poś miasto i gmina kock
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. Klimat Według regionalizacji opracowanej metodą izogradientów Romera obszar gminy Kock należy do jednostki mezoklimatycznej nazywanej Łukowsko – Radzyńską. Cechami charakteryzującymi ten obszar są: temperatura roczna w granicach od 7,0 do 7,2°C, najzimniejszym miesiącem jest luty: –4,1°C, a najcieplejszym – lipiec: +18,2°C. Długość okresu bezprzymrozkowego wynosi ok. 160 dni, liczba dni z mrozem wynosi od 52 do 54 dni, natomiast okres wegetacyjny (z temperaturą dobową ponad 5°C) trwa 210 dni. Średnie roczne opady atmosferyczne wynoszą około 550 mm. Nad obszarem gminy dominują masy polarno morskie, które powstają w sektorze północno zachodnim i zachodnim. Wiosną stanowią one 43,8%, latem 71,3%, jesienią 61,3%, zaś zimą 60,2%. Masy powietrza polarno morskiego przynoszą w lecie pogody wilgotne i chłodne (ochłodzenia), zaś ciepłe i wilgotne zimą (odwilże). Masy polarno kontynentalne natomiast powodują latem ocieplenie z małą wilgotnością, zaś zimą ochłodzenie bez opadów, ze słoneczną pogodą. Topoklimat czyli klimat miejscowy (lokalny) jest modyfikacją – przez warunki naturalne konkretnego miejsca – mezoklimatu. Czynnikami modyfikującymi są między innymi: pokrycie terenu, rzeźba, stosunki wodne i aktualne zagospodarowanie przestrzenne. Teren gminy nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej i wyżej położonymi fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zajętymi przez użytki zielone oraz doliny rzek i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami termicznowilgotnościowymi, częstym występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym, podmokłościom i stawom. Specyficzne warunki klimatu lokalnego mają tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, większą zacisznością, jednak z gorszymi warunkami solarnymi IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. (zacienienie). Są to tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny. 4.2. Budowa geologiczna 4.2.1. Uwarunkowania ogólne Charakteryzowany rejon ma stosunkowo prosty rys budowy geologicznej. Głębsze podłoże stanowią osady morskie ery mezozoicznej (Niecka Mazowiecka na północy gminy oraz strefa brzeżna tej formy). Niecka Mazowiecka wykształciła się w górnej jurze i przez kolejne okresy wypełniała się osadami o charakterze morskim i lądowym. Na podmokłej części obszaru osady mezozoiczne deponowane były na płaskim i nachylonym ku północnemu zachodowi podłożu paleozoicznym. Na utworach wapiennych kredy górnej odłożyły się osady trzeciorzędowe, wykształcone w postaci paleoceńskich opok, gaz i piasków glaukonitowych z fosforytami. Paleocen występuje średnio na głębokości 50 - 70 m p.p.t. Najważniejsze z punktu widzenia krajobrazu, środowiska, przyrody i zagospodarowania przestrzennego są utwory czwartorzędowe. Stanowią one warstwę o zróżnicowanej miąższości, (w tym geotechnicznym) niejednolite i niejednorodne ze pod względu względem na litologicznym genezę. Pokrywa czwartorzędowa gminy powstała wskutek procesów i mechanizmów związanych ze zlodowaceniem środkowopolskim i północnopolskim. Łączna miąższość plejstocenu waha się od 20 do 40 m, maksymalnie dochodząc do 70 – 80 m w pradolinie Wieprza. Ze zlodowacenia środkowopolskiego pochodzą najpowszechniejsze w centralnej części gminy (Kock i okolice) gliny zwałowe oraz ich eluwia, iły, mułki zastoiskowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe. Gliny zwałowe moreny dennej, częściowo czołowej, związane są bezpośrednio z powstaniem lądolodu, a utwory wodnolodowcowe tworzyły się w rozległych i płytkich zastoiskach wodnych typu rozlewiskowego. Zbocza doliny Wieprza w pasie Białobrzegi-Poizdów odsłaniają piaski sandrowe – usypane przez wody z topniejącego lądolodu w czasie stadiału mazowiecko – podlaskiego. W Poizdowie rozcięcie dolinne odsłania warstwę piasków sandrowych o miąższości około 8 m, co świadczy o długotrwałości postoju krawędzi pokrywy glacjalnej i ilości materiału morenowego. Zlodowacenie bałtyckie pozostawiło nieliczne ślady. Są to żwiry i piaski rzeczne na obrzeżach doliny Wieprza i w górnym odcinku doliny Czarnej. Utwory holoceńskie zostały rozpoznane w dolinach rzecznych i zagłębieniach w pokrywie glin zwałowych (choć te ostatnie mają nieznaczne powierzchnie w stosunku 34 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. do dolinnych, to ze względu na liczne występowanie warunkują w większym stopniu możliwości zagospodarowania przestrzennego). Najpełniej osady holoceńskie reprezentowane są w obydwu dużych i głębokich dolinach Wieprza i Tyśmienicy, szczególnie tej pierwszej, gdzie litologiczne rozpoznanie ujawniło: piaski średnie i drobne frakcji korytowej zdeponowane na stropie plejstoceńskiego dna pradoliny; mułki drobnopiaszczysto pylaste z domieszką szczątków roślinnych, zwłaszcza trzcin; osady organiczne pochodzenia hydrogenicznego osady starorzeczy, wykształcone w postaci torfów niskich (trzcinowiskowe) z dużą domieszką skorupek ślimaków, a w stropie mchów, traw i pojedynczych gałązek drzew i krzewów; osady torfowe występujące w strefach przyzboczowych, tworzące się w trwałych rozlewiskach i zalewiskach – obecnie silnie zawodniona; osady przykorytowe, powstałe jako wynik akumulacji materiału osadowego podczas wezbrań; szare i brązowo szare osady najmłodsze wyznaczają trasę koryta w pradolinie, jego częste przemieszczanie się w obrębie terasy zalewowej. Miąższość dolinnych utworów holoceńskich zależy od biegu Wieprza i Tyśmienicy. Średnia ich miąższość sięga 8 metrów, maksymalnie dochodząc do 10 metrów, co wiąże się ze wzrostem spadku podłużnego doliny. Litologicznie właściwości utworów przypowierzchniowych, w tym m.in. przepuszczalność, spoistość, plastyczność, zagęszczenie, rozkładają się w omawianym obszarze zgodnie z występowaniem typów skał. W dolinach rzecznych, na zagłębieniach większość osadów cechuje się dobrą i bardzo dobrą przepuszczalnością wód. Ponadto są to utwory o generalnie złych warunkach geotechnicznych. 4.2.2. Zasoby kopalin Występowanie złóż kopalin jest zdeterminowane przez budowę geologiczną. Gmina Kock jest uboga w surowce mineralne. Na terenie gminy Kock występują udokumentowane złoża kruszywa naturalnego oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej. W większości przypadków wydobycie ma charakter lokalny i zabezpiecza potrzeby mieszkańców gminy. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Wykaz złóż surowców naturalnych na terenie gminy Kock Zasoby Stan zag. Wyszczególnienie geologiczne złoża przemysłowe bilansowe kruszywo naturalne [tys. Mg] Poizdów Talczyn T a b e l a 10 173 000 146 000 E 47 000 39 000 E surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg] C2 1 431 000 Górka Kocka Wydobycie - Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003. Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: E – złoża zagospodarowane – eksploatowane; Na terenie gminy prowadzona jest także eksploatacja kruszywa naturalnego bez koncesji, na potrzeby lokalne, ze złóż nieudokumentowanych. Tego typu niekontrolowana eksploatacja stanowi źródła przeobrażeń rzeźby terenu, środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu gminy. Z tego względu należy dążyć do zaprzestania tego typu działań. 4.3. Rzeźba terenu 4.3.1. Charakterystyka rzeźby terenu Podstawowe rysy rzeźby obszaru gminy zostały ukształtowane w plejstocenie w okresie lodowcowym w wyniku akumulacji podczas stadiałów czyli podstawowych faz czaszy lodowej oraz erozji i denudacji w czasie interstadiałów, a zatem regresji lądolodu. Najniżej położonym punktem na trenie gminy jest rejon terasy zalewowej doliny Wieprza – 128 m n.p.m., a najwyżej – wzniesienie na północ od Poizdowa – 168,9 m n.p.m. W rzeźbie obszaru dominuje rozległa forma dolinna Wieprza, a ściśle pradolina Wieprza. Osadzanie się materiału w zróżnicowanym tempie spowodowało charakterystyczną budowę dna doliny: terasa akumulacyjna niższa, wyższa i fragmenty terasy nadzalewowej akumulacyjnej i erozyjnej, gdzie obecnie znajdują się wsie Zakalew i Boźniewice oraz grunty orne na drobnych, odizolowanych „wyspach” podniesionych 1 – 2 metry ponad poziom najwyższej terasy. Morfogenetycznie pradolina obejmuje również ujściowy odcinek Tyśmienicy, tworząc rozległą, niewspółmiernie dużą do obecnego odpływu Wieprza i Tyśmienicy, formę dolinną wciętą na około 20 m w podłoże. Na obszarze gminy charakterystycznym rysem rzeźby doliny są wysokie i strome zbocza ograniczające formę od północy. Ciąg dolinny Wieprz – Tyśmienica zajmuje około 25% powierzchni gminy. W dnie doliny występują liczne ślady zmiany trasy koryta: starorzecza, martwe zakola, zasypane odcinki koryta, podcięcia erozyjne. Okres współczesny – holoceński – zaznaczył się w rzeźbie doliny powstawaniem form torfowiskowych, które rozwijały się w zastoiskach podzboczowych, zagłębieniach, rozlewiskach terasy 36 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock zalewowej. Ponadto na powierzchni występują liczne namuły rzeczne, które z torfami wyrównały powierzchnię terasy. Na omawianym obszarze występują także liczne drobniejsze dolinki: system dolinny Czarnej i niewielkich strug – dopływów Tyśmienicy. Strumień Czarna rozcina płat wysoczyzny na dwie niesymetryczne części. Do doliny Czarnej uchodzą drobne, często zatorfione dolinki bezimiennych strug dodatkowo rozczłonkowujących wierzchowinę. Dolina Czarnej ma założenia rynnowe i została wypreparowana w podłożu przez wody lodowcowe spływające do pradoliny. Przez to jest to forma stosunkowo głęboka – wcięta od 8 do 15 m, wąska – maksymalna szerokość 900 m. Dolinki boczne Czarnej są już znacznie węższe i płytsze. Wierzchowina obejmująca pozostałą część gminy to typowa równina moreny dennej. Płaska, monotonna, równinna, z lekka nachylona z północy na południe ku pradolinie Wieprza, posiada szereg mikroform urozmaicających powierzchnię terenu. Wśród form wklęsłych, oprócz wspomnianych dolinek cieków, liczne są zagłębienia różnej genezy: zagłębienia po martwym lodzie, sufozyjne i inne. Są to formy drobnoskalowe o powierzchni od kilku arów do kilku hektarów, wypełnione utworami pochodzenia organicznego, często antropogennie zdrenowane. Natomiast bardziej czytelne w krajobrazie są wzgórza denudacyjne – niewielkie pagórki świadki. Są to formy neoplejstoceńskie. Początek ich rozwoju przypada na młodsze fazy zlodowacenia środkowopolskiego. Morfometrycznie, np.: pagóry w rejonie Kolonii Talczyn i Talczyna stanowią obłe wyniesienia (2-4 m wysokości względnej), o powierzchni kilku hektarów i bardzo łagodnych stokach. Niektóre w wyniku antropogennie stymulowanemu niszczeniu są bardzo słabo widoczne w krajobrazie. Ogląd rzeźby gminy wskazuje na kilka istotnych cech: wszystkie formy dolinne rozcinają obszar na kilka wyizolowanych fragmentów wysoczyzny morenowej, która ma generalnie korzystniejsze warunki dla zabudowy od form dolinnych; pradolina Wieprza, obejmująca obszar ponad 25% powierzchni gminy, ma niekorzystne i bardzo niekorzystne warunki dla zabudowy. Niewielkie fragmenty terasy wyższej wykorzystano w zainwestowaniu urbanistycznym. Są to tereny gruntów słabonośnych, z płytką wodą gruntową; na większości terenów wysoczyzny realizowane są: osadnictwo, rolnictwo i w ograniczonym zakresie gospodarka leśna. Płaska, równinna rzeźba jest korzystna dla osadnictwa oraz rolnictwa, natomiast doliny rzek, przede wszystkim Czarnej są korzystne dla budowy zbiorników retencyjnych. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.3.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na terenie gminy Kock do działalności przeobrażających powierzchni ziemi należy przede wszystkim użytkowanie rolnicze, degradacja gruntów obszarów zabudowanych oraz eksploatacja złóż. Eksploatacja surowców mineralnych oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej powoduje znaczne lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci obszarów wyłączonych z użytkowania (grunty zdewastowane i zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a także ułatwionej infiltracji zanieczyszczeń do wód gruntowych. Przyczynia się także do zachwiania równowagi stosunków wodnych. Prowadzone prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Jako zagrożenie należy uznać nierekultywowanie przekształconych obszarów przez eksploatatorów, którzy nie wywiązują się z nałożonych prawem zobowiązań. Zagrożeniem jest także niewłaściwe rekultywowanie zdegradowanych terenów. Dlatego prace rekultywacyjne prowadzone powinny być pod stałym nadzorem odpowiednich służb. Ważne jest także monitorowanie zaniechanych złóż, zwłaszcza tych, które w przeszłości były eksploatowane, a do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną, bowiem często takie wyrobiska zamieniają się w “dzikie” składowiska odpadów. Z mocy prawa nie mogą one być w innym celu wykorzystane niż do eksploatacji kopalin. Chcąc właściwie zabezpieczyć wyrobiska przed infiltracją zanieczyszczeń do wód, należałoby odizolować dno wyrobiska od materiałów je wypełniających. Niedopuszczalne jest zasypywanie wyrobisk odpadami bez stosownych zabezpieczeń i stałego monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych. Degradacja gruntów obszarów zabudowanych związana jest ze zmiennym składem ziarnowym, wtórna strukturą i teksturą oraz udziałem domieszek w gruntach. Zagrożenie stwarza także rozwój terenów zurbanizowanych, a z nim rosnący udział powierzchni uszczelnionej i przekształconej. Przejawem degradacji są także cmentarze oraz znajdujące się w m. Kock Kolonia składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych. Użytkowanie rolnicze niesie mniejsze zagrożenie niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie słabych gruntów. 38 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.4. Charakterystyka wód podziemnych 4.4.1. Uwarunkowania ogólne Wody podziemne w omawianym obszarze występują w dwu odmiennych strukturach hydrogeologicznych, których granice w zasadzie tożsame są z charakteryzowanym kompleksem geologiczno – geomorfologiczno - glebowym: strefa pradoliny i równiny wysoczyznowej. Budowa hydrogeologiczna sprawia, że pradolina jest doskonałym kolektorem wód podziemnych, występujących w kilku poziomach wodonośnych. Najpłytszy, aluwialny poziom wód gruntowych tworzy ciągłe zwierciadło płytko, bo do 2 m p.p.t. Jest to poziom, który szybko reaguje na zmiany zasilania naturalnego i waha się w rytm rocznej oraz wieloletniej dostawy wód opadowych i roztopowych. W okresach silnego zasilania podnosi się ku powierzchni, często zasila naturalne i antropogenne zagłębienia w terasie zalewowej, jak również tworzy obszary podmokłe o różnym czasie ich trwania. Hydroizobata 2 m obejmuje tereny dolinne, zagłębienia bezodpływowe (łącznie około 35 – 40% powierzchni omawianego obszaru). Są to tereny, które w naturalny sposób ograniczają lokalizację nowej zabudowy. W pradolinie występuje również drugi, głębszy poziom górnokredowo czwartorzędowy o dużych zasobach i wysokiej jakości sanitarnej. Są to wody naporowe, a osadami napinającymi są nieprzepuszczalne lub słabo przepuszczalne nakładowe skały wypełniające rynnę dolinną. Ciśnienie hydrostatyczne powoduje, że zwierciadło dynamiczne stabilizuje się kilkadziesiąt metrów wyżej od poziomu nawierconego. Są tu bardzo korzystne warunki do budowy wydajnych ujęć wodnych. Wody podziemne na wierzchowinie występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i górnokredowych. Czwartorzędowe zwierciadło wody tworzy się płytko pod powierzchnią terenu, a wodonoścem są głównie piaski wodnolodowcowe. Jeżeli piaski czwartorzędowe znajdują się głębiej i są izolowane od powierzchni (wkładki śródglinowe i podglinowe w morenie dennej) to jest to zwierciadło lekko napięte i niekiedy zalegające kilkanaście metrów poniżej powierzchni terenu. Płytkie wody czwartorzędowe występują ponadto w aluwiach dolinnych Czarnej i jej dopływów. Generalnie wody w utworach czwartorzędowych, tzw. wody porowe, tworzą jeden powiązany hydraulicznie zbiornik o swobodnym zwierciadle (napiętym, gdy tworzą się pod warstwą glin zwałowych). Nachylony on jest nieznacznie ku północy (efektem oddziaływania Niecki Warszawskiej) a w sąsiedztwie doliny Wieprza i Tyśmienicy zwierciadło nachyla się ku nim, co świadczy o drenującej roli obydwu cieków. Należy jeszcze wspomnieć, że lokalnie ponad głównym zwierciadłem występują wody IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. zawieszone typu wierzchówkowego. Zbiornik jest mało zasobny, bez znaczenia gospodarczego, ale o dużej roli ekologicznej. Wody czwartorzędowe i trzeciorzędowe na większości obszaru wierzchowiny tworzą jeden stosunkowo zasobny zbiornik trzeciorzędowo czwartorzędowy. Jest to efekt budowy hydrogeologicznej, a ściślej braku warstwy izolującej (rozdzielającej) różnowiekowe utwory kenozoiku. Teren gminy Kock znajduje się w zasięgu następujących Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP): zbiornik nr 215 – Subniecka Warszawska, zbiornik nr 406 – Niecka Lubelska (Lublin) oraz zbiornik nr 407 - Niecka Lubelska (Chełm – Zamość). Zbiorniki nr 406 i 407 są pochodzenia kredowego, natomiast zbiornik nr 215 trzeciorzędowego. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP występujących na terenie gminy przedstawia tabela 10. Parametry GZWP występujących na terenie miasta i gminy Kock T a b e l a 10 Nr GZWP Nazwa GZWP Typ ośrodka Wiek skał Powierzchnia GZWP [km2] Średnia głębokość ujęć [m] 215 Subniecka Warszawska porowy Tr 51 000,00 160 250,00 406 Niecka Lubelska (Lublin) Cr 6 650,00 85 1330,00 407 Niecka Lubelska (Chełm – Zamość) Cr 9 015,00 70 1 127,50 szczelino woporowy szczelino woporowy Zasoby dyspozycyjne [tys. m3/d] Źródło: PIG Warszawa. W rejonie doliny Wieprza przebiega granica rejonów perspektywicznego zagospodarowania zasobów wodnych. Cała gmina położona jest w strefie dobrych perspektyw, co oznacza możliwość lokalizacji dużych ujęć zespołowych o wydajności do 10 tys. m3/dobę, a w dolinach Wieprza i Tyśmienicy nawet dwukrotnie więcej. 4.4.2. Jakość wód podziemnych Wody podziemne przeobrażeniom w porównaniu antropogenicznym w z wodami stopniu powierzchniowymi niewielkim. Jednak nie ulegają należy bagatelizować procesów zanieczyszczeń wód podziemnych. Podstawową rolę pełnią tu uwarunkowania naturalne samego zbiornika, w głównej mierze stopień jego izolacji, a tym samym podatność i wrażliwość na zanieczyszczenia. Do głównych czynników wpływających na pogorszenie stanu wód podziemnych należy eutrofizacja powierzchniowych warstw litosfery, związana z nadmiernym nawożeniem i intensyfikacją 40 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. gospodarki rolnej. Spływające związki azotu (amonowego, azotynowego) przenikają zwłaszcza do płycej położonych zasobów wód podziemnych powodując ich degradację. Obszary bezpośredniej alimentacji płytkiego poziomu wód podziemnych wymagają ochrony przed wszelką lokalizacją ognisk zanieczyszczeń, zrzutów, nawożeń i rolniczego wykorzystania ścieków. Szczególnie niebezpieczne może być skażenie biologiczne zasobów wód podziemnych poprzez ścieki bytowe. Skażenia tego typu mogą mieć charakter nieodwracalny. Ponadto na typowe antropogeniczne zanieczyszczenia nakładają się zanieczyszczenia typowo naturalne np. podwyższone stężenia chlorków. W „Ekofizjografii podstawowej miasta i gminy Kock” odporność wód podziemnych w zależności od zasobności poziomów wodonośnych i głębokości ich występowania, stopnia przepuszczalności warstwy aeracji, Intensywności ruchu wód podziemnych czyli tempa wymiany wód podziemnych. Na podstawie tych czynników wydzielono: obszary o najmniejszej odporności na degradację i o największym zagrożeniu na zmiany jakościowe - wody aluwialne w dolinach wszystkich cieków: Wieprza, Tyśmienicy, Czarnej i pozostałych drobnych strug, płytkie wody wierzchowinowe w piaskach: wierzchówki i w zagłębieniach bezodpływowych, gdzie brak warstwy izolującej zagospodarowanie przestrzenne i użytkowanie terenu wpływa na jakość wód zbiornika czwartorzędowego. obszary o średniej odporności - tereny o głębszym zaleganiu niż 2 m p.p.t., bez warstwy izolującej na wierzchowinie i głębsze wody w aluwiach Wieprza. obszary o wysokiej odporności - rejon występowania wód czwartorzędowych pod nadkładem izolującym oraz wody trzeciorzędowo – kredowe (praktycznie na całym obszarze miasta i gminy). Na jakość wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ mają istniejące warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych prowadzone są: w sieci krajowej przez Państwowy Instytut Geologiczny; w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Lublinie. W ramach monitoringu krajowego stan czystości wód podziemnych na terenie gminy Kock nie jest prowadzony. Najbliższy punkt pomiarowo-kontrolny jakości wód podziemnych zlokalizowany jest na terenie miasta Lubartów. Otwór pomiarowy został zlokalizowany na terenie GZWP nr 406, w obszarze zabudowanym. Obejmuje wody gruntowe piętra kredowego. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 11. Jakość wód podziemnych w sieci krajowej w roku 2003 Nr Gł. Użytkowani Nazwa otworu GZWP otworu stropu e Użytki 1125 Lubartów 406 23 zielone T a b e l a 11 Ocena jakości Stratygrafia 2003 Kreda Ib Źródło: WIOŚ Lublin, Raport o stanie środowiska w województwie lubelskim w 2003 r. W punkcie badawczym w sieci monitoringu krajowego w 2003 roku wody zbiornika nr 406 zakwalifikowano do wód o wysokiej jakości i należały do klasy Ib. Poza tym stężenia strontu odpowiadało wodom klasy NOK (klasa dla stężeń większych od dopuszczalnych dla klasy III). Celem monitoringu lokalnego jest badanie potencjalnych ognisk zanieczyszczeń i ich wpływu na jakość wód podziemnych. Tworzony jest on wokół największych źródeł zanieczyszczeń, takich jak: składowiska odpadów i mogilniki, stacje paliw, duże zakłady przemysłowe oraz wokół dużych ujęć wody w formie sieci osłonowej. Sieć monitoringu lokalnego jest finansowana przez właścicieli obiektów, stanowiących zagrożenie dla wód podziemnych lub przez użytkowników wód podziemnych. Na terenie gminy nie prowadzono tego typu monitoringu. 4.4.3. Źródła i tendencje przeobrażeń wód podziemnych Stan poziomu wód gruntowych uzależniony jest przede wszystkim od ilości opadów, dlatego też jego wzrost odnotowuje się szczególnie w okresie wiosennym podczas roztopów pokrywy śniegowej, oraz wzmożonych opadów atmosferycznych. Skład chemiczny wód gruntowych jest efektem oddziaływania opadów atmosferycznych, litologii, czasu krążenia, sytuacji morfologicznej oraz użytkowania terenu. Coraz częściej wody gruntowe charakteryzuje wzrost zawartości substancji biogennych – związków azotu i fosforu, który spowodowany jest przede wszystkim procesami ługowania nawozów mineralnych do wód gruntowych oraz zanieczyszczeniami ściekami bytowymi nieskanalizowanych wsi. Na pogorszenie jakości wód gruntowych wpływa również depozycja atmosferyczna. Infiltracja wód opadowych do pokładów zasobów wód podziemnych i gruntowych, wpływająca na pogorszenie jakości tych wód może wynikać z różnorodności izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych. Ukształtowane warstwy izolujące ujmowanych wód zapobiegają łatwemu przenikaniu do wód zanieczyszczeń z powierzchni, głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). 42 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Zanieczyszczenie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z niedostatecznym stopniem rozwoju kanalizacji sanitarnej na terenie gminy, szczególnie w odniesieniu do obszarów, gdzie występowanie gruntów podatnych na infiltrację zanieczyszczeń umożliwia ich przedostawanie się do wód podziemnych. Przenoszenie zanieczyszczeń nawiązuje do ukształtowania terenu i skierowane jest w stronę dolin rzecznych. Przy eksploatacji oczyszczalni ścieków należy zwrócić uwagę na ilości i jakość odprowadzanych ścieków, przez środowisko danej przede ilości wszystkim oczyszczonych w kwestii ścieków możliwości oraz jego przyjęcia zdolności renaturalizacyjnych. Odprowadzane przez oczyszczalnie ścieki oczyszczone muszą spełniać normy określone dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń. Są one określone w pozwoleniu wodnoprawnym danego obiektu. Najbardziej narażonymi na zrzut zanieczyszczeń jest rzeka Czarna, będąca poprzez rów melioracyjny A odbiornikiem oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Kocku. Problemem są również niekontrolowane zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych. Mogą one wynikać z niewłaściwej obsługi zbiorników bezodpływowych przez tabor asenizacyjny, nielegalny zrzut tych ścieków w sposób niekontrolowany oraz braku właściwych procedur kontrolnych i koordynacyjnych prowadzonych w stosunku do uprawnionych podmiotów obsługujących zbiorniki, jak i samych właścicieli zbiorników. Podstawowym narzędziem służącym właściwej kontroli jest bieżąca aktualizacja przez gminę spisu zbiorników bezodpływowych, z ich pełną charakterystyką i warunkami eksploatacji. Zagrożeniem dla wód podziemnych jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierząt, zwłaszcza na skalę przemysłową. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych związkami biogennymi stanowi poważny problem ochrony środowiska, ponieważ prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych stanowiących źródło wody pitnej w większości gospodarstw wiejskich. Największym źródłem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego są niewłaściwie składowane odchody zwierzęce (niewiele gospodarstw ma zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę) zawierające więcej biogenów aniżeli ścieki miejskie. Związki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w postaci nawozów sztucznych są niezbędne w rolnictwie. Mogą one jednak stanowić poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego, jeżeli nie stosuje się ich zgodnie z planami nawozowymi lub przechowuje się je w niewłaściwy sposób. Azotany przedostające się w nadmiarze do wód powodują między innymi zakwity glonów. Glony zużywają rozpuszczony w wodzie tlen, przyczyniając się do śmierci ryb i innych zwierząt. Gdy zawartość tlenu gwałtownie spadnie, obumierają również glony, a ich gnijące osady IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. ponownie obniżają zawartość tlenu wskutek rozkładu. Równowaga zostaje na długo zaburzona. Zagrożenia powstają również w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierząt blisko cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewłaściwego stosowania nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np. opryskiwaczy) na podwórkach lub w pobliżu ujęć wody czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy są w znacznej części spłukiwane z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Szkodliwe związki przedostają się do wód gruntowych, a następnie zatruwają źródła wody pitnej, co stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi korzystających z wiejskich ujęć wody. Obowiązek posiadania zbiorników, o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej, wprowadziła ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89 z 24 października 2000 r., poz. 18). W omawianej ustawie w art. 30 p. 2 wyznaczono 8letni okres na dostosowanie się gospodarstw rolnych do wymogu posiadania szczelnych urządzeń do magazynowania odchodów zwierzęcych. Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu do roku 2008 wszystkie gospodarstwa hodowlane będą musiały posiadać zbiorniki i płyty. Zbiorniki i płyty powinny być zabezpieczone przed przenikaniem wycieku do gruntu, dlatego powinny być wykonane solidnie i z materiałów wysokiej jakości. Wykorzystanie nawozów naturalnych reguluje natomiast Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania. 4.5. Charakterystyka wód powierzchniowych Pod względem warunków hydrograficznych obszar gminy wykazuje charakterystyczną dwudzielność: strefę pradolinną, stanowiącą ponad 25% powierzchni, gdzie zjawiska wodne kształtowane są pod wpływem związków hydrodynamicznych wód aluwialnych w dolinie i rzeki, co objawia się występowaniem licznych podmokłości, zabagnień, podtopień, rozlewisk roztopowych i okresowego nadmiaru wilgoci w profilu glebowym. Trwałymi zjawiskami są ponadto starorzecza, martwe zakola i rowy melioracyjne, odprowadzające nadmiar wód z łąk. strefę wierzchowinową, której budowa hydrogeologiczna decyduje o występowaniu kilku poziomów wód podziemnych i znacznej gęstości wód powierzchniowych (cieków, podmokłości, oczek wodnych). W wielu obszarach, 44 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock szczególnie monokultur rolniczych tereny związane z powierzchniowymi wodami, lub płytkimi wodami gruntowymi – decydują o potencjale ekologicznym. 4.5.1. Sieć rzeczna Sieć hydrograficzna omawianego obszaru wykazuje charakterystyczne cechy terenów kształtowanych przez zlodowacenie środkowopolskie w zakresie warunków hydrogeologicznych i odpływu wód topniejącego lądolodu. Miasto położone jest w strefie połączenia się trzech rzek: Wieprza, jego dopływu – Tyśmienicy o długości 75 km i uchodzącej do niej Czarnej. Ponadto ta ostatnia ma rozwinięty system rzeczny przejmując po kilka strug z obydwu stron dorzecza. Główny ciek gminy – Wieprz - jest jednocześnie największą rzeką Lubelszczyzny. W gminie Kock płynie rozległą pradoliną, a jej podłużny spadek jest niewielki i nie przekracza 0,2%. W dolinie występują liczne zjawiska hydrograficzne: bagna, podmokłości, starorzecza, torfianki. Wody aluwialne ściśle hydraulicznie związane są z rzeką. Gminny, ujściowy odcinek Tyśmienicy wykorzystuje pradolinę i obecnie uchodzi do rzeki głównej w rejonie Ruskiej Wsi (w XIX wieku koryto Tyśmienicy łączyło się z Wieprzem w miejscu ujścia do niej Wieprzyska, starorzecza Wieprza, w gminie Firlej). Najmniejszym ciekiem w omawianym obszarze jest Czarna, o długości 28,5 km, która ma znacznie większy spadek niż obydwie wcześniej omawiane rzeki (ponad 1 %). Rzeka zasila kompleks stawów rybackich, które spowalniają odpływ wód powierzchniowych z terenu gminy. Rowy melioracji szczegółowej na terenie gminy mają długość 43,3 km. Wykaz rzek i cieków na terenie gminy Kock L.p. Nazwa rzeki Odcinki uregulowane 1. A Jeziorzany 2,65 2. B Kock 5,84 3. Czarna 11,00 4. Tyśmienica 12,50 RAZEM 31,99 T a b e l a 13 Odcinki nieuregulowane Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów. Przepływy Wieprza kontrolowane są w profilu Lubartów. Średni wieloletni przepływ wynosi niewiele ponad 23 m3/s, współczynnik nieregularności (stosunek maksymalnych do minimalnych przepływów) wynosi niecałe 3,0. Tyśmienica kontrolowana w Tchórzewie (w gminie Borki) średnio prowadzi 8,5 m3/s, ale ma wyższy od Wieprza współczynnik nieregularności – 4,25. Najmniejsza – Czarna ma średni przepływ 2,0 m3/s. Charakterystyczny dla niej jest niewielki moduł odpływu, wynoszący 3,6 l/s·km2. Reżim wodny omawianych cieków, o maksimum w kwietniu i minimum we wrześniu, wskazuje na zasilanie gruntowo-deszczowo-śnieżne. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Niski stan jakościowy wód powierzchniowych wpływających na teren gminy jest spowodowany gospodarką wodną w górnej części zlewni. Najgorsza sytuacja jest w Wieprzu, czyściejsze są Tyśmienica i Czarna (wg klasyfikacji fizykochemicznej i bakteriologicznej). Na omawianym obszarze występują jednostki krążenia wody: z przewagą infiltracji, gdzie procesy wsiąkania dominują nad pozostałymi. Najintensywniej infiltracja zachodzi na obszarach płaskich (o spadkach do 5%) oraz przepuszczalnym podłożu bez trwałej szaty roślinnej i zabudowy miejskiej. Takie warunki występują: w dolinach rzecznych Wieprza i Tyśmienicy, zbudowanych z utworów organicznych i mineralnych typu piasków luźnych, oraz na wysoczyźnie, gdzie występują płaty piasków i żwirów, głównie w zachodniej strefie zlewni Czarnej. z przewagą ewapotranspiracji czyli wyparowywania w płaskich, nieprzepuszczalnych terenach oraz w przypadku zwartej szaty roślinnej – głównie kompleksów leśnych. W analizowanym obszarze takie warunki związane są z kompleksami leśnymi oraz w rejonie zbiorowisk wodnych, użytków zielonych w dolinach Tyśmienicy i Wieprza utworzonych na madach. Z przewagą spływu powierzchniowego, gdzie warunki litosferyczne i przyrodnicze są niekorzystne dla infiltracji wód opadowych i roztopowych (utwory słabo i nieprzepuszczalne) a brak trwałej szaty roślinnej ogranicza pobór wody na potrzeby wegetacji, zaś rzeźba terenu umożliwia spływ powierzchniowy (tereny o minimalnym nachyleniu 2%). To większość terenów wierzchowinowych zbudowanych z glin i mułków moreny dennej oraz wodnolodowcowych. 4.5.2. Zbiorniki wodne Wody stojące na terenie gminy Kock zajmują niewielki udział w powierzchni. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy należą przede wszystkim zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Są to stawy, śródpolne oczka wodne zlokalizowane w dolinach rzecznych oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wodą. Szczególnymi zjawiskami hydrograficznymi w gminie są stawy hodowlane na Czarnej, której dolina została zamieniona w ciąg zbiorników wodnych, które oprócz znaczenia gospodarczego odgrywają ważną rolę środowiskotwórczą i przyrodniczą, podobnie jak zbiorniki Tyśmianka w zlewni Tyśmienicy, wewnątrz kompleksu leśnego Annówka. 46 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Stawy na terenie gminy Kock L.p. Nazwa zbiornika 1. 2. Stawy rybne Kock Tyśmianka Lokalizacja Kock, Talczyn Annówka RAZEM Powierzchnia całkowita [ha] 314,78 23,55 338,33 T a b e l a 14 Pojemność [mln m3] b.d. b.d. - Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów. Głównymi funkcjami, które spełniają zbiorniki jest: retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek, lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe, magazynowanie wody do nawodnień deszczownianych, utworzenie obszaru rekreacyjnego i poprawienie stanu sanitarnego wód rzek. Pełnią one również znaczącą funkcję biocenotyczną i stanowią cenny element urozmaicenia krajobrazu rolniczego. Gmina planuje budowę zbiornika wodnego „Kock" o powierzchni całkowitej 14,00 ha i pojemności 0,30 mln m3 zlokalizowanego w południowej części miasta, na zachód od drogi Lublin - Kock, na rzece Tyśmienicy na terenie przeznaczonym pod zbiornik i pod tereny do zagospodarowania rekreacyjnego o powierzchni 24,36 ha (uroczysko "Pastewnik"). 4.5.3. Jakość wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne czy zdolność samooczyszczania, oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim: rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących), zanieczyszczone odcieki drenarskie, hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach, niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior. Źródłami obszarowego zanieczyszczenia wód na obszarze gminy są głównie spływy powierzchniowe z terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Spływom zanieczyszczeń obszarowych i ich migracji do wód sprzyja urzeźbienie terenu, dość gęsta sieć systemów drenarskich i rowów melioracyjnych. Dodatkowym problemem jest fakt, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. iż obszary rolnicze gminy charakteryzują się dość małą powierzchnią zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz brakiem czynnych zielonych stref ochronnych. Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim: bezpośrednie „dzikie” zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego). W odniesieniu do wód powierzchniowych występujących na terenie miasta i gminy Kock istotny jest ich związek hydrauliczny z wodami podziemnymi wynikający z zasilania podziemnego, które dla Wieprza i Tyśmienicy ocenia się na ok. 80 %. W związku z wysoką odpornością wód podziemnych na degradację można mówić o korzystnym wpływie na stan rzek na terenie gminy. Zagrożenie zanieczyszczeniem może dotyczyć natomiast płytkich wód czwartorzędowych o niewielkiej odporności na zmiany jakościowe i ilościowe. Uwzględniając wskazania „Ekofizjografii podstawowej” należy zwrócić uwagę na niską odporność wód płytkich na wysoczyźnie i podwyższoną oraz wysoką odporność wód głębszych poziomów, możliwość zwiększenia odporności hydrosfery poprzez zwiększenie powierzchni i umiejętne rozmieszczenie szaty roślinnej, w tym roślinności przyzboczowej, dolinnej i przykorytowej i ograniczenie dopływu nieoczyszczonych ścieków, a także realizację koncepcji oczyszczania wszystkich ścieków. Cieki w omawianym obszarze mają zróżnicowaną wielkość przepływu, ale zbliżony reżim wodny – mały (Wieprz i Tyśmienica), duży spadek (Czarna) - i lesistość zlewni. Istotnym czynnikiem wpływającym na odporność cieków jest gospodarka wodno – ściekowa w górnej części dorzecza, a ładunki zanieczyszczeń dopływające do Wieprza i Tyśmienicy jeszcze przed przekroczeniem granic gminy przekracza jej zdolność do samooczyszczania. Wynikiem tego jest: niska odporność Wieprza i Tyśmienicy na antropogenne zmiany wywoływane gospodarką przestrzenną i użytkowaniem hydrosfery; Czarna cechuje się średnią odpornością: Stan czystości rzek występujących na terenie miasta i gminy Kock kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Sieć rzeczną gminy tworzą przede wszystkim rzeka Wieprz i Tyśmienica, a także Czarna i Wieprzowisko. Na terenie gminy Kock punkt pomiarowy sieci krajowej znajduje się na Wieprzu i Tyśmienicy. Na podstawie badań przeprowadzonych przez WIOŚ Lublin wg kryteriów fizykochemicznego, bakteriologicznego i hydrobiologicznego oceniono długość odcinków badanych 48 cieków w poszczególnych kasach czystości. Wynika IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO z nich, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. że żaden z badanych cieków w 2003 roku nie prowadził wód w I i II klasie czystości; wody Tyśmienicy na odcinku 56,2 km zostały zakwalifikowane do klasy III, a na odcinku 18,8 km – do wód pozaklasowych; wody Wieprza natomiast odpowiednio – 30,3 km do klasy III, a 272,9 km – do wód pozaklasowych. W porównaniu z 2002 rokiem jakość wód Tyśmienicy poprawił się (w 2002 roku całość badanego odcinka została zakwalifikowana do wód pozaklasowych), natomiast pogorszyła się jakość wód Wieprza (w 2002 roku długość odcinka zaliczonego do wód pozaklasowych była krótsza o ok. 54 km). Na terenie gminy Kock badania cieków prowadzono w Woli Srokomowskiej (Wieprz) i Kocku (Tyśmienica). Wyniki z przeprowadzonych badań przestawia tabela 12. Stan czystości rzeki Wieprz i Tyśmienica w roku 2003 Lokalizacja punktu pomiarowokontrolnego Substancje organiczne Zasolenie Zawiesiny Substancje biogenne Substancje specyficzne Stan sanitarny Chlorofil „a”/seston Ocena ogólna T a b e l a 12 Wola Srokomowska Kock II I III NON II NON NON/II NON II I II III II III II/II II Żródło: WIOŚ Lublin, 2003. Pozostałe występujące na terenie gminy cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę stopień skanalizowania gminy oraz stan czystości Wieprza i Tyśmienicy można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi i biogennymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia również przyczynia się do znacznego skażenie wód oraz gleb. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno–ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w rozbudowę sieci kanalizacji IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. sanitarnej. 4.5.4. Zagrożenie powodziowe Na terenie gminy poważne zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rzekach. 4.5.5. Przeobrażenia stosunków wodnych Obszar gminy cechuje się niewielkimi przeobrażeniami stosunków wodnych. Do najważniejszych elementów zmian antropogenicznych można zaliczyć: zmiany sieci hydrograficznej spowodowane melioracyjną przebudową koryt cieków; osuszenie podmokłych terenów jako efekt melioracji; zabudowa techniczna brzegów koryta rzek i mniejszych cieków; zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych na terenie niektórych jednostek osadniczych; zmniejszenie zasobów wód podziemnych na skutek ich ujmowania dla wodociągów lokalnych; zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych na obszarach składowisk odpadów komunalnych; bakteriologiczne zanieczyszczenie cieków w następstwie zrzutu ścieków; zmniejszenie zdolności infiltracyjnej gruntu w wyniku zabudowy terenu; zanieczyszczenia związkami biogennymi wód w stawach hodowlanych. Do innych działań poprawiających jakość wody do celów bytowych, realizowanych przez podmioty eksploatujące wodociągi, należy zaliczyć: remonty i modernizacje ujęć wody, stacji uzdatniania wody (SUW), a przede wszystkim różnego rodzaju filtrów (pospieszne, powolne, węglowe), remonty , modernizacje i czyszczenie zbiorników czystej wody, remonty i modernizacje elementów sieci i jej uzbrojenia, modernizacje wodociągów technologicznych, sprawdzanie stanu technicznego urządzeń i armatury na sieci wodociągowej (zasuwy, hydranty, wodomierze), 50 likwidację zbędnych elementów sieci (łączenie końcówek spinkami), płukanie sieci – głównie końcówek, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. dezynfekcja końcówek z powodu zastoin wodnych, w których rozwijają się bakterie, monitoring jakości wody. Ścisłej kontroli i ewidencji muszą podlegać na terenie przeznaczonym pod indywidualne systemy neutralizacji ścieków: pobór wody, wytwarzanie, gromadzenie i neutralizacja ścieków w gospodarstwach indywidualnych i w odosobnionych jednostkach osadniczych. Nadzorowi musi podlegać również zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni do odbiorników. W miejscowościach wyposażonych w sieć kanalizacji deszczowej muszą zostać wykonane separatory. Konieczne jest także rozpoczęcie rozdzielania ścieków deszczowych od komunalnych. Warunkiem nieodzownym właściwego funkcjonowania oczyszczalni jest jakość ścieków na dopływie do oczyszczalni. Wymaga to od podmiotu komunalnego podpisania stosownych umów ze wszystkimi podmiotami prawnymi niezależnie od sposobu zrzutu ścieków1. Z uwagi na wprowadzenie zasad funkcjonowania stacji zlewnych oraz techniczne warunki taboru asenizacyjnego2 należy w gminach pilnie doprowadzić do pożądanych standardów, łącznie z systemem transportu (a więc koncesji zgodnych z przepisami) i systemem nadzoru nad oczyszczalniami indywidualnymi wraz z mechanizmem wywozu okresowego osadów z tych obiektów. Poprawa obecnego stanu całego obrotu ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych, przewozu ścieków taborem asenizacyjnym oraz przyjmowania ścieków do oczyszczalni obsługującej teren gminy będzie wymagała podjęcia szerokiej akcji edukacyjnej. W jej ramach należy przeprowadzić szkolenia obsługi taboru asenizacyjnego i oczyszczalni. Oddzielnym towarzysząca wielu zagadnieniem obiektom jest (duże kwestia szczelne wód opadowych. powierzchnie) Infrastruktura powoduje szybkie odprowadzenie wód z miejsca ich powstawania a w konsekwencji wzrost zagrożeń powodziowych. Ocenia się, że na terenach zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej 30 % wsiąka do gleby, a 70 % spływa do zbiorników. Dotyczy to również przypadków bez przygotowania do gromadzenia wód opadowych i jej zagospodarowywania. Na terenach mieszkaniowych zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej, przygotowanych do zagospodarowania wód opadowych można zatrzymać i rozprowadzić Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. (Dz. U. Nr 129. poz. 1108 z dnia 14 sierpnia 2002 r.) 2 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych. (Dz. U. Nr 193 poz.1617 z dnia 22 listopada 2002 r.) 1 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. na miejscu od 40 do 60 % wód opadowych. Na terenach upraw rolnych 70 % wsiąka w glebę, a 30 % uchodzi do wód powierzchniowych. Na terenach „niezagospodarowanych” (lasy, nieużytki z dużą ilością roślinności, trawniki) 95% wód wsiąka w glebę a tylko 5% spływa do cieków wodnych. Problemy gospodarowania wodami deszczowymi winny być rozwiązywane kompleksowo wraz z budową sieci kanalizacyjnej, wodociągowej i wdrażaniem indywidualnego systemu neutralizacji ścieków bytowych. Można to osiągnąć poprzez spójny system informacji ekologicznej kierowanej do wszystkich podmiotów prawnych i fizycznych znajdujących się na terenie gminy. Koordynatorem wszelkich poczynań inwestycyjnych i kontrolnych związanych z wodą i ściekami winien być pracownik urzędu gminy - inspektor ochrony środowiska. W przypadku braku precyzyjnego systemu zarządzania i kontroli na szczeblu gminnym, wody opadowe mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do dalszego wzrostu zanieczyszczeń powierzchniowych zbiorników i cieków wodnych. Oczyszczanie wód opadowych powinno dotyczyć wyłącznie terenów narażonych na dużą emisję zanieczyszczeń. Głównie dotyczy to powierzchni komunikacyjnych w ruchu publicznym. Oczyszczanie wód opadowych winno odbywać się w odpowiednio dobranych separatorach ropopochodnych (odbenzyniaczach i odolejaczach). Zgodnie z art. 41 Prawa Wodnego wody opadowe zebrane w system kanalizacyjny i wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód nie mogą zawierać: a) odpadów oraz zanieczyszczeń pływających; b) dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetanu (DDT), wielopierścieniowych chlorowanych dwufenyli (PCB) oraz wielopierścieniowych chlorowanych trójfenyli (PCT); c) chorobotwórczych drobnoustrojów pochodzących z obiektów, w których leczeni są chorzy na choroby zakaźne. Nie mogą również powodować w tych wodach: zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie; zmian naturalnej mętności, barwy, zapachu; formowania się osadów lub piany. Na pozostałych obszarach wody opadowe należy maksymalnie zatrzymywać w miejscu powstawania opadów poprzez systemy infiltracyjne do gruntu. Należy w planach zagospodarowania rezygnować z powierzchni nieprzepuszczalnych. Kształtowanie systemów kanalizacji deszczowej winno polegać na maksymalnym spowolnieniu spływów deszczowych oraz kierowaniu wód do 52 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO zbiorników Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. retencyjnych.3Oprócz piaskowników (separatorów), zbiorników retencyjnych i przeciwpożarowych należy wdrażać systemy miejscowego rozsączania. Zbiorniki małej retencji winny być wykorzystane jako odbiorniki oczyszczonych ścieków deszczowych i spływu nadmiaru wód z systemu rowów melioracyjnych. Należy stosować właściwe odprowadzanie wód opadowych z powierzchni drogowych. Niedopuszczalny jest brak rowów odwadniających przy występowaniu skarp bezpośrednio dochodzących do powierzchni jezdnych. Oczyszczanie wód deszczowych należy przewidzieć jedynie dla dróg o powierzchniach utwardzonych oraz miejscowości i obszarów o rozproszonej zabudowie, gdzie kanalizacja deszczowa istnieje. Koniecznie należy doprowadzić do odcięcia doprowadzonych do tej sieci przyłączy kanalizacji bytowej. Na istniejących i projektowanych wylotach kanalizacji deszczowej należy zamontować piaskowniki i separatory. Nadmiar wód deszczowych należy odprowadzić poprzez system odpowiedniego przesyłu i gromadzenia. Winien to być system rozdzielny z kanalizacją ścieków komunalnych. Dopiero po oczyszczeniu ścieków deszczowych z substancji ropopochodnych i zawiesiny ogólnej można odprowadzać ten nadmiar wód do cieków i zbiorników wodnych naturalnych. Lokalne parkingi (dotyczy to parkingów prywatnych i małych komunalnych) nie powinny być wykonane z nawierzchni całkowicie kryjących. Należy stosować „kratki parkingowe” wykonane z betonu bądź z tzw. plastrów tworzywowych. Tak wykonane parkingi gwarantują częściowe wsiąkanie wód deszczowych. Można przyjąć, że dzięki takiemu systemowi 30% opadów nawet przy dużych opadach recyrkuluje do gleby. 4.6. Charakterystyka gleb 4.6.1. Charakterystyka rozmieszczenia typów gleb Pokrywa glebowa wykazuje duże zróżnicowanie (mozaikowość) typów i rodzajów gleb, zarówno w obrębie wierzchowiny, jak i dolin rzecznych. Ich charakter i rodzaj w największym stopniu uzależniony jest od właściwości fizyko chemicznych podłoża (zróżnicowanie w dolinach i na wysoczyznach) oraz od stosunków wodnych, które również są zmienne przestrzennie i w profilu pionowym. W zależności od czynników glebotwórczych w omawianym obszarze występują: patrz też: Geiger W., Dreiseitl H.: Nowe sposoby odprowadzenia wód deszczowych. Projprzem-EKO Bydgoszcz 1999 3 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 53 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne); największe strefy ich występowania to: północne rejony miasta po skraj kompleksu leśnego Annówka, rejon Talczyn – Tereba, pas wzdłuż doliny Tyśmienicy oraz wiele innych miejsc na mniejszych powierzchniach. gleby brunatne wyługowane; większe obszary występowania to: tereny położone na północ od zwartej zabudowy Kocka oraz tereny na zachód od doliny Czarnej. gleby pseudobielicowe; obszary ich występowania to: duży fragment na północny wschód od zabudowy miejskiej Kocka oraz drobne płaty w północnej strefie gminy. mady występują w dolinach Tyśmienicy, Wieprza i lokalnie jako drobne strefy w dolinkach wysoczyznowych; gleby mułowo-torfowe występują w większych skupieniach w dolinie Wieprza i częściowo Tyśmienicy; czarne ziemie w kilku płatach: w pobliżu Annówki, w rejonie dolinki strugi bezimiennej spod Kolonii Kock oraz w innych, licznych rejonach (głównie zagłębieniach i dolinkach). Gleby na terenie gminy zostały sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Poszczególne elementy środowiska oceniane są punktami, a następnie sumowane dla danego obszaru. Im wartość wskaźnika wyższa, tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Gleby w gminie oceniono na 42,6 pkt. Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Odpowiedni dobór roślin związany jest z typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej określanymi za pomocą tzw. kompleksów. Do poszczególnych kompleksów mogą być zaliczone różne gleby, o zbliżonych właściwościach i kierunku użytkowania. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy, część uzyskanych plonów wykorzystywana bowiem jest jako pasze. Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest hodowla drobiu i trzody chlewnej. 4.6.2. Zasobność gleb w składniki pokarmowe Wyniki badań prowadzonych w roku 2002 przez WIOŚ w Lublinie wskazują na duży niedobór gleb w fosfor, magnez i potas – dla gleb powiatu lubartowskiego 4060 % gleb wykazuje niską i bardzo niską zawartość tych pierwiastków. Jednocześnie udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych (o pH<5,5) wynosi ponad 80 %, co sprzyja 54 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. zahamowaniu pobierania przyswajalnych składników gleby, a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Ponieważ odczyn gleb reguluje pobieranie składników pokarmowych, należy określić potrzeby ich wapnowania jako jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie gminy. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych w 2002 roku przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie. Wg nich 88 % gleb na terenie gminy charakteryzuje się bardzo silnym zakwaszeniem (poniżej 4,5 pH). W związku z tym aż 97 % gleb wymaga wapnowania. Badania wskazały także na silne wyczerpanie gleb w składniki pokarmowe - fosfor – 43 %, potas przyswajalny – 68 % i magnez – 62 %. 4.6.3. Degradacja gleb Degradacją gleb są zmiany w środowisku glebowym o charakterze naturalnym, częściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a w ich następstwie do ogólnych zmian środowiskowych. Do zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie, ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), stosowanie odpowiednich płodozmianów, właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych oraz zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji, rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. oraz oczyszczanie ścieków. W ramach edukacji społeczeństwa Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Środowiska opracowało Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który zawiera różne aspekty rolniczego użytkowania środowiska zgodne z jego zrównoważonym rozwojem. Wśród upraw dominujących na terenie gminy są zboża (głównie żyto i owies) oraz ziemniaki. Wybór rodzaju upraw związany jest z występowaniem gleb najbardziej wartościowych pod względem przydatności rolniczej. Przy uprawach należy zwrócić uwagę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpieczać cenne obszary rolnicze przed nadmierną erozją. Na obniżenie wartości bonitacyjnych gleb narażone są również użytkowane rolniczo tereny zalewowe rzek. W czasie występowania wód z brzegów rzeki dochodzi do podmakania tych terenów, a powolny spływ wody doliną rzeki powoduje wypłukiwanie cennych składników gleb. Degradacja naturalna gleb W związku z polodowcowym ukształtowaniem terenu zjawiska erozji gleb obserwuje się na bardziej nachylonych terenach. Jej natężenie zależy od długości i spadku zbocza. Im teren jest bardziej pofalowany i poprzecinany dolinami rzecznymi, tym spływ wody jest szybszy. Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza. Z tego względu sposób uprawy powinno się dostosować do spadku terenu. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orki i innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem powierzchniowym. Mniej chronią glebę rośliny ozime jak żyto, rzepak, jeszcze mniej zboża jare, osłaniające przed spływem letnim. Szczególne zagrożenie stwarza również uprawa roślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniają wystarczająco gleb, np. kukurydza, tytoń, buraki cukrowe, ziemniaki. Przyczyniają się one do znacznych spływów powierzchniowych z tych terenów. Degradacja antropogeniczna gleb Na terenie gminy w wyniku przekształceń, pod terenami zabudowanymi i trasami komunikacyjnymi, 56 występują gleby antropogenicznie przekształcone, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO należące Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. do urbanosoli i Cechują industriosoli. się przekształconym profilem glebowym, zawartością odpadów i zanieczyszczeń, a także kompresją i mała przepuszczalnością powietrza. Istotnym czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest działalność antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana przez między innymi intensywne i nieprawidłowe użytkowanie rolnicze, nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej czy zabiegi melioracyjne, powodujące erozję przyspieszoną. Na terenie gminy w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne, zajmują one ok. 73 % całkowitej powierzchni gminy. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb, zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Na terenie gminy (na glebach bardzo słabych) powinno następować ograniczanie powierzchni pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Ważne jest również kształtowanie zakrzewień i zadrzewień śródpolnych. Istotne znaczenie w rolnictwie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np. trawy, lucerna) zabezpieczają przed degradacją. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime (żyto, rzepak) i zboża jare. Typem degradacji antropogenicznej jest degradacja chemiczna, polegająca na utracie składników pokarmowych roślin, nagromadzaniu się substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby czyli jej zdolności do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy Kock należy uznać zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne czy kwaśne deszcze. Duży ruch komunikacyjny sprzyja powstawaniu zanieczyszczeń atmosfery, co pociąga za sobą skażenie gleb. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi – w przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski szczególnie nasilony i groźny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich zasalania nie odgrywa większej roli. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Skażenia gleb metalami ciężkimi, siarką siarczanową lub mikroelementami to procesy długoletnie wymagające systematycznych okresowych badań. Badania takie są prowadzone poprzez monitorowanie zmian skażenia gleb metalami ciężkimi i innymi związkami chemicznymi. Gleby na terenie gminy są zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. Gleby użytków rolnych powinny wskazywać wartość pH w granicach 5,0–7,0. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7,0 świadczy o jej alkalizacji, która może wykazywać ujemne skutki dla gleby i roślin. W związku z występującym zakwaszeniem gleby wymagają wapnowania. Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. W 2000 WIOŚ w Lublinie prowadziła badania gleb w ramach regionalnego monitoringu. Punkt pomiarowy był zlokalizowany w Chlewiskach w gminie Lubartów, jednak stwierdzone wartości można uznać za reprezentatywne dla gminy Kock. Pomiarów dokonano na głębokościach 0 20 cm. Badania objęły oznaczanie następujących pierwiastków: miedź, cynk, chrom, kadm, nikiel, ołów, a także WWA. Wg analizy wyników pomiarów zgodnie z sześciostopniową klasyfikacją stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi według IUNG (Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach) stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi na terenie gminy utrzymywał się w przedziale zawartości naturalnych czyli należących do gleb stopnia 0, które mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze; jedynie w odniesieniu do zawartości WWA zanotowano podwyższona zawartość kadmu i WWA. Poziom zanieczyszczenia gleb przedstawia tabela 14. Stwierdzona ilość zanieczyszczeń metalami ciężkimi w glebach w gminie Kock Nr punktu T a b e l a 14 Zawartość całkowita [mg/kg] pH Siarka siarczanowa S – SO4 [mg/kg gleby] Cu [mg/kg gleby] Zn [mg/kg gleby] 2000 Cd [mg/kg gleby] Pb [mg/kg gleby] Ni [mg/kg gleby] WWA [μg/kg gleby] 6,6 1,08 4,7 22,8 0,42* 8,8 2,0 207* Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie lubelskim w 2002 roku. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (załącznik do rozporządzenia) Dz. U. Nr 165 poz. 1359 58 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. z dnia 4 października 2002 r. Ostatnie badania wykonane w 2002 roku wykazały pH, które sprzyja możliwości łatwiejszego przyswajania metali ciężkich, a wskutek tego oddziaływania toksycznego na wzrost i rozwój roślin, a tym samym dla zdrowia ludzi i zwierząt. Poziom zanieczyszczenia gleb S – SO4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w atmosferze. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy należy uznać przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi – w przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), stosowanie odpowiednich płodozmianów, właściwa rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych, wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji, rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków. Wpływ osadów ściekowych na jakość gleb Ubocznym produktem oczyszczania ścieków jest powstanie trudnych do zagospodarowania odpadów - osadów ściekowych, których roczna ilość w skali kraju wynosi około 400 tys. ton suchej masy. W zależności od morfologii oczyszczanych ścieków, a tym samym od morfologii wydzielonych z nich osadów, mogą być one zagospodarowywane w celach przemysłowych bądź nieprzemysłowych (przyrodniczych). Przemysłowe wykorzystanie osadu wynika przede wszystkim na wykorzystaniu ich potencjału energetycznego. Glebotwórcze i nawozowe walory osadów ściekowych ze ścieków komunalnych, wynikające z dużej zawartości w nich substancji organicznych oraz wielu mikroelementów powodują, że jednym z rozwiązań jest ich przyrodnicze IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. wykorzystanie. Zasobność materii organicznej nie przesądza jednak o ich powszechnym stosowaniu w rolnictwie, głównie ze względu na nadmierne zawartości metali ciężkich, powodujących obniżenie jakości uprawianych roślin oraz zanieczyszczających glebę. Warunkiem gospodarczego wykorzystania osadów ściekowych jest zastosowanie wstępnej obróbki, niwelującej ich niekorzystne właściwości. Ze względu na zagrożenia, jakie niesie zagospodarowywanie nieprzetworzonych osadów ściekowych, ewentualne wykorzystanie ich na cele przyrodnicze musi spełniać wymagania określone w art. 43 ust. 2 i ust. 3 ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr. 62, poz. 628 z późn. zmianami); osady powinny powstawać w procesach oczyszczania ścieków komunalnych, muszą być ustabilizowane, przygotowane do celu i sposobu ich wykorzystania (obróbka biologiczna, chemiczna lub termiczna), poddawane systematycznym badaniom, obejmującym zawartość metali ciężkich oraz wybrane wskaźniki mikrobiologiczne i parazytologiczne. W rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska z 1 sierpnia 2002 (Dz. U. Nr 134, poz. 1140) w sprawie komunalnych osadów ściekowych zawarto normy dla trzech różnych sposobów przyrodniczego wykorzystania osadów: w rolnictwie, do rekultywacji gruntów na potrzeby nierolnicze, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu oraz do roślinnego utrwalania powierzchni gruntów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zastosowanie osadów podlega określonym ograniczeniom lokalizacyjnym (art. 43 ust. 6 Ustawy o odpadach). Osady ściekowe nie mogą być stosowane na terenach chronionych, przylegających do brzegów cieków wodnych, terenach zalewowych, konieczne jest zachowanie odległości od ujęć wody, zabudowy mieszkalnej oraz zakładów produkujących żywność. Ochrona dotyczy także niektórych upraw (rośliny sadownicze i warzywnicze, warzywa, rośliny jagodowe), pastwisk i łąk, upraw pod osłonami. Zastosowanie osadu powinno być poprzedzone pełna analizą agrochemiczną nawożonych gleb i utworów. Charakteryzować ona powinna ich zasobność, dostępność makro i mikroskładników, odczyn, zawartość substancji organicznej oraz skład granulometryczny. Ważną sprawą jest także określenie całkowitej zawartości metali ciężkich. W pracach tych należy zapewnić odpowiednią reprezentatywność przestrzenną pobieranych prób. 4.6.4. Przyczyny degradacji gleb Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, najczęściej będące efektem gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności 60 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie mineralne, niewłaściwa irygacja pól nawozami naturalnymi – gnojówką, gnojowicą, itp., ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, intensywne zabiegi agrotechniczne, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych; zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne; emisje i imisje gazów i pyłów. Na terenie gminy obserwowano zmiany degradacyjne gleb, objawiające się między innymi zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów. Bowiem kwaśny odczyn pH gleb wpływa na pogorszenie przyswajalności mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. 4.7. Powietrze atmosferyczne O stanie powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł, z uwzględnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Główne źródła emisji substancji do powietrza na terenie gminy stanowią zakłady przemysłowe, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, reprezentujące sektory przemysłowy, komunalny i transportowy. Do zagrożeń, które są powodowane przez wzrost ilości substancji zanieczyszczających w powietrzu atmosferycznym, należą między innymi: zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 61 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock uprawach rolniczych; eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. 4.7.1. Rodzaje emisji zanieczyszczeń do powietrza Zanieczyszczenia przemysłowe powstają w wyniku: spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2); procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH); działalności górnictwa i kopalnictwa. Gmina Kock jest gminą o charakterze rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Sferę gospodarczą w gminie tworzą głównie małe i średnie przedsiębiorstwa o profilu produkcyjno – usługowo – handlowym. Na terenie gminy brak jest większych zakładów mogących powodować przekroczenia dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń powietrza, nie wydane zostały żadne decyzje na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza dotyczących gminy. Na stan powietrza atmosferycznego wpływ ma emisja z zakładów zlokalizowanych na terenie gminy oraz koncentracja źródeł zanieczyszczeń w Kocku, która powoduje zanieczyszczenie także okolicznych terenów. Stopień zanieczyszczenia w dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń). Emisja niska Poważnym problemem występującym na terenie gminy jest tzw. niska emisja, będąca głównie efektem spalania paliw o niskiej jakości w paleniskach domowych oraz związana z działalnością małych zakładów, nie podlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Emisja niska przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Na wielkość rzeczywistej emisji zanieczyszczeń mogą mieć wpływ: 62 spalanie węgla o różnej kaloryczności; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock opalanie drewnem; spalanie w piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Szkodliwość emitorów wyraźnie wzrasta w okresie jesienno-zimowym, kiedy obserwuje się wyraźny wzrost stężenia pyłów i gazów emisyjnych, jednak ich negatywne oddziaływanie ma charakter głównie lokalny. Emisja komunikacyjna Zanieczyszczenia komunikacyjne należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Zanieczyszczenia gazowe oraz pyłowe są efektem: spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie miasta i gminy Kock należy przede wszystkim uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jej obszarze. Źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na terenie gminy oraz emisja punktowa w postaci związków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz zanieczyszczeń bakteriologicznych ze składowiska odpadów, nie ma jednak szczegółowych danych określających ich oddziaływanie na środowisko. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych są drogi krajowe nr 19 i 48, droga wojewódzka nr 808 oraz powiatowe i gminne. Długość dróg na terenie gminy wynosi odpowiednio: drogi krajowe – 15,137 km; droga wojewódzka – 5,793 km; drogi powiatowe - 53,39 km; drogi gminne - 43,51km. Średnie natężenie ruchu na drogach gminy Kock przedstawia tabela 15. Dla dróg gminnych nie prowadzono pomiarów natężenia ruchu. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Średnie natężenie ruchu na drogach krajowych, wojewódzkich przechodzących przez teren gminy Kock T a b e l a 15 Samochody ciężarowe Bez Z przyczep przyczepami Rodzaj drogi Pojazdy ogółem Samochody osobowe Samochody dostawcze krajowe 4 171 2 821 561 255 370 wojewódzkie 1 356 1 131 99 46 33 b.d. b.d. b.d. b.d. powiatowe Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie, Powiatowy Zarząd Dróg w Lubartowie. O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze o pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska. Na obszarze gminy nie prowadzono badań chemizmu opadu atmosferycznego. 4.7.2. Ocena jakości powietrza na terenie gminy (powiat lubartowski) W 2002 roku wykonano roczną oceną jakości powietrza, w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa – Prawo Ochrony Środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy P.O.Ś). Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w tym aglomeracji, w zakresie umożliwiającym: dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza). uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. Informacje te są konieczne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach. wskazanie stężeń 64 prawdopodobnych zanieczyszczeń w przyczyn występowania określonych rejonach. ponadnormatywnych Określenie IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO przyczyn Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych. Analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza. wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzone są analizy jakości powietrza, których wyniki mogą wskazać na potrzebę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Ocena roczna i wynikające z niej działania odnoszone są również do obszarów nazywanych strefami. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Wojewoda będzie co roku dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku, gdy margines tolerancji nie został określony, wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. W roku 2002 WIOŚ Lublin wykonała pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy POŚ). Oceny dokonano z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Drugiej oceny dokonano w 2003 roku. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała następujące zanieczyszczenia: dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, benzen C6H6, ołów Pb, pył PM10, ozon O3, tlenek węgla CO. W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Wynikiem oceny rocznej jest zaliczenie powiatu lubartowskiego, a tym samym miasta i gminy Kock do klasy A dla kryterium określonego w celu ochrona zdrowia i również do klasy A według kryteriów dla ochrony roślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej. 4.7.3. Emisja ze źródeł przemysłowych W zakresie emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza atmosferycznego WIOŚ w Lublinie na terenie gminy Kock nie przeprowadziła kontroli w żadnym z zakładów. 4.7.4. Metody ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości, można uzyskać przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowości o zwartej zabudowie), likwidację lub modernizację kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla, np. na gaz), poprawę nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo Energetyczne odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szczątek roślinnych i zwierzęcych. Rozwój bardziej przyjaznych środowisku alternatywnych źródeł energii, a takimi są źródła odnawialne, może być jednym z najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala uniknąć lub zmniejszyć emisję zanieczyszczeń atmosfery, zużycie wody, zanieczyszczenia cieplne, odpady, hałas oraz ujemne skutki wynikające z przemysłowego zagospodarowania terenu. Na terenie gminy do ogrzewania wykorzystuje się głównie energię spalania węgla kamiennego, rzadziej gazu czy oleju opałowego (głownie kotłownie komunalne przy budynkach użyteczności publicznej). W efekcie w sezonie grzewczym następuje wzrost 66 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. emisji pyłowo – gazowej na terenach zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej nie podłączonej do systemów ciepłowniczych. Mówiąc o źródłach odnawialnych należy mieć na uwadze przede wszystkim energię wodną, wiatrową, geotermalną, promieniowania słonecznego oraz produkcję biomasy. Polska dysponuje stosunkowo dużym potencjałem zasobów odnawialnych, jest on jednak zróżnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatrując rozwój energii odnawialnej na obszarze gminy Kock, właściwe będzie kierowanie się ogólnymi uwarunkowaniami określonymi dla województwa lubelskiego. Poniższe propozycje zastosowania energii odnawialnej na terenie gminy oparto na możliwościach określonych w opracowaniu pn. „Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego”. Energia promieniowania słonecznego (EPS) Technologie bezpośrednio oparte o światło i ciepło słoneczne można podzielić na cztery zasadnicze kategorie: słoneczne technologie grzewcze i chłodzenia, wykorzystujące stacjonarne kolektory słoneczne przechwytujące ciepło słońca głównie dla potrzeb ogrzewania wody oraz ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń; słoneczne termiczne technologie elektryczne, przetwarzające energię cieplną słońca na energię mechaniczną turbiny, która z kolei poprzez generator jest przetwarzana w energie elektryczną; słoneczne technologie fotoelektryczne (fotowoltaiczne), polegające na bezpośrednim przetwarzaniu światła w energię elektryczną, z użyciem specjalnych półprzewodników; pasywne technologie słoneczne, wykorzystujące formę i materiał budynków dla przechwytywania EPS, w celu ograniczania wykorzystywania oświetlenia, dodatkowego ogrzewania i chłodzenia. W odróżnieniu od pośrednich form energii słonecznej, które są wykorzystywane już od dawna, bezpośrednie wykorzystanie EPS jest obecnie w fazie rozwoju. Technologie wykorzystania EPS występują w Polsce w niewielkim stopniu. Spowodowane jest to ograniczoną liczbą dni słonecznych, przede wszystkim jednak stosunkowo wysokim kosztem urządzeń do wykorzystania EPS. Najbardziej zauważalne jest stosowanie materiałów i technik pasywnych technologii słonecznych w nowym budownictwie. Niemniej jednak z szeregu przeprowadzonych badań wynika, że obecnie istnieją realne możliwości szerszego i efektywniejszego wykorzystania EPS w Polsce. Z badań doświadczalnych wynika, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. że w sezonie maj – sierpień instalacje słoneczne wspomagające ogrzewanie wody mogą pokrywać do 40 % ich zapotrzebowania na energię. Poza sezonem wyniki są znacznie słabsze. W konsekwencji, jeśli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej w budynkach, korzyści można osiągnąć w ciepłym okresie roku, gdyż wtedy wystarczają proste i tanie urządzenia z bezpośrednim obiegiem czynnika, eksploatowane bez obawy związanej z niebezpieczeństwem zamarzania wody w kolektorach. Możliwość wykorzystania energii solarnej zależy od nasłonecznienia (czasu bezpośredniego dopływu promieniowania słonecznego w ciągu roku do powierzchni ziemi) oraz natężenia promieniowania słonecznego. Sumę nasłonecznienia rzeczywistego na terenie województwa lubelskiego ocenia się pomiędzy 1500 - 1700 godzin. Rozbieżność wynika ze zróżnicowania względem pór roku: średnia suma dziennego nasłonecznienia wynosi: wiosną (III-V) ~ 5 godzin, latem (VI-VIII) ~7 godzin, jesienią (IXXI) ~3,5 godziny i zimą (XII-II) ~1,5 godziny. Średnie promieniowanie słoneczne całkowite na terenie województwa wynosi 10,0-10,25 MJ/m2/d i waha się w ciągu roku od 1 MJ/m2/d w grudniu do 23 MJ/m2/d w czerwcu i lipcu (Puławy) [43]. Najlepsze warunki solarne panują we wschodniej części Lubelszczyzny, gdzie średnie roczne całkowite promieniowanie przekracza 3 800 MJ/m2. Potencjał energii słonecznej na terenie województwa lubelskiego został zaliczony do R II - rejonu wschodniego o najwyższych sumach rocznego promieniowania słonecznego o rocznych zasobach przekraczających 950 kWh/m2. Pozwala to na stosowanie z powodzeniem urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowania energii słonecznej. Energia słoneczna może być przetwarzana w kolektorach wodnych i powietrznych w ciepło, służące do ogrzewania pomieszczeń, wody, suszenia produktów rolnych i drewna. Badania dotyczące zastosowania płaskich kolektorów powietrznych do niskotemperaturowego ogrzewania powietrza dla suszarni i magazynów produktów rolnych wskazują, że można uzyskać dobrą wydajność 250 – 400 W/m2 Należy podkreślić, że okresy zbioru produktów rolniczych pokrywają się z okresami największego nasłonecznienia, co z możliwością stosowania do procesu prostych i tanich kolektorów słonecznych powinno sprzyjać rozwojowi suszarni słonecznych w Polsce. Biomasa Wykorzystywanie rozpowszechnioną biomasy metodą do produkcji celów czystej energetycznych energii. Jedną jest z najbardziej możliwych dróg pozyskiwania dużych ilości biomasy jest uprawa roślin energetycznych na gruntach 68 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. rolniczych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy to między innymi plantacje kukurydzy, rzepaku, szybko rosnące uprawy drzew, krzewów i traw. Wierzba energetyczna Wierzbowy surowiec energetyczny ma tę właściwość, że jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzającym się źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie się, odporność na zmienne warunki klimatyczne, umiejętność szybkiej regeneracji po zbiorze, odporność na choroby i szkodniki, a także wysokie plony biomasy o dobrej jakości. W porównaniu z innymi nośnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje się w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie poszczególnych rodzajów paliw Paliwo Olej opałowy Gaz ziemny GZ Węgiel kamienny Miał węglowy Drewno - szczapy Zrębki wierzb krzewiastych (s.m.)2 Słoma zbóż Wartość kaloryczna [GJ/t lub GJ/1000 m3] 43,0 38,0 25,0 21,0 15,5 T a b e l a 16 Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliwa [zł/t]lub zł/1000m3] zł/GJ 1 490,0 34,7 1 003,0 26,4 392,8 15,7 229,6 10,9 127,4 8,2 19,4 160,0 8,3 15,0 80,0 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. z o. o., rok 2001. Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (począwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa może być pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych użytkować można w postaci zrębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. Należy również podkreślić, że wprowadzenie szybko rosnących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwolą między innymi na: zagospodarowanie przez nasadzenia wierzbą części gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; uzyskanie tańszej energii cieplnej; dopływ nowego źródła pieniędzy dla lokalnych społeczności. Do drzew i krzewów wykorzystywanych na cele energetyczne należą: wierzba wiciowa (Salix viminalis), topola (Populus sp.), trzcina chińska (Miscanthus sp.), malwa pensylwańska (Malva), róża wielokwiatowa (Rosa multiflora). IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Słoma W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak:wilgotność,gęstość, wartość opałowa, stopień rozdrobnienia, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Wartość opałowa słomy jest uzależniona od wilgotności i rodzaju zbóż. Duży wpływ na wartość opałową słomy ma także stan, w jakim została ona zebrana z pola. Długie pozostawienie słomy na polu powoduje zmiany wyglądu, traci ona kolor żółty, w wyniku działania warunków atmosferycznych – staje się szara, tracąc jednocześnie na wartości opałowej. Słoma, w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel czy koks, charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. Podstawową zaletą słomy jako surowca energetycznego w porównaniu z węglem - jest znaczne ograniczenie emisji CO2 do atmosfery, przy czym wydzielanie CO2 podczas spalania słomy nie przekracza ilości pobranej przez zboże podczas jego wzrostu. Spalaniu słomy towarzyszy także znaczne ograniczenie emisji związków siarki, których jest mniej niż np. podczas spalania oleju opałowego. W tabeli 17 podano, jaką wilgotność może mieć słoma pochodząca z różnych zbóż. T a b e l a 17 Wilgotność zbieranej słomy w zależności od gatunku Wilgotność [%] świeżo skoszona 15 - 20 suszona na powietrzu 10 - 15 świeżo skoszona 30 - 60 suszona na polu 10 - 15 Materiał Słoma zbożowa Słoma rzepakowa Źródło: Materiały informacyjne. Największych szans na energetyczne wykorzystanie drewna należy upatrywać w wzrostu wykorzystania istniejących zasobów drewna jest dostosowanie urządzeń grzewczych do s ekonomicznie uzasadnione w przypadku lokalnego ich wykorzystania. Nadwyżki słomy już obecnie są zagospodarowane częściowo na cele energetyczne. Na obszarze województwa funkcjonuje 27 kotłowni opalanych słomą o mocy od 1 do 10 MW. Bilans słomy zbóż w latach 1999 – 2001 [ w tys. ton] Lata Powiat lubartowski 1999 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 117,0 33,4 2000 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 87,7 9,3 T a b e l a 18 2001 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 127,4 1999 - 2001 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 50,3 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. 70 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 110,7 31,0 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. paliwem eko należy przeznaczyć grunty odłogowane i ugorowane. Energia wiatru Rejon województwa lubelskiego nie należy do zasobnych pod względem pozyskiwania wiatru dla celów energetycznych. Zaliczony jest do tzw. strefy korzystnej III, a w części południowo - wschodniej do strefy mało korzystnej – IV. Na obszarze województwa średnioroczne 10-minutowe prędkości wiatru na wysokości 10 m wahają się od 3,1 m/s (Lublin, Zamość) do 3,7 m/s (Włodawa). Odpowiada to prędkościom wiatru na wysokości 30 m od 3,6 m/s (Lublin, Zamość) do 4,3 m/s (Włodawa). Największe prędkości wiatrów są notowane w miesiącach zimowych (szczególnie w styczniu), zaś najmniejsze latem, zazwyczaj w sierpniu. Obecnie na terenie powiatu lubartowskiego zlokalizowana jest jedna elektrownia wiatrowa /dane według ankiet/ w Kocku, która nie współpracuje z energetyką zawodową. Brak także danych o wielkości produkcji energii elektrycznej. Energia wodna Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zależne m.in. od energetyczności naturalnej rzeki (wielkość i równomierność przepływów), wpływu małej elektrowni wodnej (tzw. MEW) na środowisko oraz opłacalności przedsięwzięcia. Ze względu na oddziaływanie MEW na środowisko należy każdą tego typu inwestycję rozpatrywać indywidualnie i bardzo szczegółowo. Małe elektrownie wodne (MEW) mogą wpływać na środowisko zarówno w sposób pozytywny jak i negatywny. Są przede wszystkim istotnym elementem regulacji stosunków wodnych – zbiorniki im towarzyszące zwiększają retencję wody, mogą służyć do celów przeciwpowodziowych, przeciwpożarowych czy rekreacyjnych. Dodatkowo woda przechodząca przez turbinę podlega natlenieniu, co poprawia jej zdolność do samooczyszczenia. Istnieje jednak wiele elementów, które przemawiają przeciw takiemu wykorzystywaniu energii wody. Podstawowymi przeciwwskazaniami jest budowa MEW, która wymaga przegrodzenia rzeki nową budowlą piętrzącą (zaporą lub jazem), co wiąże się z ingerencją w naturalny ekosystem, przynosi nieodwracalne zmiany, a w pierwszej kolejności stanowi zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Obecność przepławek (których budowa jest wymagana prawem) nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia – ryby często nie są w stanie ich pokonać, a w przypadku niewłaściwych zabezpieczeń są w tych miejscach masowo IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 71 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock odławiane przez kłusowników. Ponadto zbiornik przed tamą staje się często osadnikiem ścieków prowadzonych przez rzekę. Zbiorniki takie są jednocześnie podatne na eutrofizację, spowodowaną stałym dopływem i gromadzeniem się związków azotu i fosforu. Może się też zdarzyć, że podniesienie poziomu wód gruntowych po wybudowaniu zbiornika przyniesie znaczne szkody budowlane i przyrodnicze w jego okolicy. Z kolei poniżej zapory zmienia się ilość przepływającej wody i szybkość prądu rzeki, co ma negatywny wpływ na ekosystem rzeki, stanowiąc zakłócenie jej naturalnego biegu. Rozpatrując zatem wykorzystanie energii wody należy jednak przede wszystkim upewnić się, że nie nastąpi utrata wartości przyrodniczych przekraczająca zdecydowanie korzyści płynące z budowy MEW. Teoretyczne zasoby wodno-energetyczne na terenie powiatu lubartowskiego Jednostka rzeka Przepływ Wysokość bilansowa średni (Qśr) początkowa [m3/s] n.p.m. [m] Zlewnia Wieprz 22,4 157,5 Wieprza (Lubartów) Ciemięga 0,6 Minina 1,5 203,0 T a b e l a 19 Wysokość końcowa n.p.m. [m] 144,1 Różnica wysokości [m] 13,4 Moc [MW] 2,94 Zasoby energet. [GWh] 25,79 73,0 126,0 0,43 77,0 3,76 1,13 9,93 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. Województwo lubelskie ma niewielkie zasoby wód powierzchniowych. Główna rzeka województwa Wieprz odprowadza około 36 m3/s wody, Tanew - 12 m3/s i Krzna 10 m3/s. Teoretyczne zasoby energetyczne Wieprza, przy uwzględnieniu przepływów większych od 20 m3/s, wynoszą 131 GWh/rok (0,57 % zasobów teoretycznych kraju), a zasoby techniczne 66 GWh/rok (0,55 zasobów technicznych kraju). Ustalenie minimalnej granicy przepływów na poziomie 20 mł/s spowodowało, że z całej zlewni Wieprza uwzględniono jedynie dolny odcinek Wieprza poniżej Lubartowa. Na terenie województwa energetyka wodna ma charakter marginalny. Osiągane moce elektrowni są w granicach od kilkunastu do kilkuset kilowatów czyli znacznie poniżej 5MW, będących granicą dla małych elektrowni wodnych. Elektrownie wykorzystują urządzenia piętrzące zrealizowane dla celów retencyjnych, melioracyjnych lub dla stawów rybnych. Często są to lokalizacje nawiązujące do starych młynów wodnych. Na terenie gmin powiatu lubartowskiego nie planuje się lokalizacji elektrowni wodnych. Paliwa drzewne Paliwa drzewne są obiecującym źródłem energii odnawialnej w Polsce. Produkcja paliw drzewnych (peletów, brykietów) odbywa się lokalnie. Stwarza to wiele możliwości 72 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. inwestycyjnych uniezależniając od zewnętrznych dostawców opału. W praktyce spółdzielnia mieszkaniowa) posiadająca ciepłownię na biomasę uruchamia zautomatyzowaną linię produkcyjną peletów, brykietów czy zrębków. Surowiec do produkcji dostarczany jest przez miejscowych rolników zaangażowanych wcześniej, przy wsparciu władz gminnych, w uprawy roślin energetycznych. Do paliw drzewnych zaliczamy pelety, brykiety i zrębki. Podstawowym surowcem do produkcji brykietów i peletów są trociny tartaczne. Oprócz trocin, jako surowca używa się także kory i pozostałości po wycince lasów, wióry i rozdrobnione odpady suchego drewna. PELETY – jest to paliwo ekologiczne w postaci granulek o kształcie cylindrycznym, średnicy 6-10 mm i długości 20-30 mm powstałe ze sprężenia trocin, ścinki, wiórów i innych odpadków powstałych przy obróbce drewna. Oznacza to, że z niepotrzebnych drewnianych resztek powstaje pełnowartościowy materiał opałowy. Jest to produkt w 100 % naturalny, do wytworzenia którego nie wykorzystuje się żadnych dodatkowych komponentów. Przy spalaniu pelet uzyskujemy 0 % emisji CO2, gdyż wcześniej rośliny tą samą ilość CO2 wchłaniają w procesie fotosyntezy. Kolejną korzyścią z zastosowania pelet jako paliwa jest mała ilość popiołu (powstałego podczas spalania), który jest w pełni wartościowym nawozem naturalnym. Technologia ta bez większych modyfikacji została przeniesiona do energetyki, do produkcji paliwa z biomasy. Produkcja polega na poddaniu dowolnej biomasy trzem kolejnym procesom: suszeniu, mieleniu i prasowaniu. Pakowane są w worki 20 kg i worki BIG-BAG 1000 kg. Wartość opałowa pelet porównywalna jest z sezonowanym drewnem lub dobrej jakości węglem kamiennym. Orientacyjne parametry techniczne pelet Parametr wartość opałowa popiół siarka chlor ciężar właściwy T a b e l a 20 Wartość 18,5 MJ/kg ok. 0,6 % ok. 0,02 % ok. 0,01 % ok. 0,75 kg/dm3 Źródło: Materiały informacyjne Do podstawowych zalet paliwa w formie peletów należy: - tania, pozyskiwana w okolicy energia opałowa; - wspaniałe wartości opałowe; - zużywanie wyłącznie naturalnych, odnawialnych surowców; - brak składników chemicznych; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 73 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock - wysoka jakość produkcji podlegająca stałej kontroli; - wprowadzenie ekologicznego obiegu surowców; - przyczynienie się do oczyszczenia atmosfery; - brak dodatkowej emisji CO2; - wytworzenie pełnowartościowego, naturalnego nawozu po spaleniu pellet; - materiał opałowy z bilansem energetycznym znacznie korzystniejszym niż olej opałowy lub gaz; - wygodna dostawa i komfort składowania; - czystość przed i po spalaniu; - tendencja zniżkowa cen; - ceny promocyjne w sezonie letnim. BRYKIETY – mają kształt walca o średnicy ok. 50 mm i o długości od kilku do kilkunastu centymetrów. Zawartość wody w brykietach jest stosunkowo niska (6-8%), co sprawia, że podwyższa się ich wartość opałowa (19-21 GJ/t). Dzięki dużemu zagęszczeniu materiału w stosunku do objętości, proces spalania brykietów jest stopniowy i powolny. Ekologiczne brykiety drzewne są produkowane ze sprasowanych odpadów drzewnych, bez jakichkolwiek dodatków chemicznych. Wyróżnić można kilka typów brykietów: brykiety z biomasy (miękkie drewno bez kory), brykiety drzewne, ze słomy zbożowej lub rzepakowej oraz brykiety z drewna twardego, słomy lub szczawiu pastewnego. ZRĘBKI – są to ścinki drzewne o nieregularnych kształtach, przygotowywane w rębakach. Surowcami do produkcji zrębków są przede wszystkim odpady z przemysłu tartacznego i leśnego. Ich jakość i wartość opałowa jest uzależniona od pochodzenia surowca. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii na terenie gminy Kock można osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim zasobów biomasy (wierzby energetycznej, słomy, drewna) oraz energii słonecznej. Wynika to między innymi z rolniczego charakteru gminy oraz uwarunkowań klimatyczno – glebowych. Na terenie gminy Kock istnieją przesłanki do wykorzystania energii gazu wysypiskowego, gdyż gmina posiada czynne składowisko odpadów komunalnych. Obecnie na terenie gminy Kock działa jedna elektrownia wiatrowa, nie podłączona do sieci przesyłowej. 74 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock 4.8. Klimat akustyczny Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie; hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dBA). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Rozporządzenie to określa rodzaje terenów, dla których ustala się dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku, w zależności od przeznaczenia terenu. Różnicuje również wartości dopuszczalne poziomu dźwięku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. Od stycznia 2002 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu. Wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wskaźnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie występuje do kategorii terenu zagrożonego hałasem. 4.8.1. Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Główne źródło emisji hałasu komunikacyjnego w gminie stanowią zbiegające się w mieście Kock drogi krajowe nr 19 i 48 oraz wojewódzka – nr 808. Ze względu na brak danych dotyczących poziomu natężenia hałasu na pozostałych drogach niemożliwym jest dokładne określenie poziomu uciążliwości ich oddziaływania i degradacji klimatu IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 75 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock akustycznego; jednak biorąc pod uwagę tranzytowy charakter części tych dróg i znaczne obciążenie ich ruchem kołowym ciężkim, można domniemywać, iż jest to oddziaływanie znaczne. Na drodze krajowej 19 koncentruje się znaczny ruch pojazdów (natężenie ruchu wynosi 5 451 pojazdów/dobę), natomiast na drodze krajowej nr 48 stwierdzono natężenie ruchu 1 613 pojazdów/dobę. Hałas komunikacyjny występuje również wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 808. Natężenie ruchu wg badania przeprowadzonego przez Wojewódzki Zarząd Dróg na drodze nr 808 średnio na dobę zanotowano aż 1 356 pojazdy. W 2003 roku WIOŚ w Lublinie przeprowadziła badania hałasu drogowego przy głównych trasach komunikacyjnych. Badaniami zostały objęte także wymienione wyżej drogi krajowe nr 19 i nr 48; pomiary nie były prowadzone bezpośrednio na terenie gminy jednak otrzymane wyniki można przyjąć za reprezentatywne dla gminy Kock. Zestawione wyniki pomiarów równoważnego poziomu dźwięku T a b e l a 21 w 2003 roku na terenie Lubartowa Równoważny poziom hałasu LAeq L.p. Lokalizacja punktu pomiarowego 2003 1. Ul. Kleeberga 11 67,3 2. Ul. Lubelska 78 69,8 Źródło: WIOŚ Lublin, 2003. Przyjmuje się, że na drogach powiatowych przy natężeniu ruchu około 1000 samochodów na dobę, strefa uciążliwości mieści się w granicach pasa drogowego. Na terenie gminy Kock nie wykonywano pomiarów natężenia ruchu samochodowego na drogach powiatowych, należy jednak rozważać wpływ hałasu na środowisko przyrodnicze. System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. Dalszy rozwój miasta i rosnąca ilość pojazdów mogą znacznie pogorszyć sytuację akustyczną. W celu wyeliminowania uciążliwego hałasu z terenu miasta planuje się budowę obwodnicy o parametrach drogi ekspresowej w ciągu drogi krajowej nr 19. Ze względu na stwierdzone poziomy oddziaływania akustycznego na terenie gminy należy podjąć działania zmierzające do zmniejszenia ponadnormatywnych poziomów dźwięku. W tym celu należy przeprowadzić analizę układu komunikacyjnego, zadbać o stan techniczny nawierzchni, zastosować osłony dźwiękochłonne oraz dźwiękoszczelne w stosunku do zabudowy mieszkaniowej podlegającej ochronie 76 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. za pomocą zabezpieczeń urbanistycznych, w stosunku do projektowanej zabudowy należy zadbać o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych. 4.8.2. Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach coraz mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu należą przede wszystkim przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Lubartowie, zgodnie z uzyskanymi informacjami, nie wydało zakładom przemysłowym takich decyzji. W zakresie emisji hałasu do środowiska WIOŚ w Lublinie na terenie miasta i gminy Kock nie przeprowadził kontroli w żadnym z zakładów. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. 4.8.3. Hałas związany z bytowaniem człowieka Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki (dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach). Z ich działalnością związany jest dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy. Na terenie gminy z tego typu hałasem mamy do czynienia na terenach zwartej zabudowy w większych miejscowościach gminy. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.9. Przyroda ożywiona Szata roślinna na terenie gminy spełnia następujące funkcje: sanitarno-higieniczną, polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla; ochronną, polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą refugia dla świata zwierzęcego; dekoracyjną, wynikającą w dużej mierze z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka; produkcyjną, polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci; niska świadomość ekologiczna i wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa; silna prorozwojowa presja społeczna, która wyraża się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony. 4.9.1. Lasy Lasy na terenie gminy należą do Nadleśnictwa Lubartów. Lasy Nadleśnictwa położone są w IV Krainie Mazowiecko – Podlaskiej, 5 dzielnicy Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona, cechuje ją równinność. Duże zróżnicowanie siedlisk oraz żyzność gleb stwarzają doskonałe miejsca dla rozwoju wielu gatunków roślin i zwierząt rzadkich oraz objętych ochroną gatunkową. Nadleśnictwo Lubartów składa się z 2 obrębów leśnych: Lubartów i Kozłówka; obręb Lubartów o pow. 7479,34 ha składa się z 7 leśnictw i zajmuje część północną Nadleśnictwa, natomiast obręb Kozłówka o pow. 6848,44 ha zlokalizowany jest w południowej części Nadleśnictwa i składa się z 6 leśnictw i gospodarstwa szkółkarskiego. Dodatkowo w nadleśnictwie prowadzone są 2 ośrodki hodowli zwierzyny łownej (OHZ). 78 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Gospodarka leśna w Nadleśnictwie Lubartów prowadzona jest w oparciu o cztery kardynalne zasady: powszechnej ochrony lasów, trwałości utrzymania lasów, ciągłości i zrównoważonego wykorzystywania wszystkich funkcji lasów oraz powiększania zasobów leśnych. Racjonalną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzenia lasu poddawanego rewizji i aktualizacji co 10 lat. Gospodarka leśna realizowana jest poprzez prace z zakresu hodowli lasu, ochrony lasu i użytkowania lasu. Nadleśnictwo Lubartów corocznie odnawia i zalesia grunty na powierzchni ok. 70 ha, pielęgnuje założone uprawy na pow. 355 ha, z czego: pielęgnacja gleby wynosi 162 ha, pielęgnacja upraw – 110 ha, a pielęgnacja młodników – 83 ha. W celu zapewnienia sobie i okolicznej ludności materiału sadzeniowego prowadzona jest szkółka gospodarcza na pow. 7,50 ha. Średnia powierzchnia siewów wynosi 0,98 ha rocznie, roczna produkcja sadzonek to ok. 1,7 mln, z czego ok. 60% sprzedawana jest na potrzeby zalesień gruntów porolnych oraz odbiorców indywidualnych. Zadania z ochrony lasu obejmują przede wszystkim prognozowanie, monitorowanie stanu zagrożenia ze strony szkodników owadzich i grzybowych, zwierząt łownych a także czynników antropogenicznych takich jak pożary oraz podejmowanie zadań mających przeciwdziałać powstającym zagrożeniom (np. usuwanie drzew zaatakowanych przez szkodniki żerujące pod korą i w drewnie lub wykonanie chemicznego zabiegu ratowniczego w przypadku zagrożenia przez szkodniki żerujące na igłach i liściach). Na terenie gminy znajdują się także lasy prywatne, będące własnością osób fizycznych i prawnych, o powierzchni łącznej 577 ha. Lasy gospodarcze i ochronne Lasy na terenie gminy Kock stanowią 581,67 ha, co stanowi ok. 17 % powierzchni gminy. 72,3 % stanowią lasy gospodarcze. Do lasów ochronnych zaliczono 161,02 ha, co stanowi 27,7 % powierzchni lasów, z czego 12,44 ha stanowią lasy glebochronne (2,1 %), natomiast 148,58 ha – lasy wodochronne (25,6 %). Szczegółowy podział wg kategorii ochronności przestawia poniższa tabela. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Lasy ochronne w gminie Kock z podziałem wg kategorii ochronności Lasy ochronne L.p. Wieś glebochronne wodochronne 1. Annopol 2. Kol. Annopol 15,45 3. Białobrzegi 43,32 4. Górka Kocka 12,87 5. Kol. Górka Kocka 6. Poizdów 39,76 7. Kol. Poizdów 12,44 37,18 8. Ruska Wieś 9. Talczyn 10. Zakalew 11. Wygnanka 12. Kol. Białobrzegi Razem 12,44 148,58 % 2,1 25,6 T a b e l a 22 Lasy gospodarcze 89,47 49,49 27,69 44,38 10,42 44,59 19,98 119,63 3,00 3,00 9,00 420,65 72,3 Lasy ogółem 89,47 64,94 71,01 57,25 10,42 84,35 49,62 19,98 119,63 3,00 3,00 9,00 581,67 100,0 Najbardziej zwarty i największy kompleks leśny „Tereba” (leśnictwo Kock) ma powierzchnię ponad 700 ha i przeważają w nim siedliska lasu mieszanego świeżego (LMśw), boru mieszanego świeżego (BMśw), z niewielkim udziałem olsów oraz marginalnie boru świeżego (Bśw) i lasu świeżego (Lśw). Kompleks „Tyśmianka” – drugi obszarowo kompleks (Leśnictwo Borki) cechuje mozaika typów siedliskowych. Przeważają tu siedliska boru mieszanego świeżego nad olsami, a niewielkie powierzchnie zajmują siedliska borów świeżych, lasów mieszanych świeżych i lasów świeżych. Wspomniane lasy prywatne obejmują siedliska lasów mieszanych świeżych, borów mieszanych świeżych, lasów świeżych oraz olsów. Panującymi zbiorowiskami są zespoły roślinności borowej z klasy VaccinioPiceetea: suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum i kontynentalny bór mieszany Querco roboris-Pinetum. Na kolejnych miejscach pod względem zajmowanej powierzchni są olsy i łęgi oraz grądy. Niewielki udział ma zespół świetlistej dąbrowy. Zbiorowiska borów sosnowych są zróżnicowane pod względem składu florystycznego, uwilgotnienia podłoża, jego trofii i stopnia zakwaszenia. Pod względem fitosocjologicznym reprezentowanych jest tu 5 zespołów. Zbiorowiska olsowe budują drzewostany z następującymi gatunkami: olsza czarna, czeremcha, wierzba szara, porzeczka czarna i kruszyna. W runie turzyca długokłosa Carex elongata i inne rośliny. Siedliskowo i przestrzennie związane są z olsami zarośla łozowe Salicetum pentandro-cinereae: na obrzeżach torficznych (Kol. Tchórzew, na wschód od Talczyna), stawów (np. Annopol) i rzek (nad Tyśmienicą, w Górce Kockiej i Kocku), licznie nad Wieprzem i jego starorzeczami. Łęgi zajmują siedliska olsów. Pod względem fitosocjologicznym są to płaty łęgu jesionowo olsowego, gwiazdnicowego oraz łęgi nadrzeczne: wierzbowo-topolowy i wikliny 80 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. nadrzeczne (Saliceum triaandro-viminalis). Najładniej wykształciły się na obrzeżach stawów: Tyśmianka, Annopol, w uroczysku Brodek (na wschód od Talczyna) i na południe od Poizdowa. Głównym gatunkiem w drzewostanie tych łęgów jest olsza czarna, warstwę krzewów buduje Padus avium, Frangula alnus, często z domieszką Sambucus nigra. Siedliska boru świeżego (Lśw) i częściowo lasu mieszanego świeżego (LMśw) zajmuje grąd subkontynentalny wykształcony jako zespół Tilio-Campinetum. W drzewostanie obok sosny, dębu szypułkowego i grabu, występuje w dużej ilości brzoza brodawkowata, lipa drobnolistna, olsza czarna i jesion. W warstwie krzewów: leszczyna, rzadziej czeremcha i bez czarny. 4.9.2. Zieleń urządzona i zadrzewienia śródpolne Ze względu na rozproszenie kompleksów leśnych na terenie gminy ważną rolę w systemie ekologicznym spełnia roślinność nieleśna czyli zieleń śródpolna, parkowa oraz cmentarna, a także ogródków działkowych. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe i szuwarowe w dolinach rzek oraz (przy rozdzielających stawy groblach rosną pasy roślinności, głównie trzciny pospolitej). Zadrzewienia śródpolne, przydrożne i przywodne szczególnie o charakterze pasowym, spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed procesami erozyjnymi, ale także funkcję krajobrazowo-estetyczną i ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska rolniczego. Na terenie gminy najistotniejsze kompleksy zadrzewień śródpolnych zlokalizowane są wzdłuż większości dróg, a także w rejonie oczek wodnych, cieków i rowów. W zadrzewieniach przeważają takie gatunki drzew jak grusza, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne. Zieleń cmentarna stanowi uzupełnienie roślinności na terenie gminy. W jej skład wchodzi zieleń występująca zarówno na cmentarzach czynnych, jak i nieczynnych. Najlepiej zachowanym parkiem podworskim na terenie gminy jest zespół pałacowo-parkowy w Kocku, który jednak mimo bogatego drzewostanu jest źle utrzymany i wymaga zabiegów renowacyjnych. Drzewostan składa się zarówno w gatunków rodzimych (lipa drobnolistna, grab, wiąz pospolity, olsza czarna), jak i obcych (daglezja, żywotnik zachodni, kasztanowiec czerwony, jesion wyniosły, topole włoskie). W parku bogata jest także warstwa krzewów. Runo składa się w gatunków gradowych. Godną uwagi jest także zieleń przy kościele w Kocku, składająca się z okazów kasztanowca, jesionów, klonów, lip oraz świerków, oraz zieleń przycmentarna, obejmująca dęby, kasztanowce, żywotniki, oliwniki i świerki. W m. Annówka i Białobrzegi pozostałością po parku przyfolwarcznym są aleje IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 81 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. lipowe. 4.9.3. Formy ochrony przyrody Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492) za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, kompleksy przyrodnicze, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Obszar Chronionego Krajobrazu „Annówka” Obszar ma powierzchnię 38,5 km2, z czego 15,14 km2 (39 %) leży w granicach gminy Kock, i jest najmniejszym obszarem chronionym w województwie lubelskim. Granice obszaru przebiegają granicami naturalnym, wyznaczanymi granicą kompleksu leśnego. OCK obejmuje kompleks leśny Tyśmianka w północnej części gminy. 80 % OCK stanowią lasy w zwartym kompleksie o dużym udziale starodrzewiu, jak również łąki, bagna i wody. Za najatrakcyjniejszy obiekt uznaje się śródleśny staw Tyśmianka, który zaproponowano do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego. Obszar Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza” Obszar obejmuje powierzchnię 331,59 km2, z czego w granicach gminy znajduje się 23,3 km2 (ok. 7 % powierzchni gminy), będąc największym obszarem chronionym na terenie województwa lubelskiego. OCK rozciąga się w południowej części gminy wzdłuż równoleżnikowego odcinka doliny Wieprza na długości ok. 45 km o szerokości zmiennej, uzależnionej od szerokości doliny, osiągającej 12 km. Ochronie podlegają naturalne zespoły łąk i pastwisk z licznymi starorzeczami, stawy i niewielkie kompleksy podzboczowych olsów. W przeciwieństwie do OCK „Annówka” granice omawianego obszaru przebiegają wzdłuż tworów antropogenicznych tj. tras komunikacyjnych: od północy droga relacji Kock – Dęblin, a od wschodu - droga relacji Kock – Firlej. Silnie meandrująca rzeka z seminaturalnymi ekosystemami łąkowymi, starorzeczami, rozlewiskami, podmokłościami – stanowi mozaikę biotopów niezwykle atrakcyjną dla awifauny. Użytki ekologiczne Za użytki ekologiczne uznano obszar wód i torfowisk o powierzchni 15,45 ha 82 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. oraz obszary torfowisk i łąk o łącznej powierzchni 23,58 ha. Korytarze ekologiczne Na terenie gminy Kock istnieją dwa korytarze ekologiczne przebiegające dolinami Czarnej i Tyśmienicy, pełniąc funkcje łącznika pomiędzy obszarami chronionymi, tj. OCK „Annówka” i OCK „Pradolina Wieprza”. Korytarz ekologiczny doliny rzeki Czarnej stanowi część regionalnego terenu łącznikowego obszarów chronionych związanych funkcjonalnie z doliną Wieprza (od Roztocza) z leżącym na północy projektowanym Adamowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu i dalej Łukowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Pomniki przyrody Na terenie gminy zatwierdzone są 4 pomniki przyrody: 2 dęby szypułkowe (Quercus robur) o obw. 410 cm i 300 cm, rosnące w lesie za gajówką w okolicach miejscowości Annówka; 2 wiązy górskie (Ulmus montana) – o obw. 330 cm i 410 cm w parku w Kocku. Projektowane formy ochrony Na terenie gminy planuje się objęciem formami ochrony przyrody 42 obiekty jak pomniki przyrody, zarówno ożywionej jak i nieożywionej, głównie pojedyncze okazy drzew i aleje oraz kilka głazów narzutowych, jako użytki ekologiczne: staw Tyśmianka i teren Łąki Luszawy oraz jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy kompleks wyrobisk potorfowych Moniska. Europejskie sieci obszarów chronionych NATURA 2000 Konsekwencją wstąpienia Polski do UE jest obowiązek włączenia się do systemu Natura 2000. Natura 2000 jest przyjętym przez Unię Europejską systemem ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie ma zastępować systemów krajowych, ale je uzupełniać - dawać merytoryczne podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 83 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock kontynentu. Polega on na wybraniu (według określonych kryteriów) a następnie skutecznym ochronieniu określonych obszarów. Podstawę systemu Natura 2000 stanowią dwie dyrektywy europejskie (tj. akty prawne wiążące rządy państw Unii): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej UE NATURA 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obejmująca: specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: siedlisk naturalnych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt, obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków. Kraje członkowskie będą współfinansować ochronę obszarów NATURY 2000, zgodnie z zasadami zawartymi w Dyrektywie. Stan chronionych siedlisk i gatunków, a także sytuacja na obszarach wchodzących w skład sieci, podlegać będą monitoringowi. Dyrektywa przewiduje również procedurę rezygnacji z uznawania danego obszaru za ostoję wchodzącą w skład sieci, jeśli na skutek naturalnych procesów utraci chronione wartości. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 wyznaczono obszary mające służyć ochronie ptaków zgodnie z Dyrektywą Ptasią. Zgodnie z Rozporządzeniem teren gminy Kock został częściowo włączony w granice obszaru o kodzie PL060004 – Dolina Tyśmienicy, obejmującego obszar 6 262,6 ha, z czego na teren gminy przypada 125,7 ha. Położenie obszarów przedstawia mapa, natomiast szczegółowe dane na temat obszaru zawiera formularz danych OSO zawarty w załączniku. 4.9.4. Przekształcenia szaty roślinnej Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy, są poddawane zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Lasy na terenie gminy narażone są głównie na uszkodzenia wynikające z oddziaływania przemysłu (przede wszystkim zanieczyszczenia pochodzące z terenów przemysłowych Kocka) i komunikacji. Zanieczyszczenia te wpływają między innymi na zmniejszenie odporności biologicznej drzewostanów, podatność na choroby łańcuchowe, zwiększenie występowania szkodników wtórnych, np. huby korzeniowej. Lasy na terenie 84 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. gminy są również w znacznym stopniu narażone na występowanie pożarów. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie gminy prowadzone powinny być następujące działania: utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych; porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych; utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych; oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; patrolowanie lasów przez Straż Leśną; wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. Lasy, stanowiące na terenie gminy Kock szczególny walor środowiska przyrodniczego, podlegają ochronie przed przeznaczeniem ich na cele nieleśne. Należy dążyć do zwiększenia ich powierzchni kosztem przyległych terenów rolnych o niskich klasach bonitacyjnych (V i VI). W najbliższych latach gmina nie planuje przeprowadzać zalesień. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła „Polska polityka zrównoważonej gospodarki leśnej”, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityką leśną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowadzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. 4.9.5. Charakterystyka ogólna świata zwierząt Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego w gminie Kock sprzyja różnorodności IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. faunistycznej. Do biotopów o największym znaczeniu dla świata zwierząt należą łąki w dolinach rzecznych, zbiorniki wodne i sfery ekotonowe (rejony w sąsiedztwie dwóch różnych ekosystemów np.: las - pole, woda – las). Szczególną rolę odgrywa strefa dolinna Wieprz – Tyśmienica, będąc jednym z najcenniejszych w skali kraju obszarów dolinnych w tej klasie wielkości rzeki. Gniazdują tutaj ptaki siewkowate: rycyk, krwawodziób, kszyk, czajka oraz ptaków blaszkodziobych: gęś gęgawa, płaskonos, cyranka, krakwa. W okresie lęgowym notowano tu wyjątkowo rzadkie na Lubelszczyźnie: sowę błotną i bataliona. Ogólnie na terenie gminy Kock obserwowano 134 gatunki ptaków. Wśród innych grup systematycznych fauny na szczególną uwagę zasługują dwa: bóbr europejski (Castor fiber) i wydra (Lutra lutra). Obydwa stwierdzono w dolinie Wieprza, w rejonie Boźniewic. 4.9.6. Przekształcenia świata zwierzęcego Zasoby świata zwierzęcego na terenie gminy można uznać za bogate. Zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny; nielegalne i niekontrolowane wyręby lasów, pożary lasów; wypalanie traw; rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska; rosnącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo; kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gadów, takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; zmienności i niedobory stanu wód. Wymienione zagrożenia wpływają również na zróżnicowanie i ograniczenie liczby nawet pospolitych gatunków ryb występowania na obszarze gminy. W ramach ochrony dzikich zwierząt należy zwrócić uwagę na potrzebę dokarmiania 86 zwierząt w okresach długich i intensywnych opadów IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO śnieżnych Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. oraz utrzymujących się mrozów. 4.10. Walory krajobrazowe Gmina Kock stanowi przestrzeń cenną pod względem krajobrazu ze względu na urozmaicenie występujących form rzeźby terenu, kształtowanych przez płynące cieki, oraz elementami antropogenicznymi w postaci zabudowy i zieleni urządzonej. Na terenie siedlisk ludzkich występowanie zmian walorów estetyczno – widokowych krajobrazu związane jest głównie z dużymi obiektami kubaturowymi, np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami czy masztami telefonii komórkowej na terenie gminy. Za naruszenie naturalnego krajobrazu należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego oraz wpływ rolnictwa, w szczególności intensywnej wielkoobszarowej uprawy rolnej. W przypadku gminy Kock na jej terenie nie są zlokalizowane duże zakłady przemysłowe, natomiast istnieje wiele małych i średnich zakładów usługowo – handlowych. Poprzez powiązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszają one walorów estetyczno – krajobrazowych. Należy zwrócić uwagę na wpływ na tablic reklamowych estetykę gminy, umieszczanych przy ciągach komunikacyjnych, często w sposób nieuporządkowany. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie gminy. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” harmonię otoczenia. 4.11. Poważne awarie Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się jako "poważne awarie", a jeśli mają one miejsce na terenie zakładu – „awarie przemysłowe”. Obejmują one następujące rodzaje zdarzeń: - zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; - pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji awarii przemysłowych jest ewidencja źródeł, mogących spowodować tego typu zagrożenia, którą prowadzi Urząd Wojewódzki w Lublinie. Na terenie miasta i gminy Kock nie wykazano tego typu źródeł. Istnieją natomiast pojedyncze jednostki, których funkcjonowanie może spowodować awarie i zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego. W szczególności dotyczy to stacji paliw płynnych. Lista substancji niebezpiecznych znajdujących się lub magazynowanych na terenie tychże jednostek zawiera kilka pozycji. Zabezpieczeniem przed wystąpieniem zagrożenia jest posiadanie przez zakłady opracowania pn. „Sposoby postępowania na wypadek zagrożenia pożarowego i innego miejscowego zagrożenia” (wewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy). Innym zagrożeniem mogącym wystąpić na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzając potencjalną możliwość wystąpienia awarii. Transportem drogowym przewozi się głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. 4.12. Zestawienie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy należy przyjąć w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy, jak i ograniczający rozwój. W tabeli 23 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój gminy. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze T a b e l a 23 istniejące na terenie gminy Element Czynniki pogarszające możliwości Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe 1 2 Położenie – w niedużej odległości od siedziby województwa Lublina Ukształtowanie terenu 88 3 rozwój ruchu tranzytowego rozwój gospodarczy - wzrost natężenia ruchu – wzrost zanieczyszczenia powietrza i zagrożenie hałasem. nie stwarza problemów budowlanych - koncentracja rolnictwa zwiększona erozja na obszarach intensywnej uprawy rolniczej IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. 1 2 Gleby – średnia jakość bonitacyjna. Złoża bogactw naturalnych – kruszywo naturalne. - Wody podziemne – duża zasobność - 3 zastępowanie areału rolnego nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami (łąki) wykorzystanie do nasadzeń biopaliw (wierzby energetycznej) rozwój przemysłu przetwórczego – uprawianych gatunków roślin źródło ekologicznego ogrzewania – gaz, rośliny energetyczne, biomasa, wiatr - położenie części gminy na obszarze głównych zbiorników wód podziemnych wymagających wysokiej ochrony - - - - Wody powierzchniowe – gęsta sieć drobnych cieków wodnych o dużym zanieczyszczeniu Powietrze – zanieczyszczone ze źródeł komunikacyjnych Hałas – komunikacyjny i związany z działalnością gospodarczą Walory przyrodnicze – bogactwo flory i fauny oraz walorów krajobrazowych - - urozmaicenie estetyki krajobrazu miejsca występowania rzadkich gatunków ptactwa wodnego występowanie zbiorników małej retencji - rozwój gospodarczy - - rozwój turystyki z dala od głównych ciągów komunikacyjnych - - możliwości rozwoju bazy turystycznej występowanie obszarów chronionego krajobrazu będących zapleczem przyrodniczym doliny rzeczne stanowiące lokalne ciągi wysokiej aktywności przyrodniczej korzystne warunki klimatyczne liczne szlaki turystyczne: piesze i rowerowe rozwój turystyki popularyzacja regionu - - Walory kulturowe – liczne zabytki - - uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach glebowych (zboża) niższe plony możliwość przerwania łańcucha pokarmowego, naruszenie walorów widokowych w rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego niski procent skanalizowania gminy, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe (szamba) niewłaściwe zagospodarowanie obszarów zasobowych wód podziemnych zła jakość cieków wodnych zanieczyszczenia komunikacyjne powietrza zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji pogorszenie warunków mieszkania ludności nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych rozproszenie kompleksów leśnych na terenie gminy zły stan wód powierzchniowych - 4.13. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych, jakie występują na terenie powiatu tabela 24. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 89 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych T a b e l a 24 na terenie gminy Problem ekologiczny Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania (forma degradacji występowania problemu określonemu problemowi środowiska) 1 2 Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego - - Hałas - działalność gospodarcza, stosowanie indywidualnego ogrzewania (węglowego) –emisja niska, nasilony ruch komunikacyjny, 3 - - likwidacja indywidualnych punktów paleniskowych - prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na terenach nieużytków oraz gleb o słabej bonitacji, tworzenie ekranów i stref izolacyjnych wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu, przebudowa złych rozwiązań węzłów komunikacyjnych, poprawa stanu technicznego dróg, zmiana organizacji ruchu wypalanie traw duży ruch komunikacyjny działalność gospodarcza, - - Zanieczyszczenie wód powierzchniowych - - - Zanieczyszczenie wód podziemnych - - Skażenie gleby - - - zanieczyszczenia ściekami bytowymi pochodzącymi z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych, zanieczyszczenia pochodzące spoza terenów gminy, zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych – stosowane nawozy dzikie wylewiska, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, zła jakość odprowadzanych ścieków deszczowych, zanieczyszczenia pochodzące spoza terenów gminy, - zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych – stosowane nawozy, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, wypalanie traw, - ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, - weryfikacja stanu środowiska gruntowowodnego w miejscach zagrożeń oraz przeprowadzenie rekultywacji gruntu, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywanie się z obowiązku ich opróżniania, właściwe gospodarowanie odpadami komunalnymi - systematyczna rozbudowa kanalizacji w miarę podłączania nowych użytkowników, zlikwidowanie dzikich wylewisk, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywania się z obowiązku ich opróżniania, - przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, - systematyczna rozbudowa kanalizacji w miarę podłączania nowych użytkowników, zlikwidowanie dzikich wylewisk, - - - 90 współpraca na rzecz zmniejszenia zanieczyszczeń z podmiotów gospodarczych na terenie gminy, przechodzenie na paliwa ekologiczne gaz, paliwa odnawialne, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywania się z obowiązku ich opróżniania, przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, ochrona wód podziemnych IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. 1 2 Promieniowanie elektromagnetyczne Degradacja szaty roślinnej i ubożenie świata zwierzęcego - - - Obniżenie walorów estetyczno widokowych - 3 obecność źródeł promieniowania (wieże telefonii komórkowej, nadajniki, sieci i stacje energetyczne) wypalanie traw, degradacja gleb, zmiany warunków siedliskowych w wyniku zanieczyszczenia środowiska, zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody, płoszenie zwierząt, obiekty pochodzenia antropogenicznego, estetyka zabudowy mieszkalnej - - - - - lokalizacja nowych obiektów z zachowaniem stref ochronnych. przestrzeganie wyznaczonych stref właściwa pielęgnacja szaty roślinnej, stosowanie gatunków odpornych na zanieczyszczenia, zalesianie nieużytków, wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi (kompost), ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczocennych (ograniczenie zabudowywania terenów), ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody, dokarmianie i szczepienia ochronne odpowiednie sytuowanie elementów naruszających walory estetyczne i krajobrazowe gminy oraz zagospodarowanie terenu zabudowy, uporządkowanie zabudowy (wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. należy harmonizować z otaczającym krajobrazem). uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego obszaru chronionego krajobrazu 4.14. Analiza wskaźnikowa stanu środowiska Na podstawie sporządzonej analizy obecnego stanu środowiska gminy wyznaczono lokalne wskaźniki środowiskowe. Wskaźniki te mają być podstawą oceny poprawy środowiska i oceny jakości życia mieszkańców gminy, a także umożliwić okresową weryfikację podejmowanych działań. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kock ABRYS Technika Sp. z o.o. Wskaźniki środowiskowe i zrównoważonego rozwoju gminy Oceniany element Wskaźnik Stan obecny 2 3 4 szt. 3 1 Ujęcia wód Infrastruktura Liczba komunalnych ujęć wody Zużycie wody Produkcja wody Sieć wodociągowa Długość sieci wodociągowej Liczba przyłączy wodociągowych Oczyszczanie ścieków T a b e l a 25 Jednostka miary Wskaźnik skanalizowania gminy (K) K = 1 000 x dł. sieci kanalizacyjnej/liczba m3/a tys. km 177,0 szt. 1 138 60,9 K 3,27 mieszkańców gminy Gazyfikacja Stacje bazowe telefonii komórkowej Wskaźnik proporcji dł. sieci kanalizacyjnej do dł. sieci wodociągowej Udział gospodarstw domowych podłączonych do sieci w % Liczba zbiorników bezodpływowych Długość sieci gazowej na terenie gminy Liczba przyłaczy Ilość stacji na terenie gminy Zasoby środowiska przyrodniczego Rzeźba terenu i budowa Zasoby geologiczne (surowce skalne) geologiczna - wydobycie (w roku); - zasoby geologiczne bilansowe 0,39 % szt. km szt. szt. 70,0 500 13,111 175 3 [tys. Mg] 173 Gleby Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych Udział poszczególnych klas bonitacyjnych gleb % % ogólnej powierzchni Przyroda Liczba obszarów chronionego krajobrazu szt. Liczba pomników przyrody szt. 92 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 88 III –11% IV – 45% V – 31% 2 4
