ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ - jak

ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ - jak
rozpoznać, jak pomóc?
„Niektóre dzieci specjalnie poszukują silnych wrażeń, gdy tymczasem inne za wszelką cenę
ich unikają. Dziecięce mózgi działają bowiem według identycznych praw, lecz nie wszystkie
reagują identycznie na stymulację.”
C.S. Kranovitz (1998)
Zaburzenie integracji sensorycznej - problem, z którym boryka się piętnaście procent dzieci,
to zjawisko, o którym w Polsce mówi się coraz więcej. Zaburzenie to ma ogromny wpływ na
zachowanie najmłodszych, którzy nie potrafią powiedzieć, dlaczego w sposób niezwykle
gwałtowny reagują na bodźce, które inni po prostu lekceważą, albo czemu tak bardzo
potrzebują stymulacji zupełnie obojętnej ich rówieśnikom.
Co to jest integracja sensoryczna?
Termin integracja pochodzi od łacińskiego słowa integratio i oznacza składanie całości.
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego zwane również Zaburzeniami Integracji
Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i
dorosłych. Osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nieprawidłowo interpretują
odbierane codziennie informacje sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk, czy ruch. Jedni mogą
czuć się nadmiernie bombardowani ilością bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań
sensorycznych, a jeszcze inni mogą prezentować odmienne symptomy.
Integracja sensoryczna to skomplikowany proces, w którym układ nerwowy odbiera
informacje ze wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy odbierający ruch; czucie
ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje
tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. W przypadku gdy
informacje pochodzące ze zmysłów napływają w sposób niewłaściwie zorganizowany, to
funkcje układu nerwowego blokują się, co uwidacznia się w postaci problemów w życiu
codziennym, a także w trudności z materiałem szkolnym, np. czytaniem, pisaniem, liczeniem.
U dziecka z dysfunkcją integracji sensorycznej, zmysły współpracują ze sobą w sposób
zaburzony, odbierają bodźce zbyt słabo lub zbyt silnie, a układ nerwowy nie potrafi
skoordynować ich działania. Można by to porównać do orkiestry, w której brakuje dyrygenta.
W efekcie orkiestra taka nie potrafi grać harmonijnie.
Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Każdy z nich może
powodować różnorodne, złożone zachowania. Poniżej w ogólny sposób przedstawiono
najczęściej występujące wzorce zachowań.
DZIECI UNIKAJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci/osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nadmiernie reagują na
stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo
intensywne, w efekcie czego czują się stale bombardowane przez odbierane bodźce.
Stan taki nazywa się obronnością sensoryczną. Najczęstszą wówczas reakcją na bodźce jest
reakcja walki lub ucieczki mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości
bodźców. W efekcie przeciążenia układu nerwowego dzieci mogą również reagować agresją.
Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów.
Dzieci takie mogą:
• Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się
• Bać się wysokości i ruchu lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź
wysokości
• Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy
• Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach
• Jeść mało zróżnicowane jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy
• Być nadmiernie pobudzone i aktywne
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną.
DZIECI POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze
rejestruje lub rozpoznaje informację sensoryczną do niego docierającą. Wydawać się może, że
dzieci te mają stałe zapotrzebowanie na stymulację sensoryczną, co może przejawiać się
nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań
sensorycznych.
Dzieci takie mogą:
• Prezentować nadmierną aktywnością ruchową będącej efektem jak i źródłem wrażeń
sensorycznych odżywiających mózg
• Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych; często i zbyt mocno
dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)
• Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach (np. zbyt wysokie wspinanie się)
• Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez objawów
dyskomfortu
• Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor
• Mieć opóźnioną mowę
DZIECI MAJĄCE OBNIŻONE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWE
Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą
mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych.
Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z
nauczeniem się wielu zabaw ruchowych.
Dzieci takie mogą:
• Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp.
• Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki
• Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie
• Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną
koordynacją
• Preferować znane aktywności i zabawy
• Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądanie telewizji, czytanie książki
• Mieć trudności z wymową
Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą próbować manipulować i kontrolować otoczenie.
Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać
swoje problemy planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi lub unikając
nowych aktywności wykonywanych w grupie.
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych, czyli
zaburzenie planowania ruchu.
Jak rozpoznać objawy?
- W okresie niemowlęcym można zauważyć pierwsze objawy zaburzeń integracji
sensorycznej. Jeśli dziecko w momencie podnoszenia lub obracania płacze, napina ciało,
wygina się i jest niespokojne, powinno zwrócić to uwagę rodzica. Powodem niepokoju
niemowlaka, jest brak rozumienia położenia i ruchu jego ciała w przestrzeni. Dziecko nie wie,
jakie ruchy wykonuje jego głowa i co się dzieje z jego ciałem, ponieważ bodźce płynące
z mięśni, stawów i układu nerwowego nie są przetwarzane precyzyjnie. Niemowlęta
z zaburzeniami integracji sensorycznej są drażliwe, częściej niż inne dzieci w ich wieku
płaczą, mają problemy z przesypianiem nocy.
- W okresie po niemowlęcym pojawiają się kłopoty z zachowaniem. Dzieci z zaburzeniami
integracji sensorycznej często wpadają w złość. Ponieważ nie potrafią właściwie przetwarzać
bodźców, źle reagują w miejscach, gdzie jest ich duże oddziaływanie (markety, zatłoczone
autobusy). Dzieci te potrzebują specyficznej stymulacji, np. kręcą się wokół własnej osi,
uwielbiają karuzele, dużo biegają i wspinają się. Preferują stałe, te same pokarmy.
- U dzieci starszych pojawiają się trudności z samoobsługą (ubieranie się, posługiwanie się
sztućcami). Do tego dochodzi szybkie męczenie się, zwłaszcza przy wykonywaniu
precyzyjnych zadań, problemy z pisaniem, rysowaniem, rozumieniem zasad w bardziej
złożonych grach.
Terapia zaburzeń w zakresie integracji układów zmysłów może być prowadzona przez
odpowiednio wyszkolonych terapeutów w specjalistycznych placówkach i gabinetach, lecz
nieocenione rezultaty można osiągnąć w codziennym życiu przez dostarczanie dziecku
odpowiedniej ilości i jakości bodźców oraz zwracanie uwagi na nie i ich znaczenie. Dobrze
ukierunkowana zabawa dziecka lub z dzieckiem są najwłaściwszą i najprostszą formą terapii.
Najlepiej byłoby, gdyby wyrównanie zaburzeń nastąpiło przed rozpoczęciem nauki szkolnej.
Zwłaszcza praca z dzieckiem w okresie przedszkolnym przynosi najlepsze rezultaty. Dlatego
istotna jest wnikliwa obserwacja dziecka i w przypadku stwierdzenia opóźnień podjęcie
natychmiastowych działań wyrównujących.
W codziennej zabawie, przydatne mogą okazać się zabawki, które poprawiają koordynację
ruchową dłoni, np. Gniotek uśmiechnięty, zabawka manualna, czy dodatkowo rozwijająca
kreatywność wyklejanka kreatywny zestaw do tworzenia obrazków. Warte uwagi są również
różnego rodzaju zabawki zręcznościowe, usprawniające czynności samoobsługowe, np.
zestaw do nauki wiązania butów.
Autor: Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka
Bibliografia:
Maria Borkowska, Kinga Wagh – „Integracja sensoryczna na co dzień” Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
http://www.integracjasensoryczna.org.pl/