Pozycja rzecznika konsumentów wytaczającego powództwa na

POZYCJA RZECZNIKA KONSUMENTÓW WYTACZAJĄCEGO
POWÓDZTWA NA RZECZ OBYWATELI
Stosownie do art. 63 k.p.c. między innymi w sprawach o ochronę
interesów konsumentów rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa
na rzecz obywateli, a także występować za zgodą powoda do postępowania
w tych sprawach w każdym jego stadium. Zauważyć należy, że wytaczając
takie powództwa, rzecznik nie jest pełnomocnikiem danej osoby; nie
występuje bowiem z pozwem "w jej imieniu" lecz "na jej rzecz". Nie zachodzi
zatem konieczność udzielania mu odpowiedniego upoważnienia. Tak więc
rzecznik konsumentów działa tu w imieniu własnym, a zatem w sensie
formalnym jest stroną procesową. Skoro jednak roszczenie przysługuje
konkretnej osobie, określa się go jako stronę procesową w znaczeniu
materialnym. Dodać wypada, że powództwa mogą być wytaczane wyłącznie
na rzecz osób fizycznych, a zatem nie jest możliwe ich wytoczenie na rzecz
przedsiębiorców; słowo "obywatel" ma bowiem jednoznaczne znaczenie. Tak
więc w oparciu o art. 63 k.p.c. rzecznik nie może wytoczyć powództwa na
rzecz innej kategorii konsumentów aniżeli osoba fizyczna.
Zaznaczyć
należy,
że
zgodnie
z
art.
63
k.p.c.
do
rzecznika
konsumentów wnoszącego powództwo na rzecz obywatela, jak również do
jego uczestnictwa
w postępowaniu dla ochrony praw obywateli, stosuje się
odpowiednie przepisy o prokuraturze. W szczególności oznacza to, że jest on
zwolniony z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych (art. 111 § 1 pkt 4
w zw. z art. 63 k.p.c.). Ponadto do rzecznika konsumentów ma również
odpowiednie zastosowanie art. 106 k.p.c. co oznacza, że jego udział
w sprawie nie uzasadnia zasądzenia zwrotu kosztów na rzecz samorządu
powiatowego lub od tego samorządu. Podkreślić należy, że wyrok zapadły
w sprawie wytoczonej przez rzecznika ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy
stroną, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną.
Jednakże w sprawach o roszczenia majątkowe prawomocne rozstrzygnięcie
sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału
w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeń w całości lub w tej części,
w której nie zostały zasądzone (art. 58 k.p.c.).
Rzecznik może wstępować do postępowania w każdym jego stadium,
przy czym konieczne jest, aby wyraził na to zgodę powód; występuje tu zatem
różnica
nie
jest
w stosunku do uprawnień prokuratora, którego udział w sprawie
uwarunkowany
zgodą
powoda
(por.
art.
60
§
1
k.p.c.).
Na podstawie art. 37 ust. 5 u.o.k.k. do rzecznika konsumentów stosuje się
odpowiednio przepisy art. 63 k.p.c.
Przepis ten dotyczy organizacji
społecznych - daje podstawę rzecznikowi, który nie uczestniczy w sprawie, do
przedstawienia sądowi istotnego dla sprawy stanowiska. Uprawnienie do
występowania w charakterze tzw. amicus curiae ma istotne znaczenie, gdyż
pozwala wpływać na losy toczonego się postępowania bez bezpośredniego
angażowania się rzecznika. Podkreślić jednak należy, że ochrona interesów
konsumentów niekoniecznie jest tożsama z obroną interesów konkretnego
konsumenta, będącego powodem w sprawie. Pogląd rzecznika powinien być
zatem obiektywny. Można więc sądzić, że w przypadku, gdy zdaniem
rzecznika konsument nie ma racji - rzecznik nie powinien korzystać
z omawianego uprawnienia.
RZECZNIK KONSUMENTÓW W SPRAWACH Z ZAKRESU
NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI
Przedstawione wyżej postanowienia kodeksu postępowania cywilnego,
dotyczące spraw o ochronę interesów konsumentów, nie mają zastosowania
do rzeczników konsumentów wnoszących powództwa na mocy art. 19 ust. 1
u.z.n.k. Na gruncie u.z.n.k. nie mają bowiem legitymacji czynnej osoby
fizyczne (indywidualni konsumenci), a tylko na rzecz tej kategorii podmiotów
rzecznicy konsumentów mogą wytaczać powództwa na podstawie przepisów
k.p.c.; brak zatem podstaw prawnych do odpowiedniego stosowania
przepisów o prokuraturze. Zasadnicze odmienności merytoryczne obu
postępowań są następujące:
W odróżnieniu od zaprezentowanej regulacji kodeksowej art. 19 u.z.n.k. nie
przewiduje, że podmioty w nim wymienione występują na rzecz. Podmioty te
wnoszą zatem powództwo we własnym imieniu i na własną rzecz]. Nie czynią
tego w interesie konkretnego podmiotu, lecz
tego
podmiot,
którego
przypadek
stał
w interesie publicznym. Wobec
się
podstawą
wystąpienia
z roszczeniem, nie ma przymiotu strony procesowej nie tylko w sensie
formalnym, ale i materialnym. W konsekwencji brak jest podstaw do
wystąpienia zainteresowanego podmiotu do sprawy w charakterze powoda;
może natomiast wziąć udział w sprawie w charakterze interwenienta
ubocznego.Ze wskazanych wyżej powodów wyrok zapadły w sprawie nie ma
powagi rzeczy osądzonej w stosunku do podmiotów, które - zgodnie z art. 18
u.z.n.k. - mogą wystąpić w określonym stanie faktycznym z własnymi
roszczeniami.
Rzecznicy
konsumentów
mogą
wnosić
powództwa
w następujących sprawach z zakresu nieuczciwej konkurencji:
 oznaczeń geograficznych towarów
 rozpowszechniania wprowadzających w błąd oznaczeń towarów
 nakłanianie do niewykonania umowy
 naśladownictwa produktów
 utrudniania dostępu do rynku
 w zakresie reklamy
Zauważyć należy, że przypadki niewłaściwego oznaczenia produktu lub
jego reklamowania stanowią wykroczenia, co do których rzecznik może pełnić
rolę oskarżyciela publicznego na mocy wskazanego na wstępie przepisu (por.
np. art. 24 i 25 ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktu; art. 32 ustawy
o ogólnym warunkach żywności i żywienia; art. 25 u.z.n.k; art. 136 k.w.).
Nie jest jasne, czy działający na podstawie u.z.n.k. rzecznik korzysta ze
zwolnienia od opłat sądowych. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 2 ustawy
o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych, zwolnienie przysługuje
gminie oraz związkowi gmin (art. 20 ustawy o samorządzie terytorialnym).
RZECZNIK W POSTĘPOWANIU W SPRAWACH
O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWNEGO
ZA NIEDOZWOLONY (ABUZYWNY)
W
dokonanej
w
roku
2000
nowelizacji
kodeksu
cywilnego
zamieszczono przepis art. 385, zgodnie z którym postanowienia umowy
zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli
kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
rażąco
narusza
jego
interesy
(niedozwolone
postanowienia
umowne).
Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym
cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
W § 3 tego artykułu wskazano, że nie uzgodnione indywidualnie są te
postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego
wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przyjętych
z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
Ciężar dowodu spoczywa faktycznie na przedsiębiorcy, gdyż wykazanie, iż
postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się
na nią powołuje (art. 385 § 4 k.c.).
Wedle art. 385 k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi
obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod
uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające
w związku
z umową obejmująca postanowienie będące przedmiotem oceny.
Opierając się na prawie Unii Europejskiej, w art. 385 k.c. wskazano
w sposób przykładowy postanowienia, które "w razie wątpliwości uważa się
za niedozwolone", jest ich dwadzieścia trzy. W znowelizowanych, również
w 2000r., przepisach kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono nowe
postępowanie odrębne w sprawach o uznanie wzorca umownego za
niedozwolony. Powództwo wnosi się do Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Antymonopolowego, a w razie jego uwzględnienia sąd ten przyjmuje
treść postanowień wzorca umowy za niedopuszczalną i zakazuje jego
stosowania . Wyrok ma skutek wobec osób trzecich, stosowny rejestr klauzul
niedozwolonych prowadzi Prezes UOKiK; rejestr ten jest jawny - co zwiększa
swoistą funkcje edukacyjną wskazanych orzeczeń.
Jednym z uprawnionych podmiotów do wniesienia powództwa jest
rzecznik konsumentów.