Kto zdobywa stopnie i tytuły naukowe - trochę statystyki

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Kto zdobywa stopnie i tytuły naukowe - trochę statystyki - dr
Piotr Rodzik
Od wielu lat mówi się w Polsce o konieczności odmłodzenia kadry naukowej oraz o potrzebie zwiększenia udziału
kobiet w nauce. Zobaczmy, jaka jest rzeczywistość w świetle wyników analizy statystycznej przeprowadzonej w
oparciu o dane uzyskane w ciągu ostatnich ośmiu lat.
Na wykresach poniżej pokazano, jak zmieniał się udział procentowy kobiet i mężczyzn uzyskujących
poszczególne stopnie i tytuły naukowe w wybranych grupach wiekowych.Niestety nie można dokładnie określić
trendów dla stopnia doktora, gdyż dla znaczącej liczby osób uzyskujących doktoraty nie nadesłano do OPI
informacji o ich dacie urodzenia (do 30% - linie wykresów opisane jako „brak informacji").
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Analizując dane z okresu, kiedy wartość tego wskaźnika jest mniej więcej stała (czyli od roku 2006) można
powiedzieć, że rozkład wiekowy osób, które w poszczególnych latach uzyskały stopień doktora, praktycznie nie
zmieniał się i jest bardzo zbliżony u mężczyzn i kobiet: około 60% osób, które nie ukończyły 35. roku życia,
około 15% osób pomiędzy 35. a 45. rokiem życia i około 5% osób pomiędzy 44. a 55. rokiem życia.
Inaczej rzecz ma się przy habilitacji. Tutaj dla najmłodszej grupy wiekowej (do 35 lat) średni udział procentowy
mężczyzn (3,45) jest przeszło trzy razy większy od udziału kobiet (1,07%). W obu kategoriach obserwuje się
zdecydowaną tendencję zwyżkową o podobnym nachyleniu. Dla drugiej grupy wiekowej (35-44 lat)
obserwujemy inną sytuację. Udział procentowy kobiet i mężczyzn na początku rozpatrywanego okresu znacznie
się różnił (rok 2001 - 20% dla kobiet i 33% dla mężczyzn), a pod koniec badanego przedziału czasowego prawie
się wyrównał (rok 2008 - 33% dla kobiet i 35% dla mężczyzn). Widać więc wyraźną tendencję zwiększania
udziału procentowego kobiet z tej grupy (z 20% do 33%), przy niemal stałym udziale procentowym mężczyzn.
Dla trzeciej grupy wiekowej kobiet (45-54 lat) występuje bardzo silna tendencja spadkowa (z 63% w roku 2001
na 45% w roku 2008). W tej grupie mężczyzn również obserwuje się trend spadkowy, ale jest on prawie
dwukrotnie słabszy (z 49% w roku 2001 na około 39% w roku 2008). Czwarta grupa obejmująca osoby w wieku
55-64 lat wykazuje istotny wzrost udziału zarówno mężczyzn, jak i kobiet, przy czym wzrost liczby kobiet
wykazuje trochę większą dynamikę. W kolejnych dwóch grupach wiekowych, w odniesieniu do obu płci, nie
obserwuje się wyraźnych trendów - zmieniające się z roku na rok udziały procentowe tych grup pozostają mniej
więcej na tym samym poziomie.
Bardzo ciekawe zjawisko możemy natomiast zaobserwować dla tytułów profesora nadawanych przez prezydenta
RP. O ile w trzech grupach wiekowych: <35, 35-44 i >70 (czyli tych grupach, w których mianowania mają bardzo
mały udział procentowy) nie zauważa się większych różnic, o tyle w dwu grupach o najwyższej liczbie nadanych
tytułów: 45-54 i 55-64 zaszły istotne zmiany. Jest to szczególnie wyraźne w przypadku kobiet. O ile w latach
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
2001-2005 liczba nadanych tytułów profesora kobietom w wieku 45-54 i 55-64 była mniej więcej równa i
wynosiła w każdej grupie około 40% ogółu nadanych tytułów, o tyle w latach 2006-2008 liczba tytułów
nadanych kobietom w wieku 55-64 była dwukrotnie większa od liczby tytułów profesora nadanych kobietom w
wieku 45-54 lat.
Oczywiście, ta sytuacja może być wynikiem bardzo dużej liczby habilitacji uzyskanej przez kobiety z grupy
wiekowej 45-54 w latach 2001-2004 (około 60%), jednak oznaczałoby to, że liczba habilitacji zdobytych przez
kobiety w przedziale wieku 35-44 w latach 2001-2005 była znacznie niższa niż w latach poprzedzających rok
2001 (i z tego względu tak bardzo zmniejszyła się liczba kobiet uzyskujących habilitację w latach 2005-2008).
Bardzo istotna zmiana wystąpiła również dla tytułów profesora nadanych w latach 2006-2008 mężczyznom. Dla
porównania w latach 2001-2003 nadawano około 48% tytułów mężczyznom w wieku 45-54 lat i około 37%
tytułów mężczyznom w wieku 55-64 lat, podczas gdy w latach 2005-2008 nadawano tylko około 35% tytułów
mężczyznom w wieku 45-54 lat w porównaniu do około 45% tytułów mężczyznom w wieku 55-64 lat.
Podsumowując dotychczasowe obserwacje możemy stwierdzić: dla wyższych stopni i tytułów naukowych
obserwuje się w ostatnich latach znaczny i bardzo znaczny spadek udziału osób stosunkowo
młodych (w wieku 45-54 lat) na rzecz osób o dekadę starszych (w wieku 55-65 lat). Jedynie wyraźnie
rosnąca liczba kobiet uzyskujących habilitacje w grupie 35-44 lat może tu świadczyć o tendencji do
„odmładzania" kadry naukowej.
Zobaczmy teraz, jak w badanym okresie kształtował się awans naukowy kobiet w porównaniu do awansu
mężczyzn w rozbiciu na poszczególne dziedziny nauki. Do opisu awansu zastosowano tak zwane „wykresy
nożycowe" pokazujące, jak zmienia się udział procentowy kobiet i mężczyzn osiągających kolejne stopnie i
tytuły naukowe. Nazwa wykresu wzięła się od jego kształtu, dla większości dziedzin nauki przypominającego
nożyce - zwykle więcej kobiet niż mężczyzn kończy studia magisterskie (nieuwzględnione w niniejszym
zestawieniu) i zdobywa niższe stopnie naukowe, natomiast dla wyższych stopni naukowych ta proporcja
diametralnie się zmienia. Przy czym im większa rozwartość „ostrzy", tym większe są dysproporcje obu płci,
natomiast im „oś obrotu" jest bardziej przesunięta w stronę wyższych stopni, tym skuteczniej w danej dziedzinie
kobiety konkurują z mężczyznami.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Dziedziny nauki określono przy wykorzystaniu pierwszego poziomu klasyfikacji Frascati, stosując następujące
przyporządkowanie dziedzin tej klasyfikacji do dziedzin stosowanych w naszym kraju do nadawania stopni
naukowych (dziedziny podane kursywą w nawiasie): nauki humanistyczne (nauki humanistyczne, nauki
teologiczne, sztuki filmowe, sztuki muzyczne, sztuki plastyczne, sztuki teatralne), nauki inżynieryjne i techniczne
(nauki techniczne, nauki wojskowe), nauki medyczne (nauki farmaceutyczne, nauki medyczne, nauki kultury
fizycznej), nauki przyrodnicze (nauki chemiczne, nauki fizyczne, nauki matematyczne, nauki przyrodnicze, nauki
o Ziemi, nauki biologiczne, nauki geograficzne), nauki rolnicze (nauki leśne, nauki rolnicze, nauki
weterynaryjne), nauki społeczne (nauki ekonomiczne, nauki prawne).
Jeżeli popatrzymy na wykresy dla poszczególnych dziedzin, zauważamy olbrzymi postęp równouprawnienia
kobiet w naukach medycznych - od roku 2001 do 2007 liczba doktoratów zdobytych przez kobiety wzrosła o 8%,
liczba habilitacji o 17% (liczba habilitacji mężczyzn i kobiet była w roku 2007 taka sama), a liczba profesur o 7%.
Również w naukach humanistycznych można zaobserwować większy awans naukowy kobiet - od roku 2001 do
2007 liczba doktoratów wzrosła o 6%, liczba habilitacji o 6%, a liczba profesur aż o 9%. W naukach
inżynieryjnych i technicznych zauważalnie zwiększyła się tylko liczba doktoratów zdobytych przez kobiety (o
7%) - jak widać jest to jedyny przypadek, kiedy „nożyce" nie mają osi, ponieważ na każdym poziomie awansu
naukowego liczba kobiet jest kilkakrotnie mniejsza od liczby mężczyzn. Nauki przyrodnicze nie wykazują w
zasadzie żadnych tendencji do zmiany, natomiast w naukach rolniczych i społecznych obserwuje się bardzo
wyraźny spadek liczby kobiet osiągających stopnie i tytuły naukowe. I tak chociaż w naukach rolniczych od roku
2001 do 2007 liczba doktoratów uzyskanych przez kobiety wzrosła o 4%, to liczba habilitacji spadła o 4%.
Podobnie zmalała liczba profesur (jeszcze gorzej było w 2004 roku). Natomiast w naukach społecznych
obserwuje się stały proces zwiększania liczby mężczyzn zdobywających wyższe stopnie i tytuły naukowe - od
roku 2001 do 2007 liczba doktoratów zdobytych przez kobiety wzrosła o 6%, liczba habilitacji zmalała o 10%, a
liczba profesur zmalała aż o 14%.
Jeżeli podsumujemy nasze obserwacje i popatrzymy na wykres sporządzony dla wszystkich dziedzin, możemy
stwierdzić, że widać wyraźny wzrost pozycji kobiet w nauce. Generalnie dla wszystkich stopni i
tytułów naukowych można zaobserwować wzrost liczby zdobywających je kobiet, a w niektórych
dziedzinach (nauki medyczne) zmiany są bardzo duże. Z drugiej jednak strony są dziedziny (nauki rolnicze
i nauki społeczne), w których udział kobiet osiągających wyższe stopnie i tytuły naukowe zdecydowanie się w
ostatnich latach obniżył.
Przedstawione zestawienia wykonano na podstawie bazy Nauka polska prowadzonej przez Ośrodek
Przetwarzania Informacji.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)