Koncepcja małych grup społecznych
advertisement
Mikrostruktury – notatki z wykładów Wyznaczniki ludzkich zachowań: 1. Makrostrukturalne 2. Mikrostrukturalne 3. Indywidualne, psychologiczne uwarunkowania Korzenie socjologii małych grup: - Behawioryzm - Strukturalizm (funkcjonalizm) - Interakcjonizm Nie ma ani jednej teorii, która w socjologii małych grup była teorią dominującą. Zakres mikrosocjologii: 1. Grupy naturalne 2. Grupy eksperymentalne Zakres mikrosocjologii ogranicza się, do tzw. grup naturalnego uczestnictwa rodzina, grupy pracownicze, sekty, gangi itp. Przesłanki narodzin mikrosocjologii: Konieczne stało się stworzenie dziedziny porządkującej stosunki społeczne, nad którymi po Rewolucji Francuskiej zapanował chaos; Dość wcześnie dostrzeżono, że społeczeństwo i stosunki społeczne są ustrukturalizowane, widoczna jest segmentacja społeczeństwa; Koncepcja Maine’a: społeczeństwa oparte na obyczaju i społeczeństwa oparte na kontrakcie; Koncepcja Tönniesa: wspólnota i stowarzyszenie (Gemeinschaft i Gesellschaft) Koncepcja Durkheima: społeczność organiczna i społeczność mechaniczna (zależność organiczna i mechaniczna); Wraz z pojawieniem się problemu segmentacji społeczeństwa, pojawiła się w socjologii gałąź badająca grupy społeczne, z którą związany był Le Play, który z kolei zajmował się badaniem rodziny (traktował rodziną bardzo nowocześnie); O precyzyjnym zdefiniowaniu małej grupy społecznej można mówić dopiero na podstawie koncepcji Ch. Cooley’a; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. ________________________________________________________________ Koncepcja małych grup społecznych: Koncepcja małych grup społecznych zakłada że: 1. Małą grupa jest pierwszą jednostką uspołecznienia ludzi; 2. Małe grupy społeczne łączą jednostki z szerszymi strukturami o charakterze makrospołecznym; Cooley wyróżnił 3 podstawowe grupy społeczne, które powiązane są silnymi więzami społecznymi – więzy osobiste; 1. Rodzina 2. Grupy zabawowe 3. Grupy sąsiedzkie w tradycyjnej społeczności lokalnej BADANIA NAD RODZINĄ: Zimmerman, Burgess, Locke Zmniejszenie się ilości członków rodziny Wzrost ilości rozwodów Burgess i Locke twierdzili, że procesy zachodzące w rodzinach uzależnione są od procesów industrializacji. Zimmerman twierdził, że można mówić o upadku rodziny i jej wartości; BADANIA NAD GRUPAMI MŁODZIEŻOWYMI: Miały one praktyczne, reformatorskie zastosowanie; Obejmowały one mechanizmy, opis działania; Praktyczne cele eliminowały teoretyczne rozważania na temat działania grup społecznych; BADANIA NAD INSTYTUCJAMI, GRUPAMI ZAWODOWYMI: Elior, Mayo Również one miały praktyczne zastosowanie; SOCJOMETRIA: 2 Nurt badań nad małymi eksperymentalnych; grupami społecznymi, który Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. dał impuls do badań Badania prof. Stouffera dotyczące armii amerykańskiej i doboru zespołów operacyjnych na podstawie socjogramów; Pierwsze badania socjometryczne odbywały się w domu wychowawczym dla dziewcząt dobieranie zespołów na zasadzie wzajemnych wyborów; Problematyka grup społecznych: Koncepcji grup społecznych było tyle, ilu było socjologów; konstruowane były one z punktu widzenia użyteczności definicji dla badań; Grupa społeczna to zbiór jednostek, pozostających ze sobą w różnorodnych stosunkach; Prof. Small: Grupa społeczna to zbiór ludzi godny wyodrębnienia z uwagi na pewną cechę, lub stosunki społeczne interesujące badacza; F. Znaniecki: Grupy to wszelkie zbiorowości społeczne, charakteryzujące się poczuciem odrębności od podobnych grup; Prof. Cartwright i Zander: grupą można określać tylko pewną liczbę osób pozostających ze sobą w stosunkach zależności; G. Homans: grupa to pewna ilość osób komunikujących się ze sobą na tyle często, że prowadzi to do wzajemnego identyfikowania się i wytworzenia poczucia odrębności; Newcomb: grupa to zbiorowość akceptująca pewne normy; GRUPA SPOŁECZNA TO: Z całą pewnością zbiór ludzi; Nie ma tu jednak zgodności, co do czynników konstytutywnych dla grupy (komponent społeczny); Jacek Szmatka przeciwstawia się dowolności w definiowaniu grupy społecznej; przeciwstawia się on różnemu rozumieniu pojęcia komponentu społecznego, który jest konstytutywny dla pojęcia grupy społecznej. We współczesnej socjologii najczęściej pojawiają się dwa komponenty społeczne w definicji grupy - czynnik świadomościowy pojęcie interakcji, wzajemnego oddziaływania na siebie Krytyka ujęć świadomościowych według Szmatki: Świadomość odrębności jest czynnikiem wtórnym i nie jest czynnikiem wystarczającym dla powstania grupy; - grupa wymusza na jednostce tę świadomość odrębności; - jednostka jest uwikłana w różne agendy społeczeństwa, normy i wartości grupowe; - jeżeli grupa nie wytworzyła świadomości odrębności w jednostkach, to nie jest ona (jeszcze) grupą w pełnym tego słowa sensie; - poczucie odrębności od innych grup i przynależność do swojej grupy nie jest zawsze przez jednostkę uświadamiane, a jest często wymuszone i przyczynia się do konformistycznej postawy jednostki; Krytyka ujęć interakcyjnych według Szmatki: Kryterium interakcji jest kryterium nieostrym, które nie umożliwia dokładnego wyodrębnienia grup właściwych od grup przypadkowych – np. ludzie w autobusie; - interakcje nie zachodzą w sposób dowolny i dobrowolny (normy grupowe); są one regulowane przez zespół ról społecznych; 3 ________________________________________________________________ - grupa wymusza na jednostce treść, kierunek i warunki interakcji, w które jednostka wchodzi; interakcje są konsekwencją, rezultatem określonych zachowań grupowych; Zdaniem Szmatki, organizacja wewnętrzna grupy jest czynnikiem nadrzędnym; to ona pozwala na trwanie grup. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA GRUPY: koncentruje świadomość grupową; formułuje kształt interakcji społecznych; zapewnia grupie trwałość; Szczególnie istotnym czynnikiem są tzw. grupowe normy, prawa, które pozwalają grupie poprawnie funkcjonować. To właśnie te normy i prawa są czynnikiem konstytutywnym powstania struktury grup, są komponentem społecznym grupy; Cechy grupy społecznej: 1. 2. 3. 4. Grupa składa się z wybranej liczby członków, mających wspólne prawa i obowiązki; Grupa jest zrzeszeniem trwałym; Grupa jest wewnętrznie zorganizowana i ustrukturalizowana; Grupa pociąga za sobą interakcje i stosunki między członkami grupy; grupa autonomizuje się od działań jednostek i stanów świadomości jej członków; grupy są zdolne do wytworzenia wzorów zachowań, systemów norm; grupa jest czymś zewnętrznym wobec jednostki, a z drugiej strony, jednostka jest elementem „my” grupy; jednostki nie są, w przeciwieństwie do grupy, autonomiczne; grupy są zdolne do wywierania nacisku na jednostki; jednostki są tylko w pewnym stopniu autonomiczne; Krytyka Jacka Szmatki, to krytyka z punktu widzenia jednej koncepcji; 4 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Jan Szczepański tworzy koncepcję grupy społecznej bez odwoływania się do wszelkich koncepcji socjologicznych; Zbiór: pewna ilość osób, które posiadają określoną cechę wyróżniającą, z której często nie zdają sobie sprawy pojęcie b. szerokie Zbiorowość: kategoria społeczna – wszelkie skupienie ludzi, między którymi wytworzyła się choćby krótkotrwała więź społeczna; TYPY ZBIOROWOŚCI: kręgi; grupy społeczne; Grupa społeczna to pewna ilość osób (co najmniej trzy), między którymi istnieją zinstytucjonalizowane stosunki, posiadająca własne wartości i oddzielona od innych grup wyraźną granicą odrębności, posiadająca świadomość tej odrębności; W każdej grupie musi istnieć organizacja, która zapewnia porządek w grupie i umożliwia instytucjom regulację stosunków międzyludzkich; Grupy o słabej organizacji wewnętrznej to quasi-grupy; Podział grup: 1. Kryterium ilościowe: - małe - duże 2. Kryterium wewnętrznej organizacji: - formalne nieformalne 3. Kryterium charakteru więzi: - pierwotne wtórne PODZIAŁ STRUKTUR: 1. Makrostruktury – grupy w pełni rozwinięte; 2. Mikrostruktury – pozycje i role społeczne; Teoretyczne ujęcia grupy społecznej: 1. Nominalizm: - Grupa to zbiór jednostek; Brak jest podstaw do traktowania grup jako odrębnej rzeczywistości; Cechy grupy to suma cech jednostek; Wszelkie zjawiska zachodzące w grupie można wytłumaczyć za pomocą odwołania do cech jednostek; Grupa nie jest odrębną jakością; 5 ________________________________________________________________ 2. Interakcjonizm: - każda grupa związana jest z działaniem; zamiast dychotomii grupa jednostka uznano obydwie kategorie za nierozdzielne; to, co istnieje to skutki działania; nie ma grup bez jednostek, nie ma jednostek bez grup; grupa jest jednak mniej realna niż jednostka, gdyż uwarunkowania jednostek wpływają na funkcjonowanie grupy; neonominalizm włącza w zakres swoich badań procesy psychologiczne zachodzące u jednostek; 3. Socjologiczny realizm: - grupa to samoistny rodzaj rzeczywistości; jest ona w stanie wytworzyć rzeczy bardziej trwałe, niż są w stanie wytworzyć jednostki; grupa społeczna nie jest zwykłym zbiorem jednostek – jest ona nową jakością; pogląd ten podzielany jest przez wielu socjologów; 4. Psychologizm: - grupa to całość złożona z aktów psychicznych i wyobrażeń takich jak: akty woli, dążenia i popędy, które wywołują oddziaływania międzyludzkie i wiąże ludzi w grupy; życie społeczne to nagromadzenie pewnych zjawisk psychicznych; społeczeństwo istnieje dzięki temu, że jednostki są świadome przeżywanych przez siebie procesów; 5. Fikcjonizm: - grupa to skrót myślowy; w rzeczywistości nie istnieją żadne grupy – jest to tylko nazwa, którą się posługujemy hipostaza; - istotą fikcjonizmu jest stwierdzenie, że umysł ludzki ma tendencję do upraszczania, tworzenia konstruktów całości, wyobrażeń rzeczywistych procesów i faktów; - grupa, to w zasadzie historycznie ukształtowany konstrukt świadomości; - przekonania wywierają wpływ na postrzeganie i rozumienie; 6 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. - grupa to ukształtowana fikcja – wyobrażenie przekazywane przez pokolenia; Wyznaczniki zachowań jednostek w grupie: Owe wyznaczniki to tzw. regulatory życia zbiorowego, związane z ładem społecznym. Porządek społeczny łączy się z zagadnieniem prawa; to jednak odnosi się raczej do struktur formalnych, a przecież istnieje wiele struktur nieformalnych, w których również panuje pewien porządek, zapewniający ład społeczny. Podstawowe źródła zachowań ludzkich płyną ze sfer mikro, mezo i makro, które oddziałują na jednostki i ich zachowania. SYSTEMY NORMATYWNE: Makrostrukturalne uwarunkowania zachowań ludzkich są różnorodne – np. uwarunkowania klasowe, stanowe, zawodowe, kastowe; Istnienie systemów normatywnych jest szczególnie ważne dla ładu społecznego i są one bardzo konkretne; ROLE SPOŁECZNE: Uwarunkowania mikrostrukturalne; Wzory ról społecznych są wyznacznikiem ludzkiego zachowania i są kulturowo uwarunkowane; DETERMINANTY OSOBOWOŚCIOWE: Introwertycy – ekstrawertycy; Ludzie pracy, zabawy, dobrze wychowani Osobowość wyznacza psychospołeczne; sposób zachowania. Najbardziej znaczące są tu wyznaczniki Systemy normatywne: Istnienie norm społecznych zabezpiecza tożsamość społeczeństwa; Punktem odniesienia systemów normatywnych jest dobro społeczne; Człowiek podporządkowany określonym normom mieści się w wytwarzanym w każdym społeczeństwie stereotypie człowieka; TECHNICZNE ZALECENIA VS. SYSTEMY NORM: Nie można łączyć jednych z drugimi. Techniczne zalecenia to np. zalecenia lekarza. Skutki nieprzestrzegania technicznych zaleceń pojawiają się bez udziału osób trzecich; W przypadku systemu normatywnego mamy do czynienia z udziałem osób trzecich, reakcją innych grup – np. normy religijne. Odwołanie się do pewnego typu sankcji i reakcji zbiorowych; Systemy normatywne to wyraźne reakcje osób trzecich na zachowania jednostki, związane z sankcjami; Działają tu mechanizmy: psychospołeczne; materialnospołeczne; 7 ________________________________________________________________ Są one elementem kontroli społecznej. Różne systemy normatywne są ze sobą powiązane i zachodzą na siebie. Rozróżnić je można tylko ze względu na sankcję, jaka się z danym systemem wiąże wyróżnia się; 1. System religijny – sankcja: potępienie; 2. System moralny – sankcja: wyrzuty sumienia; 3. System obyczajowy – sankcja: ostracyzm; 4. System prawny – sankcja: przymus fizyczny; 5. moda; wzajemne przenikanie się różnych systemów normatywnych ma pozytywne skutki – im większa liczba systemów, do których odwołuje się dana norma, tym bardziej jest ona skuteczna i przestrzegana; główną funkcją systemu prawnego jest kreowanie nowej rzeczywistości, co często stoi w konflikcie z innymi systemami normatywnymi; SYSTEM RELIGIJNY: odwołuje się do czynników ponadnaturalnych i wyobrażeń; podstawowym czynnikiem jest tu kategoria grzechu i kary za grzech; 1. Jest on źródłem podstawowych wierzeń i wyobrażeń; Istnieje tutaj kilka koncepcji: - człowiek jest stworzony na obraz Boga, nie może być oderwany od religii; - religia to rezultat bezsilności człowieka wobec natury; - religia to źródło pociech w zderzeniu się z rzeczywistością; 2. Jest on interesujący ze względu na charakter rytuału religijnego i istniejących instytucji kościelnych; - im bliżej współczesności, tym silniej zaznacza się rozdźwięk między wiarą, a instytucjami religijnymi; - wiara staje się sprawą prywatną, a Kościół instytucją publiczną; 8 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. akcentując wiarę, jesteśmy krytyczni wobec Kościoła (często związane jest to z ideologią) rozdzielenie świadomości społecznej; 3. Ważny ze względu na to, jaki wpływ wywiera na działania człowieka i jego zachowania; - religia stanowi czynnik spoistości grupy i pozwala zachować ład społeczny E. Durkheim; - zachowania religijne wpływają na zachowania w sferze ekonomii – M. Weber; - badania nad wpływem religii na zachowania ludzkie prowadził w Polsce S. Nowak i wywnioskował, że religijność Polaków jest cokolwiek płytka i słabo wpływa na zachowania; jego zdaniem jest to rezultat braku represji na prywatne religijne zachowania ludzi i Kościół; badania te dotyczyły przede wszystkim systemów wartości religijnych a najwyższe wartości były przypisywane rodzinie i patriotyzmowi (rodzina w systemie totalitarnym jest azylem, a patriotyzm formą protestu przeciw ideologii internacjonalizmu) - znaczenie norm religijnych związane jest z systemem wychowania, rolą Kościoła i z tradycją; - SYSTEM MORALNY: Odwołuje się do sumienia ludzkiego i ocen ludzkich czynów jako dobrych i złych fakty moralne zawsze zawierają element oceny; Sankcją są tutaj wyrzuty sumienia; Refleksja nad faktami moralnymi jest refleksją bardzo dawną Platon, Arystoteles; W XX wieku problematyka norm moralnych zaznacza się u: 1. Karola Marksa – normy moralne są uwarunkowane interesem klasowym i są związane ze świadomością klasową; 2. K. Darwina – normy moralne są związane ze zdolnością do przetrwania; 3. E. Durkheima – normy moralne to fakty społeczne; są wytworami społeczności i narzucane są jednostkom w procesie socjalizacji; sankcje – jeżeli istnieją – związane są z istnieniem opinii publicznej; 4. M. Webera – wpływ religii protestanckiej i jej wartości na sukcesy na polu ekonomicznym; Znaczenie systemu moralnego jest rozpatrywane w odniesieniu do ocen moralnych, które dotyczą spraw ogólnych i ważnych, tzn. że mają one zawsze uwarunkowania społeczne. Zakłada on internalizację norm; System norm religijnych jest uwarunkowany przez instytucje kościelne i może być zmieniany przez sobory; System norm moralnych jest uwarunkowany kulturowo i nie może być tak łatwo zmieniony, jako że istnieją stałe kodeksy moralne; SYSTEM OBYCZAJOWY: Jest to system odwołujący się do tradycji. Podstawową sankcją jest tutaj wykluczenie z grupy. Normy obyczajowe są najsilniej przymuszającymi normami, oraz najbardziej spontanicznymi – McIver (?) 9 ________________________________________________________________ Utrzymuje się on ze względu na przekonanie społeczeństwa o tym, że jest on tradycyjnie obowiązujący; Nie ujawnia się on, lub przynajmniej rzadko ujawnia się w sytuacjach, które nie są kontrowersyjne; Oddziaływanie norm obyczajowych jest tak silne, że może to złamać nawet instynkt samozachowawczy człowieka; system ten działa szczególnie silnie, gdy nie obowiązuje prawo np. w społeczeństwach pierwotnych; SYSTEM PRAWNY: Cechą wyróżniającą jest to, że sankcje prawne opierają się na przymusie fizycznym; Prawo powstało wraz z powstaniem państwa oraz aparatu władzy po to, aby utrzymać porządek i ład; Prawo potrzebne jest tam, gdzie uwidacznia się różnorodność grup; Prawo jest łamane wszędzie, jednakże w pewnych granicach zawsze obowiązuje; Funkcje prawa: 1. Funkcja utrzymywania ładu i porządku w państwach; Polega nie tylko na kodyfikacji przepisów, ale także na kontrolowaniu działania tych przepisów; - mechanizm psychospołeczny kontroli; - mechanizm materialny kontroli; 2. Kreowanie zmian i wprowadzanie nowych zasad funkcjonowania społeczeństwa; Polega na wprowadzaniu nowych zasad w życie. Powszechność akceptowania normy prawnej jest wspomagana przez inne systemy normatywne; XX wiek obfituje w opisy rozpadu rozmaitych systemów normatywnych. Jest to związane z ruchliwością społeczną i różnicowaniem się społeczeństwa; mówi się obecnie o anomii społecznej; 10 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. TRWAŁOŚĆ SYSTEMÓW NORMATYWNYCH: Zasady obowiązywania danego systemu są tym mniej trwałe, im bardziej ich obowiązywanie zależne jest od instytucji; Najbardziej nietrwały jest system prawny, co wiąże się z łatwością jego zmiany; System moralny jest trudniejszy do zmiany, gdyż pojęcie dobra i zła jest trudne do przewartościowania; System obyczajowy wykazuje największą odporność na zarysowania, trwałość w czasie, ponieważ trudno znaleźć jest sytuację, która miałaby moc zmiany tradycji; Rola społeczna: Pojęcie roli społecznej występuje w wielu dyscyplinach naukowych; Psychologia społeczna: rola społeczna to jeden z mechanizmów kształtowania osobowości; Socjologia: rola społeczna to element struktury grupy, oraz mechanizm kształtowania osobowości; Etnologia: rola społeczna to kategoria opisu; pozycja i rola społeczna to pojęcia stosowane zamiennie; Antropologia: rola społeczna rozumiana jest w odniesieniu do systemów kulturowych, które narzucają sposób zachowania; W zależności od charakteru roli społecznej, charakteryzują się one różnym stopniem swobody 1. Role instytucjonalne: mały margines swobody; 2. Role indywidualne Pojęcie roli społecznej w socjologii wprowadził Florian Znaniecki, a potem rozwinął Józef Chałasiński; KONCEPCJA ROLI SPOŁECZNEJ: Umiejscawia jednostkę w środowisku społecznym; Poprzez rolę społeczną przyznawany jest jednostce zespół praw i obowiązków; Istnieją role główne i role podporządkowane; Ustala wzór zachowania i samooceny jednostki; Wszelkie koncepcje roli społecznej mają swoje korzenie w różnych teoriach. Najwyraźniej odwołują się one do teorii kulturalnych, ale także ujęć behawioralnych i ujęć osobowościowych; ROLA SPOŁECZNA Á LA SZCZEPAŃSKI: Układ zachowań będących reakcją na zachowania innych i przebiegający według określonego wzoru; DETERMINANTY PROCESU REALIZACJI ROLI: Elementy biologiczne i psychiczne jednostki; 11 ________________________________________________________________ Wzór osobowy określający tzw. idealny wzorzec roli zespół cech, które jednostka pełniąca rolę społeczną musi realizować; Definicja roli społecznej przyjęta w grupie; Organizacja wewnętrzna grupy; Stopień identyfikacji jednostki z grupą; Potrzeby psychospołeczne: KONCEPCJA ANTROPOLOGICZNA MALINOWSKIEGO: - potrzeby pierwotne – biologiczne; potrzeby wtórne – integracyjne (potrzeba wiedzy, nauki, magii, religii) KONCEPCJA MASLOVA: Względna przewaga niektórych potrzeb nad innymi. Potrzeby psychologiczne muszą być zaspokojone jako pierwsze. Różna jest hierarchia potrzeb, różne ich zaspokojenie i różna stałość; KONCEPCJA THOMASA (FOUR WISHES): Zakłada istnienie czterech podstawowych potrzeb. Potrzeby te w zależności od sytuacji, osoby i okoliczności mogą się zmieniać: 1. potrzeba nowych doświadczeń – wynika z pewnej sytuacji wewnętrznej konieczności; jest ona realizowana w ciągu całego życia jednostki. Zanik tej potrzeby powoduje, że człowiek schodzi na margines społeczeństwa; 2. potrzeba bezpieczeństwa – człowiek musi czuć się bezpiecznie w sferze ekonomicznej, fizycznej i społecznej. Potrzeba ta wyraża się przede wszystkim w potrzebie kontaktów, których brak stwarza jednostce poczucie zagrożenia; 3. potrzeba rezonansu (odwzajemnienia): jeżeli człowiek nie uzyskuje odzewu od innych, to traci chęć do jakiegokolwiek działania; 12 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 4. potrzeba znaczenia i uznania społecznego (prestiżu): trudno jest funkcjonować społecznie bez odpowiedniej dozy prestiżu; jesteśmy bardzo zorientowani na grupy odniesienia; potrzeba uznania nie może być zaspokajana jedynie w sposób pozorny; Teoretyczne koncepcje rodziny Jest to problematyka, która w XIX i XX wieku zyskiwała sobie coraz więcej uwagi. Wcześniej jakoś nie zajmowano się rodziną – być może dlatego, że interesujemy się czymś wtedy, gdy się już psuje; Od połowy XVIII wieku dominowało przekonanie, że wczesne stadia rozwoju rodziny, to byłą mała rodzina monogamiczna. Pod wpływem koncepcji Spencera i Darwina starano się zaszczepić pewne tezy ewolucjonizmu, by pokazać że rodzina również w ciągu dziejów przechodziła ewolucję; Koncepcja Jana Jakuba Bachofena: Zastosował on podstawowe tezy ewolucjonizmu do opisu rozwoju rodziny: 1. Wszelki rozwój jest rozwojem jednokierunkowym; 2. Każda wcześniejsza forma musiała być amorficzna, pomiędzy elementami istniały liczne związki, a krystalizacja następowała w miarę upływu czasu; Rodzina monogamiczna to wytwór późniejszych form społecznych; na początku istniał bezład płciowy; Z bezładu wyłonił się matrylineat, który był pierwszą zasadą organizacji rodziny; Z matrylineatu wyłonił się patrylineat, a z niego następne – późniejsze formy; Koncepcja Morgana: Przyjął ochoczo założenia Bachofena i zastosował je do stworzenia hawajskiego systemu pokrewieństwa, lub inaczej generacyjnego systemu pokrewieństwa. Wszyscy w generacji byli braćmi; generacja obejmowała dziadków, rodziców, dzieci; Wyciągnął on wniosek, że przykład takiego systemu pokrewieństwa wyraźnie koresponduje z bezładem płciowym w społeczeństwie Hawajczyków; System ten traktowany jest jako podstawa w całej koncepcji Morgana; W XIX wieku pod wpływem funkcjonalizmu i historyzmu zarzucono morganizm; Argumenty Otto Schmidta: Należy zakwestionować zasadę jednokierunkowości rozwoju. Monolinearnemu rozwojowi przeciwstawił on koncepcję trójlinearnego rozwoju społeczeństwa: - wyższego myślistwa - pasterstwa - rolnictwa Rozwój związany jest z postępem. Hawajczycy wcale nie należeli do nierozwiniętych społeczeństw – np. Pigmeje stosują rodzinę monogamiczną, a śladów bezładu płciowego tam nie ma; Argumenty funkcjonalistów i B. Malinowskiego: Akceptowali argumenty Schmidta o wielokierunkowości rozwoju społeczeństw; 13 ________________________________________________________________ Rozumowanie Morgana o bezładzie płciowym u Hawajczyków jest jedynie dedukcją wsteczną; Krytyka Morgana: 1. Przykład ilustrujący jego tezę był nietrafny – oparł się na społeczeństwie, które wcale nie było najprymitywniejsze. Najprymitywniejsi są tu Pigmeje, gdyż nie poddają się oni zmianom. 2. U wszystkich ludów znanych z opisów stosunki małżeńskie są oddzielone od przedmałżeńskich. Nie występuje lud żyjący w bezładzie płciowym, lub bez regulacji życia płciowego (choć zdarzają się okresy swobód). Uprawiając hermeneutykę podejrzeń, sądzić można że Morgan m a r z y ł o bezładzie. 3. Wszędzie, bez względu na formę rodziny, małżeństwo uważane jest za związek legalny (zasada legalności) i za legalną podstawę rodziny; 4. W archeologii: wszelkie stare budowle służyły małym grupom społecznym; istnienie ogniska domowego potwierdza istnienie miejsca koncentrującego rodzinę; 5. Opisy Morgana są mało wiarygodne; zawierają relacje podróżników misjonarzy, którzy akcentowali to, co niezwykłe, odmienne, nietypowe i dziwne – różniące się od ich kultury; Koncepcja Morgana upadła, ale ewolucyjne teorie dalej znajdowały zastosowanie w koncepcjach rodziny; Koncepcja Burgessa i Locke’a: Przystosowanie rodziny do życia w warunkach życia miejskiego lub wielkomiejskiego; Jego zdaniem, najbardziej pierwotnym zjawiskiem są zmiany w rodzinie; Ciąg rozwojowy rodziny: od wielkiej rodziny patriarchalnej do małej rodziny demokratycznej pośrodku; mała rodzina patriarchalna – rzemieślnicza; WIELKA RODZINA PATRIARCHALNA 14 Duża rodzina, zbliżona do rodu – jednak ród może funkcjonować w rozproszeniu, a rodzina nie; Charakterystyczna dla społeczeństw rolniczych; jej istotą jest obszerność – trzy pokolenia z odgałęzieniami; Władza skupiona jest w rękach ojca, lub najbardziej doświadczonego członka rodziny; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Silne więzi rodzinne; Przynależność do danej rodziny określa pozycję jednostki w społeczeństwie; Bardzo silna zależność dzieci od rodziców, nawet po założeniu małżeństwa (które i tak na ogół bywa podejmowane za decyzją rodziców); MAŁA RODZINA PATRIARCHALNA Charakterystyczna dla okresu Średniowiecza w Europie. Występowała również na wsi; Ojciec – głowa domu o nieograniczonej władzy; Więź emocjonalna raczej słaba. Dzieci do chwili usamodzielnienia pozostawały pod silnym wpływem rodziców, częstokroć i później pod nim pozostawały; Okres Średniowiecza to drugi okres rozwoju rodziny; RODZINA DEMOKRATYCZNA Rodzina partnerska – małą, dwupokoleniowa z niewielką liczbą dzieci; Wybór współmałżonka jest wolny; Niezależność od rodziców po zawarciu małżeństwa prawie pełna; Równa pozycja męża i żony w rodzinie wielkomiejskiej jest rezultatem przemian intelektualnych i ekonomicznych; Charakterystyczna jest dla klas średnich; Maksimum niezależności w małżeństwie dla obydwu partnerów; małżonkowie dość często posiadają własne kręgi zawodowe, koleżeńskie; wybór tych środowisk jest wolny; Dzieci po usamodzielnieniu się zamieszkują osobno; Przeobrażeniom ulegały również funkcje rodziny: 1. ekonomiczna i prokreacyjna – pozostały; 2. ochronna – zabezpieczająca sferę fizyczną członków 3. wychowawcza – przejęta przez rozmaite instytucje; 4. wychowawczo – rozrywkowa – przejmowana jest przez instytucje, zanikła funkcja religijna rodziny; 5. uczuciowa, kulturalna; Burgess i Locke tłumaczyli ewolucję rodziny przez zmianę jej funkcji; Koncepcja ta nie zakłada, że nie występują w wielkich miastach inne typy rodzin; Typy rodzin wielkomiejskich (Burgess i Locke): 1. Wolne związki – małżeństwa nie w pełni ustabilizowane; jest to tzw. rodzina wyemancypowana; najczęściej są to rodziny studenckie, lub wolne zawody; najczęściej ludzie młodzi i bezdzietni; 2. Rodzina semi-patriarchalna – często tworzą swoiste getta, gdzie tradycyjnie pozycja ojca jest silna; jest to tzw. tradycyjna rodzina w rozpadzie; cechuje ją silny konflikt pokoleń, duża liczba dzieci; getta są środowiskami patologicznymi; 15 ________________________________________________________________ 3. Rodzina patrycentryczna – skoncentrowana wokół osoby ojca. Najczęściej to typowe rodziny robotnicze; spora ilość dzieci; ojciec ma wysoką pozycję, ale nie jest patriarchą; często jest jedynym żywicielem rodziny; 4. Rodzina partnerska (egalitarna) - charakterystyczna dla klas średnich, dominująca liczebnie w strukturze; rodzina inteligencko – robotnicza; słaba więź sąsiedzka wynikająca z typu zabudowy zamieszkiwanej przez te rodziny strefa apartamentalna, blokowiska; niekiedy znaczna część więzi między małżonkami wynika z faktu posiadania dzieci; 5. Rodzina matrycentryczna – burżuazyjna, skoncentrowana wokół matki, dobrze sytuowana; zamieszkuje suburbia; mąż zajęty pracą rzadko bywa w domu, więc matka zajmuje się domem; brak kłopotów finansowych; w odróżnieniu od 3 i 4 charakteryzuje się dużą ilością dzieci; W całym układzie, liczebnie dominuje rodzina partnerska (demokratyczna, egalitarna); Teoria Burgessa i Locke’a: Wyrasta ze zjawisk urbanizacji społeczeństwa i przystosowania się rodzin jest to teoria optymistyczna; Rodzina przystosowuje się do warunków w których żyje – główne przesłanie tej koncepcji; więź kurczy się, zaś miasta rozwijają się; warunki funkcjonowania, charakter pracy zmuszają rodzinę do przeobrażeń; zmianom w rodzinie nie sposób zaprzeczyć; Teoria Zimmermana: Teoria Zimmermana dla odmiany nazywana jest pesymistyczną, a to dlatego, że Zimmerman przewiduje wzrost liczby rozwodów, spadek liczby urodzeń. Jest to podstawą do wysunięcia tezy o kryzysie rodziny. Nawiasem mówiąc, rozwód przez Burgessa uważany jest za strategię przystosowania. Teoria ekonomiczna rodziny Beckera: 16 Często nazywana jest teorią rodziny, koncentruje się na jednostce, nie zaś na grupie to jednostki budują rodzinę; jednostki te nie muszą posiadać wspólnych interesów, czy celów; Rodzina jest funkcją szeregu indywidualnych decyzji podejmowanych przez różnych aktorów; funkcje te składają się na tzw. strategie rodzinne; Interes, zysk, strata – oto podstawowe pojęcia tej koncepcji; Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. Dobór małżonków to splot interesów, decyzji dotyczących strat i zysków; nie mówi się tu o sferze emocjonalnej, tylko o erotycznej; Kalkulacje dokonywane przez jednostki są zupełnie świadome; Analiza kosztów i zysków jest czynnikiem decydującym; Rynek małżeński konkurencja, procesy industrializacji, okresy kataklizmów; zachwiania równowagi płci STRATEGIE RODZINY Strategia rodziny elitarnej – działają one pod presją pozycji społecznej, powiększenia i dziedziczenia fortun i majątków; Strategia mieszczańska – odraczanie małżeństwa w imię gromadzenia kapitału materialnego i intelektualnego; Strategia chłopska – różne u bogatych i biednych; bogaci stosują strategię mieszczańską, biedni stawiają na dużą liczbę dzieci; Strategia proletariacka – wczesne małżeństwa, dużo dzieci; strategia zanikająca; NOWE JAKOŚCI Coraz więcej osób decyduje się na samotność – matki z dziećmi; Małżeństwo i rodzina odsuwane są w czasie do zdobycia odpowiedniej pozycji materialnej; Coraz więcej wolnych związków; 17
