udar mózgu, choroby stawów, dna i inne. Niedokrwistość niedobarwliwa (anemia) powstaje na tle niedoboru żelaza, składnika hemoglobiny i mioglobiny. W krajach rozwiniętych przyczyną niskiego spożycia żelaza są błędy żywieniowe, moda na wegetarianizm - a właściwie weganizm, wykluczający wszelkie produkty zwierzęce, które są źródłem najlepiej przyswajalnego hemowego żelaza, a także moda na odchudzanie się z zastosowaniem nieracjonalnej diety. Nawet niewielki niedobór żelaza stanowi zagrożenie zdrowotne. U dzieci zaburza procesy poznawcze, a więc naukę, obniża sprawność psychofizyczną. Niedobory żelaza w czasie ciąży powodują zwiększoną umieralność kobiet, płodów i noworodków. W Polsce stwierdzono niedokrwistość żywieniową (niedobarwliwą) na tle niedoborów żelaza w żywieniu u około 20 - 40% kobiet w wieku rozrodczym i u dzieci. P r ó c h n i c a z ę b ó w . Udowodniono, że przyczyną próchnicy zębów, która jest w Polsce chorobą społeczną, jest - oprócz niedoboru fluoru w żywności i wodzie pitnej nadmiar spożywanych węglowodanów, szczególnie cukru (sacharozy). O s t e o p o r o z a - Spadek gęstości kości i ich łamliwość, cechujące, również społeczną chorobę w Polsce osteoporozę, wiąże się z długotrwałym niedoborem wapnia w pożywieniu i innych pierwiastków budulcowych kośćca (fosfor, magnez). Jest to główna przyczyna tego schorzenia, chociaż w jej etiologii odgrywa też rolę, zwłaszcza u kobiet po menopauzie, niedobór hormonów, estrogenów, brak ruchu, palenie tytoniu i picie alkoholi. Szczególnie ważne jest należyte odżywianie i pokrywanie zapotrzebowania na wapń w okresie rozwoju i wzrostu do 25 - 26 roku życia, kiedy pułap gęstości kości osiąga swoje apogeum, gdyż potem zawsze następuje stopniowy jej spadek. (I.Celejowa)