EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

EPIDEMIOLOGIA
(gr. epi – na, demos – lud, logos – nauka, słowo)
„to co przychodzi na lud”
- zaraza, nauka o rozprzestrzenianiu
się chorób zakaźnych
2017-07-24
1
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (wzw A)
– (Hepatitis viralis A)
Określenie. Rozlany wirusowy proces zapalny z typowymi
objawami chorobowymi wywołanymi uszkodzeniem komórki
wątrobowej.
2017-07-24
2
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Charakterystyka kliniczna. Przebieg zależy od wieku u dzieci jest łagodny (w 90% bezobjawowy), starsi chorują
pełnoobjawowo i ciężej. W okresie prodromalnym
(poprzedzającym wystąpienie zasadniczych objawów
chorobowych) - trwającym ok. 1 tygodnia – występują
głównie objawy grypopodobne i zaburzenia żołądkowojelitowe.
W fazie żółtaczkowej - przypada na pierwsze dni choroby i
trwa od 1 do kilku tygodni – występuje powiększenie
wątroby, wzrost stężenia bilirubiny i aminotransferaz.
Normalizacja wyników laboratoryjnych następuje najczęściej
w okresie 3-6 miesięcy.
2017-07-24
3
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Choroba przebiega ciężej i dłużej u chorych o złym ogólnym
stanie zdrowia, wyniszczonych, z chorobami przewlekłymi.
U około 0,1-0,2% chorych, choroba przybiera postać
galopującą (hepatitis fulminans) z wysoką (ok. 50%)
śmiertelnością. Po wzw A nie obserwuje się organicznych
następstw choroby, jak przewlekłego zapalenia, marskości
ani pierwotnego raka wątroby, a także przewlekłego
nosicielstwa HAV. Powikłania są rzadkie. Może wystąpić
w niewielkim odsetku żółtaczka cholestatyczna, nawrotowe
wzw A, zespół po przebyciu wzw.
2017-07-24
4
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Czynnik etiologiczny. Wirus zapalenia wątroby A (HAV)
jest bezotoczkowym jednoniciowym RNA-wirusem,
należącym do hepatowirusów z rodziny Picornaviridae. Na
ogół odporny na czynniki zewnętrzne, takie jak:
temperatura, substancje chemiczne (np. kwasy, etery).
Inaktywowany jest przez gotowanie, autoklawowanie,
wysokie stężenia formaliny, promieniowanie UV i środki
dezynfekcyjne zawierające chlor.
2017-07-24
5
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Replikuje się w komórkach wątrobowych, następnie
uwalniany jest do kanalików żółciowych i wydalany z kałem.
Wirusemię stwierdza się zarówno u ludzi, jak i u zwierząt
(naczelnych) przez krótki, kilkudniowy okres, poprzedzający
wystąpienie żółtaczki.
Rezerwuar zarazka. Człowiek, niektóre małpy (szympansy,
marmosety).
Źródło zakażenia. Chory człowiek, inne naczelne w
wyjątkowych sytuacjach.
2017-07-24
6
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Drogi szerzenia. Zakażenie szerzy się głównie drogą
pokarmową, zakażeń typu kałowo-doustnych, przez
zakażone produkty żywnościowe (zwłaszcza warzywa,
owoce, frutti di mare, nie poddane skutecznej obróbce
termicznej) i wodę zakażoną przez osoby wydalające HAV z
kałem. Do zakażenia może dojść również, przez kontakty
seksualne, w tym przede wszystkim przez stosunki oralnoanalne. Przez krótki okres HAV wykrywany jest we krwi
(potencjalne, ryzyko zakażenia drogą krwi) i w okresie
wirusemii, również wirus wykrywany jest w wymazach z
jamy nosowo-gardłowej i w ślinie (droga kontaktowa) –
stanowiąc istotne ryzyko zakażenia wśród narkomanów.
2017-07-24
7
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wrota zakażenia. Przewód pokarmowy.
Okres wylęgania. Od 15 do 50 dni, średnio 30 dni.
Wydalanie zarazka. W kale od około 1-2 tygodni przed
wystąpieniem objawów klinicznych, do około 1 tygodnia
w czasie ich trwania (praktycznie do okresu wystąpienia
żółtaczki). W pojedynczych przypadkach zakaźność kału
występuje wcześniej i trwać może przez cały okres
żółtaczkowy. W przebiegu choroby w okresie wirusemii (od
18 do 30 dni), HAV może być wykrywany we krwi – ryzyko
przeniesienia zakażenia przez krew lub osocze.
2017-07-24
8
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Odporność populacji. Przebycie choroby powoduje
powstanie trwałej odporności. Poszczepienna odporność
nabyta jest wieloletnia i utrzymuje się przez okres 20, a przy
stymulacji dzikim wirusem HAV, może wynosić nawet 50 lat.
Przejściowe zwiększenie odporności można uzyskać drogą
biernego uodpornienia gamma-globuliną ludzką.
2017-07-24
9
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Występowanie. Występuje na całym świecie, szczególnie
często na terenach o złym stanie sanitarnym i higienicznym.
Rocznie na świecie zapada na wzw A około 1,4 mln ludzi.
Wyróżnia się rejony o bardzo wysokiej, wysokiej
endemiczności – dużej liczbie zakażeń/zachorowań (Afryka, Azja, Ameryki Południowa i Środkowa), pośredniej
(środkowo-wschodnia i południowa Europa). A także, niskiej
i bardzo niskiej endemiczności (zachodnia i północna
Europa, Ameryka Północna, Australia, Japonia) – gdzie
większość populacji nie jest eksponowana na zakażenie i
pozostaje nieodporna. Zawleczenia tam HAV może być
przyczyną dużych epidemii.
2017-07-24
10
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wyróżnia się grupy zwiększonego ryzyka zakażenia:
- wyjeżdżający do krajów o bardzo wysokiej, wysokiej
i pośredniej endemiczności;
- osoby przebywające w zgrupowaniach (szkoły, oddziały
szpitalne, domy opieki, więzienia, koszary;
- z najbliższego otoczenia chorego;
- zatrudnione w służbie zdrowia (zwłaszcza lecznictwo
chorób zakaźnych);
- pracujące w styczności ze ściekami (np. służby miejskie);
2017-07-24
11
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wyróżnia się grupy zwiększonego ryzyka zakażenia:
- homoseksualiści;
- narkomani;
- chorzy leczeni preparatami krwiopochodnymi.
Szczególnie niebezpieczne z epidemiologicznego punktu
widzenia jest zakażenie osoby zatrudnionej przy produkcji
i dystrybucji żywności i posiłków (może stanowić to
przyczynę mniejszych lub większych epidemii).
2017-07-24
12
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
W Polsce liczba zachorowań od 1978 r. spadła
z rejestrowanych 58 tyś. (prawdopodobnie 10% wszystkich,
głównie bezobjawowych zakażeń – szczyt zachorowań
w grupie 7-9 lat), do mniej niż 2.000 pod koniec lat
dziewięćdziesiątych – większość zachorowań w wieku
10-14 lat, a po 2002 roku z największą liczbą zachorowań
wśród młodzieży i osób dorosłych (w wieku powyżej 20, a
nawet 25 lat), o pełnoobjawowym i cięższym przebiegu. Od
tego czasu w Polsce notuje się poniżej 100 zachorowań
rocznie, a endemiczność określa się jako bardzo niską. W
ostatnich 30 latach obserwowano wyraźną okresowość
zachorowań co 8-10 lat.
2017-07-24
13
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Szerzenie zakażenia w zakładach służby zdrowia.
Zakażenie pacjentów. Zakażenia szpitalne są dość rzadkie.
Opisywano zakażenia na pediatrycznych oddziałach
intensywnej opieki medycznej.
Zakażenie personelu. Pielęgniarki pracujące na oddziałach
pediatrycznych, zwłaszcza o profilu gastroenterologicznym,
mają 3-krotnie większą ekspozycję na zakażenie HAV niż
zdrowa populacja. Większe ryzyko dotyczy również
opiekującymi się osobami upośledzonymi fizycznie lub
umysłowo.
Badania nie wykazują różnic w występowaniu wzw A wśród
pracowników służby zdrowia w porównaniu z innymi
populacjami.
2017-07-24
14
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Zapobieganie i zwalczanie.
Unieszkodliwienie źródła zakażenia – jakie stanowią osoby
wydalające HAV (pod koniec okresu wylęgania i w
przebiegu bezżółtaczkowym choroby) – jest praktycznie
trudne do zrealizowania. Hospitalizacja chorych jest mało
skuteczna pod względem epidemiologicznym. Należy dążyć
do wczesnego rozpoznania zachorowań bezżółtaczkowych.
Osoby będące w ścisłej styczności z chorym na wzw A
(w okresie wiremii) należy objąć nadzorem lekarskim
w okresie 2 miesięcy od ostatniego dnia styczności
z chorym, aby możliwie wcześnie rozpoznać chorobę
(wskazane określenie u nich serologicznych i biologicznych
markerów zakażenia HAV).
2017-07-24
15
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Przecięcie dróg szerzenia. Utrzymanie i poprawa stanu
sanitarnego i warunków higienicznych (dobra pod względem
sanitarnym woda i żywność, bezpieczne usuwanie
nieczystości, przestrzeganie zasad higieny osobistej
i higieny przygotowywania i podawania posiłków - obróbka
termiczna bezpośrednio przed spożyciem, mycie
i dezynfekcja zakażonych miejsc, sprzętu i innych
przedmiotów z użyciem preparatów działających przez
czynny chlor).
2017-07-24
16
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Zwiększenie odporności. Najskuteczniejsze jest
uodpornienie czynne, tj. szczepienie. Serokonwersja
występuje u około 100% szczepionych.
Postępowanie podczas epidemii. Powinno uwzględniać
działania zmierzające do unieszkodliwienia źródła
zakażenia: możliwie wczesne rozpoznanie zachorowań lub
podejmowanie podejrzeń, rozpoznawanie przypadków
bezżółtaczkowych i ich izolacja, przecięcie dróg szerzenia
się choroby przez poprawę stanu sanitarnego w zakresie
dostarczania dobrej wody do picia, nie zakażonej żywności,
zalecenie picia wody i mleka po przegotowaniu, unikanie
spożywania żywności nie poddanej zabiegom termicznym,
właściwe usuwanie nieczystości płynnych i stałych,
zwrócenie szczególnej uwagi na przestrzeganie zasad
higieny m.in. mycia rąk.
2017-07-24
17
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wśród mieszkańców terenów, gdzie epidemia znajduje się
w początkowej fazie rozwoju lub gdzie spodziewany jest jej
wybuch, należy rozważyć przeprowadzenie akcji masowych
szczepień (szczególnie osób z grup wysokiego ryzyka).
Takie postępowanie jest również zalecane w razie
drastycznego pogorszenia stanu sanitarnego regionu, np. w
związku z klęską żywiołową.
2017-07-24
18
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Zapobieganie zakażeniom szpitalnym i ich zwalczanie.
Zaleca się szczepienia pracowników zatrudnionych
w lecznictwie chorób zakaźnych, dziecięcych i zakładach
opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych. W razie ogniska
konieczne są nieswoiste działania ogólnohigieniczne
i izolacyjne, a także rozważenie podania immunoglobuliny
osobom mającym bezpośredni kontakt z chorym.
STAN PRAWNY: Ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu
zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 05.12.2008 r.
(zgłaszanie, rejestracja)
2017-07-24
19
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (0)
Zapadalność na 100 tys. mieszkańców
Polska
Wrocław
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
5,2
2,6
0,6
1,8
0,9
0,3
0,2
0,14
0,3
16,0
1,8
0,4
1,1
-
2,5
0,5
0,1
-
-
-
-
2,0
0,0
-
-
Powiat Wrocławski
Zachorowania zarejestrowane we Wrocławiu w latach:
2007 – 1, 2008 – 3, 2009 – 14, 2010 – 3, 2011 – 0, 2012 – 3, 2013 – 1,
2016 – 1.
2014 – 0, 2015 – 0,
Zarejestrowane od 2010 roku zachorowania, były zachorowaniami zawleczonymi, po
podróżach do krajów o pośredniej, wysokiej i bardzo wysokiej endemiczności m. in.
Tajlandia, Indie, kraje afrykańskie, Republika Czeska (w okresie epidemicznego wzrostu
zachorowań w latach 2012 – 2016) osób które uprzednio nie przechorowały wzw typu A i
nie poddały się szczepieniom profilaktycznym przed wyjazdem w obszary wysokiego
ryzyka.
2017-07-24
20