Radioizotopowa diagnostyka chorób nowotworowych

KLINICZNE ZASTOSOWANIA
METOD MEDYCYNY NUKLEARNEJ
Materiały z ćwiczeń
Zakład Medycyny Nuklearnej
CSK UM Łódź
Radioizotopowa diagnostyka
chorób serca
Podstawowe metody diagnostyczne:
• scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego
• angiokardiografia radioizotopowa techniką
pierwszego przepływu radiofarmaceutyku
• angiokardiografia radioizotopowa techniką
„bramkową”.
Scyntygrafia perfuzyjna m. sercowego - radiofarmaceutyki
Nazwa radiofarmaceutyku
Mechanizm gromadzenia w miocytach
(proporcjonalnego do ukrwienia miokardium)
a) Kompleks radiotechnetu z
metoksyIzobutyloizonitrylem
(99mTc-MIBI)
Bierna dyfuzja przez błony komórkowe i
mitochondrialne zależna od wysokości
potencjału błonowego
b) Chlorek radioaktywnego talu
(201Tl)
Aktywny transport przez błony komórkowe
- system transportowy ATP-azy sodowopotasowy
c) Inne: 99mTc-tetrofosmin, 99mTc-BATO,
82Rb, 13NH , 62Cu-PTSM
4
A
B
spoczynek
A
B
wysiłek
przepływ
B
A
Spoczynek
Wysilek
Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego
(SPECT, Gated-SPECT) przy użyciu 99mTc-MIBI
99mTc-MIBI
99m Tc-MIBI
SPECT
(Gated)
ETW 15-60 min
Ż
S
W
99mTc-MIBI
SPECT
(Gated)
24 h
30-60 min
SPECT Dob.
(Gated) (Gated)
Nitro
24 h
60 min
Scyntygrafia perfuzyjna m. sercowego (met. SPECT) – tomogramy serca
Przekroje poprzeczne
Przekroje strzałkowe
Przekroje czołowe
Zaburzenia perfuzji na tomogramach i mapie biegunowej
a
b
W
S
W
S
c
Podstawowe wskazania do scyntygrafii perfuzyjnej mięśnia
sercowego:
1. Wykrywanie choroby wieńcowej
2. Ocena ukrwienia (i funkcji) lewej komory po przebytym zawale
3. Prognozowanie w chorobie wieńcowej
4. Diagnostyka żywotności mięśnia sercowego
5. Wykrywanie i ocena efektów leczenia ostrego zawału serca
6. Ocena skuteczności leczenie angioplastyką lub metodą
chirurgicznej rewaskularyzacji mięśnia sercowego
Objawy kliniczne
EKG wysiłkowe (ETW)
wiek, płeć
czynniki ryzyka
p. pośrednie
p. niskie
Scyntygrafia perfuzyjna Obciążeniowa
mięśnia sercowego
echokardiografia
p. wysokie
Angio CT
Czułość 90-95%, swoistość >75%
+
Obserwacja
p. niskie
p. wysokie
p – prawdopodobieństwo CHW
Koronarografia
Zaburzenia perfuzji na tomogramach i mapie biegunowej
a
b
c
W
S
W
S
Czułość: 90-95%,
Swoistość: >75%
Badanie żywotności mięśnia sercowego
18FDG
99mTc-MIBI
PET
SPECT
Zachowany metabolizm glukozy
Angiokardiografia radioizotopowa
 techniką pierwszego przepływu (przejścia) radiofarmaceutyku
PPł
LPł
TP
ŻGG
PP
LK
A
LP
LK
PP
LK
PK
PK
TP
PP
PK
Angiokardiografia radioizotopowa techniką pierwszego przejścia
diagnostyka wad przeciekowych serca
f. prawokomorowa
f. płucna
QP/QS = 2,3
f. lewokomorowa
ASD – przeciek z lewa na prawo
Angiokardiografia
Angiokardiografia radioizotopowa
radioizotopowa
techniką
techniką bramkową
bramkową
EF=
Ed - Es
x 100 %
Ed
Scyntygram z nałożonymi
konturami: rozkurczowym
i skurczowym (Es)
EF - globalna frakcja wyrzutowa LK
Ed - ilość zliczeń w rozkurczu LK
Es - ilość zliczeń w skurczu LK
Krzywa lewokomorowa prezentująca
(Ed) zmiany zliczeń w komorze podczas
reprezentacyjnej ewolucji serca
Ogólne wskazania kliniczne
 Konieczność dokładnej ilościowej oceny globalnej i
regionalnej funkcji skurczowo-rozkurczowej lewej
komory serca (szczególnie w monitorowaniu przebiegu
choroby i ocenie skuteczności leczenia).
 Potrzeba oceny czynności prawej komory serca.
 Ocena funkcji komór serca, przy braku technicznych
możliwości
uzyskania
wiarygodnych
informacji
technikami echokardiograficznymi.
Radioizotopowa
diagnostyka chorób
nowotworowych
Zakład Medycyny Nuklearnej CSK UM Łódź
Podział radiofarmaceutyków (RF)
• RF o powinowactwie narządowym
• RF o nieswoistym powinowactwie do różnych
typów nowotworów
– Wnikające do komórek – odzwierciedlające metabolizm
– Wnikające do komórek – odzwierciedlające ukrwienie
– O powinowactwie do receptorów błon komórkowych
• RF o swoistym powinowactwie do określonych
nowotworów
RF o powinowactwie narządowym
•
•
18F
– fluorek sodu
99mTc – fosfoniany
- PET (obrazowanie kości)
- scynt. kości
– metabolizm układu kostnego
•
99mTc
– koloid siarczkowy
- scynt. wątroby i śledziony
– funkcja układu siateczkowo-śródbłonkowego wątroby i śledziony
•
99mTc
– mikrosfery
- scynt. płuc
– perfuzja płuc
•
99mTc
– DMSA
- scynt. nerek
– funkcja nefronów
•
123/131I
– jodek sodu
– jodochwytność tarczycy
- scynt. tarczycy
RF o powinowactwie do różnych
typów nowotworów
• Wnikające do komórek – odzwierciedlające metabolizm
–
18F
–
–
–
–
–
11C
– fluorodeoksyglukoza (FDG)
- PET
– nukleozydy (np. tymidyna)
11C – aminokwasy (np. metionina)
123/131I – aminokwasy (np. tyrozyna)
11C, 18F – cholina
11C – octan
- PET
- PET
- PET
- PET
DNA
RF o powinowactwie do różnych
typów nowotworów
• Wnikające do komórek – odzwierciedlające ukrwienie
–
99mTc
– MIBI
• O powinowactwie do receptorów błon komórkowych
–
–
–
68Ga
– syntetyczne pochodne somatostatyny
67Ga – cytrynian
99mTc, 111In – syntetyczne pochodne somatostatyny
- PET
RF o swoistym powinowactwie do
określonych nowotworów
•
123/131I
– jodek sodu
- scynt. tarczycy
– Zróżnicowane raki tarczycy
•
123/131I
– MIBG
- scynt. rdzenia nadnerczy
– Guz chromochłonny (pheochromocytoma)
– Nerwiak zarodkowy (neuroblastoma)
• przeciwciała monoklonalne z grupy IgG lub ich
fragmenty Fab, znakowane różnymi radioizotopami
(Immunoscyntygrafia)
Rola medycyny nuklearnej
w diagnostyce nowotworów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Rozpoznanie
Ocena rozległości
Planowanie leczenia
Prognozowanie podatności na leczenie
Ocena efektów leczenia
Monitorowanie ubocznych skutków leczenia
Wykrywanie wznowy
1. Rozpoznanie
CT
PET (18FDG)
Diagnostyka cienia okrągłego – rak płuca
1. Rozpoznanie
SPECT (99mTc – pochodna somatostatyny)
RTG
Rak płuca
CT
RTG
Gruźliczak
CT
2. Ocena rozległości
PET (18FDG)
PET (18FDG)
Chłoniak (NHL)
3. Planowanie leczenia
PET (18FDG)
PET/CT (18FDG)
Rak płuca prawego – planowanie radioterapii
3. Planowanie leczenia
Limfoscyntygrafia węzła wartowniczego – bad. planarne
Węzeł wartowniczy
Rak sutka
5. Ocena efektów leczenia
scyntygrafia całego ciała (123/131I-MIBG)
Przed leczeniem
Po 6 miesiącach
Po 12 miesiącach
Neuroblastoma - kontrola efektów leczenia
6. Monitorowanie ubocznych skutków
leczenia
scyntygrafia ślinianek
(99mTcO4-)
Przed radioterapią
Po radioterapii
Ocena upośledzenia funkcji ślinianek po radioterapii
7. Wykrywanie wznowy
PET (18FDG)
Wznowa raka odbytnicy
Przygotowanie do badania PET
• Na 24 godziny przed badaniem nie należy wykonywać ćwiczeń
fizycznych, pić alkoholu i napojów zawierających kofeinę.
• Na 6 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia
i picia z wyjątkiem czystej wody.
• Po podaniu radiofarmaceutyku pacjent oczekuje na badanie
ok. 1 godzinę w pozycji leżącej lub siedzącej. Zaleca się ograniczenie
aktywności fizycznej oraz mówienia.
• Czas konieczny na wykonanie badania wynosi ok. 3 godzin.
• Pacjenci chorzy na cukrzycę zgłaszają się na czczo, bez porannej
dawki insuliny. Cukrzyca musi być wyrównana (glikemia <200mg%).
• Badania metodą PET/CT nie wykonuje się u kobiet w ciąży oraz
w okresie karmienia piersią.
Kiedy PET/CT jest refundowane
• pojedynczy przerzut o nieznanym
punkcie wyjścia
• pojedynczy guzek płuca
• niedrobnokomórkowy rak płuca
• ziarnica i chłoniaki nieziarnicze
• mięsaki tkanek miękkich
• podejrzenie przerzutów do kości
• planowanie radioterapii radykalnej
• radiochirurgiczne leczenie raka płuca
•
•
•
•
•
•
•
•
rak piersi
rak jajnika
rak tarczycy
rak jelita grubego
rak przełyku
nowotwory głowy i szyi
złośliwe guzy mózgu
czerniak
RADIOIZOTOPOWA
DIAGNOSTYKA UKŁADU
POKARMOWEGO
1. Scyntygrafia ślinianek
2. Statyczna scyntygrafia wątroby i śledziony
3. Cholescyntygrafia (dynamiczna scyntygrafia wątroby i dróg
żółciowych)
4. Scyntygrafia puli krwi w wątrobie
5. Oznaczenia klirensowe związków hepatotropowych
6. Scyntygrafia ognisk krwawienia z przewodu pokarmowego
7. Scyntygrafia uchyłka Meckela
8. Inne:
• Scyntygrafia motoryki przełyku
• Scyntygrafia refluksu żółądkowo-przełykowego
• Scyntygrafia opróżniania żołądka
1.SCYNTYGRAFIA ŚLINIANEK
Radiofarmaceutyk: 99mTcO4- (nadtechnecjan)
Mechanizm wychwytu – aktywny transport z krwi do komórek gruczołowych
ślinianek, następnie wydalanie ze śliną
Sposób obrazowania: scyntygrafia planarna (AP)
Stymulacja wydzielania śliny: kwasek cytrynowy p.o., pilokarpina s.c.
A
A
B
Stymulacja
wydzielania
śliny
Kumulcja RF w śliniankach
przyusznych i podżuchwowych
B
P
L
P
L
Prawidłowa czynność ślinianek
1.SCYNTYGRAFIA ŚLINIANEK
Wskazania:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Objawy suchości jamy ustnej nieznanego pochodzenia
Podejrzenie zespołu Sjögrena
Diagnostyka ostrego i przewlekłego zapalenia ślinianek
Podejrzenie obturacji przewodów ślinowych (np. kamica)
Diagnostyka guzów ślinianek (zwłaszcza podejrzenie gruczolaka limfatycznego)
Ocena funkcji ślinianek po radioterapii nowotworów głowy i szyi oraz leczeniu
131I nowotworów złośliwych tarczycy
Guz ślinianki
Zespół Sjögrena
2. STATYCZNA SCYNTYGRAFIA
WĄTROBY I ŚLEDZIONY
Radiofarmaceutyk:
Koloid znakowany 99mTc, podawany w iniekcji dożylnej gromadzi się w
komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego (układu fagocytarnego)
wątroby, śledziony i ewentualnie szpiku kostnego.
Wskazania:
1. Ogniskowe uszkodzenia miąższu wątroby - różnicowanie pierwotnych i
przerzutowych guzów wątroby z łagodnym ogniskowym rozrostem
guzkowym
2. Ocena stopnia zaawansowania uszkodzenia wątroby w przewlekłych
chorobach tego narządu (wykrywanie uszkodzenia o typie marskości)
3. Podejrzenie hipersplenizmu;
4. Wykrywanie dodatkowej śledziony;
5. Zator, zawał lub uraz śledziony;
3. CHOLESCYNTYGRAFIA
Radiofarmaceutyk:
Znakowana 99mTc pochodna kwasu imunodwuoctowego – (mebrofenina - BRIDA)
Wychwytywana jest czynnie z krwi przez hepatocyty, wydzielana do żółci
i wydalana z żółcią
Wskazania:
1. Ocena drożności dróg żółciowych (kamica przewodowa, zmiany w
obrębie brodawki Vatera itp.);
2. Podejrzenie wad rozwojowych dróg żółciowych, u noworodków różnicowanie atrezji i hypoplazji dróg żółciowych;
3. Diagnostyka dyskinez pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych;
4. Podejrzenie wycieku żółci po zabiegach operacyjnych na drogach
żółciowych.
5. Wykrywanie dwunastniczo-żołądkowego refluksu żółci;
4. SCYNTYGRAFIA PULI KRWI
W WĄTROBIE
Radiofarmaceutyk:
Znakowane 99mTc in vivo krwinki czerwone pacjenta
Wskazania:
1. Różnicowanie charakteru zmian ogniskowych w wątrobie diagnostyka naczyniaka wątroby, w przypadku braku jednoznacznego
rozpoznania w innych metodach obrazowych (USG i CT)
6. SCYTNTYGRAFIA OGNISK
KRWAWIENIA Z PRZEWODU
POKARMOWEGO
Radiofarmaceutyk:
Znakowane 99mTc in vivo erytrocyty lub 99mTc koloid siarczkowy, podanie i.v.
Wskazania:
1. Wykrywanie i lokalizacja miejsca krwawienia z przewodu pokarmowego
Wysoka czułość badania – wykrywa nawet niewielkie krwawienie.
7. SCYNTYGRAFIA UCHYŁKA
MECKELA
Radiofarmaceutyk:
99mTcO 4
(nadtechnecjan)
RF jest wychwytywany i wydzielany przez
komórki okładzinowe żołądka (badanie
pozwala wykryć ektopową śluzówkę
żołądka w obrębie uchyłka)
Radioizotopowa
diagnostyka chorób płuc
Zakład Medycyny Nuklearnej CSK UM Łódź
Rodzaje badań
1) Scyntygrafia perfuzyjna płuc
•
•
planarna
SPECT
2) Scyntygrafia wentylacyjna płuc
Stosowane radiofarmaceutyki
1) Scyntygrafia perfuzyjna płuc:
- 99mTc-mikrosfery albuminowe
(20-30 µm; podawane i.v.)
- 99mTc-makroagregaty albuminowe
(10-60 µm; podawane i.v.)
Stosowane radiofarmaceutyki
2) Scyntygrafia wentylacyjna płuc:
- 99mTc-aerozole (0,5-2 µm) - np. 99mTc-DTPA
- 99mTc-”Technegas” (<0,5 µm)
- radioaktywne gazy szlachetne - np.133Xe, 81mKr
Mechanizm gromadzenia RF
1) Scyntygrafia perfuzyjna płuc:
- Podany dożylnie RF wędruje przez prawą połowę serca,
tętnice płucne i zostaje zatrzymany w tętniczkach
przedwłosowatych płuc
- Rozmieszczenie RF w płucach jest proporcjonalne do
regionalnego przepływu krwi
- Po krótkim czasie (wystarczającym do przeprowadzenia
badania) cząstki ulegają biodegradacji
2) Scyntygrafia wentylacyjna płuc:
- Podany wziewnie RF dociera do pęcherzyków płucnych
- Rozmieszczenie RF w płucach jest proporcjonalne do
regionalnej wentylacji
Wskazania
Scyntygrafia perfuzyjna płuc:
1. Podejrzenie zatoru płucnego
2. Prognozowanie wydolności oddechowej przed
planowaną resekcją płuca/części płuca
3. Podejrzenie wad wrodzonych płuc i naczyń
płucnych
Scyntygrafia wentylacyjna płuc:
1. Diagnostyka zatoru płucnego (w zestawieniu ze
scyntygrafią perfuzyjną)
Zator płucny
Prawidłowe scyntygramy perfuzyjne płuc
uzyskane w kilku projekcjach praktycznie
pozwalają wykluczyć zator płucny.
Prognozowanie wydolności oddechowej
P
L
15%
85%
FEV1 przed operacją = 1,5 l
FEV1 prognozowane po operacji pulmonektomii = 1,5 x 0,85 = 1,28 l
Radioizotopowa
diagnostyka chorób
układu kostnego
Zakład Medycyny Nuklearnej CSK UM Łódź
Rodzaje badań
1) Scyntygrafia kośćca
•
•
•
2) PET
Planarna (whole body)
SPECT wybranych okolic
3-fazowa wybranej okolicy
Scyntygrafia kośćca
Stosowane radiofarmaceutyki:
• 99mTc-MDP
związki fosfonianowe znakowane
99m
•
Tc-HEDP
• 18F-fluorek sodu (PET)
99mTc
Scyntygrafia kośćca
Mechanizm gromadzenia radiofarmaceutyków (RF):
- Po dożylnym podaniu RF docierają do kości gdzie
są wbudowywane przez czynne osteoblasty do
hydroksyapatytu
- Stopień gromadzenia RF zależny jest od nasilenia
metabolizmu kostnego (a także ukrwienia tkanki
kostnej)
Scyntygrafia kośćca
Wskazania:
1. Podejrzenie przerzutów nowotworowych do kości
(wczesne wykrycie, ocena lokalizacji i rozległości)
2. Pierwotne nowotwory kości
(ocena rozległości ogniska nowotworowego)
3. Diagnostyka zapaleń kości
(wczesne rozpoznanie oraz ocena lokalizacji i rozległości)
4. Diagnostyka powikłań po implantacji endoprotez,
zwłaszcza stawu biodrowego
(różnicowanie zapalenia z mechanicznym obluzowaniem)
Scyntygrafia kośćca
Wskazania:
5. Podejrzenie zaburzeń ukrwienia kości, zwłaszcza
jałowej martwicy głowy kości udowej – ch. Perthesa
(wczesne rozpoznanie)
6. Choroby metaboliczne kości
7. Ocena niektórych urazów narządu ruchu
(złamania stresowe, tzw. zespół dziecka maltretowanego)
Rak sutka
AP
PA
Rak prostaty
AP
PA
RADIOIZOTOPOWA
DIAGNOSTYKA UKŁADU
MOCZOWEGO
1. Scyntygrafia dynamiczna nerek (renoscyntygrafia)
- z testem diuretycznym
- z testem kaptoprilowym
- mikcyjna
2. Scyntygrafia statyczna nerek
3. Oznaczanie klirensów związków
nefrotropowych
4. Cystografia radioizotopowa
RENOSCYNTYGRAFIA
Radiofarmaceutyki (mechanizmy gromadzenia):
99mTc-DTPA
99mTc-EC
filtracja kłębuszkowa oraz
sekrecja kanalikowa
99mTc-MAG
3
sekrecja kanalikowa
99mTc-DTPA
filtracja kłębuszkowa
99mTc-EC
(123/131I-OIH)
123/131I-OIH
filtracja kłębuszkowa oraz
sekrecja kanalikowa
99mTc-MAG
3
RENOSCYNTYGRAFIA
Wskazania:
1.
Wykrywanie uropatii i nefropatii zaporowej;
2.
Diagnostyka nadciśnienia naczyniowo-nerkowego;
3.
Diagnostyka nerki przeszczepionej;
4.
Ocena funkcji nerki / nerek po urazie;
5.
Wykrywanie i lokalizacja niewielkiej (śladowej) ilości czynnego
miąższu nerkowego
6.
Diagnostyka anomalii rozwojowych nerek
7.
Wykrywanie i monitorowanie odpływu pęcherzowo-moczowodowego
(renoscyntygrafia mikcyjna - metoda pośrednia);
8.
Wykrywanie ognisk zapalnych i blizn nerkowych (klirensowe obrazy
parametryczne).
RENOSCYNTYGRAFIA
Obraz prawidłowy
Renoscyntygramy
Krzywe renograficzne
L
P
Faza naczyniowa
Faza przewagi
wydzielania
Faza przewagi
wydalania
RENOSCYNTYGRAFIA
Uropatia zaporowa (niecałkowita)
Krzywe renograficzne
L
P
Furosemid
Lewa
Prawa
Test furosemidowy
Względny udział:
NL: 50% NP: 50%
SCYNTYGRAFIA STATYCZNA NEREK
Radiofarmaceutyk :
99mTc-DMSA
Mechanizm gromadzenia – wychwyt i gromadzenie przez komórki
kanalików proksymalnych nefronów.
Obraz planarny PA
Kora nerkowa
Obraz SPECT (przekrój czołowy)
NL: 52%, NP:48%
Sposób obrazowania: scyntygrafia planarna
(proj. tylna i tylne - skośne), SPECT
SCYNTYGRAFIA STATYCZNA NEREK
Wskazania :
1.
Wykrywanie pozapalnych blizn nerkowych (zwłaszcza u dzieci)
2.
Ocena nerek w ostrej fazie zakażeń układu moczowego
(potwierdzenie ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek u
dzieci)
3.
Diagnostyka różnicowa „pseudoguza” z litym guzem nerki
4.
Wykrywanie i lokalizacja niewielkiej (śladowej) ilości czynnego
miąższu nerkowego
5.
Diagnostyka anomalii rozwojowych nerek
BADANIA KLIRENSOWE (GFR, ERPF)
Radiofarmaceutyki: 99mTc–DTPA (GFR)
131I–OIH (ERPF)
99mTc–EC (ERPF)
Wskazania:
GFR (ang. – glommerular filtration rate),
wskaźnik filtracji kłębuszkowej
ERPF (ang. – effective renal plasma flow),
efektywny przepływ osocza przez nerkę
Ocena i monitorowanie funkcji nerek w przewlekłych chorobach tych
narządów i u pacjentów przyjmujących leki
o ubocznym działaniu nefrotoksycznym (np. antybiotyki lub
chemioterapia nowotworów)
Zalety:
-
możliwość oznaczenia klirensu po jednorazowym dożylnym wstrzyknięciu RF
duża dokładność pomiarów stężenia RF w osoczu
brak potrzeby zbiórki moczu
CYSTOGRAFIA RADIOIZOTOPOWA
Radiofarmaceutyk: 99mTc–DTPA lub
podawany dopęcherzowo
Wskazania:
Wykrywanie i monitorowanie odpływu
pęcherzowo-moczowodowego (OPM).
99mTc–koloid
Radioizotopowa
diagnostyka chorób
ośrodkowego układu
nerwowego
Zakład Medycyny Nuklearnej CSK UM Łódź
Podstawowe rodzaje badań
1) Scyntygrafia perfuzyjna mózgu (SPECT)
2) Scyntygrafia układu dopaminergicznego
(SPECT lub PET)
3) Mieloscyntygrafia
Scyntygrafia perfuzyjna mózgu
Stosowane radiofarmaceutyki:
- 99mTc-HMPAO
- 99mTc-ECD
Mechanizm gromadzenia radiofarmaceutyków:
- Wymienione związki po podaniu i.v. przenikają
przez barierę krew-mózg i są wychwytywane
przez tkankę nerwową proporcjonalnie do jej
ukrwienia
Scyntygrafia perfuzyjna mózgu – obraz prawidłowy
móżdżek
jądra podkorowe
komory mózgu
SPECT
Scyntygrafia perfuzyjna mózgu
Podstawowe wskazania:
1. Diagnostyka schorzeń naczyniowych
i naczyniopochodnych (zwłaszcza ognisk
przejściowego niedokrwienia mózgu – TIA)
2. Różnicowanie zespołów otępiennych
3. Przedoperacyjna lokalizacja ognisk
padaczkorodnych
Scyntygrafia układu
dopaminergicznego mózgu
Stosowane radiofarmaceutyki:
Do oceny presynaptycznej funkcji układu
dopaminergicznego
- 123I-DaTSCAN (SPECT)
powinowactwo do białek
transportujących dopaminę zwrotnie
99m
przez błonę presynaptyczną
Tc-TRODAT (SPECT)
-
18F-DOPA
(PET)
Do oceny postsynaptycznej funkcji układu
dopaminergicznego
do receptora
- 123I-IBZM (SPECT) – powinowactwo
dopaminowego D
2
Scyntygrafia układu
dopaminergicznego mózgu
Wskazania:
1. Wykrywanie choroby Parkinsona, ocena stopnia
jej zaawansowania i skuteczności leczenia
2. Różnicowanie między chorobą Parkinsona
a innymi zespołami chorobowymi o podobnych
objawach
Różnicowanie
TRODAT
(funkcja presynaptyczna)
Zdrowy pacjent
a także:
Drżenie samoistne
Parkinsonizm polekowy
Choroba Parkinsona
Parkinsonizm atypowy
(zesp. parkinsonizm-plus)
IBZM
(funkcja postsynaptyczna)
Mieloscyntygrafia
Stosowane radiofarmaceutyki:
- 99mTc-DTPA
Mechanizm gromadzenia radiofarmaceutyku:
- Znacznik podawany jest dokanałowo w
nakłuciu lędźwiowym. Po podaniu
rozprzestrzenia się w przestrzeni
podpajęczynówkowej i układzie komorowym
Mieloscyntygrafia
Wskazania:
1. Określanie miejsca wycieku płynu mózgowordzeniowego
2. Wykrywanie zaburzeń krążenia płynu mózgowordzeniowego
Radioizotopowa
diagnostyka chorób
układu wydzielania
wewnętrznego
Zakład Medycyny Nuklearnej CSK UM Łódź
Rodzaje badań
1)
2)
3)
4)
Scyntygrafia tarczycy
Scyntygrafia przytarczyc
Scyntygrafia kory nadnerczy
Scyntygrafia rdzenia nadnerczy
Scyntygrafia tarczycy
Stosowane radiofarmaceutyki:
- radioaktywne jodki (131I-, 123I-) – podawane p.o.
- 99mTc-nadtechnecjan – podawany i.v.
Scyntygrafia tarczycy
Mechanizm gromadzenia radiofarmaceutyków:
- Radioaktywne jodki są wychwytywane przez
komórki pęcherzykowe tarczycy gdzie biorą
udział w syntezie hormonów tarczycy
- Nadtechnecjan jest czynnie wychwytywany
przez komórki pęcherzykowe, ale nie podlega
dalszym przemianom i dyfunduje z powrotem
do łożyska naczyniowego
Scyntygrafia tarczycy
Wskazania:
1. Ocena charakteru guzków tarczycy (m.in. guzki
autonomiczne)
2. Podejrzenie ektopii gruczołu
3. Ocena zmian nowotworowych (podejrzenie
przerzutów/wznowy raka tarczycy)
4. Ocena doszczętności zabiegu operacyjnego
5. Planowanie leczenia nadczynności lub raka jodem-131
Prawidłowy scyntygram tarczycy
Prawy płat
Lewy płat
Cieśń
Wcięcie szyjne mostka
Scyntygrafia przytarczyc
Stosowane radiofarmaceutyki:
- 99mTc-MIBI
- 99mTc-nadtechnecjan
Scyntygrafia przytarczyc
Badanie przy użyciu MIBI wykonywane jest po
wcześniejszym zablokowaniu tarczycy płynem
Lugola
W scyntygrafii przytarczyc stosuje się również
technikę subtrakcyjną – od skanów
obrazujących rozmieszczenie MIBI (w tarczycy i
przytarczycach) odejmuje się obrazy
wychwytu nadtechnecjanu (w tarczycy)
Scyntygrafia przytarczyc
99mTc-MIBI
99mTc
Badanie
subtrakcyjne
Scyntygrafia przytarczyc
Wskazania:
1. Diagnostyka gruczolaków przytarczyc
(szczególnie położonych ektopowo)
Scyntygrafia kory nadnerczy
Stosowane radiofarmaceutyki:
‐ Znakowane radionuklidami (jod-131, selen-75)
pochodne cholesterolu - prekursory lub
analogi hormonów kory nadnerczy
Scyntygrafia kory nadnerczy
Wskazania:
1. Różnicowanie przyczyn zespołu Cushinga
2. Różnicowanie przyczyn zespołu Conna
(pierwotny hiperaldosteronizm)
Scyntygrafia rdzenia nadnerczy
Stosowane radiofarmaceutyki:
- 123I-MIBG
- 131I-MIBG
Mechanizm gromadzenia radiofarmaceutyku:
- MIBG jest analogiem amin katecholowych,
gromadzącym się w pęcherzykach
presynaptycznych układu współczulnego
Scyntygrafia rdzenia nadnerczy
Wskazania:
1. Podejrzenie guza chromochłonnego,
zwłaszcza położonego pozanadnerczowo
2. Rozpoznawanie złośliwych postaci guza
chromochłonnego (przerzuty)
TERAPIA
RADIOIZOTOPOWA
1. Leczenie łagodnych chorób i nowotworów
tarczycy
70%
2. Leczenie przeciwbólowe (paliatywne)
przerzutów do kośćca
25%
3. Leczenie wysięków stawowych
(radiosynowektomia)
3-4%
4. Terapia niektórych innych nowotworów
(terapia receptorowa,
radioimmunoterapia)
1-2%
1. TERAPIA RADIOJODEM
TERAPIA
131I
NADCZYNNOŚĆ
ZRÓŻNICOWANY
TARCZYCY
CHOROBA
GRAVESA
BASEDOWA
WOLE
GUZOWATE
NADCZYNNE
RAK TARCZYCY
WOLE
OBOJĘTNE
ABLACJA
KIKUTÓW
LECZENIE
PRZYRZUTÓW
ODLEGŁYCH
1. TERAPIA RADIOJODEM
Wskazania do leczenia 131I
Choroba Gravesa – Basedowa
•
•
•
•
nawrót nadczynności po leczeniu zachowawczym
duże ryzyko niepowodzenia leczenia zachowawczego
nawrót wola po strumektomii
przeciwwskazania do leczenia tyreostatykami
Wole guzowate nadczynne
•
•
•
wszystkie przypadki wola guzowatego nadczynnego (a zwłaszcza guzek
autonomiczny) po wykluczeniu obecności nowotworu złośliwego w BAC
pacjenci z różnymi schorzeniami współistniejącymi (wysokie ryzyko
związane ze strumektomią)
nawrót wola po strumektomii
Wole obojętne
•
•
przeciwwskazania do leczenia operacyjnego (np. schorzenia
kardiologiczne)
zmniejszenie objętości wola przed planowaną operacją
1. TERAPIA RADIOJODEM
Leczenia raków zróżnicowanych tarczycy:
1. leczenie chirurgiczne
•
•
Całkowite wycięcie raka tarczycy
restrumektomia w przypadku jodochwytności kikutów > 5 % po
pierwszej strumektomii
2. leczenie radiojodem
•
•
ablacja kikutów tarczycy przy jodochwytności 1 - 5%
leczenie przerzutów raka tarczycy
3.
leczenie supresyjne tyroksyną
tyroksyna 150 - 300 μg/dobę
2. TERAPIA PALIATYWNA
PRZERZUTÓW DO KOŚCI
Leczenie dolegliwości bólowych związanych z obecnością przerzutów
nowotworowych do układu kostnego – terapia paliatywna.
Radiofarmaceutyki:
Chlorek strontu - 89SrCl2
T1/2 = 50,6 dnia
Rodzaj promieniowania: β
Analog wapnia, stopniowo metabolizowany w zdrowej tkance kostnej,
intensywnie gromadzony w obrębie osteoblastów wszystkich ognisk
przerzutowych - długotrwałe działanie w kośćcu.
Samar 153 - 153Sm-EDTMP
T1/2 = 46,3 godziny (krótsze działanie)
Rodzaj promieniowania: β i γ (możliwość uzyskiwania obrazów
scyntygraficznych)
2. TERAPIA PALIATYWNA
PRZERZUTÓW DO KOŚCI
Wskazania:
1. Bóle kostne nieustępujące po lekach przeciwbólowych (NLPZ, opiaty itp.)
2. Wieloogniskowość zmian przerzutowych do kości raka sutka i prostaty.
3. Gromadzenie znacznika w zmianach przerzutowych w badaniach scyntygraficznych
kośćca.
4. Brak cech uszkodzenia układu krwiotwórczego.
5. Brak objawów neurologicznych.
AP
99mTc-MDP
PA
153Sm-EDTMP
99mTc-MDP
153Sm-EDTMP
2. TERAPIA PALIATYWNA
PRZERZUTÓW DO KOŚCI
Zalety leczenia bólów kostnych przy uzyciu89SrCl2
i 153Sm-EDTMP :
• Zmniejszenie nasilenia/ustąpienie dolegliwości bólowych
u 60-80% pacjentów
• Długotrwały efekt po jednorazowej iniekcji RF
• Brak istotnych objawów ubocznych
• Możliwość zmniejszenia dawek innych leków
przeciwbólowych
• Możliwość podania powtórnej dawki (najczęściej po kilku
miesiącach)
3. RADIOSYNOWEKTOMIA
Radiofarmaceutyk: mikrokoloidy znakowane 90Y, 186Re, 169Er – emiterami
promieniowania β
Terapia ta polega na dostawowym podaniu koloidów znakowanych
emiterami β.
Celem leczenia jest wywołanie martwicy i demarkacji warstwy
powierzchniowej maziówki, ograniczające wysięki stawowe.
Cząstki β powinny oddziaływać jedynie na zmienioną zapalnie błonę
maziową, nie docierając do chrząstki stawowej.
Stosowane u chorych, u których tradycyjne leczenie farmakologiczne jest
nieskuteczne (sterydy, niesterydowe leki przeciwzapalne, fizjoterapia)
Warunki ambulatoryjne.
Skuteczne u ok. 60-80% pacjentów.
3. RADIOSYNOWEKTOMIA
Wskazania:
1. Reumatoidalne zapalenie stawów;
2. Hemolityczne zapalenie stawów;
3. Spondyloartropatie (reaktywne, łuszczycowe);
4. Choroby zapalne stawów o innym podłożu (np. pourazowe).
Emitery promieniowania β
charakteryzują się różną
przenikliwością:
90Y (itr) - staw kolanowy
186Re (ren) – staw biodrowy, bark,
staw łokciowy,
169Er (erb) – drobne stawy np.
międzypaliczkowe
4. LECZENIE ANALOGAMI
SOMATOSTATYNY
Wskazania:
Guzy neuroendokrynne – GEP-NET *
Radiofarmaceutyki:
Podawane dożylnie, znakowane izotopami 90 Y (itr) i / lub 177 Lu (lutet) pochodne
somatostatyny.
Koncepcja metody opiera się na założeniu, że izotopy o krótkim zasięgu
promieniowana (emitery alfa lub beta) połączone z analogiem somatostatyny
dostarczają dawkę wybiórczo do guza GEP-NET*, który wykazuje wysoką
ekspresję tych receptorów, wywołując efekt cytotoksyczny („cross-fire” effect)
*GEP-NET ang. Gastroenteropancreatic Neuroendocrine Tumor
4. LECZENIE 131I-MIBG
Terapia paliatywna guzów wykazujących wychwyt i retencję znakowanej
metajodobenzyloguanidyny (MIBG) u pacjentów z :
1. pheochromocytoma
2. paraganglioma
3. rakowiak
4. neuroblastoma (stopień III – IV)
Kontrola efektów leczenia 5. rak rdzeniasty tarczycy
Neuroblastoma (zwojak zarodkowy)
Przed leczeniem
Po 6 miesiącach
Po 12 miesiącach
4. RADIOIMMUNOTERAPIA
(ZEVALIN)
Monoklonalne przeciwciało znakowane
chlorkiem itru 90 podawane drogą iniekcji
dożylnej
Leczenie uzupełniające (konsolidacyjne) terapii
konwencjonalnej, stosowane u pacjentów
z B-grudkowym chłoniakiem nieziarniczym.
4. PRZYSZŁOŚĆ TERAPII –
α-EMITERY
1.213Bi (bizmut)
2.211At (astat)
3.223Ra (rad)
Promieniowanie o zasięgu ok. 0,1 mm
(możliwość niszczenia pojedynczych
komórek)