Pomiar efektywności zarządzania zasobami ludzkimi
advertisement
Kapitał intelektualny a wyniki przedsiębiorstwa Dorota Dobija Akademia Leona Koźmińskiego Nowe środowisko gospodarowania? • Człowiek od wieków dokonywał inwestycji w celu osiągnięcia nadzwyczajnych zysków, dzięki okresowemu monopolowi oraz dominującej pozycji na rynku • Inwestycje takie jako koło, broń palna, elektryczność, telefon, komputer przyczyniały się do powstania wartości niematerialnych i im twórcom przynosiły zyski z monopolu • Co zatem jest takiego w dzisiejszej rzeczywistości, że firmy za wszelką cenę chcą być innowacyjne i tworzyć wartości intelektualne, że inwestują olbrzymie środki w prace badawczo-rozwojowe, zasoby ludzkie czy też technologie informacyjne? 2 © Dorota Dobija, 2009 Przyczyny zmian w charakterze zasobów Zmiany na rynkach międzynarodowych Zmiany na poziomie firmy Zmiany w charakterze zasobów firmy Globalizacja, rozwój rynków finansowych, zaawansowanie technologiczne i technologie komunikacyjne przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności rynków Firmy, aby sprostać wymaganiom konkurencyjnego rynku ponoszą wysokie nakłady na innowacje, dokonują restrukturyzacji i kładą większy nacisk na wykorzystanie technologii informatycznej Kapitał strukturalny, rynkowy i innowacyjny Kapitał ludzki, wykształcenie, doświadczenie, postawa, współpraca 3 © Dorota Dobija, 2009 Dominujące znaczenie aktywów niematerialnych p r z e s z ł o ś ć p r z y s z ł o ś ć Ekonomia produkcji Sfera produkcyjna (70%) Ekonomia wiedzy Aktywa fizyczne (70%): siła robocza, aktywa trwałe, gotówka, materiały) Sfera usług Aktywa wiedzy (30%) (30%) (B+R, marka, oprogramowanie, klienci, sieci) Sfera produkcyjna Aktywa fizyczne (37%): Sfera usług Aktywa wiedzy (63%) (B+R, marka, oprogramowanie, klienci, sieci) Tradycyjne zarządzanie operacyjne Tradycyjne ramy rachunkowości Zarządzanie wiedzą i w warunkach niepewności Kolorowa rachunkowość 4 © Dorota Dobija, 2009 Aktywa intelektualne jako ekonomiczne zasoby firmy • Brak rozwiniętych rynków wymiany • Trudności w wycenie firm opartych na zasobach intelektualnych • Brak przejrzystości działań - wyzwanie dla talentów menedżerów • Trudności w ocenie efektów inwestycji w zasoby intelektualne. – Relacje zarządzający – inwestor: niepewność przedsięwzięcia – Relacje zarządzający – pracownicy: problemy z ustaleniem praw do własności aktywów wytworzonych przez pracowników 5 © Dorota Dobija, 2009 Wyzwanie dla zarządzających? • Specyficzna cecha aktywów niematerialnych dotycząca braku fizycznego wymiaru i/lub finansowej miary powoduje trudności definicyjne oraz trudności klasyfikacyjne • Jeśli zasoby niematerialne rzeczywiście decydują o przewadze konkurencyjnej to powinny być one zdefiniowane, sklasyfikowane i zmierzone aby można było nimi efektywnie zarządzać • Różne podejścia do definicji i klasyfikacji zasobów intelektualnych 6 © Dorota Dobija, 2009 Klasyfikacje KI Kapitał intelektualny Kapitał ludzki Kapitał strukturalny Kapitał kliencki Kapitał organizacyjny Innowacje Procesy Edvinsson, Malone, 1997 Kompetencje pracowników Kapitał intelektualny Struktura wewnętrzna Struktura zewnętrzna Sveiby, 1998 Aktywa rynkowe Kapitał intelektualny Zasoby ludzkie Własność intelektualna 7 Infrastruktura © Dorota Dobija, 2009 Brooking, 1996 Możliwości pomiaru KI w tradycyjnych systemach rachunkowości • Aby aktywa mogło być ujawnione w systemie rachunkowości musi spełniać następujące kryteria: – Oczekuje się od niego wniesienia bezpośrednio lub pośrednio przyszłych korzyści w postaci wpływów operacyjnych netto – Firma może uzyskać korzyści z i kontrolować dostęp do tego aktywa – Można je wycenić w jednostkach pieniężnych • W przypadku tradycyjnych przedsiębiorstw definicja jasno określała jakie nakłady można aktywować. • W gospodarce opartej na wiedzy określenie miejsca ujęcia zasobów nie jest tak oczywiste 8 © Dorota Dobija, 2009 Standard IAS 38 • Standard wymaga aby aktywa intelektualne były identyfikowalne i rozróżnialne od wartości firmy • W przypadku braku legalnych praw i innych jednoznacznych relacji w stosunku do firmy, firma ma zwykle niewystarczającą kontrolę nad ekonomicznymi korzyściami wynikającymi z aktywów niematerialnych i dlatego nie może ich traktować jako aktywów niematerialnych • Aktywa powinny być wycenione wg kosztu historycznego • Standard nie dopuszcza pewnych form wartości intelektualnych i nie uznaje ich za aktywa. Są to: wewnętrznie generowana wartość firmy, wewnętrznie wygenerowane znaki firmowe, tytuły publikacji, listy klientów. • Standard jest zatem zgodny z nadrzędną zasadą konserwatyzmu, poważnie ograniczając możliwości wykazywania kategorii niematerialnych jako aktywów firmy 9 © Dorota Dobija, 2009 Wyzwania dla rachunkowości • „Model rachunkowości finansowej…, okresowy, historyczny, oparty na kosztach historycznych służył dobrze w minionej erze industrialnej, ale nie jest wystarczający do oceny firmy w erze informacji”. (Elliot, Jacobson, 1991) • Zmniejszająca się użyteczność informacji przekazywanych w sprawozdaniach finansowych w wyniku: – – – – Ekonomicznej istotność informacji nieujawnianych (aktywa intelektualne) Zwiększonej liczby raportowanych strat i jednorazowych wydatków Rosnące rozmiary działalności i dywersyfikacja firm Trudności związane z dostosowaniem zmian w modelu raportowania finansowego do szybko zmieniającego się środowiska (np. deregulacja i innowacyjność) • Badania empiryczne potwierdzają fakt, zmniejszającej się użyteczności informacji przekazywanych w sprawozdaniach finansowych (Francis, Schipper, 1999; Lev, Zorowin, 1999; Lev, Amir, 1996; Barth, Beaver, Landsman, 1997; Jenkins, 1994) 10 © Dorota Dobija, 2009 Wartość rynkowa a wartość księgowa przedsiębiorstw 120% 100% 80% aktywa niewymierne aktywa wymierne 60% 40% 20% 0% 1982 1992 1998 Źródło: Brookings Institute 11 © Dorota Dobija, 2009 W kierunku lepszej sprawozdawczości Kapitał intelektualny, wartość pracowników, wartość firmy Zagadnienia ryzyka i analizy wrażliwości, które trudno ująć w sprawozdaniach finansowych Elementy wzbudzające wątpliwości definicyjne (np. satysfakcja klienta) Elementy stanowiące istotne aktywa, ale nie włączone w tradycyjne sprawozdania finansowe ze względu na trudności z ich pomiarem (B+R, reklama, znaki firmowe) „Czarno-biała rachunkowość” Tradycyjne sprawozdania finansowe • Pozostawienie tradycyjnych sprawozdań bez zmian i wprowadzenia nowych, dodatkowych raportów, obejmujących treści zwiększające użyteczność informacji finansowej w procesie podejmowania decyzji przez ich użytkowników • Propozycje Wallmana, 1996, Abdel-khalika, 1992 i wielu innych 12 © Dorota Dobija, 2009 Raportowanie informacji o kapitale intelektualnym – odpowiedź praktyków • Niektóre organizacje przygotowują swój własny system pomiaru i raportowania informacji nie uwzględnianych w tradycyjnych sprawozdaniach finansowych • Trzy typy produkowanych raportów – Sprawozdania o kapitale intelektualnym – Sprawozdania dla interesariuszy – Sprawozdania społeczno-środowiskowe 13 © Dorota Dobija, 2009
