4.9 Formy ochrony przyrody na terenie gminy
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 4.1 Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej Obszar Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie należy zaliczyć pod względem morfologicznym do terenów urozmaiconych. Ukształtowanie terenu, rzeźba, gleby, wody oraz krajobraz gminy, są pochodzenia polodowcowego i tworzą krajobraz młodoglacjalny. Cechy krajobrazowe są pochodnymi procesów zlodowacenia skandynawskiego, a zwłaszcza ostatniego najmłodszego glacjału zwanego bałtyckim. Ukształtowanie terenu gminy na pograniczu wysoczyzny pomorskiej i pradoliny Noteci nie stwarza problemów w zagospodarowywaniu obszaru. Najniżej położony punkt wysokościowy na terenie gminy wynosi 26 m n.p.m., natomiast najwyższe wzniesienie sięga wysokości 129 m n.p.m. 4.2 4.2.1 Budowa geologiczna Uwarunkowania ogólne Omawiany obszar pod względem geologicznym położony jest w całości w obrębie jednostki geologiczno-strukturalnej zwanej Zachodnioeuropejską Platformą Paleozoiczną w obrębie tzw. niecki szczecineckiej i bloku Gorzowa. Fundamentem są sfałdowane skały osadowe powstałe podczas ery paleozoicznej, wskutek odparowania wód morskich pokrywających ten teren w permie górnym. Obszar gminy tworzą głównie utwory czwartorzędowe reprezentowane przez utwory plejstoceńskie w postaci; glin zwałowych, piasków, żwirów, mułków, iłów. Występują tu także utwory holoceńskie, do których zaliczane są piaski, namuły, mady wyściełające dna dolin rzecznych i jeziornych. Powierzchnie gminy pokrywają głównie utwory czwartorzędowe w postaci; glin zwałowych, piasków, żwirów, mułków, iłów. Występują tu także utwory holoceńskie, do których zaliczane są piaski, namuły, mady wyściełające dna dolin rzecznych i jeziornych. 4.2.2 Zasoby kopalin Na terenie gminy istnieją 3 rozpoznane i udokumentowane złoża kruszywa naturalnego. Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż zastawiono w tabeli 19. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 65 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Złoża kopalin gminy Strzelce Krajeńskie T a b e l a 19. Zasoby w tys. t Rodzaj kopaliny Kruszywo naturalne Nazwa złoża geologiczne przemysłowe 774 1616 5454 - Danków * Przyłęg * Żabicko wydobycie - stan R Z R Źródło: PGI, stan na koniec 2002 roku * - złoża zawierające piasek ze żwirem Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z – złoże zaniechane; Według powiatowego programu ochrony środowiska na terenie gminy Strzelce Krajeńskie w rejonie wsi Długie rozpoznano występowanie mineralizowane wody podziemne o pochodzeniu liasowym. W rejonie wsi Długie zaprojektowany został otwór badawczoeksploatacyjny do głębokości 800 m. Otwór czeka na zatwierdzenie. Brak jest informacji na temat dalszych planów eksploatacji wód. Zinwentaryzowane przez Państwowy Instytut Geologiczny, Zakład Geologii Gospodarczej złoża kruszyw naturalnych na terenie gminy Strzelce Krajeńskie nie są eksploatowane. Najbliżej eksploatowane złoża tego surowca znajdują się na terenach gmin sąsiednich w miejscowościach Przesieka i Zwierzyń. Złoża rozpoznane w miejscowościach Danków i Żabicko mogą więc w przyszłości stanowić rezerwę surowcową dla regionu. Należy pamiętać, że eksploatacja surowców mineralnych (żwir, piasek), powoduje lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci obszarów wyłączonych z użytkowania (grunty zdewastowane oraz zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a także ułatwionej infiltracji zanieczyszczeń do wód gruntowych. Na terenie gminy nie ma zarejestrowanych podmiotów prowadzących tego typu działalność gospodarczą, jednak mogą istnieć miejsca eksploatacji kruszywa naturalnego drobnego (piasku). Wszystkie wyrobiska związane są z nie koncesjonowanym pozyskiem surowca na potrzeby miejscowej ludności. Sytuacja taka jest szczególnie niekorzystna, gdyż miejsce i sposób wydobycia kopaliny w żaden sposób nie uwzględniają wymogów związanych z ochroną środowiska, nie prowadzi się w tych miejscach niezbędnych zabiegów rekultywacyjnych. Dla złoża w miejscowości Przyłęg, gdzie zaniechano eksploatacji kopaliny prowadzonej od 1970 roku, należałoby zrobić rozpoznanie stopnia samorekultywacji 66 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. wyrobiska o powierzchni 10,58 ha oraz ukierunkować zagospodarowanie w kierunku np. leśnym. W ramach prac inspekcyjnych i wizji lokalnych na terenie gminy inspektorzy ochrony środowiska powinni zinwentaryzować miejsca niekoncesjonowanej eksploatacji surowców. 4.3 4.3.1 Charakterystyka wód podziemnych Uwarunkowania ogólne Pod względem uwarunkowań hydrogeologicznych Miasto i Gmina Strzelce Krajeńskie należą do terenów bogatych w zasoby wodne. Na terenie gminy ujmowane są przede wszystkim wody podziemne z utworów czwartorzędowych. Podyktowane to jest ich szerokim rozprzestrzenieniem, względnie niewielkimi kosztami wykonania studni, oraz korzystnymi na ogół warunkami zasilania. Utrudnieniem w poborze wody ze wspomnianych utworów jest możliwość niekiedy bardzo łatwego zanieczyszczenia i związana z tym konieczność ustanowienia - czasami na znacznej powierzchni - stref ochronnych. Ponadto w zdecydowanej większości ujęć, wody z utworów czwartorzędowych, muszą być uzdatniane z uwagi na zwiększoną zawartość związków żelaza i manganu. Na terenie gminy zasoby wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach trzeciorzędowo-czwartorzędowych i związane są z występowaniem Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Do wód podziemnych zaliczane są także wody gruntowe, które charakterem i głębokością występowania odzwierciedlają cechy konfiguracyjne terenu oraz budowę geologiczną jego podłoża. Zasoby tych wód są ujmowane przez tradycyjne studnie kopane. 4.3.2 Główne zbiorniki wód podziemnych Teren gminy znajduje się w obrębie 4 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) o numerach: 127, 135, 136 i 138. Zbiorniki te zajmują wprawdzie niewielkie obszary na terenie gminy (na jej obrzeżach) ale stanowią bardzo istotne zasoby czerpalne. Wszystkie zbiorniki mają porowy charakter ośrodka. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP 134 przedstawia tabela 20. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 67 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Nr GZWP 127 135 136 138 Nazwa GZWP Subzbiornik Złotów-PiłaStrzelce Krajeńskie Zbiornik Barlinek Zbiornik międzymorenowy Dobiegniew Pradolina Toruń-Eberswalde (Noteć) T a b e l a 20 Średnia Powierzchnia Typ Wiek głębokość GZWP ośrodka skał ujęć [km2] [m] Zasoby dyspozycyjne [tys. m3/d] porowy Tr 3876,00 100 186,00 porowy Qsm 170,00 50 51,50 porowy Qm 180,00 50 51,84 porowy Qp 2100,00 30 400,00 Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie (stan na dn. 31 stycznia 2003). Oznaczenia wieku skał GZWP: Qsm - zbiornik czwartorzędowy sandrowy i międzymorenowy; Qm – zbiornik czwartorzędowy międzymorenowy Qp – zbiornik czwartorzędowy pradolin Tr – zbiornik trzeciorzedowy Prawo ochrony środowiska w art. 98 stanowi, że wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. W tych celach tworzone są między innymi obszary ochronne na zasadach określonych Prawem wodnym. Na GZWP znajdujących się na terenie gminy Strzelce Krajeńskie ustanowiono Obszary Wysokiej Ochrony wód podziemnych. Poglądowa lokalizacja zbiorników wód podziemnych w okolicach Strzelec Krajeńskich przedstawia poniższa mapka poglądowa. Źródło: Mapa GZWP według Państwowego Instytutu Geologicznego, Bank Hydro. 68 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.3.3 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Jakość wód podziemnych Na jakość wód podziemnych wpływ mają istniejące tu warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych prowadzone są: w sieci krajowej przez Państwowy Instytut Geologiczny; w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Delegaturę Gorzów Wielkopolski. W próbach oznaczane są wskaźniki fizykochemiczne jakości wody. W grupie wskaźników nietoksycznych wykonywanych jest 20 oznaczeń: barwa, SO4, Sr, Zn i suma substancji rozpuszczonych, przewodność, odczyn pH, twardość ogólna, Ba, Ca, Cl, Fe, HCO3, HPO4, K, Mg, Mn, Na, NH4,SiO2. Natomiast w grupie 11 wskaźników toksycznych badane są stężenia: As, Cd, Cr, Cu, F, Ni, Pb, fenoli, NO2, NO3 i CN. Zasady kwalifikowania wody do odpowiedniej klasy są inne, niż stosowane przy ocenie jakość wód powierzchniowych – rzek i jezior. Jako dopuszczalne przyjmowane jest przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników, za wyjątkiem wskaźników o charakterze toksycznym. Pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wyższych stężeń danego wskaźnika od określonych dla III klasy czystości, woda kwalifikowana jest do III klasy. Nie używa się określenia „wody pozaklasowe”. Skala ocen zwykłych wód podziemnych do lutego 2004 roku była następująca: Ia – wody o najwyższej jakości, Ib– wysokiej jakości, II – średniej jakości, III – niskiej jakości. Na terenie gminy Strzelce Krajeńskie Państwowy Instytut Geologiczny w latach 20002001 nie prowadził monitoringu w sieci krajowej. Najbliżej położonym punktem tego typu był otwór badawczy Drezdenko, na którym prowadzone są badania wód podziemnych GZWP nr 138. Wyniki publikowanych przez WIOŚ Gorzów Wlkp. badań wskazują że na przestrzeni lat 1994-2001 jakość wód tego zbiornika odpowiadała normom klasy czystości Ib. W 1999 roku według Raportu o stanie środowiska w województwie lubuskim na terenie gminy Strzelce Krajeńskie monitoringiem krajowym objęto wody podziemne w miejscowości Strzelce Klasztorne, na obszarze o charakterze rolniczym (grunty orne). Punkt monitoringu leży poza obszarem zasobowym GZWP. Jakość badanych wód wgłebnych czwartorzędowych odpowiadała jakości klasy Ib. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 69 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Znacznie szerszym zakresem badań objęto wody podziemne w sieci monitoringu regionalnego prowadzonego przez WIOŚ. Na terenie gminy zlokalizowano jeden otwór badawczy w miejscowości Przyłęg. Przeprowadzone w 2000 roku badania wód wgłębnych poza obszarem GZWP określiły jakość wód na poziomie klasy IbB. Badania na terenie regionu strzelecko-drezdeneckiego objęły GZWP 138 - Pradolina Toruń-Eberswalde (Noteć). Najbliżej położone od granicy gminy Strzelce Krajeńskie punkty badawcze znajdowały się w gminie Zwierzyń (Górki Noteckie) oraz Drezdenko (3 punkty w: Gościmiu, Drawinach i Drezdenku Radowie). Ogólna ocena wód zbiornika wskazuje na dobrą jakość wód podziemnych klasy Ia i Ib. Prowadzone badania jakości wód podziemnych po wejściu w życie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku1 oraz klasyfikacja jakości wód prowadzona będzie według skali pięciostopniowej, a wartości wskaźników jakości wody określa załącznik nr 3 do ww. rozporządzenia. Klasy wód: Klasa I - bardzo dobra Klasa II - dobra Klasa III - zadowalająca Klasa IV - niezadowalajaca Klasa V - zła 4.3.4 Źródła i tendencje przeobrażeń wód podziemnych Stan poziomu wód gruntowych uzależniony jest przede wszystkim od ilości opadów, dlatego też jego wzrost odnotowuje się szczególnie w okresie wiosennym podczas roztopów pokrywy śniegowej, oraz wzmożonych opadów atmosferycznych. Skład chemiczny wód gruntowych jest efektem oddziaływania opadów atmosferycznych, litologii, czasu krążenia, sytuacji morfologicznej oraz użytkowania terenu. Coraz częściej wody gruntowe charakteryzuje wzrost zawartości substancji biogennych – związków azotu i fosforu, który spowodowany jest przede wszystkim procesami ługowania nawozów mineralnych do wód gruntowych oraz zanieczyszczeniami ściekami bytowymi nie skanalizowanych wsi. Na pogorszenie jakości wód gruntowych wpływa również depozycja atmosferyczna. Infiltracja wód opadowych do pokładów zasobów wód podziemnych i gruntowych, wpływająca na pogorszenie jakości tych wód może wynikać z różnorodności izolującej 1 Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. 2004 nr 32 poz. 284) 70 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie pokrywy w stropie warstw wodonośnych. Ukształtowane warstwy izolujące ujmowanych wód zapobiegają łatwemu przenikaniu do wód zanieczyszczeń z powierzchni, głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Wody podziemne Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie mogą ulegać przeobrażeniom ilościowym oraz jakościowym. Na jakość zasobów wód podziemnych wpływ może mieć spływ zanieczyszczeń powierzchniowych (infiltracja) z terenów rolniczych. Atutem obszaru jest niewątpliwie zalesienie obszarów ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, co znacznie ogranicza infiltrację zanieczyszczeń. Potencjalnym źródłem przeobrażeń jakościowych wód podziemnych mogą być także nieszczelne zbiorniki do gromadzenie ścieków oraz zanieczyszczenia pochodzące ze składowiska (dlatego ważnym aspektem jest prawidłowe przeprowadzenie rekultywacji składowiska w Strzelcach Krajeńskich, które przeznaczone jest do zamknięcia). 4.4 Charakterystyka wód powierzchniowych Pod względem zasobności w wody powierzchniowe, Powiat strzelecko-drezdenecki, do którego należy gmina Strzelce Krajeńskie, zaliczany jest do obszarów o dużej zasobności. Sieć wód powierzchniowych na terenie omawianej gminy jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Występują tu zarówno wody płynące, sztuczne i naturalne akweny, jak i tereny podmokłe. W stosunku do całkowitej powierzchni gminy wody zajmują obszar 509 ha (około 2%). Gospodarka wodna, która stanowi jeden z najważniejszych czynników zachowania równowagi pomiędzy rozwojem gospodarczym, społecznym i rozwojem środowiska przyrodniczego, realizowana jest przez Państwo na obszarach zlewni hydrograficznych zwanych dorzeczami. Do realizowania zadań w zakresie racjonalnej gospodarki zasobami wód powierzchniowych i podziemnych powołane zostały Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej na podstawie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziału obszarów dorzeczy na regiony wodne (Dz. U. 2002 nr 232, poz. 1953). Rozporządzenie to określa między innymi granice administrowania poszczególnych zarządów. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 71 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Miasto i Gmina Strzelce Krajeńskie leży w granicach dorzecza Noteci oraz Warty i z tego względu należy w całości do obszaru administrowanego przez RZGW Poznań. 4.4.1 Sieć rzeczna Sieć rzeczną Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie tworzy przede wszystkim rzeka Pełcz w swoim źródłowym odcinku i jej dopływy. Podstawowe dane hydrograficzne cieków powierzchniowych przepływających przez teren gminy przedstawia poniższa tabela. Cieki wodne gminy Strzelce Krajeńskie Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Nazwa cieku Gardzka Struga Młynówka Ogardna Pełcz Sarbina* Od km do km 0+000 2+320 0+000 5+000 3+500 2+530 9+385 3+000 26+300 7+300 T a b e l a 21. Łączna długość na terenie gminy [km] Powierzchnia zlewni [km2] 2,530 7,100 3,000 21,300 3,800 3,2 58,0 b.d. 184,0 15,0 Średnia Średnia szerokość głębokość dna [m] [m] 0,4 - 0,6 1,5 0,6 - 1,4 1,1 1,4 2,5 - 4,0 b.d. 1,2 1,5 b.d. Źródło: Powiatowy Program Ochrony Środowiska, * - Urząd Miasta i Gminy, dane ankietowe. Największym ciekiem na terenie gminy jest rzeka Pełcz. Wypływa ona z jeziora Dankowskiego Wielkiego, w północno-zachodniej części gminy. Jest to ciek V rzędu, którego wody zasilają Kanał Rana. Ważnym ciekiem wodnym gminy jest rzeczka Młynówka. Jej źródła znajdują się powyżej Strzelec Krajeńskich. W dalszym biegu rzeczka przepływa przez miasto, aby połączyć wody z Kanałem Rana poza granicami gminy. 4.4.2 Jeziora Na terenie gminy znajduje się duża ilość naturalnych zbiorników wodnych. Według wykazu Starostwa Powiatowego (stan na dzień 05.07.2000 r.) na terenie gminy znajduje się 39 naturalnych zbiorników wodnych. 72 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Wykaz jezior na terenie gminy Lp. Nazwa jeziora 1. Lipiogórskie 2. Górne (Klasztorne) 3. Dolne 4. Młyńskie 5. Bez nazwy 6. Bez nazwy 7. Bez nazwy 8. Bez nazwy 9. Bez nazwy 10. Danków Mały 11. Danków Duży 12. Bez nazwy 13. Bez nazwy 14. Buszów Mały 15. Buszów Duży 16. Buk Mały 17. Buk Duży 18. Mały Zielęcin 19. Bez nazwy 20. Bez nazwy 21 Bez nazwy (Brzoza) 22. Kotarowo 23. Świetno 24. Buszowski Młyn 25. Tuczno 26. Młyńskie 27. Bez nazwy 28. Bez nazwy 29. Lipie (63,9 % pow.) 30. Pielice 31. Bez nazwy 32. Słowa 33. Brodzisz 34. Bez nazwy (Długie *) 35. Bez nazwy 36 Długie 37. Rydzek Miałki 38. Rydzek Głęboki 39. Mokre Małe Ogółem T a b e l a 22. Powierzchnia Ogółem [ha] 10,05 18,94 6,93 7,01 2,40 1,48 2,69 5,52 3,33 24,58 107,00 1,61 2,15 7,69 40,26 0,78 11,86 8,08 4,90 3,19 6,80 7,46 7,86 3,61 18,97 7,70 3,61 2,07 114,56 8,24 8,24 / 1,4 * 62,97 9,02 2,20 2,91 24,93 9,06 6,33 7,04 577,19 Pow. lustra wody [ha] 6,37 18.94 6.93 5.56 2.40 1.48 1.30 4.20 2.30 21.14 90.20 1.41 1.14 4.59 35.06 0,81 8,46 5,67 1,80 2,43 5,80 5,93 7,86 3,04 1,97 7,05 3,21 1,66 106,93 6,89 6,89 61,50 8,43 2,20 1,70 24,19 7,97 6,33 4,35 507,50 Charakter wód bezodpływowe przepływowe przepływowe odpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe odpływowe przepływowe przepływowe odpływowe przepływowe przepływowe odpływowe przepływowe bezodpływowe przepływowe przepływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe przepływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe przepływowe bezodpływowe bezodpływowe przepływowe odpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe bezodpływowe przepływowe Źródło: Strategia zrównoważonego rozwoju powiatu strzelecko-drezdeneckiego na lata 2001-2008. * - Wykaz jezior w gm. Strzelce Krajeńskie (z dn. 05.07.2000 r.) Starostwo Powiatowe IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 73 ’ ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.4.3 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Jakość wód powierzchniowych 4.4.3.1 Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe oraz punktowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim: rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących) w zlewniach rzek i jezior; hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach; niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior; bezpośrednie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych i jezior (na nieskanalizowanych obszarach); zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego); niewłaściwie prowadzona gospodarka na stawach hodowlanych; sytuacje awaryjne w przemyśle; niekontrolowana zabudowa rekreacyjna (m.in. wokół Jeziora Ostrowieckiego); intensywna turystyka i rekreacja na brzegach jezior. Wody w zbiornikach wodnych są bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowych zawierających związki biogenne, a substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych tych akwenów. Do punktowych zanieczyszczeń wód powierzchniowych należy zaliczyć zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni ścieków w Strzelcach Krajeńskich do rzeki Młynówki. Sytuacja ta do niedawna wpływała znacząco na stan jakości wód tej rzeczki, oraz Kanału Rana, zasilanego wodami Młynówki. Po zmodernizowaniu oczyszczalni w 2002 roku jakość 74 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. wód rzeki uległa poprawie, co zmniejszyło również ładunek zanieczyszczeń wniesionych przez jej wody do innych rzek w zlewni. 4.4.3.2 Stan czystości wód powierzchniowych Ocena jakości wód powierzchniowych prowadzona jest w sieciach monitoringu krajowego (granicznego i reperowego), regionalnego i lokalnego. Program badań obejmuje trzy trzy podstawowe grupy wskaźników: cechy fizyczno-chemiczne, wskaźniki hydrobiologiczne oraz stan sanitarny. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku 2 ustalono trzystopniową klasyfikację czystości śródlądowych wód powierzchniowych: I klasa – wody nadające się do zaopatrzenia ludności w wodę do picia i zakładów wymagających wody o jakości wody do picia oraz do bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych; II klasa – wody nadające się do bytowania w naturalnych warunkach innych ryb niż łososiowate, chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk; III klasa – wody nadające się do zaopatrzenia zakładów, innych niż zakłady wymagające wody do picia i nawadniania terenów rolniczych. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r.3 wprowadza pięć klas jakości wód, z uwzględnieniem kategorii jakości wody A1, A2 i A3, określonych w przepisach w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych Klasa Jakość Klasa I bardzo dobra Klasa II dobra T a b e l a 23. Charakterystyka Wody spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1. Wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne. Wody spełniają w odniesieniu do większości wskaźników jakości wody wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych. Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i do ziemi. 3 Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. 2 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 75 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Klasa III Zadowalająca Klasa IV Niezadowalająca Klasa V zła Wody spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych. Wody spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych. Wody nie spełniające wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych. Podstawą określenia klas jakości wód powierzchniowych, stanowią wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód powierzchniowych określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Stan czystości wód płynących Na terenie gminy Strzelce Krajeńskie w latach 1999 – 2001 nie zlokalizowano żadnego punktu pomiarowego sieci monitoringu wód płynących. W punkcie pomiarowym w Santoku (gm. Santok) prowadzone są badania sieci regionalnej. W analizowanym przekroju pomiarowym w 1999 roku wody Kanału Rana (zasilanego wodami rzeki Młynówki) sklasyfikowano do wód pozaklasowych ze względu na podwyższone stężenia fosforu ogólnego. W 2000 roku stan jakości wód kanału uległ znacznej poprawie. Wody zakwalifikowano do III klasy czystości ze względu na stan sanitarny i substancje biogenne. W 1999 roku prowadzono badania jakości wody rzeki Pełcz w przekroju pomiarowokontrolnym w Górkach Noteckich (gm. Zwierzyń) w km 0,2 rzeki, poddając ocenie całą długość cieku. W ogólnej ocenie wody Pełczy odpowiadały III klasie ze względu na podwyższoną zawartość fosforu ogólnego i zły stan sanitarny. Wyniki badań prowadzonych w latach 2001-2003 w Górkach Noteckich dla Santocznej i Pełcz oraz Santoku i Zwierzyniu dla Kanału Rana wskazują na poprawę jakości wód powierzchniowych, co świadczy o znacznym ograniczeniu zanieczyszczeń na analizowanym terenie. Stan czystości zbiorników wodnych Na terenie gminy Strzelce Krajeńskie spośród 39 jezior sklasyfikowanych w tabeli 23 w latach 1999-2003 przebadano tylko 3 zbiorniki. Podstawą klasyfikacji zgodnie z Systemem Oceny Jakości Jezior są dwa kryteria: klasa czystości zbiornika (według wskaźników 76 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie fizykochemicznych i biologicznych) i jego podatność na biodegradację. Wskaźnikiem weryfikującym jest wskaźnik sanitarny – miano coli. Największe w całości położone w granicach gminy jezioro to Jezioro Danków Duży (Dankowskie, Dankowskie Duże, Wielgie). Jezioro leży na terenie należącym do otuliny Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego. W zlewni bezpośredniej jeziora przewagę stanowią lasy. Do południowego brzegu jeziora przylegają zabudowania wsi Danków. Nad jeziorem znajdują się dwa pola namiotowe i plaża. Jezioro nie spełnia roli odbiornika ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Posiada trzy dopływy i odpływ (rzeka Pełcz). Badania wód jeziora prowadzono w latach: 1987 (II klasa czystości), 1995 (III klasa czystości), Ostatnie badania wody jeziora przeprowadzone przez WIOŚ w 2000 roku wskazują, że dobre warunki sanitarne nie miały wpływu na ostateczną klasyfikację, która zgodnie z SOJJ zaliczyła zbiornik do III klasy. Na podstawie wskaźników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro Dankowskie Duże zakwalifikowano do III kategorii podatności na degradację. Największym akwenem wodnym na terenie gminy jest Jezioro Lipie, którego część wód (114,56 ha z ogólnej powierzchni 174 ha) położona jest w granicach gminy. Lipie jest jednym z najgłębszych jezior województwa lubuskiego. Jezioro leży w obrębie zlewni rzeki Mierzęckiej Strugi. W zlewni bezpośredniej jeziora przeważają lasy. Jezioro jest intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Na południowym brzegu zlokalizowane są liczne domki kempingowe i pole namiotowe z zapleczem gastronomicznym. Według badań przeprowadzonych przez WIOŚ Zielona Góra, opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w woj. lubuskim w 1999 roku, Jezioro charakteryzowało się małym obciążeniem wód substancjami organicznymi, nieznacznym stężeniem azotu i niewielką produkcją biologiczną. Stosunkowo duża była przezroczystość wód. Wszystkie wymienione wskaźniki odpowiadały I i II klasie czystości. Również stężenie fosforanów wiosną w warstwie powierzchniowej i uśredniona (z wiosny i lata) zawartość fosforu całkowitego mieściły się odpowiednio w I i II klasie. Jednak bardzo wysoka zawartość fosforanów latem w warstwie naddennej (odpowiadająca wodom pozaklasowym) oraz, mieszczące się w III klasie, wartości przewodności elektrolitycznej i średniego nasycenia hypolimnionu tlenem, nie pozwoliły na zaliczenie wód jeziora do I klasy. Zgodnie z Systemem Oceny Jakości Jezior zbiornik zaklasyfikowano do II klasy. Stan sanitarny nie budził zastrzeżeń i nie miał wpływu na wynik klasyfikacji. Jezioro charakteryzuje duża odporność naturalna na wpływy antropogeniczne. Zaliczono je do I kategorii podatności na degradację. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 77 ABRYS Technika Sp. z o.o. Poprzednie badania Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie monitoringowe jeziora, przeprowadzone w 1994 roku, sklasyfikowały jego wody w II klasie, a wskaźnik liczbowy niewiele przekraczał wartość dopuszczalną dla klasy I. W granicach gminy Strzelce Krajeńskie w latach 1994 i 1999 badano wody Jeziora Słowa, położonego na zachód od jeziora Lipie (we wschodniej części gminy). W analizowanych latach wody jeziora zaliczono do II klasy czystość zarówno ze względu na jakość wód jak i ze względu na podatność na biodegradację. Na terenie miasta położone jest Jezioro Górne o powierzchni 19 ha i Jezioro Dolne o powierzchni 7 ha. Obecnie j. Górne jest zanieczyszczone substancjami biogenicznymi, z nadmiernie rozwiniętą roślinnością wynurzoną i okresowymi intensywnymi zakwitami. Rekultywacja jeziora musi się składać z wielu etapów polegających na zatrzymaniu lub cofnięciu procesu eutrofizacji. 4.4.4 Zasady ochrony wód powierzchniowych Ustawa4 reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gminy w których zasoby jeziorowe i wodne stanowią istotny element gospodarczo-turystyczny winny szczególną uwagę zwracać na znajomość przez wszystkie podległe służby zasad ich ochrony. Rola urzędnika do spraw ochrony środowiska w urzędzie winna sprowadzać się do koordynowania poczynań pozostałych służb. Byłoby dobrą praktyką ustanowienie Uchwałą kontrasygnowania przez ochronę środowiska wszelkich decyzji planistycznych, wykonawczych i przetargowych pod kątem zgodności z Prawem Ochrony Środowiska, „Wodną” Dyrektywą Unijną5 oraz wszelkimi pochodnymi aktami prawnymi. Gospodarowanie wodami uwzględnia zasadę wspólnych interesów i jest realizowane przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności tak, aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne. Nie można zatem przedkładać interesu podmiotu prawnego wykonującego rolę usługodawczą w zakresie usług komunalnych, nad interes społeczeństwa, któremu to przedsiębiorstwo służy w imieniu założyciela – organu miejscowej administracji publicznej. W art. 15 Prawa Wodnego zapisano, że linię brzegu dla cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych stanowi krawędź brzegu lub linia stałego porostu traw albo linia, którą ustala się według średniego stanu wody ustalanego przez państwową 4 5 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r PRAWO WODNE - (DZ.U. 115 poz. 1229 /2001) Dyrektywa 2000/60/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z 23 października 2000 r. ustalająca ramy działań Wspólnoty w zakresie polityki wodnej 78 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. służbę hydrologiczno-meteorologiczną z okresu co najmniej ostatnich 10 lat. Linię brzegu ustala w drodze decyzji właściwy starosta realizujący zadanie z zakresu administracji rządowej. Należy przyjąć, że wnioskodawcą i zainteresowanym jest podstawowy organ administracji rządowej. Właśnie w gminie dokonuje się uchwalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i przekwalifikowania gruntów. To w większości gmina wyznacza działki budowlane itd. Z kolei w przypadkach dużych akwenów czy liniowej zabudowy nad ciekiem naturalnym byłoby nielogiczne wydawanie wielu decyzji o wyznaczeniu linii brzegowej przygotowywanych przez różne podmioty. Starosta musiałaby wówczas dokonywać analizy czy dwie decyzje dot. sąsiadujących terenów są spójne. Na koniec należy podnieść fakt, że działka z wyznaczoną linią brzegową stanowi większą wartość komercyjną. W konsekwencji i tak następuje przeniesienie kosztów związanych z wyznaczeniem linii brzegowej. Zasady szczegółowe wyznaczania linii określono w cyt. Art. 15 Prawa Wodnego. Dla gminy Strzelce Krajeńskie takich pilnych decyzji o wyznaczeniu linii brzegowej wymagają tereny nad jeziorami o najintensywniejszej presji rozbudowy turystycznej. Z uwagi na silną presję turystyczną warto dbać standardy środowiskowe. W art. 27 Prawa Wodnego zapisano, że „zabrania się grodzenia nieruchomości przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu, a także zakazywania lub uniemożliwiania przechodzenia przez ten obszar”. Oznacza to również konieczność wyznaczenia linii brzegowej. W innym przypadku zapis ten będzie martwy. W kolejnym artykule zawarto obowiązek nałożony na właściciela nieruchomości. Cyt. ”Właściciel nieruchomości przyległej do wód objętych powszechnym korzystaniem jest obowiązany zapewnić dostęp do wody w sposób umożliwiający to korzystanie; części nieruchomości umożliwiające dostęp do wody wyznacza burmistrz gminy w drodze decyzji”. W związku z tym Urząd Gminy winien posiadać wszelkie decyzje o swobodnej dostępności do wody. Z różnych przyczyn dostęp ten winien zapewnić dojazd pojazdom ratowniczym. 4.5 4.5.1 Gleby Charakterystyka rozmieszczenia typów gleb Gleby na terenie gminy wytworzyły się z macierzystych utworów czwartorzędowych pokrywających jej obszar pochodzących z okresu recesji zlodowacenia i późniejszych. Według podziału Polski na regiony glebowo-rolnicze dokonanego przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) obszar Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie należy do trzech krain: północno-wschodnia część do Regionu IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Myśliborsko- 79 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Choszczeńskiego, południowa do Regionu Kostrzyńsko-Skwierzyńskiego, natomiast zachodnia do Regionu Lubiszczyńskiego. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie Wlkp. określiła przydatność rolniczą gleb omawianego terenu. Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór roślin uprawnych. Kompleksy scharakteryzowano jako siedliska związane z uprawą zbóż ozimych, uznanych w naszych warunkach za najbardziej właściwe rośliny wskaźnikowe. Na tej podstawie wyznaczono następujące kompleksy dla gruntów ornych: kompleks 1 - pszenny bardzo dobry, kompleks 2 - pszenny dobry, kompleks 3 - pszenny wadliwy; kompleks 4 - żytni bardzo dobry, kompleks 5 - żytni dobry, kompleks 6 - żytni słaby, kompleks 7 - żytni najsłabszy; kompleks 8 - zbożowo-pastewny, kompleks 9 - zbożowo-pastewny słaby; oraz dla użytków zielonych: kompleks 2z - użytki zielone średnie, kompleks 3z - użytki zielone słabe i bardzo słabe. Na analizowanym terenie gminy Strzelce Krajeńskie przeważają kompleksy gleb klas 4 i 5, zajmujące odpowiednio 35 i 28 % gruntów ornych gminy. Są to gleby płowe i brunatne wyługowane wykształcone z piasków gliniastych. Gleby tych kompleksów występują w centralnej części gminy, w okolicach miejscowości: Tuczno, Żabicko, Bobrówko, Buszów, Wielisławice, Sokólsko, Brzoza, Machary, Bronowice. Do gleb zaliczanych do dobrej jakości na terenie gminy należą gleby kompleksu 2 (ok. 15 %) położone w okolicach Bobrówka, Machar, Tuczna, Brzozy i Bronowic. Są to najczęściej gleby brunatne, brunatne wyługowane oraz płowe wytworzone z glin zwałowych lub piasków gliniastych mocnych. Kompleks 6 o słabszej przydatności rolniczej występujący w okolicach: Dankowa, Żabicka, Bobrówka, Sokólska, Wielisławic oraz Przyłęgu stanowi około 11 % powierzchni użytków ornych. Stanowią go przeważnie gleby bielicowe wykształcone z piasków słabogliniastych podścielonych piaskami luźnymi. 80 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Dla użytków zielonych na obszarze gminy dominują gleby kompleksu 2z, stanowiące około 61,5 % powierzchni użytków zielonych. Głównie są to gleby typu torfowego oraz mułowo-torfowego. 4.5.2 Stan i źródła przeobrażeń gleb Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, będące efektem naturalnej, najczęściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury rolnicze, pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, emisje i imisje gazów, depozycja pyłów, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie mineralne, niewłaściwa irygacja pól nawozami naturalnymi – gnojówką, gnojowicą, osadami ściekowymi itp, ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych, Gleby na terenie gminy należą do gleb dobrej jakości pod względem produkcji rolniczej, są to jednak gleby o odczynie kwaśnym lub słabo kwaśnym, wrażliwe na uprawę i nawożenie. Stosunkowo większym zagrożeniem na zanieczyszczenia charakteryzują się gleby kompleksu 6, o dużej sorpcyjności i przepuszczalności. We wprowadzaniu w produkcji rolnej przyjaznych dla środowiska praktyk, które zapewniają trwały rozwój sektora rolnego ma pomóc Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Kodeks nie tylko opisuje potencjalne źródła, mogące spowodować niekorzystne zmiany fizycznych i biologicznych właściwości gleby i wód, ale jest również przewodnikiem pokazującym jak chronić środowisko w procesie produkcji rolnej. Użytkowanie rolnicze w ramach uprawy roślin powoduje stosunkowo niewielkie i łatwe w rekultywacji przekształcenia powierzchni ziemi. Stosuje się tutaj najczęściej kierunek leśny rekultywacji, a kryterium wyłączenia powierzchni z uprawy jest utrata przez glebę walorów produkcyjnych i obniżenie klasy bonitacyjnej – ziemia zostaje przeznaczona do zalesienia. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 81 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Uwagi dotyczące sposobu zalesiania gruntów porolnych przedstawiono w rozdziale 4.8.1.1 „Lasy”. Za tereny o przekształconej glebie należy uznać tereny zabudowane i zurbanizowane, w tym tereny mieszkalne, przemysłowe, inne tereny zabudowane, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe i tereny komunikacyjne, które łącznie zajmują 1572 ha (5%). W ramach minimalizacji szkód wywołanych przez urbanizacje gruntów należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność powstającej zabudowy z planem zagospodarowania przestrzennego i walczyć z tak zwanymi „samowolami budowlanymi”. 4.6 Powietrze atmosferyczne Do zagrożeń jakie powodują zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego należą między innymi: negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie ludności; destruktywne oddziaływanie na szatę roślinną, zwłaszcza poprzez zmianę właściwości fizykochemicznych gleb, i bezpośrednie oddziaływanie na organizmy związków siarki i azotu rozpuszczonych w wodzie; eutrofizacja wód – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach wodnych; globalne zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego może prowadzić do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych. Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w gminie są: małe zakłady przemysłowe, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, transport, kotłownie lokalne i paleniska indywidualne. Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku: spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH). Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i nie metanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: 82 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź 4.6.1 Stan czystości powietrza Pomiary zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie województwa lubuskiego, na terenie którego leży gmina Strzelce Krajeńskie, prowadzone są przez: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze i Delegaturę WIOŚ w Gorzowie Wlkp. oraz Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Gorzowie Wielkopolskim i Oddział Zamiejscowy WSSE w Zielonej Górze. Na terenie gminy Strzelce brak jest zlokalizowanego stałego punktu monitoringu powietrza. W 1999 roku przeprowadzono monitoring jakości powietrza za pomocą stacji mobilnej AI-10 umieszczonej przy ul. Wodociągowej 4 w Strzelcach Krajeńskich. Wyniki pomiarów dokonanych od 8 do15 listopada przedstawia poniższa tabela. Maksymalne i średnie stężenia zanieczyszczeń powietrza zarejestrowane przez stację mobilną w Strzelcach Krajeńskich 24-godzinne stężenie 30-minutowe stężenie zanieczyszczeń zanieczyszczeń [μg/m3] [μg/m3] maksymalne średnie maksymalne średnie SO2 NO2 CO Pył 14 9 980 47 12,2 7,3 768 31,2 23 22 3790 138 b.d. b.d. b.d. b.d. T a b e l a 24. 8-godzinne stężenie O3 [μg/m3] maksymalne średnie 55,2 15,7 Źródło: WIOŚ Zielona Góra, Delegatura Gorzów Wlkp., Raport o stanie środowiska w województwie lubuskim w 1999 roku. Ocena imisji SO2 i NO2 na terenie gmin województwa lubuskiego dokonana w II półroczu 2000 roku przez WIOŚ określa średnie stężenie SO2 i NO2 zmierzone metodą pasywną w miejscowości Dlugie na poziomie: - 14,5 [μg/m3] dla NO2, - 1,8 [μg/m3] dla SO2. W czasie prowadzonych badań nie zarejestrowano dopuszczalnych wartości stężeń poszczególnych substancji. Pozwala to ocenić stan powietrza atmosferycznego na poziomie dobrym. Sporządzana przez WIOŚ roczna ocena jakości powietrza w poszczególnych strefach województwa, w tym dla powiatu strzelecko-drezdeneckiego w 2002 roku, w oparciu o kryteria ochrony zdrowia i ochrony roślin, pozwala zakwalifikować teren powiatu, a więc IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 83 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie i gminy do klasy A (dla obydwu kryteriów). Jest to najwyższa klasa klasyfikacji, dla której poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnych. 4.6.2 Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery 4.6.2.1 Emisja przemysłowa Ze względu na brak większych emitorów zanieczyszczeń zlokalizowanych na terenie Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie. Funkcjonujące obiekty energetyczne i przemysłowe opisane poniżej według kontroli prowadzonych przez WIOŚ nie stanowią zagrożenia. Do największych źródeł emisji zanieczyszczeń na terenie gminy można zaliczyć: - Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Strzelcach Krajeńskich; - ROFIX Spółka z o.o. w Strzelcach Krajeńskich. W grudniu 2002 roku WIOŚ Zielona Góra, Delegatura Gorzów Wlkp. przeprowadziła kontrolę emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z kotła nr 2 (typu KR-80) kotłowni osiedlowej przy ulicy Wyzwolenia 18, eksploatowanej przez PEC. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów określono następującą emisję: Zestawienie końcowe wyników pomiarów emisji PEC Strzelce Kraj. – kotłownia przy ul. Wyzwolenia 18 T a b e l a 25. Emisja zmierzona * Emisja dopuszczalna Zanieczyszczenie [kg/h] [kg/h] Pył ogółem Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla 1,0022 0,8910 0,5034 0,2488 2,5552 2,1427 0,7651 1,6740 Źródło: WIOŚ Zielona Góra, Delegatura Gorzów Wlkp. – Sprawozdanie z badań powietrza nr 356/2002. W wyniku przeprowadzonych pomiarów nie stwierdza się przekroczeń emisji. W lutym 2002 roku Inspekcja WIOŚ dokonanała pomiarów emisji zanieczyszczeń powietrza pieca do spalania powłok lakierniczych firmy ROFIX Sp. z o.o. mieszczącej się przy ulicy Aleje Wolności 6. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów określono następującą emisję: Zestawienie końcowe wyników pomiarów emisji obiektu firmy ROFIX Sp. z o.o. – piec do spalania powłok lakierniczych Emisja zmierzona * Zanieczyszczenie [kg/h] Tlenek węgla T a b e l a 26. Emisja dopuszczalna [kg/h] 0,000074 0,000018 Źródło: WIOŚ Zielona Góra, Delegatura Gorzów Wlkp. – Sprawozdanie z badań powietrza nr 356/2002. 84 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 0,0054 0,0002 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie W wyniku przeprowadzonych pomiarów nie stwierdza się przekroczeń emisji. Przekroczeń nie stwierdzono również po przeprowadzeniu w lutym 2002 roku, badań emisji z kotłowni dla masarni funkcjonującej przy ulicy Przemysłowej 3 w Strzelcach Krajeńskich. 4.6.2.2 Emisja niska Poza możliwymi do kontroli emitentami (przemysłowymi) zanieczyszczeń, na terenie gminy bardziej istotnymi źródłami zanieczyszczeń są tzw. źródła niskiej emisji. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń z jednego źródła może się różnić w zależności od: spalania węgla o różnej kaloryczności; opalania mieszkań drewnem; spalanie w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Największe skupiska źródeł niskiej emisji gazów i pyłów według map sozologicznych M-33-115-B i M-33-116-A stanowią miasto Strzelce Krajeńskie oraz miejscowości i wsie o skoncentrowanej zabudowie: Tuczno, Żabicko, Machary, Bobrówko, Bronowice, Sokólsko, Danków, Buszów, Wielisławice, Brzoza, Gilów, Lubicz, Ogardy, Pielice, Lipie Góry, Licheń, Czyżewo, Strzelce Klasztorne, Gardzko. 4.6.2.3 Emisja komunikacyjna Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy, należy uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jego obszarze. Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych są droga krajowa nr 22 oraz droga wojewódzka nr 156.; a w dalszej kolejności drogi powiatowe. Średnie natężenie ruchu na drogach wynoszą: 5 898 pojazdów /dobę dla drogi krajowej; 3 265 pojazdów na dobę dla drogi wojewódzkiej. Brak danych dotyczących natężenia na drogach powiatowych. Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Ze względu na oddziaływanie na środowiska największą rolę odgrywają drogi IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 85 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie krajowa i wojewódzka. Natężenie ruchu samochodów na ich odcinkach stanowi problem związany zarówno z zanieczyszczeniami spalinami, jak również problem akustyczny dla miasta i miejscowości położonych przy drodze (Licheń, Długie). Rzeczywiste natężenie ruchu na drogach na terenie gminy jest znacznie większe, szczególnie w okresie letnim. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Obiekty budowlane przy drodze krajowej zgodnie z art. 43. ust. 1 ustawy o drogach publicznych (Dz. U nr 14 poz. 60 z późn. zmianami), powinny być usytuowane od zewnętrznej krawędzi jezdni w odległości co najmniej: - dla obiektów budowlanych na terenie zabudowy miast i wsi 10 m; - dla obiektów budowlanych poza terenem zabudowy 25 m. Szczególnie istotną sprawą w zakresie zmniejszenia uciążliwości głównych dróg jest wyprowadzenie ruchu z terenu miasta, przez budowę obwodnicy. 4.6.3 Metody ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Utrzymanie dobrej jakości powietrza a nawet poprawę jego jakości można uzyskać przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowości o zwartej zabudowie), likwidację lub modernizację kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla np. na gaz), poprawę nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z Art. 3 Ustawy Prawo Energetyczne odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szczątek roślinnych i zwierzęcych. 86 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Rozwój bardziej przyjaznych środowisku alternatywnych źródeł energii, a takimi są źródła odnawialne, może być jednym z najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala uniknąć lub zmniejszyć emisję zanieczyszczeń atmosfery, zużycie wody, zanieczyszczenia cieplne, odpady, hałas oraz ujemne skutki wynikające z przemysłowego zagospodarowania terenu. Mówiąc o źródłach odnawialnych należy mieć na uwadze przede wszystkim energię wodną, wiatrową, geotermalną, promieniowania słonecznego oraz produkcję biomasy. Polska dysponuje stosunkowo dużym potencjałem zasobów odnawialnych, jest on jednak zróżnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatrując rozwój energii odnawialnej na obszarze gminy Strzelce Krajeńskie, właściwe będzie kierowanie się ogólnymi uwarunkowaniami przyroniczo-gospodarczymi tego terenu. Energia wiatru Gmina Strzelce Krajeńskie należy do obszarów o dość korzystnych pod względem zasobów energii wiatrowej. Mimo ogólnie stosunkowo sprzyjających warunków klimatyczno-geograficznych dla budowy parków wiatrowych na tym terenie podjęcie decyzji o ich lokalizacji wymaga przeprowadzenia badań wiatru. Badania takie zgodnie z informacjami uzyskanymi ze Spółki EPA, powinny trwać minimum 12 miesięcy i powinny być prowadzone za pomocą profesjonalnych zestawów pomiarowych o wysokości 40 i więcej metrów. Tak przeprowadzone badania stają się podstawą do określenia rzeczywistych warunków wietrzności na danym terenie i w efekcie do podjęcia decyzji o możliwości lub jej braku wybudowania jakiejkolwiek turbiny wiatrowej. Na terenie gminy działała 1 elektrownia wiatrowa w Strzelcach Krajeńskich o mocy 20 kW. Energia wodna Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zależne od szeregu uwarunkowań, jednymi z podstawowych są między innymi energetyczność naturalna rzeki (wielkość i równomierność przepływów), wpływ małej elektrowni wodnej tzw. MEW na środowisko oraz opłacalność przedsięwzięcia. Właśnie ze względu na oddziaływanie MEW na środowisko należy każdą taką inwestycję rozpatrywać indywidualnie i bardzo szczegółowo. Piętrzenie wód wymaga bowiem w myśl prawa wodnego zapewnienia drożności cieku dla ryb, a więc budowy przepławek. Do potencjalnej możliwości rozwoju tego rodzaju energetyki odnawialnej na terenie gminy należałoby rozważyć warunki cieków wodnych przepływających przez ten teren. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 87 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Energia geotermalna Energia geotermalna polega na wykorzystaniu naturalnej pary lub gorącej wody zawartej w skorupie ziemskiej. Zasoby wód termalnych dla Polski osiągają temperatury w granicach 45 – 75 oC. Rodzaje zasobów energii geotrmalnych: Zasoby hydrogeotermalne nośnikiem ciepła są gorące wody lub para, zgromadzone w porowatych i przepuszczalnych skałach podziemnego zbiornika. Światowe zasoby tej formy energii oceniane są na 810 x 1018 J. Gorące suche skały źródłem ciepła są lite gorące skały (150 6500C) na głębokości 3 do 10 km. Odbiór ciepła realizowany jest za pośrednictwem wody pompowanej do złoża. Zasoby geociśnieniowe podziemne złoża solanki i metanu na głębokości 4 6 km. Aktualnie odzysk ciepła jest nierentowny. Zasoby magmowe na dużej głębokości (temperatura 650 12000C) Zasoby ciepła gleby na małej głębokości do wykorzystania przy użyciu pompy ciepła. Niezależnie czy jest to źródło geotermalne czy forma akumulacji ciepła energii słońca – jest to energia odnawialna. Energia geotermalna może również polegać na wykorzystaniu ciepła gruntu, wód jeziornych czy ścieków za pomocą „pomp ciepła”. Obecnie energia geotermalna oparta o pompy ciepła jest jedną z najbardziej rozwiniętych i wykorzystywanych postaci energii odnawialnych, sytuując się na trzecim miejscu, tuż za energią wodną i biomasą. Odpowiednio eksploatowana energia geotermalna jest odnawialna i nieagresywna wobec środowiska naturalnego i może w wielu miejscach być wykorzystywana do częściowego zastąpienia paliw kopalnych. O zastosowaniu energii geotermalnej decydują między innymi uwarunkowania lokalne w postaci występowania wód geotermalnych. Pod tym względem gmina leży w obszarze zasobnym w obszary określane jako geotermia. Rozważenie wykorzystania tego rodzaju źródeł energii odnawialnej dla gminy powinno się wiązać przede wszystkim z inwestycjami w sektorze komunalnym, gdyż tego rodzaju przedsięwzięcia jak odnawialne źródła energii mogą się liczyć obecnie z dofinansowaniem z funduszy krajowych (NFOŚiGW, WFOŚiGW) oraz europejskich (fundusz Altener). Przedsięwzięcia takie dla obiektów użyteczności publicznej (szkoły, urzędy) są najbardziej optymalne ze względu na ich specyfikę funkcjonowania, a ich dofinansowanie najkorzystniejsze. Pierwszy etap wykonania geotermalnego źródła ciepła wymaga poniesienia wysokich nakładów inwestycyjnych, co jest typowe dla niekonwencjonalnych źródeł energii. 88 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Etap eksploatacji, związany z produkcją czystej energii wymaga niskich nakładów, związanych jedynie z zasilaniem pompy ciepła oraz pompy obiegowej. Pompy ciepła Alternatywne źródła energii oparte o pompy ciepła pobierają ciepło ze źródeł o niskiej temperaturze (powietrza, gruntu, wód jeziornych czy ścieków) i przekazują je do źródła o wysokiej temperaturze (pomieszczenia mieszkalne, handlowe, biurowe). Pompy ciepła są więc urządzeniami, które przekazują energię cieplną pomiędzy różnymi ośrodkami (źródłami ciepła) przy jednoczesnym podniesieniu temperatury czynnika odbierającego ciepło (górnego źródła). Czynnik roboczy krążący w pompie dzięki temperaturze wrzenia niższej niż temperatura otoczenia (temperatura dolnego źródła) jest w stanie pobrać ciepło (ogrzać się) od tego otoczenia. Najczęściej wykorzystanie tego rodzaju źródła oparte jest o tzw. skojarzonego układu, w którym możliwe jest równoczesne pozyskanie ciepła i energii przy pomocy skojarzonego układu pompa ciepła z kolektorem słonecznym. Energia promieniowania słonecznego (EPS) Według danych Polskiego Towarzystwa Energetyki Słonecznej w Polsce na powierzchnię 1 m2 dociera średnio rocznie 950 – 1250 kWh energii promieniowania słonecznego. Wykorzystanie tej energii oceniane jest jako najmniejsze ze wszystkich odnawialnych źródeł energetycznych w Polsce. Wskazuje się na możliwość stosowania technologii słonecznych jedynie do ogrzewania budynków w okresie przejściowym (jesień i wiosna), bądź do dodatkowego dogrzania zimą, klimatyzacji pomieszczeń oraz ogrzewania wody użytkowej. Nie ma natomiast odpowiednich warunków, jak twierdzą specjaliści z Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej, do budowy elektrowni słonecznych, heliociepłowni i pieców słonecznych. W naszej szerokości geograficznej według materiałów informacyjnych firmy Telbud S.A. kolektor słoneczny o powierzchni 1 m2 może uzyskać moc 700 W. Bateria kolektorów o powierzchni 5 m2 jest w stanie zapewnić ciepłą wodę dla czteroosobowej rodziny przez większą część roku zmniejszając koszty pozyskania energii dla tych celów nawet o 70%. Kolektory słoneczne mogą dostarczyć również znaczne ilości ciepła do celów grzewczych nawet czasie ujemnych temperatur zewnętrznych. Najlepsze efekty uzyskuje się jednak przy ogrzewaniu dużych ilości wody do celów użytkowych. Takie warunki występują w przypadku pensjonatów i hoteli a szczególnie w systemach ogrzewania wody w basenach. Możliwości uzyskania energii cieplnej z promieniowania słonecznego zależne są w dużej mierze od pory roku. W poszczególnych miesiącach z kolektora o powierzchni 1 m 2 można uzyskiwać następujące ilości energii. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 89 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Źródło: Materiały firmy Telbud S.A. Poznań. Potencjał energii słonecznej na terenie gminy Strzelce Krajeńskie jest mniejszy niż średnia dla kraju. Na obszarze gminy według A. Wosia „Klimat Polski” całkowite promieniowanie słoneczne wynosi około 9,75 MJ/m2 w ciągu doby. Pozwala to jednak na stosowanie z powodzeniem urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowania energii słonecznej. Biomasa Wykorzystywanie biomasy do celów energetycznych jest najbardziej rozpowszechnioną metodą produkcji czystej energii w Polsce. Jedną z możliwych dróg pozyskiwania dużych ilości biomasy jest uprawa roślin energetycznych na gruntach rolniczych. Możliwe jest także wykorzystanie nie użytkowanych spożywczo elementów produkcji rolnej. Wierzbowy surowiec energetyczny ma tę właściwość, że jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzającym się źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie się, odporność na zmienne warunki klimatyczne, umiejętność szybkiej regeneracji po zbiorze, odporność na choroby i szkodniki, a także wysokie plony biomasy o dobrej jakości. W porównaniu z innymi nośnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje się w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliw Paliwo Olej opałowy Gaz ziemny GZ Węgiel kamienny Miał węglowy Drewno - szczapy Zrębki wierzb krzewiastych (s.m.) Słoma zbóż Wartość kaloryczna [GJ/t lub GJ/1000 m 3] T a b e l a 27. Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliwa [zł/t]lub zł/1000m3] zł/GJ 43,0 38,0 25,0 21,0 15,5 19,4 1 490,0 1 003,0 392,8 229,6 127,4 160,0 34,7 26,4 15,7 10,9 8,2 8,3 15,0 80,0 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. Z o. o., rok 2001. 90 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (począwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa może być pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych użytkować można w postaci zrębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. Należy również podkreślić, że wprowadzenie szybko rosnących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwolą między innymi na: - zagospodarowanie przez nasadzenia wierzbą części gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; - wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; - uzyskanie tańszej energii cieplnej; - dopływ nowego źródła pieniędzy dla lokalnych społeczności. W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak: wilgotność, gęstość, wartość opałowa, stopień rozdrobnienia, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. Możliwości wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych biomasy na terenie gminy Strzelce Krajeńskie można oszacować na dość wysokim poziomie. Rolniczy charakter gminy może przyczynić się do alternatywy produkowania paliw niekonwencjonalnych biomasy (głównie wierzby energetycznej). W najbliższym czasie ten kierunek produkcji rolnej powinien być rozwinięty w większym stopniu, szczególnie na obszarach o większym udziale gruntów rolnych. Teren gminy jest obszarem rolniczym, na którym można byłoby rozważać pozyskiwanie surowców energetycznych, natomiast zastosowanie tych surowców do celów grzewczych jest w pełni możliwe zarówno w podmiotach prywatnych czy publicznych jak i wśród odbiorców indywidualnych na terenie Gminy lub Miasta. Koszty wykorzystania biomasy związane są z instalacją pieców na biomasę. Aby spopularyzować biomasę należałoby w ramach współpracy gmin i powiatu stworzyć skuteczny program edukacji rolników w zakresie prowadzenia plantacji, a w szczególności zapewnić możliwości skupu surowca. Z tego względu zarówno kampanie popularyzujące alternatywne źródła energii jak i tworzenie konkretnych instalacji powinno móc liczyć na dofinansowanie (np. Gminnych, IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 91 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Powiatowego i Wojewódzkiego FOŚiGW) wyłącznie w przypadku, jeśli dotyczą preferowanych źródeł (przede wszystkim biomasa, w mniejszym stopniu energia słoneczna i geotermia). 4.7 Klimat akustyczny Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. W sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Rozporządzenie to określa rodzaje terenów, dla których ustala się dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku, w zależności od przeznaczenia terenu. Różnicuje również wartości dopuszczalne poziomu dźwięku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. Od stycznia 2002 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu. Wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wskaźnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie występuje do kategorii terenu zagrożonego hałasem. 4.7.1 Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Dotyczy ona zarówno fizjologicznych predyspozycji odbioru dźwięku, reakcji emocjonalnych jak i subiektywnych odczuć. Odczuwanie dźwięku jako hałasu zależy więc zarówno od cech indywidualnych każdego człowieka. Na obszarze gminy zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż drogi krajowej nr 22 w granicach miasta Strzelce Krajeńskie. Ciąg tej drogi skupiają największy ruch kołowy, w tym tranzytowy. Należy podjąć działania zmierzające do zmniejszenia poziomów dźwięku, zwłaszcza na terenie miasta oraz miejscowości o zwartej zabudowie położonej w pobliżu pasa drogowego (Przyłęg, Licheń, Długie). 92 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Punktem wyjściowym powinno być więc prowadzenie monitoringu hałasu na terenie gminy, który dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Dotyczy to przede wszystkim najbardziej ruchliwych tras komunikacyjnych oraz punktów zgłaszanych przez mieszkańców. Pomocne w ocenie oddziaływania akustycznego dróg na terenie gminy powinny być mapy akustyczne sporządzone co 5 lat przez właścicieli obiektów drogowych i przedkładane właściwemu Wojewodzie i Staroście. Prawo Ochrony Środowiska nakłada na zarządzających obiektami komunikacyjnymi obowiązek wykonywania pomiarów oraz sporządzania map akustycznych terenów, na których prowadzona eksploatacja powoduje przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku oraz obiektów szczególnie uciążliwych. Niestety na chwile bieżącą brak jest rozporządzenia określającego specyfikacje uciążliwych obiektów drogowych. Z nieoficjalnych informacji dotyczących projektu tego dokumentu wynika że do tej kategorii kwalifikują się drogi o natężeniu ruchu ponad 350 poj/h. Na terenie gminy nie ma obiektów o takiej intensywności użytkowania. Po ustaleniu punktów o przekroczonym poziomie hałasu należy rozważyć możliwości zmniejszenia jego uciążliwości poprzez budowę przeszkód akustycznych w postaci ekranów lub pasów zieleni, bądź też działań polegających na zmniejszeniu natężenia ruchu i zmian jego struktury (objazdy, obwodnica, ograniczenia prędkości lub tonażu pojazdów). 4.7.2 Hałas przemysłowy Poważnym źródłem hałasu mogą być zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. W ostatnich latach WIOŚ Zielona Góra, Delegatura Gorzów Wlkp. przeprowadziła 3 kontrole w zakresie pomiarów dźwięku A przenikającego do Środowiska. W październiku 2002 roku w porze dziennej określono wartości poziomu dźwięku emitowanego do środowiska na terenie sąsiadującym z firmą ROFIX Sp. z o.o. przy ul. Al. Wolności 6. Źródłem hałasu były: - hala obróbki (piły, prasy, obrabiarki, sprężarka) – pracująca w porze dziennej przez 6h/8h, w tym spręzarka przez 1h/8h; IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 93 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. - wentylator wyciągowy z malarni – pracujący w porze dziennej przez 45 minut cyklicznie przez 15-20 sekund Wyniki dokonanych pomiarów wskazywały przekroczenia dopuszczalnego równoważnego poziomu dźwięku A dla pory dziennej na terenie przyległej posesji. W październiku 2003 roku zkontrolowano poziom emisji przenikającej z zakładu „JACO” Sp. z o.o. przy ul. Al. Wolności 17 w Strzelcach Krajeńskich na tereny przyległej zabudowy mieszkaniowej. Źródło hałasu stanowiły 2 wentylatory szwalni wraz z heblarkami, oraz 2 wentylatory krajalni. Kontrola wykazała przekroczenia tylko w czasie pracy heblarki, co stanowi około 1 godzinę w ciągu zmiany. Przekroczenie wyniosło 1,7 dB przy oknie zamkniętym i 11,4 dB przy oknie otwartym. Na terenie gminy pzreprowadzono również kontrolę fermy w Brzozie należącej do zakładu „ROL-DAN” Sp. z o.o. z Jarosławska. Źródło hałasu stanowiły 2 wyciągi suszarni. Wyniki kontroli wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku na terenach sąsiadujących z fermą rzędu 1,9-8.3 dB dla pory dziennej i 11,9-18,3 dB dla pory nocnej. W przypadku przeprowadzonych kontroli zakłady otrzymały zalecenia pokontrolne, w celu ograniczania emisji hałasu. Należałoby jednak skontrolować, czy zostały osiągnięte standardy hałasu. 4.7.3 Hałas komunalny Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Hałas komunalny może być również uciążliwy na terenach rekreacyjnych np. ośrodki wczasowe, kąpieliska. Hałas związany z terenami rekreacyjno-wypoczynkowymi jest zdecydowanie mniejszy niż powstający ze źródeł komunikacyjnych i przemysłowych. Pomimo to ze względu na specyfikę tych terenów (przeważnie tereny leśne) bardzo ważną kwestią jest określenie prawa lokalnego w taki sposób aby ograniczać hałas w tych rejonach. Pozwoli to na wzrost walorów rekreacyjnych miejsc wypoczynku, a także ochroni przyrodę. Na terenach użytkowanych rekreacyjnie wyznacza się obszary „stref ciszy” objęte ograniczeniami. Jest to zadanie realizowane na poziomie władz województwa. 4.8 Przyroda ożywiona Dla obszaru gminy Strzelce Krajeńskie brak jest opracowanej specjalistycznej i pełnej analizy środowiska przyrodniczego w postaci „Waloryzacji przyrodniczej”. Opracowanie takie zawiera szczegółowe dane inwentaryzacji świata przyrody ożywionej omawianego obszaru 94 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. i stanowi podstawę dla wszelakich działań dotyczących czynnej ochrony przyrody, oraz niezbędny element konsultacji w procesie planowania inwestycji. Poniższy rozdział ma na celu jedynie poglądowe przedstawienie indeksu najistotniejszych aspektów przyrodniczych gminy. Priorytetem jest uwzględnienie ustaleń i działań w zakresie ochrony przyrody, wynikających z planowania inwestycji, sposobów zagospodarowania przestrzeni oraz polityki ochrony środowiska, zgodnie z ideami zrównoważonego rozwoju. 4.8.1 Flora 4.8.1.1 Charakterystyka ogólna Na terenie gminy występuje duże zróżnicowanie florystyczne związane z dużym zróżnicowaniem rzeźby, krajobrazu i pokrycia terenu. Roślinność chroniona oraz zwierzęta objęte są ochroną gatunkową oraz obszarową, Podstawę ochrony florystycznej i faunistycznej stanowi duży udział powierzchni leśnych. Roślinność potencjalna Roślinność potencjalna danego obszaru to taka roślinność jaka mogłaby się wykształcić spontanicznie, gdyby wyłączyć wszelką ingerencję człowieka ma danym terenie. Roślinność potencjalną tych terenów stanowią: - siedlisko suboceanicznych acidofilnych lasów bukowo-dębowych typu pomorskiego z dębem bezszypułkowym; - siedlisko żyznych buczyn niżowych typu „pomorskiego”; - siedlisko subkontynentalnych borów mieszanych dębowo-sosnowych; - siedlisko środkowo-europejskiego grądu w postaci nizinno-wyżynnej; - siedlisko kwaśnej buczyny sosnowej. Roślinność rzeczywista Roślinność rzeczywistą stanowią lasy, łąki oraz liczne zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne i obiekty zieleni urządzonej (parki zabytkowe, roślinność cmentarna). Lasy Istotne znaczenie w przestrzeni zagospodarowania gminy mają lasy. Obszary zalesione i zakrzewione według ewidencji gruntów stanowią 37,75 % ogólnej powierzchni gminy i rozciągają się wzdłuż zachodniej i wschodniej granicy gminy, na glebach niższych klas bonitacyjnych. Panującym gatunkiem drzew jest sosna, a dalej buk i dąb. Wśród siedlisk leśnych dominuje bór mieszany świeży, bór świeży, las świeży oraz las wilgotny. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 95 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Większość lasów stanowi własność państwową i znajduje się w zarządzie trzech nadleśnictw: Strzelce Krajeńskie, Smolarz, Bierzwnik. W administrowaniu obszarem leśnym istotną role odgrywa również Dyrekcja BarlineckoGorzowskiego Parku Krajobrazowego. Część z obszarów leśnych gminy o powierzchni 406,53 ha stanowią lasy ochronne. W świetle funkcjonującego Programu Zwiększania Lesistości Kraju oraz Ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia , oraz funkcjonujących zasad dotacji dla tych działań spodziewać się można wzrostu popularności takiego zagospodarowania ugorów. Wydając pozwolenia na tego typu działalność należy szczególną wagę przyłożyć do treści poprawek wprowadzonych do Ustawy w wersji z dnia 14 lutego 2003 r.( Dz.U. 2003 nr 46 poz. 392) wprowadzających istotne obostrzenia co do trybu zalesiania siedlisk nieleśnych będących m.in siedliskiem gatunków chronionych prawnie. Podstawowym zagadnieniem związanym z zalesianiem gruntów jest określenie granicy rolno-leśnej dla lasów państwowych i niepaństwowych łącznie. Kierując się względami krajobrazowymi i przyrodniczymi należy dążyć do wydłużania i różnicowania tej granicy poszerzając tym samym cenne przyrodniczo strefy ekotonu. Zasady wyznaczania granicy rolno leśnej zawarto w wytycznych w sprawie ustalania granicy rolno-leśnej opublikowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Według danych ankietowych Urzędu Miasta w latach 2004 –2006 planowane jest zalesienie ok. 30 ha powierzchni. Zieleń urządzona i zadrzewienia śródpolne Ważną rolę w systemie ekologicznym gminy oprócz wysokiej lesistości, spełnia roślinność nieleśna, czyli zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna. Zadrzewienia śródpolne, szczególnie o charakterze pasowym, przydrożne i przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicają krajobraz gminy, podnoszą walory estetyczno-krajobrazowe oraz spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed procesami erozyjnymi i stepowieniem oraz przenoszeniem biogenów z obszarów rolnych na tereny leśne i wodne. Ponadto, regulują stosunki wodne i poprawiają lokalny agroklimat oraz klimat akustyczny. Zadrzewienia śródpolne i krzewiaste zarośla na terenie gminy porastają partie terenu nie wykorzystane rolniczo: wierzchołki wzniesień, strome skarpy, małe obniżenia 96 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. wytopiskowe. Są to różne gatunkowo drzewa, w większości liściaste: brzozy, topole, wierzby, sosny, świerki i olsze. Większość dróg gminy jest obudowana drzewami. Dominują: lipy, klony, jesiony, topole, brzozy, w obrębie terenów zabudowanych: brzozy, jesiony, lipy, kasztanowce, dęby. Najcenniejsze obiekty objęte są ochrona pomnikową, lub jej propozycją. Według wykazu obiektów zabytkowych miasta i gminy objętych ochroną konserwatorską jest ok. 30 parków, założeń ogrodowych oraz cmentarzy. Obiekty takie znajdują się między innymi w: Tucznie, Bobrówku, Bronowicach, Lipich Górach, Ogardach, Strzelcach Klasztornych i Dankowie. Ogólny stan tych obiektów wymaga niezbędnego podjęcia działań mających na celu ochronę tych obiektów przed dalszą degradacją poprzez: - wstrzymanie parcelacji, - rozbiórkę samowoli budowlanych, - nadzór i pielęgnację drzewostanów, - ustalenie założeń względem kompozycji nasadzeń, - usunięcie części samosiewnych nasadzeń drzew i krzewów, - zagospodarowanie z dbałością o walory zabytkowe, 4.8.1.2 Potencjalne zagrożenia flory Zagrożenia dla szaty roślinnej na terenie gminy wynikają głównie z przekształcania poszczególnych komponentów środowiska składających się na specyfikę warunków siedliskowych wymaganych przez poszczególne zbiorowiska roślinne. W szczególności chodzi tu o warunki glebowe, stosunki wodne oraz przekształcenia powierzchni terenu, które to zagadnienia zostały omówione w poprzednich rozdziałach. Zagrożeniem dla bioróżnorodności na poziomie florystycznym jest także niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna i rolna, między innymi niebezpieczeństwo gwałtownego zwiększenia się populacji szkodników roślin w warunkach upraw monokulturowych. W ramach specyficznych zagrożeń dla szaty roślinnej uwzględnić należy: wypalanie traw i osuszanie terenów; niewłaściwe prowadzenie zalesień; zmiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych; zaniechanie działań gospodarczych na cennych terenach łąkowych; zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zmiana odczynu i składu chemicznego wód opadowych; IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 97 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci, które powodują zmianę siedlisk a w następstwie przekształcenie roślinności; obszarowe zmiany określane pojęciem stepowienia wynikające z zmiany stosunku wodnych, m.in melioracji i osuszenia terenu na skutek odkrywkowej eksploatacji kopalin; zagrożenie pożarami wielkoobszarowymi szczególnie na znacznych połaciach borów sosnowych; sytuacje awaryjne związane z eksploatacją i przesyłem gazu, przekształcenia środowiska będące konsekwencją nieprawidłowej eksploatacji złoża. 4.8.2 Fauna Zasoby świata zwierzęcego na terenie gminy można uznać za bogate. Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki dziko żyjących ssaków. Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny; zanieczyszczenie powietrza i wód, ze szczególnym uwzględnieniem środków ochrony roślin, metali ciężkich, i innymi trudno wydalanymi z organizmu substancjami ulegającymi kumulacji w organizmie; kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących na terenie gminy, a także dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek, traszek, kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania, oraz dzikie wysypiska; zmienności i niedobory stanu wód. chemizacja rolnictwa. W ramach ochrony świata zwierzęcego gminy na uwagę zasługują cenne gatunki gadów żółwia błotnego i gniewosza. Największe zagrożenie dla nich stanowią: likwidacja stanowisk lęgowych przez zalesianie powierzchni piaszczystych, zanieczyszczenia wód o pochodzeniu rolniczym, w tym szczególnie środki ochrony roślin, nielegalny pozysk i płoszenie zwierząt, 98 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.9 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Formy ochrony przyrody na terenie gminy Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880), za formy ochrony przyrody należy uznać ochronę gatunkową, parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, strefy ochronne wokół miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków chronionych oraz zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Na terenie gminy obszary i obiekty wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony: 4.9.1 Ochrona gatunkowa Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt i ich siedlisk w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie bioróżnorodności. Minister środowiska publikuje okresowo w formie rozporządzeń listy gatunków roślin i zwierząt, które objęte są ochroną gatunkową (lista roślin i grzybów - rozporządzenie z dnia 11.09.2001 r., tj. Dz. U. nr 106 z 2001 r., poz. 1167; lista zwierząt - rozporządzenie z dnia 26.09.2001 r., tj. Dz. U. nr 130 z 2001 r., poz. 1456). W stosunków do zamieszczonych na listach gatunków i ich siedlisk obowiązuje system ograniczeń, zakazów i nakazów, określony w ustawie o ochronie przyrody. 4.9.2 Rezerwaty W myśl Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. Art. 23 rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowym. Jest to najwyższa po parku narodowym ustawowa forma ochrony, i najwyższa jeżeli chodzi o restrykcje względem sposobu użytkowania przestrzeni. Na obszarze gminy ustanowiono rezerwat przyrody „Zdrojskie Buki” między miejscowościami Zdroisko a Górki Noteckie. Rezerwat połozony jest w dolinie rzeki Santocznej, w południowo-zachodniej części gminy. Jest to rezerwat leśny o całkowitej powierzchni 75,57 ha, powołany dla zachowania fragmentu lasu bukowego z domieszką dębu, grabu, wiązu, świerka i sosny. Zespoły roślinne występujące na obszarze rezerwatu to: IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 99 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Melico-Fagetum, Potentillo albae-Quercetum, Galio-Carpinetum, Ribo nigri-Alnetum, Circaeo-Alnetum. 4.9.3 Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy W 1991 roku Rozporządzeniem Wojewody Gorzowskiego został powołany Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy o całkowitej powierzchni 20 285 ha (wraz z otuliną 24 394,19 ha), obejmujący dwa różniące się przyrodniczo obszary: Puszczę Gorzowską i Dolinę Rzeki Płoni. Park obejmuje głównie lasy, w przewadze iglaste: bory świeże, bory mieszane, bory wilgotne, oraz na terenach zabagnionych – olsy. Siedliska bagienne i liczne jeziora są miejscem występowania fitocenoz szuwarowych z bogatą fauną, w szczególności awifauną. Na obszarze gminy Strzelce Krajeńskie znajduje się fragment parku o powierzchni 3 517,77 ha, co stanowi 14,67% powierzchni parku. Otulina Parku na terenie gminy zajmuje 25,32 ha. Granicami Parku objęte są zachodnie tereny leśne gminy. Park posiada „Plan ochrony” wraz z dokumentami towarzyszącymi z czerwca 1996 roku. Operat generalny planu ochrony określa szereg aspektów związanych z: ustaleniami ogólnymi terenów Parku i Otuliny (w tym ustalenia dotyczące planów zagospodarowania przestrzennego), strategią ochrony (szczegółowe ustalenia i przepisy ochronne) a także realizacją planu. 4.9.4 Strefowa ochronna miejsc występowania i rozrodu zwierząt Jako podstawowe zagrożenie dla wielu gatunków wymienia się zanikanie i degradację zajmowanych przez nie siedlisk. Z tych przyczyn grupa zagrożonych 16 gatunków zwierząt, została objęta dodatkową formą ochrony, jaką jest ochrona miejsc ich rozrodu i stałego przebywania. Podstawą prawną strefowej ochrony zwierząt jest ustawa o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. W sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych, dziko występujących, objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków oraz odstępstw od tych zakazów. Wokół miejsc rozrodu i stałego przebywania gatunków objętych ochroną strefową wytyczono dwa rodzaje stref: strefa ochrony ścisłej. Obowiązuje ona przez cały rok. Funkcjonuje na zasadzie rezerwatu ścisłego. Zakazane jest w niej prowadzenie jakichkolwiek czynności, bez uzgodnienia z wojewodą. W zależności od gatunku jej wielkość waha się w granicach 10200m od stanowiska. 100 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. strefa ochrony częściowej. Jest to obszar wyłączony okresowo z działalności gospodarczej człowieka. Obejmuje obszar od 200 do 500m od stanowiska Na drogach prowadzących do stref powinny znajdować się tablice z napisem „Wstęp wzbroniony. Ostoja zwierzyny”. Na tablicach tych nie powinny rysunki widnieć przedstawiające obiekt ochrony. Do gatunków takich na terenie gminy można zaliczyć: orła bielika a także bociana czarnego. Na terenie gminy znajdują się stanowiska występowania tych gatunków w okolicach miejscowości: Długie, Przyłęsko, Danków. Dokładna lokalizacja miejsc występowania tych gatunków powinna być wyznaczona w waloryzacji przyrodniczej gminy. 4.9.5 Użytki ekologiczne Są to według tekstu ustawy "zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk". Mogą to być kępy drzew, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", bagna i torfowiska, skarpy itp. Użytki ekologiczne uwzględniane są w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz uwidaczniane w ewidencji gruntów. W myśl ustawy, użytki ekologiczne powinny być powszechnie stosowaną "masową" formą ochrony przyrody. Celowe jest także wykorzystywanie ich do prowizorycznego objęcia ochroną obszarów przewidywanych w przyszłości do ochrony rezerwatowej Ta forma uwzględniając ochrony umożliwia równocześnie zachowanie potrzeby człowieka cennych fragmentów w warunkach przyrody racjonalnego gospodarowania. Na obszarach tych zabrania się: używania, użytkowania i uszkadzania obszarów objętych ochroną; pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew; zmiany stosunków wodnych; niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania; wydobywania torfu; wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości oraz innego zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza Na terenie gminy nie wyróżniono dotychczas obszarów użytków ekologicznych. Znajdują się tereny potencjalne do prawnego ustanowienia. W przypadku szczegółowego ich rozpoznania miejsc spełniających powyższe wartości przyrodnicze należy uprawomocnić te obszary. Kwestia ich uprawomocnienia leży w kompetencjach gminy. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 101 ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.9.6 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie Pomniki przyrody Ustawa o ochronie przyrody wyjaśnia, że „Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. W gminie wyznaczono zarówno pojedyncze drzewa posiadające rozmiary pomnikowe jak i ich grupy, a także głazy narzutowe. Szczegółowy wykaz pomników przyrody, oraz ich lokalizacji przedstawiono w poniższej tabeli. Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Strzelce Krajeńskie T a b e l a 28. Nr. rejestru Określenie położenia Opis przedmiotu poddanego pod Lp. Powiato- Wojewódzprzedmiotu poddanego ochronę wego kiego pod ochronę 1. 54 21 2. 55 25 3. 56 86 4. 57 87 5. 58 103 6. 59 104 7. 60 105 8. 61 131 9. 62 972 10. 63 973 11. 64 974 12. 65 975 13. 66 976 14. 67 977 15. 68 978 102 Wilanów, przy drodze do Przyłęka Wilanów, oddz, 102. 40m od jeziora Machary, gospod. Rolne, dz. Nr. 152/2 Gardzko, przy drodze do Strzelec, dz. Nr 26/2, po stronie lewej Wilanów, przy rzece Pełcz, za mostem w parku, dz. Nr 259 Wilanów, przy drodze do Ludzisławic Ogardy, park naprzeciw pałacu, dz. Nr 134 Dąb szypułkowy obw. 620 cm, wys. 22 m, wiek 400lat Głaz narzutowy obw. 800 cm, wys. 150 cm, szer.250 cm Głaz narzutowy obw. 600 cm, wys. 120 cm Głaz narzutowy obw. 840 cm, wys. 2,4 m, szer.210 cm 3 żywotniki olbrzymie obw. 190, 220 i 230 cm, wiek ok.100 lat Klon obw. 420 cm, wys. 26 m, wiek ok.200 lat 4 lipy obw. 410, 420, 360, 365 cm, wys. 26-28 m, wiek ok. 200lat Ogardy, nad drogą do Dąb Chomętowa, dz. Nr 224/24 obw. 434 cm, wys. 29 m, wiek ok. 400 lat Tuczno, park pałacowy, dz. Nr Dąb szypułkowy 2/48 Obw. 414 cm, wys. 27 m j.w. Klon jawor purp. obw. 276 cm, wys. 22 m Klon polny j.w. obw. 344 cm, wys. 19 m j.w. 2 wiązy górskie obw. 480 i 254 cm, wys. 27 i 25 m j.w. 2 graby pospolite obw. 283 i 192 cm, wys. 16 i 18 m j.w. 3 lipy drobnolistne obw. 314, 352, 424 cm, wys. 26-29 m j.w. 7 lip szerokolistnych obw. 314-414 cm, wys. 14-27 m IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. 16. 69 979 17. 70 980 18 71 981 19. 72 990 20. 73 1016 21. 74 1017 22. 75 1018 23. 76 1019 24. 77 1020 25. 78 1021 26. 79 1022 27. 80 1023 j.w. 8 klonów pospolitych obw. 257-402 cm, wys. 17-26 m j.w. 9 buków pospolitych obw. 314-405 cm, wys. 18-30 m j.w. 21 jesionów wyniosłych obw. 261-487 cm, wys. 22-31 m Chomętowo, leśnictwo, Dąb szypułkowy oddz. Nr 70 g obw. 600 cm. Wys. 25 m Buszów, przy jeziorze, Dąb szypułkowy dz. Nr 94/1 obw. 560 cm. Wys. 25 m Żabicko, przy torze kolejowym Głaz narzutowy dz. Nr 1 obw. 930 cm, wys. 170 cm Tuczno, przy gł. szosie 150 m Dąb szypułkowy od lasu, dz. Nr 7 obw. 450 cm. Wys. 21 m Tuczno, przy sklepie Lipa drobnolistna spożywczym, dz. Nr 214 obw. 275 cm, wys. 19 m Danków, przy jeziorze, na Dąb szypułkowy posesji J. Chmielewskiego, obw. 580 cm. Wys. 23 m, wiek ok. 300 lat dz. Nr 108 Gardzko, posesja K. Lipa drobnolistna Powarzyńskiego, dz. Nr 121/1 obw. 5805 cm, wys. 23 m, wiek ok. 200 lat 2 dęby szypułkowe j.w., dz. Nr 120 obw. 470 i 365 cm, wys. 25 m, wiek ok. 200 lat 3 buki pospolite Wąwóz przy szosie Gardzkoobw. 460, 420, 360 cm, wys. 24-27 m, Zwierzyń, dz. Nr 344 wiek ok. 200 lat Źródło: Urząd Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie. Właściwym postępowaniem dla omawianych obiektów jest: - Sporządzenie dokumentacji zgodnie z wymogami dla pomników przyrody (np. metryk pomników), - Oznakować, chronić przed zniszczeniem i uszkodzeniem. - Opisać w materiałach promocyjnych, rozpowszechnić informacje wśród ludności miejscowej i turystów. Zadaniem gminy jest również współpraca ze Starostwem w celu ewidencji pomników. Sporządzona inwentaryzacja przyrodnicza mogłaby pomóc ocenić stan pomników oraz zweryfikować ewentualną likwidację lub powołanie obiektu na pomnik w drodze uchwały gminnej. 4.9.7 Obszary Chronionego Krajobrazu (OChK) Obszar chronionego krajobrazu jest to forma ochrony przyrody mająca na celu zapewnienie równowagi ekologicznej względnie nie zaburzonych systemów przyrodniczych danego obszaru, które pełnią rolę otulinową lub łącznikową. Obszar chronionego krajobrazu tworzony jest na mocy rozporządzenia wojewody (lub rady gminy) i uwzględniany przy opracowywaniu planów przestrzennego zagospodarowania. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 103 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. Charakter gospodarki prowadzonej na obszarach chronionego krajobrazu w oparciu o szczegółowe przepisy prawne (m.in. zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych i obiektów uciążliwych dla środowiska, zakaz prowadzenia działalności niekorzystnie wpływających na krajobraz, dbałość o styl budownictwa dostosowany do lokalnych tradycji) uzależniony jest od pełnionych przezeń funkcji: otulinowej (dla parków narodowych i krajobrazowych), rekreacyjnej (tereny dla turystyki i wypoczynku, odciążające obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych) oraz naturalnego korytarza ułatwiającego migracje zwierząt. Na terenie gminy Strzelce Krajeńskie znajdują się dwa Obszary Chronionego Krajobrazu: - OChK „Dobiegniew” – Powaołany Rozporządzeniem nr 12 Wojewody Gorzowskiego z dnia 24 listopada 1998 (Dziennik Urzędowy Województwa Gorzowskiego nr 20), stanowi pozostałość po OChK „Puszcza Drawska”. Na omawianym terenie OChK znajduje się we wschodniej części gminy, obejmując kompleksy leśne i jeziora regionu (w tym jeziora Lipie i Słowa). Granica OChK przebiega praktycznie wzdłuż granicy lasów po wschodniej stronie miejscowości Licheń, Lipie Góry, Pielice i Ogardy. - OChK „Dębno - Gorzów” - obszar stanowiący dawniej część OChK o nazwie „Pojezierze Myśliborsko-Barlineckie”. Na terenie gminy obszar zajmuje południową jej część poniżej miejscowości Brzoza. 4.9.8 Europejskie sieci obszarów chronionych 4.9.8.1 Sieć ECONET Kolejny rodzaj ochrony, stanowi Europejska Sieć Ekologiczna ECONET - spójny przestrzennie i funkcjonalnie system reprezentowanych i najlepiej zachowanych pod względem różnorodności biologicznej obszarów Europy. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET- POLSKA została opracowana w 1995 i 1996 roku jako projekt badawczy National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Również Czechy, Słowacja i Węgry uczestniczyły w tym projekcie i podobnie jak Polska przyjęły jednolite założenia koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej wyznaczania. Choć sieć ECONET-POLSKA nie posiada umocowania prawnego, jest pewną wytyczną polityki przestrzennej. Zgodnie z definicją podaną przez Autorów koncepcji "Krajowa sieć ekologiczna” ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem 104 IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie ABRYS Technika Sp. z o.o. obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć ECONET-POLSKA zawiera w sobie również obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są "wbudowane" w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw. biocentra (regionalne i lokalne). Większość z wytyczonych w sieci ECONET-PL korytarzy ekologicznych nawiązuje do dolin rzecznych. Sieć ECONET-POLSKA pokrywa 46 % kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Wyznaczono ogółem 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, które razem obejmują 31 % powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe, które razem obejmują 15 % powierzchni kraju). Obszar Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie położony jest w zakresie 3 korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym: 11m korytarz Gorzowski Warty; 12m Pojezierze Dobiegniewskie; 13m Pradolina Noteci. Ich istnienie uwarunkowane jest dużą lesistością gminy oraz występowaniem licznych jezior. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 105 ABRYS Technika Sp. z o.o. 106 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Strzelce Krajeńskie IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
