Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych
advertisement
Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin na terenie województwa dolnośląskiego Realizację zadania sfinansowano ze środków NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Opracowali: dr Stanisław Wołkowicz mgr Dariusz Choromański mgr Wojciech Wołkowicz Warszawa, maj 2003 SPIS TREŚCI 1. Wstęp_________________________________________________________________ 3 2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Składowicach (gmina i powiat Lubin) _____ 4 2.1. Ogólna charakterystyka mogilnika ______________________________________ 4 2.1.1. Położenie geograficzne obiektu _______________________________________ 4 2.1.2. Morfologia________________________________________________________ 4 2.1.3. Hydrografia _______________________________________________________ 4 2.1.4 Budowa geologiczna ________________________________________________ 4 2.1.5. Warunki hydrogeologiczne ___________________________________________ 5 2.1.6. Zagospodarowanie terenu ___________________________________________ 6 2.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko ________________________________ 6 2.2.1. Prace terenowe ____________________________________________________ 6 2.2.2. Prace laboratoryjne _________________________________________________ 7 2.3. Wnioski _____________________________________________________________ 8 3. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Grochowicach (gmina Kotla, powiat Głogów)__________________________________________________________________ 10 3.1. Ogólna charakterystyka mogilnika _____________________________________ 10 3.1.1. Położenie geograficzne obiektu ______________________________________ 10 3.1.2. Morfologia_______________________________________________________ 10 3.1.3. Hydrografia ______________________________________________________ 10 3.1.4 Budowa geologiczna _______________________________________________ 10 3.1.5. Warunki hydrogeologiczne __________________________________________ 11 3.1.6. Zagospodarowanie terenu __________________________________________ 11 3.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko _______________________________ 12 3.2.1. Prace terenowe ___________________________________________________ 12 3.2.2. Prace laboratoryjne ________________________________________________ 13 3.3. Wnioski ____________________________________________________________ 15 4. Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie dolnośląskim __________________________________________________ 16 4.1. Obiekt: GĘSINIEC (GOŚCIĘCICE) ____________________________________ 16 4.2. Obiekt: IWINY______________________________________________________ 17 4.3. Obiekt: KRAŚNIK GÓRNY ___________________________________________ 18 4.4. Obiekt: LISOWICE __________________________________________________ 20 4.5. Obiekt: LUDWIKOWICE I ___________________________________________ 22 4.6. Obiekt: LUDWIKOWICE II __________________________________________ 24 4.7. Obiekt: PORĘBA ____________________________________________________ 26 5. Podsumowanie ________________________________________________________ 27 2 1. Wstęp Niniejsze opracowanie zostało wykonane w ramach realizacji III etapu zadania „Badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin (mogilników) na środowisko geologiczne”, które zostało wykonane przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie Departamentu Geologii Ministerstwa Środowiska. Praca została sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Opracowanie to jest fragmentem znacznie większej całości. Zawarte tu zostały jedynie dane dotyczące wyników prac inwentaryzacyjnych prowadzonych na terenie województwa dolnośląskiego oraz oceny oddziaływania dwóch obiektów, które w wyniku przeprowadzonej wizji lokalnej oraz wstępnej analizie warunków hydrogeologicznych i budowy geologicznej obszaru, na którym zlokalizowane jest składowisko, uznano za najbardziej zagrażające środowisku naturalnemu. Szerszym badaniom poddano mogilniki w Grochowicach (gmina Kotla, powiat Głogów) oraz w Składowicach (gmina i powiat Lubin). Pozostałe mogilniki znajdujące się na terenie województwa dolnośląskiego potraktowano bardziej ogólnie. 3 2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Składowicach (gmina i powiat Lubin) 2.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 2.1.1. Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin (ś.o.r) położony jest około 3,5 km na północny – wschód od Lubina, około 1 km od drogi nr 262 (Lubin – Głogów), po południowej stronie drogi prowadzącej do miejscowości Składowice. Do mogilnika prowadzi droga gruntowa (Zał. 2.1). Fizycznogeograficznie teren mogilnika w Składowicach znajduje się na obszarze Podprowincji Niziny Sasko – Łużyckie, Makroregionu Wysoczyzna Lubińska. 2.1.2. Morfologia W bezpośrednim sąsiedztwie omawianego obiektu teren jest delikatnie pofałdowany. W bliskim sąsiedztwie obiektu znajdują się obszary powyrobiskowe piasku i żwiru, które dość istotnie wpływają na lokalne ukształtowanie terenu. Generalnie teren zapada w kierunku południowo – wschodnim, w kierunku miejscowości Księginice. Rzędne obszaru w pobliżu składowiska wynoszą około 146,0 m n.p.m. 2.1.3. Hydrografia Omawiany teren składowiska znajduje się w sąsiedztwie niewielkich cieków i rowów melioracyjnych istniejących w okolicach Składowic. Około 2 km na południowy – zachód od mogilnika istnieje Zalew Małomicki (przedmieścia Lubina). W odległości około 14 km na wschód od mogilnika w Składowicach przepływa rzeka Odra. 2.1.4 Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych (mapy geologiczne), badań geofizycznych oraz wierceń sond sozologicznych i piezometrów. Na omawianym obiekcie wykonano łącznie następującą ilość sondowań geoelektrycznych (Zał. 2.2.): 9 SGE o rozstawie – AB/2 = 63,0 ÷ 100,0 m, w tym: o 1 SGE – AB/2 = 63,0 m o 3 SGE – AB/2 = 80,0 m o 5 SGE – AB/2 = 100,0 m 4 Charakterystyka oporowa rozpoznanych warstw geologicznych uzyskana na podstawie sondowań przedstawia się następująco: utwory piaszczyste, przypowierzchniowe, suche 261 - 1523 Ωm utwory piaszczyste, zawodnione 87 - gliny zwałowe 21 – 169 Ωm 28 Ωm Na przekroju wykonanym na podstawie badań geofizycznych oraz na podstawie wierceń piezometrycznych uzyskano od powierzchni terenu warstwę suchych piasków o miąższości około 3,0 – 5,0 m, a pod nimi kompleks piasków zawodnionych (z niewielkimi przewarstwieniami gliniastymi) o miąższości około 15,0 m. Poniżej wyinterpretowano gliny zwałowe o miąższość około 20,0 m (Zał. 2.3). 2.1.5. Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. Wykonane wiercenia otworów piezometrycznych pozwoliły ustalić głębokość występowania zwierciadła wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. Zwierciadło wody w piezometrach pomierzono na głębokości od 2,6 – 3,1 m p.p.t. ( Zał. 2.8 a, b, c). Informacja ta pozwala stwierdzić, że pierwszy poziom wodonośny jest bardzo narażony na wpływy ewentualnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Nawiercone utwory tworzące warstwę wodonośną to piaski drobno – i średnioziarniste. Parametry filtracyjne tych utworów pozwalają na dość swobodną migrację wód opadowych z powierzchni terenu w kierunku płytko zalegającej warstwy wodonośnej. Ponieważ mogilnik posadowiony został we wspomnianych wcześniej utworach piaszczystych na prawdopodobnej głębokości około 3,0 m nawet przy niewielkich nieszczelnościach komór składowiska istniało duże zagrożenie zanieczyszczenia wód podziemnych. Obok analizowanego mogilnika przebiega granica pośredniej strefy ochronnej ujęcia wody Koźlice I i II natomiast w odległości około 400 m na południowy - wschód od obiektu znajdują się studnie lokalnego ujęcia. 5 2.1.6. Zagospodarowanie terenu Mogilnik w Składowicach położony jest na prywatnym terenie (adres: Składowice 1 c). Jest to ogrodzony obszar o wymiarach 24,0 x 6,5 m, otoczony metalowym ogrodzeniem wykonanym z siatki. Ogrodzony teren nie posiada żadnego wejścia i nie jest oznakowany. Samo ogrodzenie usytuowane na obrzeżu prywatnej działki, w obrębie której znajduje się składowisko. Na terenie mogilnika zlokalizowanych jest według danych archiwalnych 10 zbiorników z kręgów betonowych. Każdy ze zbiorników posiada głębokość około 3,0 m. Pozostałe wymiary komór nie są znane. Zbiorniki na odpady usytuowane zostały najprawdopodobniej w dwóch rzędach. Całkowita objętość komór nie jest znana, jednak można ją oszacować na około 24 m3. Objętość taka może sugerować przy 100 % wypełnienia komór zawartość zdeponowanych przeterminowanych środków ochrony roślin na około 20 ton. Właścicielem obiektu jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, oddział terenowy Wrocław. 2.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 2.2.1. Prace terenowe Badania geofizyczne – profilowania elektrooporowe W celu określenia aureoli rozprzestrzenienia się zanieczyszczeń od komór mogilnika wykonano 104 dwuwarstwowe profilowania elektrooporowych o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0 oraz 16,0 m i MN/2 = 3,0 m, na podstawie których wykonano mapy rozkładu oporów pozornych ρk dla głębokości około 3,0 m p.p.t. i 5,0 m p.p.t. (Zał. 2.4. i 2.5). Na płytszej z wykonanych map stwierdzono wyraźną anomalię oporową (opór poniżej 150 Ωm) na północ od obiektu. Na głębokości około 5,0 m (druga z map) anomalia ta zanika. Na obu rozstawach widać strefy o obniżonych oporach mogące sugerować istnienie zanieczyszczenia mogącego pochodzić od nieszczelnych komór mogilnika. Strefy te pojawiają się po północnej i południowej krawędzi ogrodzenia mogilnika. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie mogilnika w Składowicach wykonano łącznie 80 atmogeochemicznych punktów pomiarowych (Zał. 2.6.). 6 W zdecydowanej większości punktów uzyskano zerowe wskazania zawartości w powietrzu glebowym lotnych związków organicznych. Jedynie w czterech punktach zlokalizowanych na terenie składowiska otrzymano wyniki powyżej 0 ppm. Uzyskane wielkości (maksymalnie 5,8 ppm) sugerują istnienie niewielkiego zanieczyszczenia powietrza glebowego, które może wskazywać na nieszczelność komór składowiska. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych oraz pomiarów atmogeochemicznych, w sąsiedztwie badanego mogilnika wykonano 4 sondy sozologiczne (Zał. 2.2) o łącznej głębokości 10,0 mb oraz 3 piezometry obserwacyjne (Zał. 2.8). W trakcie wykonywania wierceń pobrano 8 próbek z sond geosozologicznych oraz 9 próbek gruntu z piezometrów. Ze wszystkich trzech piezometrów pobrano do analizy także próbki wód. W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne. 2.2.2. Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych oraz analizy fizyko-chemiczne wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w Tabeli 2.1 i Tabeli 2.2, a wyniki analiz próbek wód zestawiono w Tabeli 2.3. oraz w Tabeli 2.4 i Tabeli 2.5. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z sond sozologicznych stwierdzono obecność 15 z 26 badanych związków chloroorganicznych i fosforoorganicznych (Tabela 2.1). Dla każdej z wykonanych sond oznaczono pestycydy na dwóch różnych głębokościach, aby wykazać ewentualną migrację zanieczyszczenia pochodzącego od nieszczelnego mogilnika. Zawartości poszczególnych pestycydów w większości oznaczanych próbek gruntów nie są wysokie, jednak mogą świadczyć o nieszczelnościach mogilnika i emitowaniu do środowiska niebezpiecznych substancji. Najwyższą zawartość odnotowano dla następujących związków: p,p’ - DDD (149 µg/kg), p,p’ – DDT (115 µg/kg) i Endosulfanu (69,9 µg/kg) wykrytych w próbce z sondy S – 1. Przytoczone zawartości świadczą ewidentnie o 7 nieszczelności komór mogilnika i zanieczyszczaniu środowiska gruntowo – wodnego w sąsiedztwie omawianego obiektu. Uzyskane wyniki dają podstawę do podjęcia decyzji o likwidacji analizowanego mogilnika. W gruntach pochodzących z wykonanych piezometrów obserwacyjnych (Tabela 2.2) nie natrafiono na tak wysokie jak wcześniej cytowane zawartości związków pestycydowych. Istnienie jednak związków pestycydowych takich jak delta – HCH (1,17 µg/kg), heptachloru (0,53 µg/kg), p,p’ - DDT (2,71 µg/kg), metoksychloru (4,53 µg/kg) w obrębie warstwy wodonośnej piezometru P – 1 (zwierciadło wody na głębokości 3,1 m p.p.t.) świadczy o stopniowej degradacji wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego wywołanej związkami chemicznymi pochodzącymi z nieszczelnego mogilnika. Należy tu wspomnieć, że oznaczone pestycydy nie są w chwili obecnej użytkowane, a zostały zakazane w latach 80 – tych. Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych poddano wody pobrane z 3 wykonanych piezometrów obserwacyjnych (Tabela 2.3). We wszystkich badanych próbkach wód stwierdzono obecność pozostałości pestycydów. Stężenia p,p’ - DDT na poziomie 0,0489 µg/kg oraz p,p’ – DDE na poziomie 0,0213 µg/kg nie są wysokie jednak świadczą o istnieniu zanieczyszczeń pestycydowych związanych ewidentnie z nie używanymi obecnie środkami ochrony roślin zdeponowanymi w nieszczelnym mogilniku. W próbkach wód z piezometrów wykonano także oznaczenia parametrów fizykochemicznych oraz badania zawartości anionów i kationów (Tabela 2.4, Tabela 2.5). Uzyskane wyniki nie wykazały istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (pH, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków. 2.3. Wnioski Na terenie składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin w miejscowości Składowice wykonano badania geologiczno – sozologiczne, których zadaniem było ustalenie stanu środowiska gruntowo – wodnego w rejonie mogilnika oraz wykazanie ewentualnych skażeń pochodzących od nieszczelnego obiektu. 8 Zastosowane przy ocenie stanu środowiska badania geofizyczne, badania powietrza glebowego oraz wykonanie sond sozologicznych oraz piezometrów potwierdziło jednoznacznie, że mogilnik w Składowicach jest nieszczelny i emituje do środowiska naturalnego niebezpieczne substancje. Uzyskane anomalie geofizyczne, zanieczyszczenie powietrza glebowego oraz zawartości związków pestycydowych w gruntach, sprzyjająca migracji zanieczyszczeń budowa geologiczna a także uzyskane stężenia w wodach podziemnych świadczą o ciągłej degradacji środowiska gruntowo – wodnego. Należy więc bezwzględnie zlikwidować omawiany obiekt. Dodatkowym argumentem przemawiającym za likwidacją mogilnika w Składowicach jest jego bliskie położenie w stosunku do granicy pośredniej strefy ochronnej ujęcia wody Koźlice I i II oraz sąsiedztwo (odległość około 400 m na południowy - wschód od obiektu) ze studniami lokalnego ujęcia. 9 3. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Grochowicach (gmina Kotla, powiat Głogów) 3.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 3.1.1. Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin (ś.o.r) położony jest około 2,0 km na północ od wsi Grochowice, w północnej części gminy Kotla. Jest to teren zalesiony, sąsiadujący z obszarem nieużytków rolnych (Zał. 3.1). Mogilnik znajduje się w dzikim sosnowym młodniku sąsiadującym z lasem brzozowym. Obszar mogilnika ma charakter prostokąta. Teren mogilnika geomorfologicznie leży w obrębie mezoregionu Pradolina Głogowska, makroregionu Obniżenie Milicko-Głogowskie. 3.1.2. Morfologia W bezpośrednim sąsiedztwie omawianego obiektu teren jest raczej płaski. Są to tereny leśne z występującymi lokalnie niewielkimi wzniesieniami najprawdopodobniej typu wydmowego. Generalnie teren wokół omawianego obiektu zapada w kierunku południowo – zachodnim, w kierunku wsi Grochowice. Rzędne obszaru w pobliżu składowiska wahają się około 83,0 m n.p.m. 3.1.3. Hydrografia W najbliższej okolicy analizowanego mogilnika występują liczne rowy melioracyjne, które regulują stosunki wodne przypowierzchniowych wód podziemnych. W odległości około 5 km na południowy – zachód od obiektu przepływa Krzycki Rów, który wpada do Odry. Ukształtowanie terenu w sąsiedztwie mogilnika sugeruje, że tereny te drenowane są przez wspomniany już Krzycki Rów. 3.1.4 Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych (mapy geologiczne), badań geofizycznych (sondowań) oraz wierceń sond sozologicznych i piezometrów. Wykonane prace geofizyczne przedstawiają się następująco (Zał. 3.2): Sondowania geoelektryczne: 10 SGE o rozstawie – AB/2 = 80,0 ÷ 125,0 m, w tym: 3 SGE – AB/2 = 80,0 m 10 5 SGE – AB/2 = 100,0 m 2 SGE – AB/2 = 125,0 m Na podstawie wykonanych sondowań geoelektrycznych uzyskano następującą charakterystyką opornościową warstw geologicznych występujących w podłożu mogilnika: piaski przypowierzchniowe, suche 906 - 2 457 Ωm piaski pylaste 273 – 1 227 Ωm kompleks piaszczysty, zawodniony 314 – 615 Ωm 29 – 47 Ωm gliny zwałowe Sondowania geoelektryczne oraz uzyskane opory pozwoliły na wykreślenie przekroju geoelektrycznego popartego interpretacją geologiczną (Zał. 3.3). Przekrój ten pokazuje, że w podłożu mogilnika występują utwory dobrze przepuszczalne (piaski o różnej granulacji) podścielone na głębokości około 15,0 m glinami. Od głębokości około 6,0 m p.p.t. występuje kompleks piaszczysty zawodniony. 3.1.5. Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. Warstwę wodonośną pierwszego poziomu tworzą piaski drobnoziarniste i średnioziarniste nawiercone w trzech wykonanych w sąsiedztwie obiektu piezometrach. Swobodne zwierciadło wody nawierconej warstwy stabilizuje się na głębokości około 5,0 m p.p.t. Składowisko pestycydów posadowione zostało w piaskach drobnoziarnistych i pylastych, które mimo tego, że nie posiadają dobrych własności filtracyjnych bez większych trudności mogą transportować wraz z wodami opadowymi wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór. Teren mogilnika nie jest zlokalizowany na obszarze żadnego z Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (1). 3.1.6. Zagospodarowanie terenu Mogilnik w Grochowicach położony jest na leśnej polanie otoczonej lasem sosnowym o wieku około 35 lat (częściowo samosiejką). Sąsiaduje z zagajnikiem brzozowym oraz nie użytkowanymi polami uprawnymi. Powierzchnia mogilnika nie jest do końca znana. Istniejące na terenie obiektu fragmenty ogrodzenia z drutu kolczastego i drewnianych słupów 11 sugerują, że był to obszar o wymiarach około 27,0 x 18,0 m. Na obszarze mogilnika zlokalizowanych jest według danych archiwalnych 26 zbiorników z kręgów betonowych. Zbiorniki na omawianym obiekcie rozmieszczone są w dwóch podłużnych ciągach studni oraz w dwóch skupiskach po kilka studni każde. Przyjmując głębokość komór mogilnika według danych archiwalnych na minimum 3,0 m oraz średnicę poszczególnych komór na około 1,5 m można szacować objętość mogilnika na około 135 m3. Daje to prawdopodobieństwo składowania przy 100 % wypełnienia około 110 ton przeterminowanych pestycydów. Według danych archiwalnych w mogilniku składowane były zarówno przeterminowane środki ochrony roślin oraz opakowania po nich jak też odczynniki chemiczne. Według informacji Starostwa Powiatowego w Głogowie trwa postępowanie administracyjne prowadzone przez wojewodę dolnośląskiego w sprawie ustalenia właściciela nieruchomości. Obecnie właścicielem mogilnika i terenu na którym się on znajduje jest Skarb Państwa. 3.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 3.2.1. Prace terenowe Badania geofizyczne – profilowania elektrooporowe Na omawianym obiekcie wykonano łącznie 95 punktów profilowych o rozstawie elektrod AB/2 = 6,3; 12,5 m i MN/2 = 0,5 m. Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 2,0 i około 4,0 m p.p.t. (Zał. 3.4 i Zał. 3.5). Na obu mapach stwierdzono wyraźną strefę obniżeń oporu (poniżej 700 Ωm) w południowej i wschodniej części obiektu. Przyjmując głębokość posadowienia komór mogilnika na poziomie około 3,0 m p.p.t. można przypuszczać, że uzyskane anomalie elektrooporowe mogą pochodzić od wyemitowanych z nieszczelnych komór składowiska niebezpiecznych substancji. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie mogilnika w Grochowicach i w jego najbliższym otoczeniu wykonano łącznie 125 atmogeochemicznych punktów pomiarowych (Zał. 3.6). W zdecydowanej 12 większości punktów uzyskano zerowe wskazania zawartości lotnych związków organicznych w powietrzu glebowym, a jedynie w siedmiu punktach zlokalizowanych na terenie składowiska otrzymano wyniki powyżej 0 ppm. Najwyższą uzyskaną wartością było 43,5 ppm. Uzyskane wielkości wskazują na istnienie zanieczyszczenia powietrza glebowego, które może pochodzić z nieszczelnych komór składowiska. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych oraz pomiarów atmogeochmicznych, w sąsiedztwie badanego mogilnika wykonano 4 sondy sozologiczne o łącznej głębokości 11,5 mb (lokalizacja Zał. 3.2) oraz 3 piezometry obserwacyjne (lokalizacja Zał. 3.7). W trakcie wykonywania wierceń pobrano 12 próbek z sond geosozologicznych oraz 7 próbek gruntu z piezometrów. Ze wszystkich trzech piezometrów pobrano do analizy także próbki wód. W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne. 3.2.2. Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych oraz analizy fizykochemiczne wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w Tabeli 3. 1 i w Tabeli 3.2 natomiast wyniki analiz próbek wód zestawiono w Tabeli 3.3., Tabeli 3.4 i Tabeli 3.5. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z sond sozologicznych stwierdzono obecność 18z 26 badanych związków chloroorganicznych i fosforoorganicznych Dla każdej z wykonanych sond oznaczono pestycydy na trzech różnych głębokościach aby wykazać ewentualne rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia pochodzące od nieszczelnego mogilnika. Uzyskane wyniki badań gruntów pochodzących z sond sozologicznych pokazują, że teren najbardziej skażony związkami pestycydowymi pochodzącymi ewidentnie z nieszczelnych komór składowiska znajduje się w jego południowej części (Tabela 3.1). Zanieczyszczenia związkami pestycydowymi oznaczone w gruntach z sondy S – 4 pokazują 13 ewidentnie, że istnieje zanieczyszczenie na obiekcie oraz, że zanieczyszczenie to migruje pionowo w kierunku wód pierwszego poziomu wodonośnego. Uzyskane zawartości gamma HCH - 21 000 µg/kg, p,p’-DDD - 23 000 µg/kg, p,p,-DDT – 52 000 µg/kg , metoksychloru 29 000 µg/kg oraz metyloparationu – 154 µg/kg, fentionu - 329 µg/kg i fenitrotionu - 204 µg/kg dają podstawę do likwidacji omawianego obiektu. W próbkach gruntu pobranych podczas wykonywania piezometrów obserwacyjnych także oznaczono znaczny inwentarz różnego rodzaju związków pestycydowych. Uzyskane zawartości pestycydów nie są tak wysokie jak w przypadku sond sozologicznych jednak ich istnienie świadczy o znacznym rozprzestrzenieniu się zanieczyszczeń w warstwie wodonośnej (część próbek została pobrana z warstwy nawodnionej). Najwyższe zawartości odnotowano dla metoksychloru ( rzędu 4 –5 µg/kg) i p,p’ – DDT (rzędu 2 - 4 µg/kg) (Tabela 3.2). Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość związków pestycydowych poddano wody z 4 istniejących piezometrów (1 archiwalny oraz 3 nowe- Zał. 3.8) oraz z 4 studni gospodarskich zlokalizowanych we wsi Grochowice. We wszystkich badanych próbkach wód stwierdzono obecność licznych pozostałości pestycydów. Najsilniej zanieczyszczona jest próbka z otworu P – 1A, w której stwierdzono występowanie 6 różnych związków chloroorganicznych (Tabela 3.3). Stężenie p,p’-DDT wynoszące 0,1070 µg/kg świadczy o istnieniu zanieczyszczeń pestycydowych związanych ewidentnie z nie używanymi obecnie środkami ochrony roślin zdeponowanymi w mogilniku. Stężenia pozostałych związków pestycydowych oznaczonych w wodach z piezometrów nie przekraczają zawartości na poziomie 0,1 µg/kg. Badania związków pestycydowych w próbkach wód pobranych ze studni we wsi Grochowice potwierdziły istnienie szeregu związków (Tabela 3.3) jednak ich stężenia nie przekraczają norm dla wód pitnych (zgodnie z rozporządzeniem Min. Zdrowia i Opieki Społecznej z 4 września 2000 roku). Uzyskane wyniki badań pestycydowych w wodach wskazują, że nieszczelny mogilnik w Grochowicach doprowadziwszy do zanieczyszczenia gruntów w swoim sąsiedztwie spowodował degradację i zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. W 7 próbkach wód (4 piezometry i 3 studnie) wykonano także oznaczenia parametrów fizyko-chemicznych oraz badania zawartości anionów i kationów (Tabela 3.4, Tabela 3.5). 14 Uzyskane wyniki nie wykazały generalnie istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (pH, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków. W jednym przypadku w studni nr 29 oznaczono pH równe 6,4 co jest wynikiem nieznacznie poniżej wartości dopuszczalnej dla wód pitnych (norma dopuszcza wody od pH = 6,5). Ze względu na uzyskany rezultat będący na granicy dopuszczalności i przyjmując pewien prawdopodobny błąd oznaczenia (na poziomie kilku procent) należy przyjąć uzyskany wynik jako dopuszczalny. 3.3. Wnioski Na terenie składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin w miejscowości Grochowice wykonano badania geologiczno – sozologiczne, których zadaniem było ustalenie stanu środowiska gruntowo – wodnego w rejonie mogilnika oraz wykazanie ewentualnych skażeń pochodzących od nieszczelnego obiektu. Zastosowane przy ocenie stanu środowiska metody pozwoliły wykazać, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska gruntowo-wodnego niebezpieczne substancje. Bardzo wysokie zawartości związków pestycydowych w gruntach w sąsiedztwie komór mogilnika, sprzyjająca migracji zanieczyszczeń budowa geologiczna oraz liczne związki pestycydowe obecne w wodach podziemnych dają podstawą do bezwzględnej likwidacji mogilnika w Grochowicach. 15 4. Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie dolnośląskim 4.1. Obiekt: GĘSINIEC (GOŚCIĘCICE) I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Strzelin Gmina: Strzelin 1. Lokalizacja szczegółowa: Infrastruktura mogilnika znajduje się na szczycie Koziej Góry. Góra ta położona jest pomiędzy wsiami Gęsiniec i Gościęcice (Zał. 4.1.1). II. Właściciel: Teren mogilnika i sam obiekt podlega pod Urząd Miasta i Gminy w Strzelinie. III. Opis obiektu: Mogilnik zlokalizowany był w bunkrze wojskowym. Jest to konstrukcja ceglana, w większości przysypana nasypem ziemnym (Zał. 4.1.2). W grudniu 2001 roku obiekt został zlikwidowany. Zgromadzone w nim przeterminowane środki ochrony roślin oraz opakowania zostały zutylizowane termicznie. Aktualnie wejście do bunkra jest zamurowane. Wyczuwalny jest wyraźny zapach pestycydów. Według informacji z Urzędu Miasta i Gminy w Strzelinie w mogilniku składowano łącznie przeterminowane 37,140 Mg środków ochrony roślin. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: Około 500 m od mogilnika znajduje się staw 2. Lasy: mogilnik otaczają tereny Lasów Państwowych – nadleśnictwo Ustroń. 3. Inne: Teren mogilnika znajduje się w odległości około 600 m od najbliższej zabudowy mieszkalnej. 16 4.2. Obiekt: IWINY I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Bolesławiec Gmina: Warta Bolesławiecka 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik jest położony na łące, kilkaset metrów od drogi prowadzącej z Warty Bolesławieckiej do Lubkowa (Zał. 4.2.1). II. Właściciel: Użytkownikiem była Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Warcie Bolesławieckiej, która w 2001 roku wystąpiła do starostwa o wykreślenie z rejestru. Właścicielem działki jest Skarb Państwa. III. Opis obiektu: Na mogilnik zostały zaadaptowane dwa betonowe magazyny materiałów wybuchowych dawnych Zakładów Górniczych „Konrad” w Iwinach. Mają one formę płaskiego ściętego ostrosłupa o wymiarach około 10 x 20 metrów. Są one usytuowane w odległości 23 metrów od siebie i wyniesione 2,5 metra ponad poziom terenu. W całości są zaziemione i porośnięte trawą. Składowisko jest oznakowane tablicą ostrzegawczą, nie posiada natomiast ogrodzenia (Zał. 4.2.2). W latach 1975-1977 w mogilniku zostały zgromadzone wycofane z obrotu handlowego środki ochrony roślin pochodzące z magazynów gminnych spółdzielni i zakładów dawnego Związku Wojewódzkich Gminnych Spółdzielni. Ich całkowita ilość wynosi około 46,000 Mg. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: Około 500 m od mogilnika przepływa rzeka Bobrzyca 2. Inne: Teren mogilnika nie znajduje się w bliskim sąsiedztwie zabudowań mieszkalnych 17 4.3. Obiekt: KRAŚNIK GÓRNY I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Bolesławiec Gmina: Bolesławiec 1. Lokalizacja szczegółowa: Znajduje się on w rozwidleniu rzeki Bobrzycy. Łąkę, na której jest położony od północy ogranicza tor kolejowy (linia Bolesławiec – Chojnów), od południa las. Na terenie tym zalegają szlamy poflotacyjne z okresu awarii zapory Zakładów Górniczych Konrad. Przy drodze prowadzącej do mogilnika od wsi Tomaszów Górny widoczne są stare, zarośnięte wyrobiska (Zał. 4.3.1). II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest Gminna Spółdzielnia w Bolesławcu. III. Opis obiektu: Składowisko powstało w 1980 roku na podstawie opinii Urzędu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze oraz Państwowego Inspektora Sanitarnego w Bolesławcu. Jest to zbiornik betonowy o wymiarach 2,3 x 2,2 x 3m. Zaizolowany został lepikiem i 4 warstwami papy na całej głębokości. Przykryty jest płytą i zabetonowany. Na wierzchu widoczny jest napis: Uwaga. Środki trujące. Przy zbiorniku pozostały resztki ogrodzenia. Obok umieszczono tablicę ostrzegawczą (Zał. 4.3.2). Według informacji uzyskanych w urzędzie gminy w Bolesławcu w mogilniku zostały złożone następujące przeterminowane środki ochrony roślin: cynkotox 1 053 kg, dosanex B 3 kg, terrafun 3 kg, gesaran 70 kg, cynkotox 40 kg, zatrute ziarno2,25 kg, gamakarbatox 212 kg, elecron 75 kg, dosanix 220 kg, owadofos 7 kg, gosagard 5 kg, świece arrex 7 sztuk, pirrimor 3 sztuki, trezolex 480 kg, zaprawa nasienna 6 kg, toxan 2 sztuki, chwastox 284 kg. W sumie daje to około 2,500 Mg. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: Około 175 m od mogilnika przepływa rzeka Bobrzyca 2. Inne: Na terenie mogilnika przeprowadzone zostały prace sozologiczne mające na celu określenie ewentualnych zanieczyszczeń pochodzących od mogilnika 18 V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika wykonana została sonda sozologiczna (głębokość 3,0 m). Pozwoliła ona na pobranie próbki gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza granulometryczna (Zał. 4.3.3) pozwoliła określić grunt na głębokości 3,0 m jako pospółkę o współczynniku k = 2,68 x 10-4 m/s (wg wzoru USBSC). Jest to więc grunt o bardzo dobrych właściwościach filtracyjnych. Daje to możliwość łatwej migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z ewentualnie nieszczelnego obiektu. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 – 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie pewnych zawartości pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tabela 4.3.1). Uzyskane zawartości nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 19 4.4. Obiekt: LISOWICE I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Legnica Gmina: Prochowice 1. Lokalizacja szczegółowa: Znajduje się on przy drodze nr 372 prowadzącej z Prochowic do Ścinawy. Jest to nieużytek porośnięty drzewami i krzewami. Na południe od niego rozciągają się pola uprawne (Zał. 4.4.1). II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy we Wrocławiu, Sekcja Terenowa w Legnicy. III. Opis obiektu: Według danych uzyskanych w urzędzie gminy w Prochowicach mogilnik znajduje się w piwnicach w ruinie budynku mieszkalnego. Jednakże w marcu 2002 roku AWRSP zgłosiła rozbiórkę mogilnika. Aktualnie obszar ten jest wyrównany, nie ma pozostałości zabudowy. Są jedynie widoczne pojedyncze cegły leżące na powierzchni terenu. Nie można stwierdzić czy przeterminowane środki ochrony roślin zostały z mogilnika usunięte (Zał. 4.4.2). W mogilniku zostały złożone w latach 1960 – 1972 przeterminowane środki ochrony roślin w nieznanej ilości. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: Najbliższym ciekiem powierzchniowym znajdującym się w pobliżu mogilnika jest Kanał Kaczawa (około 400 m) 2. Ujęcia wody: Około 1,5 km od mogilnika znajduje się najbliższe ujęcie wody 3. Inne: Na terenie mogilnika przeprowadzone zostały prace sozologiczne mające na celu określenie ewentualnych zanieczyszczeń pochodzących od mogilnika V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercona została sonda sozologiczna (głębokość 3,0 m). Pozwoliła ona na pobranie próbki gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. 20 Analiza granulometryczna (Zał. 4.4.3) pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 m jako pospółkę o współczynniku k = 3,4 x 10-4 m/s (wg wzoru USBSC). Jest to więc grunt o bardzo dobrych właściwościach filtracyjnych. Daje to możliwość łatwej migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z ewentualnie nieszczelnego obiektu. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 – 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie pewnych zawartości pestycydów z grupy chloroorganicznych oraz związku z grupy fosforoorganicznych (Tabela 4.4.1). Uzyskane zawartości nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 21 4.5. Obiekt: LUDWIKOWICE I I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Kłodzko Gmina: Nowa Ruda 1. Lokalizacja szczegółowa: Znajduje się on w północnej części Ludwikowic, u podnóża góry Włodyka, na terenie o charakterze poprzemysłowym (Zał. 4.5.1). II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest gminna spółdzielnia w Nowej Rudzie. III. Opis obiektu: Mogilnik zajmuje powierzchnię 4 x 4 m, granicę wytyczają metalowe słupki (widoczne na zdjęciach). Nie jest ogrodzony, nie posiada również tablic ostrzegawczych. Według informacji uzyskanych w urzędzie gminy w Nowej Rudzie mogilnik tworzy jeden zbiornik przykryty płytą. W całości wykonany jest z betonu. Na powierzchni przysypany został hałdami wapna (Zał. 4.5.2). Mogilnik zawiera około 1,500 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin (gamametox, garmakarbatox). IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: W pobliżu (około 200 m) przepływa bezimienny strumień. 2. Inne: Na terenie mogilnika przeprowadzone zostały prace sozologiczne mające na celu określenie ewentualnych zanieczyszczeń pochodzących od mogilnika V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercona została sonda sozologiczna (głębokość 3,0 m). Pozwoliła ona na pobranie próbki gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza granulometryczna (Zał. 4.5.3) pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 m jako pospółkę gliniastą o współczynniku filtracji k = 1,44 x 10-5 m/s (wg wzoru 22 USBSC). Jest to więc grunt o dość dobrych właściwościach filtracyjnych. Daje to możliwość swobodnej migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z ewentualnie nieszczelnego obiektu. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 – 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie zdecydowanej większości oznaczanych pestycydów z grupy chloroorganicznych oraz związku z grupy fosforoorganicznych (Tabela 4.5.1). Uzyskane zawartości dla niektórych pestycydów są dość wysokie (np. 128 µg/kg p,p’-DDT). Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 23 4.6. Obiekt: LUDWIKOWICE II I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Kłodzko Gmina: Nowa Ruda 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na zboczach góry Włodyka, na wschód od miejscowości Ludwikowice (Zał. 4.6.1). II. Właściciel: b.d. III. Opis obiektu: Tworzą go trzy bunkry, odległe od siebie o 150 m, położone przy leśnej drodze. Mają one formę ściętych ostrosłupów o trapezoidalnym przekroju. Wysokość bunkrów mierzona od powierzchni drogi sięga 4 m. Na powierzchni każdego z nich umiejscowiony jest odpowietrznik. Wszystkie są zaziemione i porośnięte trawą oraz niewielkimi drzewkami. Od strony drogi wejścia do bunkrów zostały zakryte betonowymi płytami. Po bokach płyty te są częściowo przysypane kamieniami i obmurowane (Zał. 4.6.2). Wg informacji uzyskanych w WIOŚ w Wałbrzychu mogilnik zawiera 39,200 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: U podnóża góry Włotyka przepływa bezimienny strumień. 2. Inne: Na terenie mogilnika przeprowadzone zostały prace sozologiczne mające na celu określenie ewentualnych zanieczyszczeń pochodzących od mogilnika V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały trzy sondy sozologiczne (głębokość 3,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analiz laboratoryjnych na zawartość związków pestycydowych. 24 Analiza granulometryczna (Zał. 4.6.3-5) pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 m z pierwszej sondy jako pospółkę gliniastą o współczynniku filtracji k = 2,8 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC), z drugiej sondy jako piasek pylasty o k = 3,11 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC) oraz z sondy trzeciej jako piasek gliniasty o k = 1,14 x 10-7 m/s (wg wzoru USBSC). W sąsiedztwie mogilnika występują więc grunty niejednorodne, jednak w przypadku sondy pierwszej odwierconej przy wejściu do mogilnika, nawiercony grunt posiada dość dobre właściwościach filtracyjne. Daje to możliwość łatwej migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z ewentualnie nieszczelnego obiektu. Analiza laboratoryjna trzech próbek gruntu na zawartość pestycydów pobranych z wykonanych sond sozologicznych (głębokość 2,0 – 3,0 m) potwierdziła istnienie zdecydowanej większości oznaczanych pestycydów z grupy chloroorganicznych oraz związku z grupy fosforoorganicznych (Tabela 4.6.1). Uzyskane zawartości niektórych pestycydów są dość wysokie (izomery HCH, Endosulfan I, metoksychlor oraz p,p’ - DDE, p,p’ – DDT i p,p’- DDD - 120 µg/kg). Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 25 4.7. Obiekt: PORĘBA I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Kłodzko Gmina: Bystrzyca Kłodzka 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik jest zlokalizowany w górzystym, zalesionym terenie na zboczach góry Jagodnej w pobliżu skrzyżowania dróg: nr 389 (Międzylesie – Zieleniec) i lokalnej prowadzącej z Długopola przez Porębę do Poniatowa (Zał. 4.7.1). II. Właściciel: Teren należy do Nadleśnictwa Bystrzyca Kłodzka. III. Opis obiektu: Konstrukcja składowiska to bunkier wykonany ze zbrojonego betonu o wymiarach około 2 x 3 x 2 m. Przykryty jest on warstwą ziemi oraz gęstą roślinnością. Umieszczono przy nim tabliczkę ostrzegawczą. Wejście zostało zamknięte betonową płytą z napisem: Trucizna. Wstęp wzbroniony. (Zał. 4.7.2) W 1975 roku w mogilniku zostały złożone przeterminowane środki ochrony roślin stanowiące własność Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Bystrzycy Kłodzkiej. Brak jest aktualnie informacji na temat ilości i rodzaju składowanych pestycydów. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: W odległości około 600 m od mogilnika przepływa strumień. 2. Lasy: Obiekt położony jest w obszarze chronionego krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich. 3. Studnie i ujęcia wód: najbliższa studnia położona jest ponad 500 m od mogilnika, najbliższe ujęcie wód pitnych dla Długopola zlokalizowane jest w odległości 2,5 km. 4. Inne: Najbliższe zabudowania mieszkalne znajdują się w odległości około 350 m od mogilnika, we wsi Poręba 26 5. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji na terenie województwa dolnośląskiego zlokalizowanych zostało 9 mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin. W chwili obecnej ze względu na zlikwidowany w grudniu 2001 obiekt Gościęcice (Gęsiniec) do likwidacji w województwie pozostaje jeszcze 8 mogilników. Wizje lokalne poszczególnych obiektów, prace sozologiczne oraz analizy danych archiwalnych pozwoliły na uzyskanie informacji, które mogą posłużyć do określenia pewnej strategii działań związanych z likwidacją mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin na terenie województwa dolnosląskiego. Pomocnymi przy wypracowaniu pewnych priorytetów okazały się wykonane mapy. Pierwsza z nich to Położenie mogilników w województwie dolnośląskim na tle GZWP i obszarów chronionego krajobrazu, natomiast druga to Mapa lokalizacji mogilników na obszarze woj. dolnośląskiego wraz z ujęciami wód podziemnych znajdującymi się w odległości do 2 km od poszczególnych obiektów wraz z wykazem studni (Zał. 5.1, Zał. 5.2). Pierwszym i głównym kryterium przy typowaniu kolejności obiektów do likwidacji było ich ewentualne położenie w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych. W województwie dolnośląskim w obrębie zbiorników GZWP leżą dwa obiekty: Lisowice i Iwiny. Kolejnym ważnym kryterium było położenie mogilników w sąsiedztwie ujęć wód podziemnych. W tym przypadku obiektami zagrażającymi ujęciom okazały się być: Kraśnik Górny, Składowice, Lisowice oraz Ludwikowice I i II (mogilnik Gościęcice (Gęsiniec) zlikwidowany). Istotnym elementem argumentującym konieczność likwidacji danego mogilnika było także jego położenie w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu. W tym przypadku typowanymi do likwidacji mogilnikami są Ludwikowice I i II oraz Poręba. Tak przeprowadzona analiza poparta wykonanymi na dwóch mogilnikach szczegółowymi badaniami środowiskowymi (Grochowice i Składowice) oraz analizą istniejących danych odnośnie ilości zdeponowanych w poszczególnych mogilnikach przeterminowanych środków ochrony roślin pozwoliła na wytypowanie kolejności mogilników przewidzianych do likwidacji. 27 Lista ta potrzebna będzie w przypadku braku wystarczających środków finansowych do kompleksowej likwidacji wszystkich obiektów na terenie województwa dolnośląskiego. Dane archiwalne mówią o łącznej szacowanej ilości zdeponowanych w województwie środków na około 230 Mg. Lista typowanych do likwidacji mogilników przedstawia się następująco: 1. Lisowice 2. Iwiny 3. Składowice 4. Grochowice 5. Kraśnik Górny 6. Ludwikowice I 7. Ludwikowice II 8. Poręba 28
