Andrzej Proniewski, Ermenentica teologica di Joseph Ratzinger, Eu

Recenzje
Andrzej Proniewski, Ermenentica teologica di Joseph Ratzinger, Eupress Ftl, Lugano 2014, ss. 306.
Studia teologiczne stanowią bogactwo i świadectwo wiary, które zazwyczaj przekracza tego kryteria. Współcześnie to świadectwo zwłaszcza nowej ewangelizacji, która przybiera wielorakie formy, przejawy i metody. To
szerokie i twórcze zaangażowanie Kościoła, wyrażające się właśnie w takiej
formie, jest szczególnie oczekiwane i potrzebne. Autentyzm ewangelizacyjny jest atutem tego nowego i bardziej świadomego zwiastowania Ewangelii.
Nie ulega wątpliwości, iż szczególny wkład w dzieło nowej ewangelizacji ma Józef Ratzinger. Jego niezwykle bogate nauczanie, wręcz profetyczne
jest bogactwem godnym wielorakich studiów i badań. Wydaje się, że materiał ten jest jednocześnie także wnikaniem w posługę eklezjalną Kardynała
Prefekta Kongregacji Nauki Wiary, a więc najbliższego współpracownika
papieża Jana Pawła II.
Prezentowana książka ukazała się jako dziewiąty tom serii „Biblioteca
Teologica” wydawanej przez Wydział Teologiczny w Lugano. W serii tej
ukazują się szczególnie znaczące rozprawy związane z tym wydziałem. Autor omawianej książki jest rektorem Wyższego Seminarium Duchownego
oraz kieruje Katedrą Teologii Katolickiej na Uniwersytecie w Białymstoku,
a także konsultorem Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski. Jest
autorem wielu studiów, szkiców, omówieni, recenzji i opracowań.
Książkę otwiera spis treści (s. 5-8) oraz wykaz skrótów (s. 9) i Wprowadzenie (s. 11-20). Natomiast całość treściową podzielono na pięć rozdziałów, a te z kolei na paragrafy i mniejsze zbiory tematyczne.
Rozdział pierwszy prezentowanej książki nosi tytuł: „Źródła historyczne, filozoficzne i metodologiczne hermeneutyki Josepha Ratzingera” (s. 2155). Wskazano na wpływ Magisterium Kościoła i różnych koncepcji filozoficzno-teologicznych. To zwłaszcza Sobór Trydencki oraz obydwa Watykańskie. Natomiast personalnie różni filozofowie i teologowie. Oczywiście
ważnym było ówczesne rozumienie Słowa Bożego, różne tendencje intelektualne oraz „humus” życiowy hermeneutyki teologicznej.
„Korzenie i perspektywy hermeneutyki wiary” to tematyka kolejnego,
stosunkowo obszernego rozdziału (s. 57-129). Najpierw wskazano na hermeneutykę składników „intellectus fidei”. To oznacza praktycznie przebadanie roli wiary i intelektu. Z kolei wskazano na hermeneutykę „credo”. Autor studium wskazuje na genezę historyczno-eklezjalna wiary oraz
przekaz wiary w Boga. Wyakcentowano także hermeneutykę przyszłego
475
Recenzje
życia. To pytanie o uratowanie wiary w życiu przyszłym oraz wiarą widzianą w celach ostatecznych.
Trzeci rozdział koncentruje się wokół tematu: „Fundamenty chrystologiczno-eklezjologiczne hermeneutyki ratzingerowskiej” (s. 131-197). Najpierw wskazano na hermeneutykę chrystologiczną, która zawiera w sobie
Wcielenie i soteriologię. Natomiast hermeneutyka eklezjologiczna wskazuje na Kościół jako komunię pentekostalną oraz wspólnotę. Tutaj jest także miejsce dla Matki Bożej.
Kolejny rozdział podejmuje zagadnienie: „Antropologia teologiczna
jako problem hermeneutyczny” (s. 199-243). Autor wskazuje najpierw na
kontekst historyczno-kulturowy hermeneutyki człowieka. Oczywistym
jest, że zawsze jawi się człowiek jako poszukujący Boga w świecie. Dalej
idąc człowiek wierzący poszukuje sensu. Nie można, jak wskazuje autor,
pominąć tutaj relacji międzyludzkich.
Ostatni rozdział nosi tytuł: „Klucze hermeneutyczne myślenia ratzingerowskiego” (s. 245-275). Tutaj w kolejności podjęto następujące zagadnienia: 1. Fundamentalne aspekty Biblii; 2. Znaczenie Tradycji; 3. Myśl augustyńska i scholastyczna; 4. Koncepcja Boga jedynego i troistego; 5. Treści
doktrynalne chrystologii; 6. Recepcja Soboru Watykańskiego II; 7. Komunia Kościoła; 8. Rozpoznanie znaków czasu; 9. Ocena odnowy liturgicznej;
10. Teolog jako hermeneutyk.
Całość treściową książki zamyka zakończenie (s. 277-281).
Dodana na końcu książki bibliografię podzielono na trzy podstawowe
bloki: 1. Dokumenty Magisterium Kościoła: 2. Pisma Józefa Ratzingera
w porządku chronologicznym; 3. Inni autorzy w porządku alfabetycznym
(s. 283-306).
Oto schematyczny obraz prezentowanego studium, które stało się główną podstawą procesu habilitacyjnego na Wydziale Teologicznym w Lugano. Taka prezentacja już pokazuje bogactwo treściowe oraz wielorakość
prowadzonych analiz badawczych. Już ten pierwszy wgląd wyzwala zainteresowanie i wolę podążania zaproponowanym drogami. Wydaje się jednak,
że nie są on w pełni jednorodne i zarazem jednoznaczne. Taka zgodność
jest jednak bardzo oczekiwana.
Autor zauważa, że prezentowane studium jest próbą znalezienia klucza
dla lektury teologii Józefa Ratzingera. To bardzo ambitne i wymagające zadanie. Wydaje się, że zgromadzono niezbędne i podstawowe elementy konieczne w tym względzie. To z kolei upoważnia go do pewnych wniosków
i uogólnień (s. 277). Jednak czy to wystarczy wobec tak ogromnego i bo-
476
Recenzje
gatego tematycznie dorobu naukowego J. Ratzingera. Nie można bowiem
dopuścić do swoistego spłaszczenia dynamiki proponowanych treści. Tutaj
raczej są potrzebne pewne wybiegające ponad przeciętność oferty badawcze.
Słusznie autor zauważa, że J. Ratzinger jest jednym ze szczególnie płodnych autorów teologicznych przełomu tysiącleci. Ma niezwykły wkład także w refleksję wokół hermeneutyki teologicznej w czasach współczesnych.
Zdaniem autora hermeneutyka to droga, która prowadzi do odczytania
właściwego sensu Słowa Bożego objawionego w Synu i odkrytego w Duchu Świętym. Słowo to czyni możliwą komunię miedzy osoba ludzka i Bogiem, już w życiu ziemskim aż do dotarcia do życia wiecznego (por. s. 11).
Wielokrotnie autor otwiera nowe perspektywy w opisie relacji między Bogiem a człowiekiem, zwłaszcza w płaszczyźnie wiary i duchowości, duszpasterstwa i spraw społecznych. Autor z dużą odwagą łączy tę problematykę. Wiara, owo zbliżanie się do Boga, pozostaje bowiem zawsze sprawą
bardzo osobistą.
Interesującą jest podniesiona kwestia relacji między misterium i wiarą,
zwłaszcza w obrazie biblijnego i patrystycznego rozumienia pojęcia misterium. Ważne jest także, m.in. w oparciu o Tradycje Kościoła głębsze rozumienie pojęcia „wiara”. Z tym łączy się kwestia wiary pojmowanej jako
misterium. Tutaj szczególnie interesująca jest ratzingerowska teologia wiary. Warto tutaj pamiętać, że ta wcześniejsza teologia wiary została w kilku
elementach doprecyzowana w swej systematyce w bogatej myśli Benedykta
XVI.
W prezentowanym studium wybrzmiewa także osobowe rozumienie
wiary przez konkretnego człowieka. Zostało to ukazane, choć w stopniu
niewystarczającym, w podejmowanych próbach charakterystyki bardzo
skomplikowanej duchowej sylwetki współczesnego człowieka. Mimo wielu trudności, zjawisk sekularyzacji czy wręcz ateizacji praktycznej, nadal
współcześnie dość wyraźnie zauważa się związek religijności i wiary. Dobrze, ze wskazano także na wewnętrzne rozumienie wiary. Wreszcie przeanalizowano jeszcze związek wiary i przyszłości.
Szkoda, że autor nie korzysta z nowszej edycji „Lexikon fur Theologie
und Kirche” a tylko z tej z 1957-1965 (s. 9). Autor nie zawsze jest wierny
opisom bibliograficznym (por. 186-187). Brak w wykazie bibliografii niektórych pozycji przywoływanych w przypisach (s. 183, 187). Brak konsekwencji w opisie: „Lumen gentium” lub „LG” (s. 193, 195). W tekście występują skróty, których nie wyjaśniono w wykazie (s. 170, 171, 183). Należy
477
Recenzje
pozytywnie odnotować fakt przywołania w bibliografii kilku pozycji w języku polskim. Ważne jest samo ich wskazanie, choć z racji bariery językowej nie mają one wielkiego oddziaływania.
Ciekawe i cenne są wątki historyczne, które są niekiedy pomocne w interpretacji treści teologicznych. W pracy występują bardzo długie akapity,
które stawiają pytania o panowanie nad proponowanym tekstem. Interesująca jest próba systematyzacji analizowanych treści.
Książka ks. prof. A. Proniewskiego jest jeszcze jedną próba pochylenia
się nad bogactwem myśli Józefa Ratzingera. Jego hermeneutyka teologiczna pozostaje ciągle jako jedna z ważnych ofert w tym względzie. Przedstawiona systematyzacja obraz ten czyni bardziej czytelnym i zwartym. Wydaje się, że może ona być także pomocna, rodzajem jakiegoś światła w dalszych szczegółowych badaniach podniesionych tutaj kwestii.
Badania ks. A. Proniewskiego stanowią ważny wkład w szeroką refleksję
nad bogatym dorobkiem naukowym Józefa Ratzingera. Nabrał on nowej
jakości wraz z wybraniem go do posługi papieskiej. Przecież, podobnie jak
to miało miejsce u Jana Pawła II, i papież Benedykt XVI często sięgał do
swych wcześniejszych przemyśleń. Zatem książka ta może być także pewnym wprowadzeniem w hermeneutykę teologiczną Benedykta XVI.
Bp Andrzej F. Dziuba
478