1. postacie historyczne

ok. 4000 p.n.e. - 476 n.e.
Spis treści
1. Postacie historyczne ...................................
2. Daty ............................................................
3. Geografia ....................................................
4. Państwo .......................................................
5. Religia .........................................................
6. Dziedzictwo ................................................
1. POSTACIE HISTORYCZNE
ALEKSANDER WIELKI – (IV w. p.n.e.) – król Macedoni i pan niemal całego
starożytnego świata, który praktycznie odpowiadał na pytania : ile można
wygrać bitew, ile terytoriów zdobyć, ile państw pokonać? Przy budowie
ówczesnego świata Aleksandrii zastosował następujące środki : siła bojowa,
zarządzanie podbitym obszarem, budowanie własnej chwały.
GAJUSZ JULIUSZ CEZAR – (ur.~100 r p.n.e.)- pochodził ze starego rodu
patrycjuszy, dosyć późno rozpoczyna karierę polityczną, wsławiony w kampanii
galijskiej (58-51 r p.n.e.), sięga po władzę dyktatorską w 45 r p.n.e.,
zamordowany w senacie 15 marca 44 r p.n.e..
GILGAMESZ – król sumeryjskiego miasta-państwa Uruk w Mezopotami,
najwyższy kapłan (~2700 r p.n.e.)
HAMMURABI – król Babilonu w Mezopotamii, twórca Kodeksu Prawnego
obejmującego zwyczaje, moralność, prawo zwyczajowe i prawo stanowione.
HANIBAL – wódz Kartagiński. W czasie tzw. II wojny punickiej (218-201 r
p.n.e.) zrealizował genialny plan przebycia z wielką armią posiadającą słonie
bojowe lądowej drogi do Italii i ataku na Rzym. Po kolejnych porażkach
Rzymianie wydali mu bitwę pod Kannami (216 r p.n.e.) i ponieśli straszliwą
klęskę.
HEZJOD – (V w. p.n.e.)- jeden z pierwszych poetów Greckich, gdy Grecy
przejęli wynalazek od fenicjan- alfabet udoskonalił go i przystosował do
swojego języka. Z tą chwilą narodziła się literatura europejska.
HOMER – (V w. p.n.e.)- jeden z pierwszych poetów Greckich, gdy Grecy
przejęli wynalazek od fenicjan- alfabet udoskonalił go i przystosował do
swojego języka. Z tą chwilą narodziła się literatura europejska.
PERYKLES – twórca demokracji, przedstawiciel starego i zamożnego rodu,
przywódca Aten w Grecji, świetny mówca. W Vwpne ukształtował ten ustrój,
którego podstawą była zasada : o losach państwa decyduje lud, czyli wszyscy
Ateńczycy płci męskiej powyżej 20 roku życia. W Atenach ustrój ten panował
przez 185 lat.
SALOMON – król Izraela, jego najważniejsze dokonania to: unowocześnienie
armii, umocnienie obronności państwa, rozwój kontaktów handlowych,
wprowadzenie podatków.
SPARTAKUS – (I w p.n.e.)- przywódca największego buntu niewolników
w Italii (nauczyciel walki na miecze w szkole dla gladiatorów), który
zgromadził wokół siebie przawie stutysięczną armię i gromił z nią rzymskie
legiony, zanim w końcu zapędzono go w pułapkę.
2. DATY
3100 r p.n.e. – powstanie supermocarstwa egipskiego pod władzą faraona
Narmera.
2700 r p.n.e. – powstanie najsilniejszego państwa – miasta w Mezopotami Uruk
pod wodzą Gilgamesza.
490 r p.n.e. – bitwa pod Maratonem.
480 r p.n.e. – bitwa w wąwozie Termopile.
480 r p.n.e. – bitwa morska u wybrzeży wyspy Salaminy.
479 r p.n.e. – klęska floty perskiej koło przylądka Mykale.
479 r p.n.e. – bitwa pod Platejami.
776 r p.n.e. – igrzyska rozgrywane w Olimpii ku czci Zeusa, od tego roku
Igrzyska Olimpijskie.
413 r p.n.e. – walki o Sycylię.
405 r p.n.e. – bitwa pod Lampsakos.
3. GEOGRAFIA
NIL – najdłuższa rzeka świata przepływająca przez Egipt i niosąca ze sobą
wielkie ilości mułu, zawierającego wypłukiwane ze skał związki mineralne,
cząstki gleby, obumarłe szczątki roślin i zwierząt. Nil wylewał szeroko,
pozostawiając wielkie połacie wilgotnego i niezwykle urodzajnego mułu
o brunatnoczarnej barwie.
DORZECZE TYGRYSU I EUFRADU – międzyrzecze obejmujące dzisiejszy
Irak, część Kurdystanu i Syrię; było kolebką Mezopotamii.
RZYM – (~753 r p.n.e.) – miasto rozrastające się na siedmiu wzgórzach (m.in.
Palatyn, Kwirynał, Kapitol i Awentyl) z wytyczonymi ulicami, kamienno–
ceglanymi domami, kanałem osuszającym podmokłą dolinę między wzgórzami,
pokrytym płytam; przyjęło rolę rynku (forum), otoczonym świątyniami
lotyńskich bogów.
PROWINCJE RZYMU ZDOBYTE ZA CZASÓW REPUBLIKI:
- Sycylia, Sardynia, Korsyka – III w. p.n.e.
- Galia Przedalpejska – II w. p.n.e.
- Hiszpania – II w. p.n.e.
- Afryka – II w. p.n.e.
- Macedonia – II w. p.n.e.
- Azja – II–I w. p.n.e.
- Galia – I w. p.n.e.
- Frygia, Bitynia, Pont, Syria – I w. p.n.e.
- Nowa Afryka – I w. p.n.e.
PROWINCJE RZYMU ZDOBYTE ZA CZASÓW CESARSTWA:
- Egipt, Galia – I w. p.n.e.
- Dacja, Arabia – II w. p.n.e.
ATENY – miasto–państwo greckie, teraz jest stolicą Grecji.
OLIMPIA – miasto–państwo greckie, w którym odbywały się olimpiady.
BABILON – miasto–państwo w Mezopotami, stolica Mezopotami.
SYCYLIA – wyspa leżąca niedaleko Grecji i opanowana przez Greków.
SARDYNIA I KORSYKA – wyspy, kiedyś będące w rękach Kartagińczyków,
później przejęte przez Greków.
4. PAŃSTWO
CESARSTWO – ustrój w starożytnym Rzymie, w którym władca (cesarz) miał
wyłączność stanowienia praw i sądzenia wszystkich przestępstw
DEMOKRACJA – ludowładztwo, ustrój Aten w Grecji funkcjonujący tam
przez 185 lat.
OLIGARCHIA – ustrój w greckich polis, oddawał władzę niewielkiej grupie
ludzi, a zgromadzeniu pozostawiał przyjęcie lub odrzucenie decyzji najlepszych
czyli arystokratówwywodzących swe pochodzenie od legendarnych bochaterów,
przez wieki piastowali oni urzędy i byli najzamożniejsi. Najsłynniejszą formę
przybrała olgarchia w Sparcie, gdzie nawet udział w Zgromadzeniu był
zastrzeżony dla wąskiej grupy ludzi tzw. spartiatów (potomków Dorów), którzy
otrzymywali specjalne wychowanie i przez całe życie wspólnie spożywali
posiłki.
POLIS – miasta-państwa w starożytnej Grecji, w których istniały następujące
organy władzy:
- Zgromadzenie Mężczyzn Obywateli – podejmowanie decyzji o wojnie lub
zawarciu pokoju, wybór urzędników na rok, uchwalanie praw i ustaw,
- Rada – złożona z byłych urzędników z uprawnieniami, opracowanie
projektów ustaw, dyskusja nad problemami zgłoszonymi przez
urzędników,
- Urzędnicy – wykonywanie ustaw, zarządzanie polis.
TYRANIA – jednowładztwo; rządy oparte na wykorzystaniu siły, niekiedy
bezwzględnae i okrutne; np.w pańswach greckich arystokrata zagarniał władzę
bezprawnie, siłą, z pomocą rodziny lub grupy zwolenników (w Atenach w VI w.
p.n.e.). Władca (tyrannos), rządzący bez udziału obywateli zyskiwał czasem ich
poparcie rozsądnymi, korzystnymi dla państwa decyzjami.
REPUBLIKA RZYMSKA ( V – I w. p.n.e.) – ustrój państwowy, łączący cechy
demokracji i oligarchii; władza miała być wybierana przez wszystkich obywateli
(rzecz wspólna, rzeczpospolita). Schemat władzy:
- Zgromadzenie Obywateli,
- Urzędnicy (konsulowie, pretorzy, cenzorzy, edylowie, kwestorzy, trybun
ludowy),
- Senat.
SENAT – organ władzy w Rzymie, zatwierdzający postanowienia
Zgromadzenia Obywateli, zajmujący się sprawami finansowymi, religijnymi,
polityką zagraniczną.
SPARTA – greckie miasto, którego społeczeństwo składało się z następujących
grup:
- spartiaci – mający prawa obywatelskie,
- ludzie wolni – bez praw obywatelskich,
- chłopi – bez wolności i praw.
ZJEDNOCZONE PAŃSTWO EGIPTU – powstało ok. 3100 r. p.n.e. pod
wodzą faraona Namera, supermocarstwo z następującą hierarchią władzy:
- faraon – władca, najwyższy kapłan i naczelny wódz armii,
- wezyr – pierwszy minister,
- nomorchowie (zwani też książętami) – zarządcy nomów,
- naczelnicy miast i dowódcy zamków oraz niżsi urzędnicy,
- ludność wolna – chłlopi, rzemieślnicy, handlarze, najniżsi urzędnicy,
żołnierze.
5. R ELIGIA
APOLLO – syn Zeusa i bogini Leto (Latony), bóg muzyki, poezji, mądrości,
wróżbiarstwa, opiekun pasterzy; piękny mężczyzna, mistrz gry na gitarze;
opiekun muz; atrybuty – lira, łuk, wieniec laurowy.
CHRZEŚCIJANIZM – wiara w Chrystusa, który był jednocześnie BogiemSynem Bożym, posłanym przez Jahwe Mesjaszem, i człowiekiem. Wiara w jego
słowa, ofiarę i zmartwychwstanie dawała wyznawcom Chrystusa
(chrześcijanom) nadzieję zwycięstwa nad śmiercią i złem.
HAPI - egipski bóg Nilu, który tryska z ziemi i przychodzi żywić ziemię
egipską.
HERA – „nasza pani”, zazdrosna małżonka Zeusa, opiekunka małżeństw,
skłonna do kłótni.
JUDAIZM – religia polegająca na oczekiwaniu przyjścia Mesjasza. Żydzi
nawet po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa nnadal pozostawali przy swojej
religii, a chrześcijan uważali za wrogich sobie odstępców od wiary przodków.
MITY GRECKIE – dowiadywano się z nich opoczątku świata, o bogach
i herosach, o dramatycznych zdarzeniach z przeszłości, po co i jak oddawać
bogom cześć, jak zasięgać porad przed ważnymi decyzjami. Wierzono, że
najwyższy bóg Zeus i jego syn Apollo udzielają ludziom rad w wyroczniach
z ust kapłanki.
MONOTEIZM – pochodzi od greckiego mono – jeden, theos – bóg, wiara
w jednego boga, Jahwe i nakaz posłuszeństwa wobec jego przykazań, które
objawił Mojżeszowi na górze Synaj.
POLITEIZM – wiara w wielu bogów (bóstwa), czyli tajemnicze, otaczane
kultem siły opiekuńcze dostrzegane m.in.w przyrodzie, na nieboskłonie.
RE – najpotężniejszy bóg egipski i stwórca, Egipcjanie czcili słońce jako Re.
Jako stwórca i ojciec panując na ziemi wśród ludzi i bogów doświadczył losu
człowieka i zestarzał się, a wówczas ludzie korzystając z jego słabości
zbuntowali się przeciw niemu. Zmęczony Re wzniósł się na nieboskłon, czyli na
grzbiet bogini Nut.
ZEUS – najwyższy bóg grecki, „pan wszystkiego, co jest ponad wszystkim”;
stróż porządku i sprawiedliwości; opiekun wielu miast; niezwykle wrażliwy na
wdzięki bogiń i ziemianek; atrybut – egida (tarcza), broń – pioruny.
6. DZIEDZICTWO
AKADEMIA – szkoła filozofów Platona, aktualnie nazwa wyższej uczelni.
BALSAMOWANIE – odpowiednie przygotowanie ciał zmarłych;
zabalsamowane zwłoki czyli mumię wkładano do trumny, którą chowano
w kamiennym pojemniku - sarkofagu.
BIBLIA – święta Księga, która miała wyrażać Boży zamysł zawarcia
przymierza z Żydami, a przez nich - z całą ludzkością. Prorocy, kapłani
i pisarze żydowscy przez wieki spisywali dzieje swego narodu, „wybranego”
przez Boga, gromadzili prawa dotyczące życia i kultu religijnego, opisywali
stworzenie świata. Przez setki lat (XII-V w. p.n.e.) dopisywano nowe
i przepisywano stare księgi. W I w. n.e. ukształtował się kanon (wzór,
prawidłowa zawartość) Bibli żydowskiej, czyli Starego Testamentu.
IRYGACJA – sztuczne nawadnianie gleby; w Egipcie terenów wokół Nilu
(kopanie kanałów, używanie żurawi, sypanie wałów wodnych itp.) - uzyskiwano
nowe pola uprawne, łąki, pastwiska, a dzięki temu możliwe było zbieranie
plonów kilka razy w roku i magazynowanie w spichrzach nadwyżek żywności.
KODEKS HAMMURABIEGO – ogłoszony , by kraj prawem się rządził,
a jego ideą było, iż silni nie powinni krzywdzić słabszych; dotyczył spraw
majątkowych, małżeńskich, procesów sądowych i kar za przestepstwa; opierał
się na zasadzie równej odpłaty „oko za oko, ząb za ząb”.
ŁACINA – spadek po Rzymianach; język, którym mówiono w Italii,
poznawano go na terenach imperium, z niego wykształciły się języki romańskie
( hiszpański, portugalski, rumuński, francuski, włoski).
MUZEUM W ALEKSANDRII – pierwszy ośrodek naukowy w świecie (III w.
p.n.e.), rodzaj uczelni skupiającej ponad stu uczonych z krajów
śródziemnomorskich, zapewniało całkowitą wolność badań naukowych.
OLIMPIADA - w starożytności (776 r p.n.e.) igrzyska rozgrywane w Olimpii
ku czci Zeusa, aktualnie rozgrywane co 4 lata ważne zawody sportowe Igrzyska Olimpijskie.
PIRAMIDY – olbrzymie grobowce w kształcie stożka budowane w państwie
faraonów - starożytnym Egipcie; jako pierwsza powstała piramida Dżesera,
a najpotężniejsza piramida Cheopsa - ok. 2500-2465 p.n.e.
RETORYKA – sztuka pięknego i przekonującego mówienia. W starożytnej
Grecji była bardzo potrzebna politykom i niezwykle ceniona. Od jej mistrzów
pobierano kosztowne lekcje, na które tylko zamożniejsi mogli sobie pozwolić.
Znaczenie retoryki w polityce było tak wielkie, że demokrację ateńską zwano
„rządami mówców”.
SUMERYJSKIE PISMO – pismo klinowe, którym posługiwano się nie tylko
w Mezopotamii, lecz także w Syrii i Anotolii (dziś Turcja); Sumerowie
wszystkie ważne dla nich wydarzenia i spostrzeżenia zapisywali na glinianych
tabliczkach; po raz pierwszy w świecie w połowie III tysiąclecia p.n.e. pojawiła
się literatura.