Lokomocja i samoobsługa u pacjentów po przebytym
advertisement
ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM 17 – 2013 Anna Nadulska Wydział Fizjoterapii, Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza w Lublinie Lokomocja i samoobsługa u pacjentów po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu usprawnianych kinezyterapeutycznie Jakość życia jest pojęciem wieloaspektowym, indywidualnie interpretowa- nym przez każdego chorego. Składa się nań zarówno stan fizyczny organizmu jak i stan psychiczny oraz akceptacja społeczna. Dziedzina fizyczna łączy się z możliwościami samodzielnego funkcjonowania, psychiczna dotyczy stanu emocjonalnego zaś społeczna wyraża relacje między chorym i osobami z najbliższego i dalszego otoczenia. Udar mózgu znacznie upośledza każdy element składający się na jakość życia, powodując określony stopień niepełnosprawności. Wszechstronnie rozumiane działania lekarzy oraz fizjoterapeutów stosujących zindywidualizowane metody usprawniania mają na celu poprawę jakości życia, w której czynnikiem dominującym jest odzyskanie możliwie najlepszej sprawności lokomocyjnej i samodzielności w życiu codziennym. CEL PRACY Celem pracy była ocena jakości życia i lokomocji oraz motoryki u pacjentów po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu usprawnianych najczęściej stosowanymi metodami kinezyterapeutycznymi tj. metodą PNF i NDT Bobath. 97 ANNA NADULSKA MATERIAŁ I METODYKA Materiał badawczy stanowiła grupa 50 osób po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu skierowanych po zakończonej hospitalizacji, na dalszą (3-tygodniowe kursy) rehabilitację do wyspecjalizowanych ośrodków rehabilitacyjnych w szpitalu lub przychodniach na terenie Lublina i okolic. Pacjenci dobrani do badań przed wystąpieniem choroby wykazywali zupełną samodzielność i niezależność w wykonywaniu czynności życia codziennego. Kolejnym kryterium doboru była możliwość nawiązania kontaktu werbalnego z chorym w celu wypełnienia ankiety badawczej. Narzędziem badań był kwestionariusz ankiety autorskiej składający się z czterech części: I -metryczkowej zawierającej dane osobowe i ocenę ogólnego stanu zdrowia; części II dotyczącej rehabilitacji podczas hospitalizacji- doboru, czasu trwania i intensywności działań kinezyterapeutycznych; części III składającej się z pytań dotyczących oceny aktualnych problemówstopnia niedowładu, zaburzeń w mowie i jej rozumieniem, trudności z samodzielnym spożywaniem pokarmów, kontrolą mikcji i defekacji, zaburzeń pamięci, koncentracji i afektu, czucia lęku, depresji (pacjent miał możliwość wielokrotnego wskazania problemu); części IV oceniającej stan sprawności i samopoczucie po przebytej rehabilitacji-poprawa w poruszaniu się, utrzymaniu równowagi, konieczność stosowania środków zaopatrzenia ortopedycznego, nastrój oraz jakie metody usprawniające były stosowane podczas rehabilitacji i czy pacjent akceptował stosowaną metodę. Ankieta składała się łącznie z 30 pytań. Wyniki zbiorcze badań zestawiono w tabelach. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Przeprowadzone badania wykazały, że pogorszenie jakości życia związane jest z upośledzeniem czynności motorycznych i lokomocyjnych. Usprawnianie metodami kinezyterapeutycznymi znacząco wpłynęło na poprawę motoryki. W badaniach uczestniczyły osoby w wieku od 34 do 68 lat, w nieznacznej większości (27 osób) byli to mężczyźni. Wśród ankietowanych 76% było aktywnych zawodowo (ponad połowa to pracownicy umysłowi), reszta nie pracowała z powodu przejścia na emeryturę. Ogólny stan zdrowia po epizodzie udaru przed podjęciem terapii specjalistycznymi metodami kinezyterapeutycznymi był oceniany przez większość pacjentów jako zły - 66% ankietowanych (tab.1). 98 LOKOMOCJA I SAMOOBSŁUGA U PACJENTÓW Tab. 1. Ocena stanu zdrowia przed działaniami rehabilitacyjnymi Stan zdrowia Odsetek badanych ( %) zły 66 dobry 28 bardzo dobry 6 Najczęstszym powikłaniem w następstwie udaru był niedowład częściowy oraz występujący rzadziej niedowład połowiczy. Niewielki odsetek stanowili pacjenci u których niedowład nie wystąpił (tab.2). Tab.2. Następstwa udaru w zakresie układu ruchu Skutek udaru Odsetek badanych (%) częściowy niedowład 81 całkowity niedowład 8 brak niedowładu 10 Wśród trudności ruchowych najczęściej zgłaszanych przez pacjentów dominowały problemy ze wstawaniem z łóżka, utrzymaniem pionowej postawy i równowagi, z samodzielnym spożywaniem posiłków, poruszaniem się, z wchodzeniem po schodach i inne (tab. 3). Każdy z pacjentów mógł udzielić więcej niż jednej odpowiedzi dlatego odsetki odpowiedzi nie sumują się. Tab.3. Najczęstsze zgłaszane przez pacjentów trudności Trudność codzienna Odsetek badanych (%) wstawanie z łóżka 90% utrzymanie równowagi 90 samodzielne spożywanie 75 posiłków chodzenie po schodach 90 samodzielne poruszanie się 90 korzystanie z toalety 85 zabiegi higieniczne 85 ubieranie się 78 pisanie 46 99 ANNA NADULSKA Ze względu na dość znacznego stopnia niesprawność ruchową pacjenci wymagali zaopatrzenia ortopedycznego wspomagającego chodzenie. w tym celu najczęściej stosowano laskę łokciową lub pachową, balkonik, ortezę, wózek inwalidzki (tab.4). Tab.4. Najczęściej używane środki zaopatrzenia ortopedycznego stosowane przez chorych przed rehabilitacją Stosowane zaopatrzenie ortopedyczne Odsetek badanych (%) laski 67 balkonik 13 orteza 3 wózek inwalidzki 7 nie stosuję 10 Udar mózgu wywołując niesprawność fizyczną spowodował u 86% pacjentów konieczność rezygnacji z pracy zarobkowej oraz znacznego stopnia ograniczenie kontaktów towarzyskich. Wpłynęło to niekorzystnie na samopoczucie będąc przyczyną pogorszenia nastroju lub depresji tab.5 Tab.5. Następstwa psychofizyczne i ekonomiczne udaru Następstwa Odsetek badanych (%) pogorszenie sprawności 100 rezygnacja z pracy zarobkowej 86 osłabienie kontaktów towarzyskich 54 osłabienie więzi rodzinnych 13 rezygnacja z aktywności sportowej 100 pogorszenie nastroju i depresja 100 poczucie znacznej utraty zdrowia 100 Wszyscy ankietowani pacjenci po zakończonej hospitalizacji byli skierowani na kontynuację leczenia i rehabilitację do wyspecjalizowanych ośrodków szpitalnych i przychodni rehabilitacyjnych. W ośrodkach stosowano specjalistyczne metody usprawniania ruchowego: PNF, NDT Bobath, Brunnstrom, Jacobsona (tab.6). 100 LOKOMOCJA I SAMOOBSŁUGA U PACJENTÓW Tab. 6. Stosowane metody usprawniania badanych Metoda Odsetek badanych (%) PNF 62 NDT Bobath 28 Jacobsona 6 Brunnstrom 4 Głównymi a zarazem wspólnymi cechami wszystkich stosowanych metod jest dążenie do uzyskania poprawy koordynacji ruchowej, reedukacja chodu, poprawa funkcjonalna kończyn po stronie niedowładu, trening równowagi, poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej. Tabela 7. przedstawia zbiorcze zestawienie wyników oceny wykonywanych codziennych czynności u pacjentów przed rehabilitacją i po jej zakończeniu. Tab. 7.Problemy pacjentów w codziennych czynnościach przed i po rehabilitacji Czynność wstawanie Występowanie Odsetek Występowanie trudności (przed badanych (%) trudności rehabilitacją- rehabilitacji tak, występują) tak, występują) Odsetek (po badanych (%) – z tak 90 tak 78 tak 90 tak 73 tak 90 tak 64 tak 75 tak 67 tak 46 tak 42 po tak 90 tak 78 z tak 85 tak 69 tak 85 tak 67 tak 78 tak 56 łóżka samodzielne chodzenie utrzymanie równowagi samodzielne spożywanie posiłków pisanie chodzenie schodach korzystanie toalety zabiegi higieniczne ubieranie się 101 spożywanie posiłków pisanie chodzenie tak 46 tak 42 po tak 90 tak 78 z tak 85 tak 69 tak 85 tak 67 tak 78 tak 56 ANNA NADULSKA schodach korzystanie toalety zabiegi higieniczne ubieranie się Po zakończonym cyklu zabiegów kinezyterapeutycznych zmniejszyła się liczba osób korzystających z zaopatrzenia ortopedycznego (tab.8.) przez co w ocenie pacjentów poprawiło się ich zdrowie, wzrosła aktywność fizyczna, poprawiły się kontakty z towarzyskie oraz znacząco poprawiło się samopoczucie tab. 8. i tab. 9. Tab.8. Najczęściej używane środki zaopatrzenia ortopedycznego stosowane przez chorych po rehabilitacji Stosowane zaopatrzenie ortopedyczne Odsetek badanych (%) laski 57 balkonik 9 orteza 3 wózek inwalidzki 7 nie stosuję 10 Tab.9. Odczucia pacjentów po przeprowadzonej rehabilitacji Rodzaj odczucia Odsetek badanych, u których nastąpiła poprawa (%) znaczna poprawa sprawności 89 powrót do pracy 43 odnowienie kontaktów towarzyskich 78 wzmocnienie więzi rodzinnych 13 wznowienie aktywności sportowej 10 poprawa nastroju 87 poprawa oceny swojego zdrowia 95 potrzeba kontynuowania rehabilitacji 95 102 LOKOMOCJA I SAMOOBSŁUGA U PACJENTÓW DYSKUSJA Wszyscy ankietowani pacjenci zgodnie stwierdzili, że udar mózgu pogorszył ich sprawność, spowodował w znaczącym odsetku utratę zdolności zarobkowania, spowodował rozluźnienie więzi towarzyskich i rodzinnych. U wszystkich spowodował konieczność rezygnacji z aktywności sportowej, pogorszył nastrój i utrwalił poczucia nieodwracalnej utraty zdrowia. Pacjenci utracili poczucie bezpieczeństwa wynikające z konieczności używania sprzętu zaopatrzenia ortopedycznego, trudności z poruszaniem się i wykonywaniem wielu czynności dnia codziennego takich jak: przygotowywanie i spożywanie posiłków, ubieranie się, wykonywanie podstawowych zabiegów higienicznych i toaletowych. W wielu przypadkach trudności wynikały także z powodu niemożności pisania. Należy podkreślić, że wskutek odbytej z użyciem specjalistycznych metod kilkutygodniowej rehabilitacji u pacjentów poprawiła się lokomocja (tylko 7% wykazywało ciągłą potrzebę korzystania z wózka inwalidzkiego). Odzyskanie w różnym stopniu możliwości samodzielnego poruszania się wpłynęło korzystnie na psychikę pacjentów i uzasadniało potrzebę dalszego kontynuowania rehabilitacji. Efekty usprawniania widoczne w poprawie wykonywania codziennych czynności działały mobilizująco, zaś początkowa niska samoocena własnego stanu występująca po udarze spowodowała czasowy zanik kontaktów towarzyskich i początkowe osłabienie więzi rodzinnych, co z kolei spowodowało postępujące pogorszenie samopoczucia aż do depresji włącznie. Poprawa stanu zdrowia spowodowała poprawę utraconych więzi, wzmogła u niektórych zainteresowanie sportem uprawianym jako forma rehabilitacji. Jakość życia jest problemem wiążącym się z każdą chorobą. Najczęściej proces chorobowy pogarsza jakość życia we wszystkich jej aspektach. Liczni autorzy wykazali w swoich pracach, że wiąże się ona przede wszystkim z utratą zdolności do chodzenia i możliwości wykonywania najprostszych czynności dnia codziennego, dlatego pogarsza odczucia psychiczne[1]. Przeprowadzone przez autorkę badania potwierdzają pogorszenie jakości życia i korespondują z wynikami zaprezentowanymi przez wielu autorów[1, 2, 4]. Duża liczba prac dotyczących pogorszenia statusu ekonomicznego i społecznego oraz zawodowego [3] ukazuje ważkość problemu jakim jest niesprawność po udarze i konieczność rezygnacji z pracy. Często u pacjentów mimo zachowanej sprawności intelektualnej, dysfunkcje ruchowe powodują 103 ANNA NADULSKA załamanie psychiczne i w konsekwencji wycofanie się z wielu dziedzin życia społecznego i rodzinnego. Rehabilitacja chorych przeprowadzana w ramach turnusów rehabilitacyjnych z użyciem specjalistycznych metod kinezyterapeutycznych [5] w znacznym stopniu przyczynia się do poprawy w zakresie motoryki dużej (chód) jak i małej (sprawność manualna) [6, 7, 8]. Z kolei zaś poprawa funkcji motorycznych pacjenta zapobiega wycofaniu się z życia społecznego [9, 10]. Odzyskanie zdolności samodzielnego poruszania się wywołuje poprawę w wykonywaniu codziennych czynności i powoduje odzyskanie w pewnym stopniu samodzielności. Z kolei pacjenci odczuwający poprawę chętniej uczestniczą w terapii. Wsparcie rodziny i przyjaciół działa także mobilizująco co jest wykorzystywane przez personel medyczny do włączania bliskich w działania usprawniające [11, 12]. PODSUMOWANIE Udar jest przyczyną utraty zdrowia fizycznego i pogorszenia samopoczucia aż do depresji włącznie. Sprawnie przeprowadzana i indywidualnie dobrana do każdego pacjenta rehabilitacja (PNF, NDT Bobath i inne) może poprawić funkcje lokomocyjne i motoryczne oraz obniżyć potrzebę korzystania ze sprzętu wspomagającego poruszanie się. Z kolei poprawa tych funkcji motywuje do dalszych działań rehabilitacyjnych co powoduje poprawę jakości życia w sferze fizycznej, psychicznej oraz społecznej. Przeprowadzone badania wykazały, że 3-tygodniowa rehabilitacja prowadzona nowoczesnymi metodami usprawniania ruchowego poprawia dość istotnie sprawność ruchową pacjentów korzystnie wpływając na ich zdrowie i stan psychiczny. Właściwie prowadzona kinezyterapia motywuje do podjęcia większych wysiłków i kontynuowania usprawniania. Bibliografia: Tasiemski T et al.: Jakość życia po udarze mózgu - badania pilotażowe. Gerontologia Polska, tom 18, nr.3, 2010, str. 128-132. Czapiński J. Psychologia pozytywna, PWN, Warszawa 2004. Daszkowska J.: Jakość życia w koncepcjach związanych ze zdrowiem. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, str. 122-126. 104 LOKOMOCJA I SAMOOBSŁUGA U PACJENTÓW Jaracz K. Kozubski W: Jakość życia chorych po udarze w świetle badań empirycznych. Aktualności Neurologiczne, 2008, vol 2, str. 35-44. Krawczyk M., Kliniczne efekty intensywnego leczenia ruchem pacjentów po przebytym udarze mózgu, Neurologia i Neurochirurgia Polska, 2002, nr 2. Legwant Z., Usprawnianie czynnościowe chorych po udarach mózgu. Studia medyczne w Akademii Świętokrzyskiej, tom 2, Kielce 2004, str. 133-136. Nowotny J. et al.: Kształcenie umiejętności ruchowych. Podstawy teoretyczne oraz aspekty praktyczne. Śl.AM, Katowice 2002. Opara J.: Aktualne metody usprawniania ruchowego po udarze. Udar mózgu 2002, t. 4, nr 1, str. 33-36. Rosołowski A., Skolimowski T. Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych, Warszawa 2003, PZWL wyd. 7. Wolny T et al.: Wykorzystanie metody PNF u chorych po udarze mózgu. Rehabilitacja w praktyce 3/2008, wyd. Elamed. Gdaniec K. et al.: Niedokrwienny udar mózgu. Poradnik dla chorego i jego rodziny. Gdańsk 2008. Cieślar-KorfelA.: Usprawnianie po udarze mózgu. Poradnik dla terapeutów i pracowników poz. wyd. Elipsa-Jaim, Kraków 2007. SUMMARY Locomotion and independence in daily activities of patients after ischemic stroke rehabilitated using kinesytherapy The stroke has negative influence on patients’ life quality that includes physical and mental state of human organism as well as social acceptance. Physical state means the ability of independent living, mental state concerns emotions and social acceptance means relations between sick patients and their family and acquaintances. The aim of the work was the assessment of locomotion and mobility among patients after stroke who underwent kinesiotherapy. The research was carried out on a group of 50 patients after stroke who were send to rehabilitation centres in Lublin and neighbourhood on 3-week-courses after the process of hospitalisation. The research instrument was a survey questionnaire consisting of 4 parts and including 30 questions. Total results were shown in a table. Regaining the ability to move without any help had a positive influence on patients’ mental state and was the reason to continue the rehabilitation. The visible effects of motor rehabilitation in eve- 105 ANNA NADULSKA ryday life stimulated the patients. Early low assessment of health after stroke caused temporary loss of social life and family bonds that was followed by bad mood and even depression. Improvement of health state contributed to strengthen the family relationships and awoke sport interests as the form of rehabilitations. 106
