FILOZOFIA NOWO*YTNA XVIII wiek* pocz. XX wieku

FILOZOFIA NOWOŻYTNA
XVIII wiek– pocz. XX wieku
Historia etyki
(z elementami
historii filozofii)
Søren Kierkegaard
(wym. sern kjerkegor)
(1813 – 1855)
Główne wybrane prace:
Bojaźń i drżenie. Choroba na śmierć
1843.1849 (pol. wyd. 1972)
Albo-albo 1843 (pol. wyd. 1976, 1982)
Okruchy filozoficzne. Chwila 1844 (pol. wyd.
1988)
O pojęciu ironii z nieustającym odniesieniem
do Sokratesa 1841 (pol. wyd. 1999)
Pojęcie lęku. Proste rozważania o
charakterze psychologicznym, odniesione
do dogmatycznego problemu grzechu
pierworodnego autorstwa Vigiliusa
Haufniensisa 1844 (pol. wyd. 2000)
Wprawki do chrześcijaństwa Anticlimacusa wydane przez S. Kierkegaarda
1850 (pol. wyd. 2002)
W filozofii Kierkegaarda obecna
jest krytyka filozofii
spekulatywnej transcendentalnej,
zwłaszcza Heglowskiej ze względu
na wagę jaką przypisuje ona
temu, co ogólne, a więc
rozumowe.
Ważne problemy przed jakimi
staje człowiek jako jednostka nie
są rozwiązywane wg Kierkegaarda
rozumowo, lecz w wyniku wyboru,
na poziomie istnienia. Wolny
wybór jest decyzją, która nie
dokonuje się według jakiejś
ogólnej reguły czy prawa.
Egzystencja – samorealizacja
poprzez wolny wybór między
alternatywami; poprzez
zaangażowanie następuje
przekroczenie ogólności.
Relacja Bóg – Człowiek nie ma
charakteru racjonalnego, lecz jest
przekroczeniem przepaści - skokiem
wiary.
Kierkegaard wyróżnił trzy fazy życia
człowieka, które w jego mniemaniu,
odpowiadały także trzem okresom jego
własnej egzystencji.
• Faza estetyczna - okres studiów
nacechowany cynizmem
• Faza etyczna – przełom moralny (1836)
• Faza religijna – konwersja religijna w
roku śmierci ojca (1838)
Faza estetyczna – dominacja doznań
zmysłowych, pragnienie przeżyć
zmysłowych i silnych emocji, brak
standardów moralnych, określonej
wiary religijnej, brak formy
nadawanej życiu, dążenie do
nieskończoności pojmowanej jako
brak ograniczeń. Miłość ma charakter
namiętności i cechuje ją zmienność
obiektów ku którym się kieruje.
W tej fazie życia pojawia się odczucie
braku satysfakcji i poczucie rozproszenia
jaźni podążającej za przyjemnościami i
radościami.
Człowiek pogrąża się w rozpaczy widząc,
iż w tej fazie życia nie istnieje
perspektywa zbawienia. Wybiera
między pozostaniem na tym poziomie
życia a skokiem na kolejny poziom.
Faza estetyczna ma dwie odmiany:
• bezpośrednią, której personifikacją jest
Don Juan stale zmieniający kochanki i
odczuwający satysfakcję z samych
kolejnych podbojów miłosnych
• refleksyjną, w której dochodzi do
namysłu nad przeżyciami
wewnętrznymi, pojawia się nastrój i
warunki do zmiany fazy.
Faza etyczna – człowiek akceptuje
określone zasady moralne i
obowiązki, poddaje się nakazom
rozumu, podejmuje trud nadania
życiu formy. Małżeństwo jako
instytucja etyczna jest wyrazem
prawa rozumu.
Fazę etyczną charakteryzuje
heroizm. Bohater tragiczny –
jednostka podporządkowuje się
temu, co ogólne. Rezygnuje z
samego siebie, z własnej
indywidualności , by
podporządkować ogólnym
zakazom/nakazom etycznym.
Świadomość etyczna oparta jest na
ogólnych zasadach, nie pojmuje
natury grzechu, a słabości traktuje
jako możliwe do przezwyciężenia.
Siła woli i rozumu (jasność pojęć).
Człowiek etyczny jest przekonany o
własnej samowystarczalności
moralnej.
Personifikacją fazy etycznej jest
Sokrates.
Jednakże człowiek może sobie
uświadomić własną
niesamowystarczalność moralną,
swoją winę i grzech.
Świadomość grzechu pozostaje w
sprzeczności z fazą etyczną, gdyż
oznacza niezdolność człowieka do
wydobycia się ze stanu upadku
moralnego i osiągnięcia
zbawienia. Sprzeczność ta
umożliwia przejście do kolejnej
fazy życia.
Faza religijna – jednostka w
obliczu Boga. To, co w człowieku
ma wymiar nieskończony, to ruch
ku Bogu.
Nakazy Boga są absolutne i nie
mogą być oceniane z perspektywy
ludzkiego rozumu.
Relacja między człowiekiem a
Bogiem ma charakter osobisty,
partykularny. Bóg, Absolut,
absolutne Ty nie może być
obiektem, którego istnienie
można udowodnić [rekurs do
Pascala].
Uświadomiwszy sobie grzech,
grzeszność i wyobcowanie człowiek
odkrywa w sobie potrzebę Boga.
Akt wiary wiąże się z konstatacją
nieprzezwyciężalnej sprzeczności
(absurdalności) między ogólnymi
zasadami moralnymi a nakazem
Boga.
Nie rozum, a jedynie wiara,
skok w ciemność, może tę
sprzeczność przezwyciężyć.
Personifikacją fazy religijnej
życia jest Abraham – rycerz
wiary, postawiony wobec
boskiego nakazu zgładzenia
swego syna Izaaka.
Religia Starego Testamentu – religia
prawa (umowy), przestrzeganie prawa,
życie pośmiertne, sprawiedliwość –
wartość fundamentalna.
Religia Nowego Testamentu – religia
łaski, miłosierdzia, zaprzeczenie
sprawiedliwości – miłosierdzia nie
można w pełni uzgodnić ze
sprawiedliwością.
Już w religii starotestamentowej,
w opowieści o Abrahamie i
Izaaku (por. Bojaźń i drżenie),
ujawnia się konflikt rozumu i
wiary, normy moralnej i nakazu
Bożego, życia społecznego i życia
jednostkowego, a więc tego, co
ogólne z tym, co szczegółowe.
Rycerz wiary - konflikt między
etyką a wiarą
i
bohater tragiczny - konflikt
w obrębie etyki
Wiara, inaczej niż etyka, nie
daje rozstrzygnięć ogólnych
i satysfakcjonujących, lecz
pozostawia niepokój,
niepewność, w końcu
bojaźń i drżenie.
Wiara nie jest źródłem
mediatyzacji między ogólną
regułą (normą) a
indywidualnym nakazem
(Boga).
Wiara, a więc to, co subiektywne,
wiąże się z rezygnacją ze
zrozumienia i porozumienia za
pomocą języka wyrażającego
ogólność, i tym samym
racjonalność. Subiektywizacja
oznacza izolację od
społeczeństwa i jego reguł.
Jednostka nie może jednak
pozostawać wyłącznie w
wymiarze indywidualnej wiary,
ponieważ nie jest to stan
możliwy do osiągniecia i
utrwalenia, lecz wymaga
powtórzeń, ponawianych
aktów wiary.
To, co ogólne, racjonalne,
społeczne może być
zanegowane tylko na pewien
czas.
Religijność A i B
Religijność A – ogólnoludzki charakter,
cecha różnych religii. Ma wymiar
etyczny: ogólne normy. Cechuje ją
stałość i schematyczność, będące
podstawą pewności wiary i pewności
eschatologicznej, a w religiach
soteriologicznych – pewności
zbawienia.
Religijność B – ma charakter
paradoksalny, irracjonalny. To są
właściwości chrześcijaństwa.
Chrześcijaninem się jest, a mimo to nie
rozumie się, czym jest chrześcijaństwo.
Egzystencja polega na istnieniu i
rozumienie egzystencji polega na
istnieniu (por. koncepcję Dasein u
Heideggera) .
Dystans między człowiekiem a
Bogiem jest nieskończony.
Dlatego nie jesteśmy w stanie Go
zrozumieć.
Ujęcie pojęciowe, zrozumienie
Boga odznaczałoby przybliżenie
się do Boga lub Boga do nas, a
więc przekroczenie
nieskończoności.
Irracjonalność religii buduje
wiarę.
Ludzki i jednostkowy charakter
Boga (Chrystus), który zarazem
jest pozaczasowy i niematerialny
jest nie do pojęcia, jest
absurdem. Absurd zaś jest
przedprożem wiary.
Rodzi się pytanie, czy można
sensownie mówić o dialogu
człowieka z Bogiem, skoro
człowiek nie ma pewności, czy
Bóg zwraca się do niego. Czy
jest to wezwanie, pokusa, czy
majak?
Religijność B jest sposobem
istnienia wyłamującym się z
uwarunkowań
ponadjednostkowych
(społecznych), zanika i wraca do
poziomu religijności A, by znowu
się odrodzić.
Religijność człowieka jest
rozpięta między obiema
odmianami religijności i
realizuje się poprzez
przechodzenie od jednej do
drugiej i powracanie do punktu
wyjścia.
(Na podst. K. Toeplitz, Kierkegaard, Warszawa 1975, 1980)