Był pełen uznania dla Rzymu, jego ustroju politycznego, potęgi
advertisement
1. OGÓLNE ZAŁOŻENIA MYŚLI SOFICKIEJ Sofiści: (sofistos – mędrzec, Sofia - mądrość) nurt myśli. VI-V wiek p.n.e. Sofiści w najszerszym zakresie realizowali postulat harmonijnego wykształcenia. Wiedza ich była głęboko osadzona w rzeczywistości, z niej bowiem wynikała i jej miała służyć. Sofistów łączyło: 1. uważali, że ład społeczny w niewielkim stopniu zależy „od palca Bożego”, przeznaczenia, że „człowiek jest kowalem własnego losu”. 2. stosunki społeczne kształtuje jednostka i może swoją wolę narzucać innym, 3. człowiek jest centralny, 4. absolutny realizm – prawo, moralność są względne, bo zmieniają się poglądy, gospodarka. W miejsce mitu – postawili rozum, Odrzucali istnienie Bogów. „Każda prawda jest względna, zależy od punktu widzenia” Sofiści starsi: Protagoras z Abdery – jeden z najwybitniejszych Sofistów, - Gorgiasz - Prodikos Sofiści młodsi: Hippiasz z Elidy, Kallikles, Trazymach 2. GENEZA PAŃSTWA W MYŚL PROTAGORASA Protagoras z Abdery - Bogów nie ma, państwo i prawo, stworzyli ludzie dla swoich korzyści, a wobec tego instytucje te nie są absolutne i mogą być zmieniane. Oskarżony o bezbożność, a dzieła jego skazane na zniszczenie. Filozofię tego sofisty przenika przekonanie, że wszystko jest relatywne. Punktem odniesienia jest człowiek. Nie funkcjonują absolutne. Teorię poznania Protagorasa charakteryzuje, więc sensualizm i relatywizm. Konsekwencją relatywizmu jest przekonanie o konwencjonalizmie wszystkich zjawisk. Taki charakter mają: państwo, prawo i moralność. Mają one wyłącznie umowny charakter. Dzieje ludzkości charakteryzują, więc dwa okresy: - stan przedpaństwowy, w którym żyją w rozproszeniu, bez poczucia prawa - okres zorganizowania w państwo opierające się na cnocie obywatelskości. demokracja jest właściwą formą rządów. Cnoty obywatelskości, człowiek musi i może się nauczyć. Wyraża się ona w sprawiedliwości, rozsądku i pobożności. Prawo, to też twór sztuczny. Zasady sprawiedliwości - też są sztuczne. Państwo stworzyli ludzie, większość poddała się mniejszości, ale ta mniejszość ma ich chronić i opiekować się nimi. Nie znali pojęcia „Umowy społecznej”. Wszyscy jesteśmy równi. Umowny charakter państwa ma się równać „równości społecznej”. Dzieła: Sztuka erystyczna, O zapaśnictwie, O naukach, O państwie, O cnotach. 3. DOKTRYNA HIPPIASZA Z ELIDY JAKO PRZEDSTAWICIELA MYŚLI SOFICKIEJ Hippiaszu z Elidy (przełom V – IV w. p.n.e.) - przekonania o przewadze praw natury w stosunku do konwencjonalnych instytucji społecznych. Instytucje społeczne są, ze swej natury umowne, a prawa są dziełem ludzi. Prawa ludzkie to prawa tyrańskie, krzywdzące, niesprawiedliwe i niedoskonałe. Istnieją jednakże inne prawa, które obowiązują powszechnie. To prawa natury działają skuteczniej. Człowiek może uniknąć odpowiedzialności przed państwem, ale przekroczenie praw natury zawsze przynosi mu negatywne skutki. Prawo natury przesądza o tym, że ludzie są równi. dostrzeganie aktualnej sprzeczności pomiędzy prawem natury i prawem stanowionym, która nie wyklucza jednak ich zgodności w przyszłości. Hippiasz skłania się do akceptacji demokratycznej formy rządów. 4. STAROŻYTNA TEORIA USTROJU MIESZANEGO Ustrój mieszany: Połączenie trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-gospodarczej równowagi władza państwowa zostaje podzielona pomiędzy monarchę, szlachtę i lud, a poszczególne organy państwowe uczestniczą w wykonywaniu swoich funkcji. - wyodrębnienie form rządów(Herodot),: monarchię, arystokrację, demokrację, tyranię, oligarchię, ochlokrację; Sokrates: formy dobre: monarchia i arystokracja; formy złe: tyrania, oligarchia, demokracja Platońska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada dobre: monarchia, arystokracja, demokracja praworządna; złe: tyrania, oligarchia, demokracja niepraworządna. Ustroje podstawowe- monarchia i demokracja praworządna. Zasady ustroju mieszanego: zmieszanie monarchii i demokracji, władza nieograniczona deprawuje rządzących, dlatego trzeba ją podzielić. Platońskie „państwo drugiego rzędu”: Stworzył je pod koniec życia. Wszyscy obywatele powinni dzielić się na 4 klasy podatkowe. Państwem rządziła by Rada(Bulle), której członkowie byli by losowani spośród kandydatów przedstawionych w równe liczbie przez wszystkie 4 klasy. Faktyczna władza w państwie należała by do Zebrań Nocnych – czyli narady mędrców. Państwo drugiego rzędu Platona było więc połączeniem demokracji i arystokracji. Arystotelesowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: monarchia-królestwo, arystokracja, politeja; złe: tyrania, oligarchia, demokracja. Podstawowe formy rządów: demokracja i oligarchia. Za najlepszą formę rządów uważał monarchię, ale twierdził, że forma rządów zależy od państwa i epoki. Dlatego najbardziej realnym i użytecznym ustrojem jest politeja, czyli zmieszanie demokracji i oligarchii. Arystotelesowska koncepcja politei: Podstawą politei miał być liczny stan średni i społeczny podział władzy. Politeja to demokracja tylko o węższej podstawie społecznej. Władza miała być podzielona pomiędzy: czynnik obradujący(zgromadzenie ludowe), czynnik rządzący(urzędy kierownicze), czynnik sądzący(8 rodzajów sądów). Polibiuszowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja. Anakyklosis: cykl rozwoju ustrojów. królestwo→ tyrania→ arystokracja→ oligarchia→demokracja→ ochlokracja→ z powrotem królestwo(i tak w kółko). Nie można było przeskoczyć do innego ustroju niż sąsiedni. Polibuszowska doktryna hamulców: Opierał się na ustroju Republikańskiego Rzymu. W Rzymie władza była podzielona pomiędzy konsulów, senat i comitia, które nawzajem się hamowały: Ograniczenia władzy konsulów: senat mógł wstrzymać wypłatę żołdu żołnierzom, senat określał jak długo konsul był wodzem wojskowym, senat wyrażał zgodę na marsz tryumfalny, konsulowie musieli składać sprawozdania przed comitiami, comitia wyrażały zgodę na ratyfikację traktatów. Ograniczenia władzy senatu: comitia mogły ograniczać majątek senatorów, trybuni ludowi mogli zawetować dekrety senatu. Ograniczenia władzy comiti: nie miały prawa inicjatywy ustawodawczej. Koncepcja ustroju mieszanego Cycerona: Przejął formy rządów od Polibiusza(dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja) Przejął też od Polibiusza cykl ustrojowy(anakyklosis), z tym, że u niego można było przechodzić do ustrojów nie sąsiadujących ze sobą. Głównymi zasadami Cycerona były praworządność i sprawiedliwość(sprawiedliwość rozumiał jako przestrzeganie praw natury). Podstawowe refleksje wypływające z antycznej doktryny ustroju mieszanego: Ustrój mieszany był dla starożytnych złotym środkiem, stał się podstawą do rozwoju w późniejszych epokach teorii podziału władzy. STOICY starsi nie dokonywali systematyzacji form państwa. Ich zdaniem żadna nie była idealna. Nie ma też ustrojów z góry złych. Najlepszy jest ustrój mieszany, łączący elementy: monarchii, arystokracji i demokracji. Podkreślali oni wagę i pierwszorzędne znaczenie prawa. Wskazuje ono, co należy czynić i od czego się powstrzymywać. Prawo z natury jest elementem organizującym społeczeństwo. Prawo państwa jest podporządkowane wyższemu prawu natury. Wyższość jego wynika z faktu, że jest to prawo uniwersalne, z niego wynika społeczna natura człowieka nakazująca mu żyć w grupie. STOICY okresu średniego POLIBIUSZ – w swoich poglądach politycznych nawiązał do koncepcji cyklicznego rozwoju państwa czyli: etap rozwoju, osiągnięcie szczytów i następnie upadek. Ten krąg ustrojowy to: Władza: silnej jednostki → wodzów →królów – dożywotnia, gdy rządzący kierują się słusznością, jak nie to najlepsi z poddanych obalają ich, a miejsce królestwa zajmuje →forma arystokratyczna, gdy nie kieruje się dobrem publicznym, ale własnymi korzyściami zastępuje ją →oligarchia obalona jest przez lud dla zasady równości, czyli →demokracji, gdy tu pojawia się chciwość, a bogacze pozbawieni są własności na czele staje →tyran, który szybko ujarzmia lud. Proces ten powtarza się. Taki jest cykl ustrojów. POLIBIUSZ wyróżnił trzy prawidłowe formy państwa i trzy złe: Dobre: królestwo, arystokracja i demokracja Złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja Najlepszy jego zdaniem jest ustrój mieszany, łączący elementy jednowładztwa, arystokracji i demokracji. Ustrój taki nie podlega zwyrodnieniu. Najtrwalsze jest państwo, w którym władza podzielona jest pomiędzy: - senat (element arystokratyczny), - zgromadzenie ludowe (element demokratyczny), - konsula (element jednowładztwa). Zasadą musi być równowaga poszczególnych części ustroju. Władze powinny się wzajemnie hamować i również ze sobą współpracować. Republika rzymska była zdaniem Polibiusza szczytem doskonałości. CYCERO przez państwo rozumiał: - „rzecz ludu” tj. zorganizowaną masę ludu połączoną dla wspólnego pożytku wynikającego ze wspólnego bytowania, - zespoloną przestrzeganiem tego samego prawa, -ludzie łączą się w państwo, gdyż wynika to z ich instynktu społecznego. Oryginalne jest to, że elementem każdego państwa jest więź prawna łącząca obywateli. Państwo powstało przez połączenie wielu jednostek i za ich zgodą. Jest to druga po Arystotelesowskiej znacząca teoretycznie definicja państwa. Podobnie jak Polibiusz, opisuje 3 główne formy państwa:królestwo, arystokrację i demokracj Istnieje również forma czwarta – łącząca elementy trzech poprzednich – mieszana. Wzorem Polibiusza chwalił kompromis władzy zawarty w republice mieszanej, choć dostrzegał także zalety władzy jednoosobowej. Uważał, że każda forma ma soje wady i zalety. Jednak rządy ludu „najmniej zasługują na pochwałę”. Równość jest tu nierównością, ponieważ najlepsi i nikczemni zajmują jednakową pozycję. Republika mieszana jest najtrwalszą formą, opartą na zasadzie kadencyjności, poczuciu równości ludzi wolnych. 5. KLASYFIKACJA FORM USTROJOWYCH W DOKTRYNIE SOKRATESA. Urodził się i mieszkał w Atenach (469-399), postać niezwykle ciekawa. W młodości był uczniem sofistów, później od nich się odciął. Uważał, że filozof jak akuszerka pomaga w „narodzinach prawdy”. Stworzył metodę sokratyczną. Zaczepiał ludzi i zadawał im pytania, udowadniając, że osoby te mają wiedzę pozorną. Mówił „wiem, że nic nie wiem”. Sokratesa uważa się za pierwszego filozofa, który przedmiotem swych badań uczynił człowieka. Chodził i nauczał wraz z uczniami – nie pobierał pieniędzy. Twierdził, że można poznać prawdę, bo ona jest w nas ukryta, tylko trzeba ją z siebie wyciągnąć. Za nauki przeciwko demokracji ateńskiej w wieku 70 lat zasiadł na ławie oskarżonych. Skazany na karę śmierci w procesie „o wartości”, „politycznym”. To drugi taki proces obok skazania Chrystusa. Sokrates uważał, że istnieją prawa stanowione z ludzkiej natury i prawa pisane. Aby w państwie panował porządek trzeba szanować prawo. Uważa się go także za twórcę etyki. Wyraża się to w jego przekonaniu, że Cnota jest absolutna. Wartości moralne i etyczne są ważniejsze od bogactwa, zdrowia itd. Trzy założenia jego doktryny etycznej: 1.wiedzieć, co jest sprawiedliwością, to zarazem być sprawiedliwym, 2.Cnota to wiedza, a wiedza to mądrość, 3.Lepszy jest ten człowiek, który świadomie czyni zło, od tego, który nieświadomie dopuszcza się zła. Nie poświęcał wiele uwagi rozważaniom nad problemami politycznymi. Ostro krytykował zarówno rządy tyranów, jak i demokrację - pisał, że rządy nieoświeconych, tworzone na podstawie wyników losowania, nie mogą być skuteczne. Uważał, że rządy muszą opierać się na wiedzy, a nie jej pozorach czy przypadku. Nie dążył do zniesienia demokracji, bo uważał, że można ją naprawić poprzez pracę ludzi nad własnym doskonaleniem moralnym. Uważał, że ludzie powinni rozpocząć naprawę moralną od samych siebie. Powiedział, że są formy rządów zdrowe i odpowiadające im patologiczne: ZDROWY CHORY Monarchia → tyrania (samowola i przemoc) Arystokracja →plutokracja (chciwość) Demokracja → demokracja (brak wiedzy) *Rządzenie to sztuka, która wymaga wiedzy. Poglądy Sokratesa przenika teza o potrzebie umiarkowania jako metody na życie. Unikanie skrajności to właściwe działanie. Uważał, że sprawiedliwość zawiera się w znajomości dwu rodzajów praw: 1. praw państwa – tj. ich znajomość, i ich przestrzeganie. 2. praw wyższych – tj. praw Bogów, praw wiecznych i bezwzględnie obowiązujących, właściwych wszystkim ludziom, bez granic. Nakazują one przeciwstawiać się prawom państwa jak stoją z nimi w kolizji. Sokrates nic nie napisał, znany głównie z relacji Platona. 6. IDEALIZM OBIEKTYWNY PLATONA Idealizm obiektywny to pogląd stworzony przez Platona, który przypisuje byt ideom, stwierdza, ze istnieją one realnie, obiektywnie. W taki sposób Platon stwarza teoretyczne podstawy świata, który budowany jest na bazie pojęć, którym przypisuje się realne istnienie. Podstawą myśli politycznej Platona było przekonanie, że między filozofią a polityką istniej ścisły związek, problemy, które ma do rozwiązania polityk, mają być rozstrzygnięte jedynie przez filozofię, bo tylko ona może wskazać drogi wyjścia z wielkich schorzeń społecznych i moralnych oraz wypracować zasady nowej polityki. Polityka, zdaniem Platona nie jest sztuką, lecz nauką. Istnieją 2 rodzaje polityki: - - Pierwsza, pospolita – ma na celu uniknięcie powtarzającego się zła, polega na prowadzeniu wojny i zawieraniu pokoju, na schlebianiu ludowi, na wydawaniu wyroków. Druga polityka prowadzi do poprawy ludzi. Platon sądzi, że nie jest istotne, czy rządzący panują zgodnie z wolą rządzonych czy też nie, zgodnie z Konstytucją, czy też nie, czy byli bogaci, czy też biedni. Za najlepszy ustrój filozof uznaje ustrój monarchiczny, w którym królowie mogą być pasterzami ludów. Głównym ich zadaniem jest wychowanie, przez które polityka osiągnie harmonię cnót, unormuje siłę, zaprowadzi umiarkowanie przejawiające się w spokoju, powolności, słodyczy. Małżeństwo w państwie idealnym ma być dobrane tak, by odpowiadało potrzebie wydawania na świat potomstwa o zrównoważonej strukturze fizycznej i psychicznej, z którego wyrosną doskonali obywatele. Platon twierdził, że szczęście polega na realizowaniu sprawiedliwości, że państwo doskonałe, to państwo sprawiedliwe, to znaczy takie, które pielęgnuje cztery cnoty kardynalne: mądrość, odwagę, umiarkowanie i sprawiedliwość. Mądrość, związana jest z najlepszą organizacją państwa, cnota powinna charakteryzować klasę tzw. Rządców. Odwaga jest cechą wojowników. Umiarkowanie polega na umiejętności panowania nad sobą, nad przyjemnościami i żądzami. Sprawiedliwość opiera się na zasadzie, że każdy powinien robić to, co do niego należy. Platon twierdzi, że państwo to takie wspólne mieszkanie, w którym zbierają się ludzie, aby sobie nawzajem pomagać i wspólnie żyć. Ludność państwa według Platona jest podzielona na 3 klasy: rządców-filozofów, żołnierzy całą resztę, tj. rzemieślników, rolników, kupców i ludzi innych zawodów. Porównuje te trzy klasy do trzech władz duszy: rozumu, odwagi i pożądania. Jedność państwa może być utrzymana tylko pod warunkiem usuwania przyczyn jego rozbijania i demoralizacji. Za odwieczne źródło wszelkiej destrukcji w państwie P uznał własność prywatną i rodzinną, która stwarza różnice majątkowe, dzieli obywateli na bogatych biednych. Staje się to podstawą wrogości i walki. By zapewnić całkowitą jedność i zwartość rządzącej elity, P proponuje wprowadzenie dla klasy rządzącej własność wspólną. Ma ona obejmować dobra materialne, a także kobiety i dzieci. Kobiety mają mieć równe prawa z mężczyznami, podobne wychowanie. Najdzielniejsze mają pełnić służbę wojskową, a związek dwojga ludzi ma doprowadzić do prokreacji, nie opiera się na uczuciu, lecz na zasadzie losowania. Miłość zostaje wyeliminowana, a dobór par ma być prowadzony ze względu na przyszłe potomstwo. Proponował on „miłość czystą” (platoniczną). 7. PAŃSTWO W DOKTRYNIE PLATONA Platona właściwie - Arystokles, żył i tworzył w VI wieku p. n. e.. Był greckim filozofem, uczniem Sokratesa. Założył szkołę filozoficzną, zwaną Akademią Platońską. Na podstawie stworzonej przez siebie teorii idei, zbudował doktrynę państwa idealnego, którą zawarł w dziesięciotomowym dziele, noszącym tytuł Państwo. Platon wywodził się z arystokracji. Urodził się, kiedy trwała wojna peloponeska Ateny, niegdyś potęga, chyliły się ku upadkowi. Filozof starał się wyjaśnić przyczyny tego upadku. Uważał, że istniejące ustroje państwowe, takie jak oligarchia, tyrania czy demokracja, posiadają swoje zalety ale też liczne wady. Postanowił, iż sam stworzy doskonały system państwowy. Według Platona władza działa dbając jedynie o swoje interesy, które nie zawsze są zgodne z dobrem państwa. W swoim dziele zawarł więc następujące porównanie. Ludzkie ciało podzielił na trzy części: głowę, pierś i podbrzusze. Każdej z tych trzech części odpowiada jedna cnota duszy: głowie - rozum, piersi - wola, a podbrzuszu - pożądanie. Cnoty owe są od siebie ściśle zależne. Rozum powinien dążyć do mądrości, wola okazywać dzielność, a nad pożądaniem należy potrafić zapanować. Dopiero wtedy, kiedy wszystkie elementy organizmu człowieczego funkcjonują jako sprawna całość, możemy sądzić, iż mamy do czynienia z człowiekiem sprawiedliwym. Uważał zatem, że w doskonałym państwie powinny istnieć trzy grupy społeczne, a każda z nich miała by do spełnienia swoją funkcję, dla szczęścia całości. Przyrównał strukturę państwa do budowy ludzkiego organizmu. Każdą z części ciała przyporządkował określonej grupie społecznej. Każdej z warstw społecznych, przyporządkował również określoną cnotę duszy. Były to: mądrość, dzielność (męstwo), pracowitość (praca nad sobą) i sprawiedliwość. Cnoty te nazywane są także czterema cnotami kardynalnymi. Jako pierwszy, docenił rolę kobiet w strukturze państwa. Traktował je na równi z mężczyznami. Sadził, iż nie są one gorsze od mężczyzn pod żadnym względem. Twierdził, iż posiadają duże możliwości intelektualne oraz przywódcze. Powinny zatem posiadać możliwość kształcenia się zarówno intelektualnego, jak też możliwość sprawowania władzy. Państwo, w którym kobiety nie mają dostępu do władzy i wiedzy porównał do człowieka, który trenuje tylko jedną rękę. Pierwszą warstwą społeczną była więc najwyższa władza, którą mieliby sprawować filozofowie, ludzie wykształceni, przyrównywani do głowy i odznaczający się cnotą mądrości. Drugą warstwą byli strażnicy. Mieli oni dbać o ład wewnętrzny, bezpieczeństwo zewnętrzne państwa i odznaczać się cnotą dzielności. Tę grupę społeczną przyrównał filozof do korpusu ludzkiego ciała. Trzecią warstwą natomiast byli pracownicy, rzemieślnicy, którzy mieli odznaczać się cnotą pracowitości. Oni porównani zostali do podbrzusza. Poza strukturą państwa umieścił Platon niewolników. Uważał także, że państwo nie może być zbyt duże. Obliczył, iż powinno znajdować się w nim 5040 obywateli. Uważał także, że nie należy utrzymywać zasady dziedziczności, gdyż stanowiska powinny być przyznawane według zasług, a nie wedle urodzenia. Zasadę dziedziczności uważał za sprzeczną. Mówił także o duchu olimpijskim struktury społecznej. Istnieje bowiem jedna dziedzina na świecie,w której obowiązuje zasada równości na starcie. W dyscyplinie sportowej, jaką jest bieg wszystkie jednostki startują z tej samej linii. Tej dyscyplinie przyporządkował czwartą cnotę kardynalną - sprawiedliwość. Swoje koncepcje usiłował zrealizować, wcielić w życie. Zaprzyjaźnił się z władcą Syrakuz - Dionizosem. Jednakże reforma państwa utknęła w pierwszym punkcie. Platon zażądał, żeby władzę sprawowali najmądrzejsi lecz władca Syrakuz nie grzeszył mądrością. Jego atutem była siła. W rezultacie Platon ledwie uszedł z życiem. Powrócił do Aten, gdzie otworzył słynną Akademię. 8. MYŚL EKONOMICZNA PLATONA Platon, uczeń Sokratesa, trzeci wielki myśliciel. Jego główne dzieła: „Państwo”-wizja państwa i „Prawo”; obejmują wszystkie ówczesne dyscypliny naukowe. Platon zalicza się do autorów tzw. złotej myśli, prekursor totalitaryzmu-rządzić mają filozofowie i wojskowi, państwo Platona jest komunizmem utopijnym. Podtrzymał wiele myśli Sokratesa, materia- odbicie ducha idei, świat Platona-świat materialny i idei (niewidzialne), np. miłość, przyjaźń, piękno-wielkie znaczenie ma to dla ludzi. Według Platona człowiek to element państwa, o tym co dobre dla człowieka rozstrzyga państwo; odwrotnie niż Ksenofon ujmował wszystko w odniesieniu makroekonomicznym-„wszystko jest dla państwa, przez państwo, w państwie”, jednostka jest podporządkowana państwu„państwo jest wszystkim, jednostka niczym”-podobnie jest w ustroju totalitarnym. Państwem powinna rządzić klasa elitarna, klasa rządząca. Podkreślał, że funkcja rządzenia jest funkcją wręcz nieograniczoną, stąd też pojawia się u niego idea centralnego planowania gospodarczego-ustrój komunistyczny i korporacyjny. Rządzący chcąc spełnić istotny warunek rządzenia musieli bezwzględnie wyrzec się własności prywatnej-wszystko oddawali nawet żony; wszystko miało być wspólne-„pełna komuna”; wszystko miało być podporządkowane jednemu celowi, czyli państwu-model utopijny, dotyczył nie tylko strony produkcyjnej, ale i konsumpcyjnej. Platon ustosunkowywał się negatywnie do nadmiernego gromadzenia bogactwa. Uzwał jednak konieczność posiadania zasobów przez państwo w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do realizacji w dziedzinie politycznej i moralnej. Gospodarowanie zaś ma służyć umiejętnemu administrowaniu bogactwami, uczyć właściwego zarządzania własnym majątkiem. Platon uważał, że szczęście społeczeństwa zapewniać ma nie dobrobyt obywateli, lecz ich doskonałość. Wartości moralne cenić bowiem należy najwyżej. Głosi uniwersalizm i totalizm państwowy. Zakłada interwencjonalizm państwowy we wszystkich dziedzinach życia, dotyczy to również gospodarki. Regulacja stosunków gospodarczych odbywać się ma zgodnie z ustalonym planem w oparciu o ustalone przez państwo prawa pozytywne. Platon był konsekwentnym zwolennikiem gospodarki naturalnej. Platon rozróżnia dwie wartości towaru: użytkową i wymienną. Dostrzegał konieczność istnienia wymiany wewnętrznej i zagranicznej, lecz chciałby ją ograniczyć do minimum. Platon domaga się formalnego zakazania gromadzenia pieniędzy. Postuluje aby w obiegu znajdowała się tylko taka ilość, jaka jest niezbędnie potrzebna do opłacenia robotników, rzemieślników i służby. Jego zdaniem („Rzeczpospolita” i „Prawo”) szczęście społeczeństwa może zapewnić nie dobrobyt obywateli, lecz ich funkcjonalność. W idealnym państwie Platona społeczeństwo ma składać się z trzech warstw, którym odpowiadają określone cnoty: warstwy rządzącej cechującej się roztropnością, rycerzy-obrońców charakteryzującej się męstwem i warstwy żywicieli- pracującej, cechującej się umiarkowaniem. 9. GENEZA I DEFINICJA PAŃSTWA WEDŁUG ARYSTOTELESA. Na gruncie nauki o państwie metoda Arystotelesa prowadziła do odrzucenia platońskiego obrazu idealnej polis, dobrej na wszystkie okoliczności, tkwiącej w zerowym punkcie przemian, niezmiennej. Niejednokrotnie skłaniała ona autora do aprobowania nawet brutalnych faktów. Kult empirii ułatwiał Arytsotelesowi formułowanie ocen realistycznych, umożliwiających dalszy rozwój nauki o społeczeństwie i państwie. Oczywiście istniały granice realizmu tych ocen: granice te wyznaczały epoka niewolnictwa oraz klasowa ograniczenie badacza, a także tradycyjne przeświadczenie o doskonałości struktury państwa-miasta, która w jego epoce znajdowała się już w stanie agonalnym. Punktem wyjścia arystotelesowskiej nauki o państwie jest stwierdzenie, że „państwo należy do tworów natury[..., człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą”. Państwo to synteza mniejszych wspólnot, rodzinnych i wiejskich; jest ono jednak od tamtych „doskonalsze”, bo odznacza się samowystarczalnością. Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka. Arystoteles ostro krytykował współczesnych sobie cyników za ich pogardę dla dóbr materialnych; podawał też w wątpliwość pochodzącą od sofistów wersję państwa jako płodu ludzkich konwencji. 10. KLASYFIKACJA FORM USTROJOWYCH W MYŚLI ARYSTOTELESA. Przyjęcie koncepcji polis jako organizacji suwerennej i wszechogarniającej człowieka, wyznaczonej przez porządek naturalny legło u podstaw koncepcji państwa zuniformizowanego. Takiego państwa nie ma i nie może być. Kształt ustroju zależy bowiem od wielu czynników: - od siły i efektu walk społecznych, - od stanu gospodarki, - od charakteru narodu - od położenia geograficznego - od wielkości terytorium. Dlatego ustrój dobry w jednych warunkach może okazać się zły w innych. Generalnie można wg. Arystotelesa mówić o państwach dobrych i złych. Zależnie od tego kto rządzi - jednostka, grupa czy ogół, dobrymi formami są monarchia, arystokracja i politea, złymi zaś odpowiednio tyrania, oligarchia i demokracja. Kryterium stanowi odpowiedź na pytanie , czy rządy są sprawowane w interesie ogółu (te są dobre), czy tylko dla własnej korzyści rządzących (te są złe). Ale taki podział jest tylko punktem wyjścia. Nie uwzględnia on praw obowiązujących w społeczeństwie, a przede wszystkim zróżnicowania majątkowego. Z tego punktu widzenia zasadniczy podział jest na oligarchię i demokrację, które są najczęściej spotykanymi ustrojami. Tak więc oligarchia to rządy bogaczy, nawet gdyby stanowili oni większość, a demokracja – to rządy biednych, nawet gdyby ci stanowili mniejszość. Forma rządów pozostaje bowiem w ścisłej relacji do rezultatów walki biednych i bogatych. Kiedy górą są biedni, państwo przybiera postać demokracji , kiedy zaś zwyciężą bogaci – nadają oni państwu formę oligarchiczną. Trzecią droga jest forma pośrednia, której urzeczywistnienie zależy od siły stanu średniego. Gdyby stan średni był grupa najsilniejszą, a co najmniej przeważającą liczebnie nad każdą z pozostałych wówczas zdecydowanie najlepszą formą państwa była by politea – swoista mieszanina oligarchii i demokracji, w której przewagą uzyskują jednak elementy demokratyczne. Arystoteles był zwolennikiem takich umiarkowanych form wszelkich przemian, podkreślając znaczenie rozsądku. Uważał, że dzięki wiedzy i rozsądkowi, który przypisywał średniej klasie można osiągnąć ład i porządek w społeczeństwie. Chwalił ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i porządku. Traktował go jako wyraz drogi pośredniej w polityce czyli realizację polityki złotego środka, którego był gorącym wyznawcą, gdyż dostrzegał tu szansę dla kompromisów społecznych i w konsekwencji względnej stabilizacji polis. 11. MYŚL EKONOMICZNA ARYSTOTELESA Arystoteles swoje poglądy ekonomiczne zawarł w dziele: „Polityka”. Krytykował wspólną własność oraz równy podział ziemi. Wg Arystotelesa ideałem jest system gospodarczy, zbliżony do naturalnego.Dobra materialne, czyli gospodarcze są jedynie środkiem realizacji tego celu.Ideałem dla Arystotelesa jest naturalna gospodarka rolna.Zgodna z naturą ludzką jest również wymiana bez kupców i lichwiarzy. Uznawał on wymianę niezbędną naturalnej gospodarce rolnej.Ale krytykował handel jako zawód.Naturalną jest również własność prywatna. Własność wspólna rodzi zatargi, ludzie nie troszczą się o nią. Jest zwolennikiem własności indywidualnej.Ponieważ ludzie z natury różnią się między sobą przy podziale dóbr, urzędów i zaszczytów obowiązuje zasada proporcjonalności, która jest zasadą sprawiedliwą.Natomiast przy wymianie dóbr obowiązuje sprawiedliwość zamierzona, równość prosta- równe za równe.Naturalnym zjawiskiem jest również niewolnictwo. Arystoteles przyjmował umiarkowany interwencjonalizm państwowy,- „Niezbędna jest kontrola własności ziemi i przyrostu naturalnego.’’ Wyodrębnił gospodarkę naturalną i towarową.Gospodarka naturalna jest zgodna z naturą /gospodarstwa domowe/, której celem jest zaspokojenie potrzeb a nie osiąganie zysku.Produkuje się dla własnych potrzeb, sprzedaje się tylko nadwyżki.Wprowadza termin – ekonomia-bogactwo rzeczy użytecznych.W ramach gospodarki mogą wystepowac 3 typy gospodarstw: samowystarczalne gospodarstwa wymiany bezpieniężnej niesamowystarczalne gospodarstwa wymienne i pieniężne W gospodarce towarowej działają gospodarstwa zarobkowe, których celem jest zdobycie bogactwa w postaci pieniędzy. Arystoteles był pierwszym, który rozróżniał wartość użytkową i wartość wymienną. Dostrzegł również 3 funkcje pieniądza tj. funkcję środka obiegu, miernika wartości i teauryzacji czyli gromadzenia. 12. KONCEPCJA SPRAWIEDLIWOŚCI ARYSTOTELESA S p r a w i e d l i w o ś ć - Arystoteles uważał za jedną z cnót o podstawowym znaczeniu społecznym. Identyfikował ją z doskonałością etyczną, ponieważ jest stosowaniem w praktyce doskonałości etycznej, a definiował ją jako środek pomiędzy wyrządzaniem a znoszeniem bezprawia. Natomiast S p r a w i e d l i w o ś ć w znaczeniu szczególnym polegała na zachowaniu równości pomiędzy ludźmi. Wyodrębnił jej dwie funkcje wyrównywającą i rozdzielającą. Wyrównywająca odpowiada za to, żeby w stosunkach między jednostkami każda otrzymała Dobro równe – Dobru straconemu, Natomiast wg sprawiedliwości rozdzielającej Dobra są rozdzielane między ludzi odpowiednio do zasług. Wg pierwszej sprawiedliwości regulowane są stosunki między poszczególnymi obywatelami, a wg Drugiej stosunki pomiędzy obywatelem a państwem. Sprawiedliwość- cnota najwyższa, doskonała. Rozróżnia 2 podtypy: - sprawiedliwość sensu largo /szersze, formalne/ - można mówić gdy ktoś przestrzega prawa /jest sprawiedliwy/,jeśli przestrzega prawa a prawo jest błędne /egoistyczne/ to przestrzeganie takiego prawa nie będzie aktem sprawiedliwości. Sprawiedliwość formalna – to postępowanie zgodnie z prawem pod warunkiem, że to prawo jest zgodne z prawem statutowym. Prawo materialne – to sprawiedliwość, wymierzająca równość świadczeń , każdemu wg jego zasług. Wg Arystotelesa sprawiedliwość to także dyspozycja woli człowieka, przez którą w sposób wolny, wykonuje dla siebie czynność. Dobrą dyspozycją jest unikanie skrajności – tego co za dużo i tego co za mało. Wtedy trafia się w „złoty środek”/mesotes/.Na cnocie sprawiedliwości spoczywało zachowanie polis. Sprawiedliwość jest właściwą relacją między korzyściami a stratami. 14. DOKTRYNA POLIBIUSZA Polibiusz /Polybios z Megalopolis/ur.ok.200,zm 118 p. n. e/grecki historyk i kronikarz imperium rzymskiego. Do Rzymu trafił jako niewolnik. Uważał, że najlepszą formą ustroju jest ustrój mieszany:/monarchii, arystokracji i demokracji./ Ustrój taki nie podlega zwyrodnieniu. Elementem monarchii jest władza konsulów, elementem arystokratycznym są rzady senatu, elementem demokratycznym- władza zgromadzeń ludowych. Bał się przewagi ludu, bardziej bezpieczna wydawała mu się przewaga arystokratów. O prawidłowościach formy nie decyduje struktura władzy, lecz cel państwa, dlatego monarchii odpowiada niewłaściwa forma tyranii. Republika rzymska była dla niego szczytem doskonałości. Był pełen uznania dla Rzymu, jego ustroju politycznego, potęgi militarnej i podbojów. Napisał „Dzieje Rzymu”- jest to rodzaj historii powszechnej które miały 40 tomów. Państwo to - zabezpieczenie bezpieczeństwa. Po zajęciu Grecji przez Rzymian w roku 146 pne został wyznaczony przez senat do zarzadzania tym krajem. Polibiusz - uważał, że walory nowego centrum polityki światowej uprawniają Rzym do objęcia panowania nad światem. Skłonił się do przyjęcia teorii cyklicznego rozwoju. Za najlepszą formę ustroju uważa ustrój arystokratyczny. Oligarchia i demokracja oznaczają przejście formacji państwowej do trzeciego stadium, czyli do upadku. Wg Polibiusza Rzym dzięki walorom ustroju mieszanego nie przechodził przez stadia cyklicznego rozwoju. Wg Polibiusza : Ustroje podstawowe nieuchronnie zmierzały do form negatywnych /”cykl ustrojowy”/- po kolei –królestwo w tyranię tyrania w arystokrację, arystokracja w oligarchię itd. Potem cheirokracja w stwo/. Połączenie form pozytywnych w republice rzymskiej dawało rozwiązanie idealne: konsulowie/monarchia/,senat/arystokracja/, zgromadzenia ludowe /demokracja/. Polibiusz doszedł do wniosku,że również system mieszany / jako rozwiązanie rzekomo idealne/ podlega deformującemu cyklowi ustrojowemu. Jedynym ratunkiem jest system hamulców „ organ może przeciw- stawiać się pozostałym organom, albo z nimi współpracować”- twórca koncepcji hamulcow ustrojowych. Do teorii hamulców Polibiusz doszedł przez pomyłkę. Pomylił formalne kompetencje organów z faktycznymi. Tylko faktyczne przejęcie kompetencji Konsulów przez Senat spowodowało w Rzymie zachwianie równowagi. Polibiusz wnikliwie obserwował ustrój państwa i źle zinterpretował fakty. Wymyślił więc koncepcję hamulców by zrównoważyć /zabezpieczyć/system. 16. Epikur i jego doktryna Żył na przełomie III/ IV w. p.n.e. - nic nie istnieje a w świecie panuje przypadek, szkołę „Ogród Epikura. Napisał „ Traktat o przyrodzie”., składający się z 47 tomów. Jego hasło. „carpe diem” – łap dzień Własność i pożądanie zbytku prowadziły do wojen. Człowieka unieszczęśliwiają: obawa przed niemożnością osiągnięcia szczęścia, obawa przed cierpieniem, przed bogami i śmiercią. Istota przyjemności polega na uwolnieniu się od cierpień i niepokojów, toteż przez epikurejczyków zalecane jest umiarkowanie w każdym działaniu. Główne doktryny: - Unikanie cierpienia gwarantuje nam szczęście. - Boimy się czegoś , czego nie znamy np. bogów - Śmierci się nie czuje, śmierć to chwila, czuje się jedynie ból - Ból i cierpienie są łatwiejsze do zniesienia niż się wydaje - To co dobre jest łatwiejsze do osiągnięcia niż się wydaje. Państwo to umowa społeczna, a jego bezpośrednim celem jego ochrona obywateli przed innymi państwami i przed innymi ludźmi. Niesprawiedliwość mąci spokój, bowiem człowiek odczuwa strach przed karą. Epikurejczycy twierdzą, że państwo jest tworem społecznym , bowiem trudno jest żyć w pojedynkę. Ludzie umawiają się na jakiej zasadzie będzie funkcjonowała grupa, i jakie będzie jej prawo. Prawo mówi nam co jest dobre a co złe. Zatem sprawiedliwość jest tylko w państwie, gdyż w państwie ustalone są zasady, co jest dobre a co złe. Przyjaźń jest w ich przekonaniu nakazem natury i wolnym wyborem człowieka. W działalności politycznej człowiek powinien zachować umiar i żyć z daleka od polityki i wydarzeń politycznych, gdyż walka o władzę powoduje zawiść i podział na zwalczające się obozy. 17. Doktryna cyników - Należy do szkoły OKRESU HELLENISTYCZNEGO Byli wyrazicielami buntu wobec stosunków gospodarczych i politycznych . Przeciwstawiali się każdemu ustrojowi bez względu na to czy był dobry czy też zły. Przedstawicielami tego nurtu byli: Antystenes, Diogenes, Krates Głosili pochwałę świadomego egoizmu. Człowiek jest naturalnie wolną jednostką mającą żyć zgodnie z naturą. Jedyną rzeczą potrzebą człowiekowi jest cnota, minimalizmu życiowego, prostoty życia, wręcz ascezy. Antystenes – uczeń Arystotelesa, był synem niewolnicy i Ateńczyka. Nie mógł sprawować ważnych funkcji w państwie. Słuchał Gordiasza potem Sokratesa. Po śmierci Sokratesa założył własną szkołę. Zupełna odmienność poglądów spowodowała, że jego stosunki z Sokratesem były wrogie. Uważany obok Platona za najważniejszego ucznia Sokratesa. Był nastawiony na demokrację.. Diogenes - był uczniem Antystenesa, uważał , że jedynym państwem dobrze urządzonym byłoby to, które obejmowałoby cały świat. - mieszkał w beczce. Według niego człowiek to istota dwunożna nieopierzona. Krates –ucznień Diogenesa. Posiadając majątek i stanowisko, porzucił je aby praktycznie realizować założenia szkoły cynickiej, marzył o rajskiej wyspie obfitości dóbr i wolności ludu. Uważali , że: Szczęście polega wyłącznie na praktykowaniu cnoty, ta zaś zależy od woli człowieka. Prawdziwie wolnym jest ten kto potrafi powstrzymywać swoje namiętności. Głosili ideał społeczności ludzi wolnych, bez własności, pieniędzy, wojska i państwa. Natura nie dzieli ludzi na wolnych i niewolników, bogatych i biednych. Jedyną miarą wartości człowieka jest jego praca. Twierdzili, że wszystkie instytucje społeczne są czymś złym, bowiem zostały stworzone przez człowieka. Kobiety są czymś gorszym i powinny być wspólne. Państwo jest zbiorowiskiem wszystkich ludzi połączonych rozumem. Byli przeciwnikami wszelkich form własności i handlu. 18. Dante Alighieri – koncepcja państwa i władzy. UNIWERSALIZM Ur. 1265 r. „Boskiej Komedii” i traktatu „De Monarchia” Uważał, że świat powinien podlegać jednemu autorytetowi. Wielka monarchia wszechświatowa winna być kierowana przez władcę świeckiego – cesarza. Poglądy dot. utworzenia monarchii światowej czerpie od stoików. Tylko on może być głową uniwersalnej monarchii. Cesarz ma być sędzią między książętami, kierujący się wyłącznie sprawiedliwością. Władzę cesarza porównywał do władzy Boga nad przyrodą. Państwo to organizacja o cechach doraźnych, które ma być gwarantem szczęśliwości ludzi. Cesarz jest sługą poszczególnych ludów i władcą uniwersalnym, rządzącym na podstawie przepisów prawa. Odrzuca tezę Św. Tomasza, o odrzuceniu celów doczesnych dla celów wiecznych. Bardzo wierzy w ludzki rozum. Docenia osiągnięcia Arystotelesa. Ważna – wolność jednostki. O wartości człowieka decyduje jego zachowanie. Uważał, że światem rządzą występni, niemoralni źli władcy. Kościół i papiestwo są pełne grzechu. Papieże to chciwi uzurpatorzy. Jest zwolennikiem wolności majątkowej. Był przeciwnikiem ingerencji kościoła w sprawy świeckie, bowiem są inne cele państwa i inne kościoła. Państwo ma dbać o dobro obywateli. 19. Św. Augustyn – koncepcja państwa 4-5 wiek n.e w myśli chrześcijańskiej aż do XII wieku naszej ery. - zakłada zakon augustowski - napisał dzieła: „O państwie Bożym”, „Wyznania”, „O Trójcy Świętej” - wyróżniał Państwo Boże i Państwo Ziemskie, a obywatele tych państw są ze sobą pomieszani. Państwo wyrasta z rodziny, rodzina to fundament państwa. Państwo wspólnota obywateli połączona wspólnym pożytkiem i połączona wspólnym prawem. Prawo ma dwie właściwości: - nieśmiertelność – prawo wieczne trwalsze niż jednostka, (unitas jednostka oparta na zasadzie chrześcijaństwa) - administracja (władza) ma się opierać na prawie natury , prawo od Boga. Prawo pozytywne musi być zgodne z prawem natury.. Władca ma służyć państwu a nie panować. Naród jest tożsamy z państwem . Podstawą państwa jest porządek, jedność, pokój. Pokój idealny, trwały to pokój boży. Pokój ziemski bywa zakłócany przez wojny. Hierarchia prawa: - prawo boże – to boska wola i pokój - prawo naturalne – zapisane przez Boga w duszy ludzkiej, dociera do duszy dobrych ludzi - prawo doczesne – ma utrzymać ład i porządek, stworzone przez ludzi, gdyż jest więcej złych ludzi niż dobrych. Prawo ma wychowywać, za nie przestrzeganie prawa grozi represja. 20. Św. Tomasz z Akwinu W społeczeństwie wyróżniał 3 grupy (hierarchia): - świeckich , duchownych, niepracujących - ludzi honoru - ludzi biednych bez majątku Twierdzi, że podporządkowanie ma charakter naturalny i nie należy się buntować. Sympatyzuje z monarchą, który czerpie władzę od Boga. Nie można odróżniać spraw duchowych od świeckich. Władza świecka jest zależna od papieskiej. Papież jest panem świata a władcy jego wasalami. Wyobrażenie społeczności – jako organizm. Prawo dzieli się na: - prawo perse – obowiązujące samo przez się, prawo wieczne od Boga Stwórcy (moralna podstawa obowiązywania - prawo pertione (partycypować) – prawo stanowione przez uczestnictwo, czerpie z prawa wiecznego. Na czele lex naturalia – prawo natury /wieczne/ prawo naturalne to prawo do życia, posiadania potomstwa, rozwoju intelektualnego. Zasada prawa naturalnego – Dobro czynić , a zła unikać. – obowiązuje wszystkich i zawsze. Instytucja własności jest środkiem do zbawienia. Własność to odbicie prawa naturalnego. Nierówność też jest naturalna. 21. KONCEPCJA WŁADZY PUBLICZNEJ W UJĘCIU JANA Z SALISBURY 1120 – ok. 1180 Policraticus, Metalogicon, Historia Pontificalis Doktryna: zwierzchnictwo kościoła nad władzą świecką Problemy i koncepcje władzy publicznej: 1. Ujęcie władzy jako jednego, aczkolwiek złożonego ciała. Głową państwa – książę Duszą państwa – kler Sercem – senat Oczy, uszy, język – prokuratorzy i zarządcy prowincji. Ręce - żołnierze i urzędnicy Stopy – rolnicy Jelita i żołądek – skarbnicy 2. Władza księcia jako odrębna część ciała, jako głowy Władza publiczna nie jest podmiotem wyobcowanym ze społeczeństwa. Władze sprawuje głowa państwa – książę. Jan z Salisbury stworzył dwie teorię rządzenia, oparta na odróżnieniu dwóch przeciwstawnych sobie typów władców, z których każdy był jednak odmiana tego samego rodzaju władzy panującej. Książęta pierwszego typu rządzili zgodnie z prawem, sprawiedliwością, zasada wspólnego dobra. Książęta drugiego typu – tyrani- kierują się przemocą i własnymi zdrożnymi celami. Różnicą pomiędzy władzą księcia i władzą tyrańską polega na tym, że książę przestrzega prawa i włada ludźmi zgodnie z nim. 3. Władza księcia jako najniższy urząd duchownego. Książę otrzymuję władzę z rąk kościoła. Aby zostać księciem, trzeba być wybranym przez Boga, co znaczy, że trzeba mieć zgodę władz kościelnych. Ponieważ książę jest poddanym Boga jest również poddanym kleru, reprezentującego Boga na ziemi. Książę jest sługa władzy kapłańskiej i sprawuję tę część, która jest niegodna kapłanów. Książę w tej sytuacji sprawuje niższy urząd religijny, a jego funkcje można przyrównać do roli kata. Ten kto daje, może tez odebrać. 4. Istota władzy publicznej jest sprawowana dla poddanych. Jan z Salisbury uzasadnia dlaczego książę musi dbać o całą rzeczpospolitą. Ta jego funkcja sankcjonuje powierzenie mu władzy nad wszystkimi poddanymi. Ma on zapewnić tak pomyślność wszystkim członkom społeczeństwa z osobna, jak i zarazem pomyślność całemu społeczeństwu. 5. Idea racjonalizmu. 6. Idea sprawiedliwości i praworządności. Książę winien podporządkować się prawu, co czyni go znakomitym, niż gdyby został cesarzem. Książę , choć nie jest związany prawem, jest jednak sługą prawa i sprawiedliwości. 7. Idea usprawiedliwionego tyranobójstwa. Jan z Salisbury uważa, że poddany powinien mieć prawo i obowiązek nie tylko okazać tyranowi nieposłuszeństwo, ale nawet go zabić. 22. Istota państwa i prawa myśli Marsyliusza z Padwy. Ur. 1275 – Zm. 1343 r. Defensor pacis i Defensor minor Filozof nie może zajmować się problemami wiary. Nie mieszczą się one bowiem ani w doświadczeniu ani w nauce. Religia spełnia jednak ważną funkcję w państwie, umacniając moralność. Uważał, iż w istocie kościołem jest wspólnota wiernych wierzących w Chrystusa. Natomiast państwo, w każdym przypadku, może określać strukturę formalną Kościoła, stąd nie musi mieć on uniwersalnego charakteru. Kościół staje się tylko jedną i to wcale nie najważniejszą częścią państwa. Prekursor prekursora pozytywizmu prawniczego. Uważał , że człowiek jest istotą społeczną, a swoje potrzeby może zaspokoić tylko w społeczeństwie. W grupach społecznych i pomiędzy nimi ujawniają się różne konflikty, dla ich rozwiązywania konieczne jest państwo i prawo. W tym celu Marsyliusz określa cel państwa, którym jest zabezpieczenie pokoju społecznego. Pojawienie się rodzin wyprzedziło powstanie państwa. Rodzina ___Gmina ____Państwo - regnum lub civitas Społeczeństwo zorganizowane w państwo: 1. Chłopi 2. Rzemieślnicy 3. Wojskowi 4. Finansiści 5. Duchowni 6. Sędziowie Wyróżnia trzy funkcje władzy: ustawodawczą, wykonawcza, sądowniczą. Władza skupia się w rękach legislatora, którym jest z reguły lud. Lud – Ustawodawca tworzy zarówno prawa, jak i wybiera rząd który jest jedynie w ładzą wykonawczą. Egzekutywa powinna być silna, ale zarazem poddana kontroli ludu. Lud to obywateli, którzy uczestniczą we władzy rządzącej. Obywatelami nie są: chłopi, niewolnicy i kobiety. Państwo = prawo, ponieważ prawo staje się jedynym systemem łączącym obywateli. Prawem jest norma pochodząca od ustawodawcy i opatrzona sankcją przymusu państwowego. W tworzeniu prawa dużą rolę powinni mieć specjaliści, choć nie mają głosu decydującego dla istnienia prawa. 23. DOKTRYNA ERAZMA Z ROTTERDAMU. 1469 – 1536, zwany papieżem humanistów Morias Encomium, Spongia, De pace Ed discoradia Republikańską formą rządów. Wyraża się ona w zwierzchniej władzy ludu w państwie. Lud dysponuje prawem weta w stosunku do samowolnych decyzji panującego. Władca chrześcijański ma być wzorem moralności i cnót obywatelskich i dlatego nie może być tyranem. Relacje z ludem powinny się opierać na miłości . Nienawiść rodzi doznawanie: okrucieństwa, przemocy, zniewagi, chciwość. Sympatię zdobywa się: łaskawością, uprzejmością iu grzecznością. Powagę rodzą: rozsądek, nieskazitelność, trzeźwość. Edukacja młodzieży, i książę winien dbać o szkoły prywatne, edukację dziewcząt. Erazm dążył do reformy kościoła, droga pokojową, bez użycia przymusu. Pozostał wierny idei tolerancji i pokojowemu współżyciu różniących się w wierzę. Jego doktryna wyraża ideę irenizmu, mającemu za cel obronę pokoju religijnego. Zwolennikiem pacyfizmu, zdecydowanym przeciwnikiem wojen, które uznaje za sprzeczne z naturalna harmonią świata i z rozumną natura człowieka. 24. SOCJOTECHNIKA SPRAWOWANIA WŁADZY W UJ. MACHIAVELLEGO. zm. 1527 r. Mowa o organizacji sił zbrojnych Florencji, O Sztuce wojennej, Książę Machiavellego zajmowała socjotechnika, ale też polityczny wymiar religii czy też organizacja sił zbrojnych. Jego dzieło reprezentuje nowożytną filozofię polityczną idea zmiany Światu obcy jest stan spoczynku czy stagnacji. Charakteryzują go ruch i przemiany. Konflikty pomiędzy ludźmi przesądzają o historii społeczeństw. Jego twórczość wywodzi się z zagadnienia charakteru ludzkiej natury. Naturę ludzką ocenia niezbyt wysoko. Wyraża przekonanie, że człowiek jest bardziej skłonny do zła niż do dobra. Człowiekiem rządzą: necessita, occasione, fortuna i virtu. Neccesita to konieczność, sytuacja dla człowieka niezmienna, lecz przewidywalna. Occasione to sposobność, aczkolwiek fortuna to los, niosący i dobro i zło. Virtu jest osobniczą siłą, która charakteryzuje przywódcę 25. PAŃSTWO ( GENEZA, DEFINICJA ORAZ OPTYMALNY M USTRÓJ) W MYŚLI N. MACHIAVELLEGO. Zasadą państwa jest dominio – zwierzchnictwo, panowanie, sprawowanie władzy, władza nad ludźmi, podległość osób władz nieposiadających tym, którzy są jej nosicielami. Państwo ma zapewnić pewien stan pokoju i ładu społecznego, niezbędnego dla życia ludzi. Wzmocnienie władzy królewskiej, poprzez uniezależnienie od zwierzchności władzy papieskiej i cesarskiej. Przedstawił projekt gruntownej reformy państwa polskiego poprzez Machiavelli wskazuje, iż tradycyjnie wyróżnia się monarchię, rządy przeprowadzenie wewnętrznych reform wzmacniających państwo i optymatów i rządy ludu. Te trzy formy uważane za dobre mogą sprzyjających rozwojowi gospodarczemu oraz zasady, jakie powinny przekształcić się w formy złe: tyranię, oligarchię, i anarchię. realizować królowie polscy. Zalecał przeprowadzenie zmian w stosunkach między państwem a Kościołem, co miało przynieść Optymalną formą jest więc republika mieszana, stając się jednym ze niezależność polskiego monarchy i konkretne efekty do zwolenników teorii ustroju mieszanego. Ustrój w państwie skuteczniejszej ochrony interesów gospodarczych Polski. Postulował kształtuje się w zależności od przewagi możnych i ludu. Stąd opodatkowanie duchowieństwa, zniesienie opłat kościoła polskiego państwo przyjmuje postać republiki, jako gwaranta wolności. na rzecz Rzymu, król powinien zrezygnować z praktyki obediencji, Wolność sprzyja bogactwu i potędze państwa. gdyż uważał, że rola papieża sprowadza się jedynie do zwierzchności w sprawach religijnych. Protestował przeciwko praktyce zamykania Warunkiem dobrego sprawowania władzy jest nowy ,a nie klasztorów przed Polakami i wprowadzeniu nabożeństw w języku dziedziczny książę. Prowadzi go silne virtu. Machiavelli pokazuje niemieckim.„Monarcha winien opierać swą władzę na wszystkich zasady rządzenia, wg nich „cel uświęca środki”. Jednakże podstęp, mieszkańcach królestwa”- postulował jednolitość prawa, wiarołomstwo przymusu powinno być stosowane tylko w bezwzględne jego przestrzeganie, stosowanie się do nakazów ostateczności. Panujący musi się liczyć z ludem , ale także królewskich- służyć temu miała reforma gospodarcza. Głosił postulat umiejętnie nim sterować. Oszczędnie nagradzać, konsekwentnie władzy praworządnej, broniąc niezawisłości państwa polskiego, a karać srogo, ale szybko. Uważał, że książę powinien obrać sobie także postulat upowszechniania prawa pisanego i w związku z tym naturę lwa i lisa. Lew budzi strach wśród wilków, a jednocześnie nawiązywanie do prawa rzymskiego( ale tylko tych norm, które lis umie uniknąć przygotowanej przez wilki zasadzki. byłyby przydatne dla polskiej rzeczywistości). Przyczyniał się do zwiększenia władzy monarchicznej. Uważał, że należy dokonać 26. DOKTRYNA MARCINA LUTRA (1483–1546), ogłosił w 1517 roku w Wittenberdze swoich 95 tez. reformy sądownictwa poprzez ujednolicenie sądownictwa, zniesienie Dzieła: 95 tez , Artykuły szmalkaldzkie ,Duży Katechizm, Mały wielkiej liczby instancji. Uważał, że obowiązek obrony państwa Katechizm, O Niewolnej Woli, O Wolności chrześcijańskiej, O spoczywać powinien na szlachcie. Również mieszczanie i chłopi Zwierzchności Świeckiej, Pismo Do Chrześcijańskiej Szlachty. winni przygotowywać się do obrony( powinni być wyćwiczeni i - nawrót do Kościoła wczesnego chrześcijaństwa, Biblia posiadać uzbrojenie, Król powinien dysponować stałą armią). najwyższym autorytetem w sprawach wiary i życia Wzrost gospodarczy kraju może być wspomagany przez zniesienie chrześcijańskiego, mogli ją komentować i interpretować wszyscy wewnętrznych ceł, żądał reformy pieniądza, ujednolicenia miar i wag wierni w całym państwie. Jego zainteresowania oraz wiedza obejmowały - zbawienie było uzależnione jedynie od wiary wiele dziedzin ludzkiego życia. - ograniczenie liczby sakramentów: chrztu i komunii pod dwoma 30. DROGI NAPRAWY POLSKI WEDŁUG KALLIMACHA postaciami, Kallimach ur. W 1437r. Dzieła: „ Żywot i obyczaje Grzegorza z - zniesienie celibatu duchowieństwa, Sanoka”, biografię Zbigniewa Oleśnickiego, „ Attila”, „ Historia o - likwidacja zakonów męskich i żeńskich, Królu Wałdysławie”, „ O próbach Wenecjan pozyskania przeciw - odebranie Kościołowi dóbr ziemskich oraz majątków, Turkom Persów i Tatarów”, „Mowa na wojnę z Turkami”, „ Rady- najważniejszy jest bezpośredni i personalny kontakt z Bogiem, Consilia Callimachi”. - najważniejsza stawała się władza świecka: książę lub król, Przypisywanu mu tok myślenia, że przekonanie o - do liturgii wprowadzono języki narodowe, naturze człowieka, bardziej skłonnego do złego niż dobrego, jest Propagatorów i zwolenników nowych wyznań wyjściową przesłanką dla koncepcji sprawowania władzy. Dzieło religijnych nazwano protestantami. „Rady” -wzmocnienia władzy królewskiej to idea przewodnia Już w połowie XVI wieku luteranizm dominował w krajach tekstu. W tym sensie jego idee odbiegają od przeważającej opinii, iż skandynawskich, których władcy podporządkowali sobie władza królewska jest lub może być zagrożeniem dla ideologii złotej organizację kościelną. wolności szlacheckiej, zalecał złamanie przywilejów szlachty, magnatów i duchowieństwa oraz wzmocnienie władzy królewskiej w 27. DOKTRYNA JANA KALWINA (1509–64), reformator religijny i współtwórca Kościoła oparciu o mieszczaństwo. ewangelicko-reformowanego. 1536 opublikował Institutio Powaga władcy powinna obejmować całe państwo, christianae religionis, Traktat o Eucharystii, Traktat o relikwiach, jednolitość władzy ma również wyrażać jednolitość prawa , któremu Traktat o skandalach, Sen dusz — zasadniczy wykład doktryny wszyscy winni się podporządkować. Monarcha ma być suwerenny kalwinizmu: wewnątrz i na zewnątrz państwa, wyrażające się w oddanych mu 1. Natura człowieka jest całkowicie zepsuta przez grzech. urzędnikach, zasobny skarb, utworzenie tajnej Rady Królewskiej. 2. Niektórzy ludzie są bezwarunkowo wybrani do zbawienia. Wsparcie na bogatym mieszczaństwie ma przyczyniać się do 3. Śmierć Chrystusa stanowi przebłaganie za grzechy tylko i umocnienia monarchii. „ Prawo ma służyć utrzymaniu się przy wyłącznie wybranych. władzy” Jest ono zmienne i dynamiczne. 4. Łaska zbawienia nie może być przez wybranych odrzucona. 31. POGLĄDY SPOŁECZNO – EKONOMICZNE ARIAN 5. Wybrani przez Boga wytrwają w łasce zbawienia do końca. Arianie (Bracia Polscy) – od XVII wieku określani za zachodzie Europy jako socynianie, reprezentują najbardziej radykalny nurt w Doktryna predestynacji: wszyscy są przeznaczeni albo do obozie polskiej reformacji. Organizacyjnie arianie wyodrębnili się z potępienia, albo do zbawienia, kościoła kalwińskiego, charakteryzowały ich radykalne poglądy Zwolennikami magnateria oraz szlachta, która zdobyła prawo oporu społeczno-polityczne. Arianie występują przeciw pańszczyźnie i wobec panującego narzucającego jej swoje wyznanie. poddaństwu chłopów, nawołują do wyrzeczenia się majętności i utrzymywania się z własnej pracy , gdyż jak nauczano: „nie godzi się 28. MYŚL SPOŁECZNO-EKONOMICZNA A. F. MODRZEWSKIEGO ( 1503-1572) Dzieła: „ Mowach o karze za mężobójstwo”, inne „ chrześcijanowi mieć poddanych”. Pod wpływem głoszonych haseł Mowa Parepatetyka Prawdomówcy o uchwale sejmowej częśc szlachty ariańskiej pozbyła się swoich majątków, rozdając je zezwalającej na odbieranie mieszczanom wiejskich posiadłości”, „ swoim poddanych. Arianie są wprawdzie posłuszni nakazom władzy Mowa o wysłaniu posłów na sobór chrześcijański”, „ Dialog o państwowej, płacąc podatki i szanując przedstawicieli władzy, nie przyjmowaniu przez świeckich komunii pod dwiema postaciami, „ O mogą jednak obejmowac żadnych urzędów, z którymi wiąże się języku ojczystym” . Dzieła Modrzewskiego dotykają wszystkich obowiązek karania winnych, a więc czynnemu przeciwstawianiu się najważniejszych problemów politycznych, społecznych i religijnych. złu. Nie mogą oczywiście ich wyznawcy brac udziału w wojnie ani Najsłynniejsze dzieło to „ O poprawie Rzeczypospolitej” odpowiadac złem za zło. Niektórzy jednak nastawieni kompromisowo Bracia wypowiadali się za możliwością udziału w wojnie obronnej i Wyróżniał następujące formy rządów: monarchię, oligarchię i politeję. Dostrzegał też mieszaną formę rządu. wykonywaniem takich funkcji państwowych, które nie kolidowałyby Zwolennikiem rządów królewskich, elekcyjnych. Władza z zasadami etyki ariańskiej. pochodzi od ludzi. Postuluje wzmocnienie władzy królewskiej. 32. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA NOWOŻYTNEJ SZKOŁY PRAWA Sugerował ograniczenie roli sejmów. Posłowie nie powinni NATURY stanowić prawa, lecz opiniować projekty ustaw królewskich, Polityczne interesy i aspiracje mieszczaństwa oraz rosnącej w siłę uchwalać podatki, ustalając politykę zagraniczną, sprawy wojny burżuazji znalazły uzasadnienie w założeniach szkoły prawa natury, Wnosił o przewartościowanie istoty szlachectwa. której zwolennicy stanowią główny nurt w rozwoju myśli politycznoLikwidowanie sądownictwa patrymonialnego wobec chłopów. prawnej Europy wieku XVII i XVIII. Wprawdzie pojęcie praw natury Zniesienie przywiązania do ziemi, ograniczenie ciążących na nich sięga epoki Starożytności, powoływali się bowiem na nie zarówno obowiązków tylko do czynszu, pańszczyzny i dziesięcizny. Był sofiści jak i Arystoteles i stoicy, w Średniowieczu odwołuje się do nich m.in. św. Tomasz z Akwinu, dopiero jednak w wieku XVII przeciwnikiem wszelkich wojen i zwolennikiem trwałego pokoju. Postulował opodatkowanie świeckich i duchownych. niemal powszechne staje się przekonanie o niezbędnej adekwatności przepisów prawa stanowionego z prawami natury, a powszechnośc Słudzy Kościoła powinni pracować „dla Kościoła i Rzeczypospolitej.” Nagromadzone przez wieki bogactwa Kościoła tego przekonania uzasadnia nadanie jej zwolennikom nazwy „szkoły użyte powinny być dla potrzeb społecznych, w szczególności służyć prawa natury”. Jej cechą w wieku XVII staje się racjonalizm i rozwojowi oświaty i utrzymaniu szkół. Opiekę nad odpowiednim dominujące przekonanie o tym, że treśc praw natury uda się poznac, wychowaniem młodego pokolenia ma przejąć państwo. można je będzie skatalogowac po uprzednim ścisłym ich określeniu, aby na ich podstawie, majacej niejako charakter uniwersalny i trwały, 29. MYŚL SPOŁECZNA ORAZ EKONOMICZNA JANA OSTROROGA ( ok. 1436-1501) Dzieła: mowa „ Peroratio domini Ostroróg budowac systemy praw pozytywnych w poszczególnych krajach. coram domino apostolico” traktat” Memoriał o urządzeniu Postulaty szkoły prawa natury zawierały najczęściej postępowe treści, Rzeczypospolitej”. uwalniając prawo od założeń fideistycznych i dążąc do zawarcia w nim racjonalnych i przeważnie postępowych zasad w porównaniu do systemu stanowo-feudalnego, reprezentując zapatrywania nowej społecznej warstwy: mieszczaństwa i burżuazji. Za twórcę i ojca nowożytnej szkoły prawa natury uważany jest holenderski prawnik, dyplomata i myśliciel Hugo Grocjusz. 33. GENEZA PAŃSTWA W DOKTRYNIE H. GROCJUSZA (1583-1645) – czołowy przedstawiciel XVII-wiecznej szkoły prawa natury. Prawo natury jest według niego tak absolutne i niezmienne, że „sam Bóg nie może go zmienic”, podobnie jak nawet On nie jest w stanie sprawic „aby dwa razy dwa nie było cztery”. Prawo natury, zdaniem Grocjusza, jest „nakazem prawego rozumu, wskazującym, że pewien czyn wskutek samej zgodności z naturą rozumną ma cechy konieczności”. Stąd określone zachowania są dobre lub złe same przez się, a nie dlatego, że ktoś je ocenił, poznac zaś je można przez zbadanie społecznej natury człowieka. Cechą niezmienną natury ludzkiej jest jej trwała skłonnośc do łączenia się z innymi ludźmi (appetitus societatis) w celu zorganizowanego, rozumnego i pokojowego, stabilnego współżycia, możliwego przy przestrzeganiu jego naturalnych praw, uniwersalnych i ponadczasowych, poznawalnych rozumem. Grocjusz przytacza takie cztery podstawowe naturalne prawa, których przestrzeganie jest przesłanką zorganizowanego życia społecznego. Zalicza do nich: 1) obowiązek poszanowania cudzej własności – alieni abstinentia, 2) obowiązek wynagradzania szkód z własnej winny przyczynionych – damni culpa dati reparatio 3) obowiązek dotrzymywania umów – pacta sunt servanda oraz 4) obowiązek poniesienia kary za popełnione przestępstwa – poenae inter homines meritum. Nawiązując do Arystotelesa i stoików Grocjusz jest przekonany, iż człowiek jako z natury istota społeczna (homo animal sociale) ma naturalną skłonnośc do łączenia się z innymi i życia w ramach wspólnoty państwowej, dlatego ludzie powołują do życia państwo (civitas), zawierając w tym celu odpowiednią umowę. Zawarta między obywatelami a rządem umowa (pactum subiectionis), chociaż nie pozbawia narodowi suwerenności, pozwala jednak rządowi, zgodnie z zasadą pacta sunt servanda, nawet na sprawowanie władzy absolutnej, byle tylko warunki umowy nie zostały naruszone. Drogą umowy, podobnie jak państwo i władza w nim, powstaje także własnośc, gdyż każdy ma prawo posiadac w sposób wyłączny to wszystko, co jako pierwszy zdołał zawładnąc. 34. KONCEPCJA PAŃSTWA W MYŚLI J. LOCKE’A (+PODZIAŁ WŁADZ) (1632-1704) – doktryna liberalizmu politycznego i ekonomicznego, W tym celu państwo może wydawac obowiązujące powszechnie przepisy prawne i karac tych, którzy je naruszają. Nie może jednak ograniczac naturalnych praw jednostek, ponieważ powstało z woli społecznej po to, aby te prawa skuteczniej bronic. Poglądy owe uzasadniają traktowanie J. Locke’a jako jednego z twórców liberalizmu politycznego. W sytuacji kiedy rząd państwa nie wykonuje swoich zobowiązań lub co gorsza, zagraża naturalnym prawom jednostek, społeczeństwo ma prawo do obrony, a w sytuacjach skrajnych nawet do zmiany bądź wręcz obalenia rządu. W celu niedopuszczenia do takiej sytuacji Locke opowiada się, jeśli chodzi o formę państwa, za ustrojem umiarkowanej monarchii, w której władza byłaby podzielona pomiędzy różne jej organy. Niezbędne jest, jego zdaniem, wyodrębnienie władzy ustawodawczej, wykonawczej (rządzenie i sądownictwo) oraz zajmującej się polityką zagraniczną władzy federacyjnej. Władza wykonawcza i federacyjna mogłaby być, zdaniem Locke’a, przekazana w ręce monarchy, nie miałby on już jednak prawa wpływania na działanośc władzy ustawodawczej. W systemie tym władza ustawodawcza zajmuje pozycję naczelną, ale i ona nie jest w stanie ograniczac czy pozbawiac obywateli ich naturalnych praw, w szczególności prawa własności. Władzą ustawodawczą jest oczywiście parlament, do którego wybory powinny być cenzusowe, równośc wszystkich ludzi odnosi się bowiem jedynie do powszechności ich praw naturalnych. Parlament, odpowiednio do struktury społecznej Anglii, powinien być dwuizbowy, złożony z Izby Lordów i Izby Gmin, reprezentującej interesy burżuazji i kapitalistycznego ziemiaństwa, podczas gdy Izba Parów reprezentowała raczej dawne arystokratyczne kręgi. Parlament stanowiąc prawa powszechnie obowiązujące, jest nadal skrępowany koniecznością nienaruszania praw naturalnych człowieka, dlatego np. może ustanawiac podatki – które są przecież naruszeniem prawa własności – wyłącznie za społeczną zgodą. Kto jednak decyduje się na przebywanie w kraju, ten tym samym milcząco wyraża zgodę uznania nad sobą ustanowionych przez parlament praw, wydawanych oczywiście w granicach jego kompetencji. PAŃSTWO I JEGO GENEZA W DOKTRYNIE T. HOBBESA Thomas Hobbes (1588-1679) – Dzieła: „De cive” (O obywatelu), „De corpore” (O ciele), „De homine” (O człowieku), „Lewiatan, czyli rzecz o władzy kościelnej i świeckiej”. Poglądy - potrzebne jest zawarcie umowy społecznej na rzecz ogółu i przekazanie jednostce czy ciału zbiorowemu prawa rządzenia, które tym samym uzyskują pełną suwerennośc i legitymację do sprawowania zwierzchniej władzy. Tak właśnie kształtuje się państwo, organizm suwerenny, potężny i bezwzględny, który na podobieństwo owego biblijnego potwora – Lewiatana wchłania w siebie poszczególne jednostki ludzkie i całkowicie nad nimi panuje. Państwo dla Hobbesa to zło konieczne: malum necessarium, ratujące jednak ludzi od zła jeszcze większego, jakim jest stan nieustannej wojny i powszechnego zagrożenia. Wraz z powstaniem, drogą umowy społecznej, państwa-suwerena ludzie tracą wprawdzie przyrodzoną im naturalną wolnośc, zyskują jednak bezpieczeństwo, możliwośc życia w społeczeństwie zorganizowanym, szanującym stan posiadania i prawo własności, gdzie postępowanie ludzi wyznaczane jest przez normy obowiązującego prawa,a nie przez użycie siły. Treśc prawa określa wola suwerena, która ustala i ogłasza „co winno nazywac się sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe, co uczciwe, a co nieuczciwe, co dobre, a co złe; to znaczy ogólnie biorąc, co należy czynic, a czego unikac w życiu zbiorowym”. Tak rozumiane prawo określa podstawowe zasady postępowania niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, do których zalicza Hobbes wymóg przestrzegania porządku i zapewnienia bezpieczeństwa, obowiązek dotrzymywania umów i nienaruszenia własności. Władza państwowa zdaniem Hobbesa, nie jest i nie może być niczym ograniczona, jest ona bowiem w społeczeństwie władzą najwyższą (summa potestas, summum imperum), od niego niezależną. Nie może też ona tolerowac istnienia jakichkolwiek niezależnych organizacji społecznych łącznie z religijnymi. Wierzenia religijne uznaje T. Hobbes za przydatne dla utrzymywania stabilności państwa, uczą one bowiem ludzi pokory i posłuszeństwa, kościoły jednak nie mogą być od państwa niezależne czy tym bardziej wskazywac mu zasady polityki. Jakiekolwiek ograniczenie władzy państwowej jest dla państwa groźną chorobą, mogącą sprowadzic nań kleskę, jego upadek i tym samym cofnąc społeczeństwo do stanu naturalnego, czyli przemocy i anarchii. Istnieją więc w istocie dwie możliwości: albo całkowita podległośc absolutnej władzy państwowej, albo powrót do stanu rządów nieograniczonej przemocy i siły stanu natury. Państwo gwarantuje obywatelom warunki cywilizowanego bytowania i rozwoju, jednak bezwzględnym wymogiem ku temu jest pełna podległośc temu państwu. Forma państwa nie odgrywa w poglądach T. Hobbesa zasadniczej roli. Istotny jest natomiast fakt, aby było to państwo wystarczająco silne, zdolne do realizacji stojących przed nim zadań. Może nim być zarówno absolutna monarchia, jak i dyktatorskie rządy Cromwella, a nawet postac republiki, w której władzę sprawuje określone zgromadzenie lub lud w całości. Koncepcje o boskim pochodzeniu i charakterze władzy, teorie patriarchalne czy patrymonialne nie zyskują jego aprobaty. Oparta na umowie społecznej władza państwa tak długo musi przez społeczeństwo być uznana i szanowana, dopóki jest ona w stanie ochraniac podległe jej społeczeństwo. Rozwój i wymiana towarowa mogą bowiem rozwijac się jedynie w warunkach bezpieczeństwa i ładu, i ta sfera swobodnego działania obywateli nie może być ani ograniczana, ani zbytnio przez państwo regulowana. Mniejsze znaczenie, jak się wydaje, odgrywac miały prawa i swobody polityczne, niekoniecznie do rozwoju ekonomicznego, stąd nie wysuwał Hobbes tego rodzaju postulatów, uważając je za niebezpieczne dla państwa i groźne dla gwarantowanego przez nie porządku. 36. MONTESKIUSZOWSKI TRÓJPODZIAŁ WŁADZY Podstawową myślą oświecenia było to, że źródłem zła jest ciemnota, niewiedza ludzi. Jej usunięcie jest prostym mechanizmem, który pozwolić może na lepsze życie. Poruszano następujące kwestie polityczne: * o monarchii – buntowano się przeciwko absolutyzmowi, który uważano za przestarzałą formę rządów, niezgodną z rozumem; * o systemie feudalnym – nie zgadzano się z tym, że jednostka zależna jest od przypisanego jej stanu; nie liczyły się w feudalizmie zdolności, talenty, a jedynie pochodzenie z danego stanu; * o ograniczeniach produkcji handlu, które uznawano za pozostałości systemu feudalnego; dostrzegano także wiele innych absurdalnych pozostałości tego systemu; * o reformie systemu feudalnego i monarchii absolutnej; * na sprawy polityczne patrzono uniwersalnie; Monteskiusz o podziale władzy. Monteskiusz Karol (1689-1755) Dzieła „O duchu praw” (1748r.) teoria teorię polityczną dotyczącą istoty i powstania państwa rządzonego dobrze i praworządnie. Państwo powstało wg Monteskiusza w wyniku umowy społecznej zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Zadania państwa pojmował Monteskiusz w sposób liberalistyczny i indywidualistyczny: powinno działać tylko wówczas, gdy jest to niezbędne. Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli, którą pojmował Monteskiusz w sposób antyabsolutystyczny a zarazem moralny. Polega ona na tym, aby "móc czynić to, czego się powinno chcieć". W państwie są 3 władze: prawodawcza, wykonawcza i sądowa, powinny być one rozdzielone. Władza prawodawcza powierzona być powinna parlamentowi jako przedstawicielstwu społeczeństwa. Władza wykonawcza miała należeć do monarchy, który wykonywałby prawa przy pomocy mianowanych przez siebie ministrów. Władzę sądową miały sprawować wybierane na krótkie kadencje niezawisłe trybunały. Te trzy władze miały „rozdzielone i stopione ze sobą”. Wszystkie miały realizować w państwie ten sam cel: wolność polityczną. Istota stosunków między nimi polegałaby na wzajemnym uzupełnianiu się, kontrolowaniu i hamowaniu, tak by jedna władza nie mogła stanąć nad drugą. Wewnętrzną zaporą, która miała zniechęcić władzę ustawodawczą do wznoszenia się ponad wymiar sprawiedliwości i rząd, byłaby sama jej struktura – parlament dwuizbowy. Izba niższa – „ludową” – mieli wybierać wszyscy, izba wyższa miała być natomiast dziedziczna i składająca się z wyróżniających się rodem i bogactwem. Walka wewnątrz zgromadzenia ustawodawczego miała przekreślić możliwość przekształcenia się go w organ absolutystyczny. Ważne też były odpowiednio krótkie kadencje izby ludowej. Zewnętrznym hamulcem dla parlamentu byłoby przyznanie monarsze prawa zwoływania i odraczania posiedzeń parlamentu. Król mógłby także nie zatwierdzać ustawy, która godziła we władzę wykonawczą. Hamulcem dla króla byłoby odsunięcie go od prawodawstwa i inicjatywy ustawodawczej, miałby on jedynie prawo veta. Przed parlamentem nie odpowiadałby on, lecz mianowani przez niego ministrowie (tama dla niebezpieczeństwa powrotu despocji). Władza sądowa byłaby hamowana przez związanie sędziów ustawą i wymóg rotacji kadr wymiaru sprawiedliwości. Dodatkowym hamulcem byłoby tu przekazanie egzekucji wyroków władzy wykonawczej. Monteskiuszowska teoria podziału władzy miał zastąpić znienawidzony przez autora absolutyzm królewski. 37. Karol Monteskiusz – myśl ustrojowo-prawna oraz początki socjologii historycznej W głównym dziele O duchu praw przedstawił swoją teorię polityczną dotyczącą istoty i powstania państwa rządzonego dobrze i praworządnie. Państwo powstało wg Monteskiusza w wyniku umowy społecznej zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Zadania państwa pojmował Monteskiusz w sposób liberalistyczny i indywidualistyczny: powinno działać tylko wówczas, gdy jest to niezbędne. Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli, którą pojmował Monteskiusz w sposób antyabsolutystyczny a zarazem moralny. Polega ona na tym, aby "móc czynić to, czego się powinno chcieć". Relatywizm – wyrażał się on w przekonaniu, że życie społeczne powinien przenikać „duch praw”, który jest różny u różnych narodów: zależy od położenia geograficznego kraju, od klimatu, warunków życia mieszkańców, od liczby ludności itp. Zasady prawa również muszą być zróżnicowane, muszą uwzględnić warunki życia ludzi. Relatywizm sprzyjał refleksji historycznej i kultowi racjonalizmu. Podejście historyczne to zabieg konieczny dla zbadania całości życia ludzi i zdobycia danych o duchu ich praw. Monteskiusz przyjmował historyczną zmienność zjawisk. Relatywność zjawisk wyklucza ustroje idealne. Historycyzm i racjonalizm były podstawowymi założeniami metodologicznymi monteskiuszowskiej doktryny. Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli. Wolność polityczna polega na tym, aby „móc czynić to, czego się powinno chcieć”. O tym uczą prawa. Wolność możliwa jest tylko w państwie praworządnym. Wolność to „prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy pozwalają”. Nie każde prawo wzmacnia polityczną wolność a tylko dobre prawa, które uwzględniają ustrój polityczny kraju, jego rozmiar, obyczaje mieszkańców, realia gospodarcze itp. Wolność polityczna najlepiej rozwija się pod „rządem umiarkowanym”, tam gdzie istnieje cały system hamulców i sił równoważących, które zapobiegają nadużywaniu władzy. Interes wolności i praworządności wymaga takich środków przeciwwagi w ustroju, by dysponujący władzą nie mógł jej nadużywać, nawet gdyby chciał. To znacznie lepsza gwarancja aniżeli poszukiwanie władców o nieposzlakowanym charakterze. Sedno rzeczy leży w stworzeniu instytucjonalnych ram, które nadużywanie władzy wykluczają automatycznie. 38. CZŁOWIEK I JEGO MIEJSCE W SPOŁECZEŃSTWIE DOKTRYNA JANA JAKUBA ROUSSEAU Rousseau Jean Jacques (1712-1778) Oświecenie Rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci. Problemom wychowania poświęcił książkę Emil, czyli o wychowaniu (1762, wydanie polskie 1955), pisał też o nich w swojej powieści " Nowa Heloiza" (1761, wydanie polskie 1962). Na plan pierwszy wysuwał w procesie wychowawczym rozwijanie naturalnych pozytywnych cech dziecka, wszystkich jego możliwości, zarówno duchowych, jak i fizycznych. Od intelektu ważniejsze są uczucia, dostarczają bowiem człowiekowi wiedzy o postępowaniu moralnym, kierują jego relacjami z innymi i stosunkiem do Boga. Wychodzi on z założenia, że istniejące społeczeństwo jest światem nierówności społecznej, ucisku jednych przez drugich, biednych przez bogatych. Nie jest to stan naturalny dla człowieka, gdyż jak twierdzi Rousseau ludzie są "z natury tak samo między sobą równi, jak równe były zwierzęta w obrębie każdego gatunku (...)". Ówczesny "świat pozorów" autor "Rozprawy o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi" przeciwstawia "porządkowi natury", w którym "nic nie jest sobie obce, wszystkie części są ze sobą solidarne w ramach całości". Społeczeństwo wytworzyło ład pozorny, za którym kryje się nieład i konflikt interesów. Rousseau wskazuje, że idea ładu służy usankcjonowaniu nierówności społecznej, która jest źródłem zła. W przeciwieństwie do Hobbes`a Rousseau twierdzi, że "człowiek jest z natury dobry i tylko na skutek urządzeń społecznych ludzie staję się źli", rozszerza się występek i krzywda społeczna. Rousseau diagnozuje i wydaje wyrok: "polityka, nierówności, przywilej i pieniądz występuję łącznie, splatają się ze sobą, wytwarzają zagmatwaną sieć stosunków, które rozsadzają wszelkie wspólnoty ludzkie i deprawują ludzi moralnie, nakładając na nich maski". Dla Rousseau ideał społeczny , to naród republikański – całość moralna , w której obywatel uczestniczy z własnej woli i jest jej częścią . Zasadą takiej wspólnoty powinna być umowa społeczna i dobrowolne uczestnictwo . Zasady i prawa nowej wspólnoty muszą brać pod uwagę naturę ludzką i wpływ historii . Dlatego Rousseau mimo , że uważa , że własność prywatna deprawuje moralnie , nie postuluje jej likwidacji lecz ingerencję państwa w jej podział . Cechy charakterystyczne idealnego ustroju społecznego Rousseau to: niewielkie różnice majątkowe, względna jedność poglądów religijno - społecznych oraz brak wewnętrznych podziałów na grupy interesów. Nowy ład powinien być oparty o prawa naturalnej wolności, niezależności i równości jednostek. Nie ma tu miejsca na podział na rządzących i rządzonych, gdyż władzę sprawuje cały lud czyli ogół członków wspólnoty. Wszyscy członkowie państwa składają się na ciało polityczne, którego celem jest dobro własne. Każdy z obywateli posiada takie same uprawnienia, a głos każdego z nich taką samą ważność. Gospodarka państwa Rousseau opierałaby się na niezależnych i samowystarczalnych gospodarstwach tak, by stosunki między obywatelami nie opierały się na wymianie i pieniądzu. Koncepcje tego typu nie uzyskały oczywiści poparcia wyższych warstw mieszczaństwa, które dążyło do zmiany starego ustroju społecznego, w którym dojrzewały nowe, kapitalistyczne stosunki. Oczywiście bardzo trudno byłoby stworzyć takie państwo , bo zawsze jakaś warstwa społeczeństwa byłaby niezadowolona . W każdym państwie musi istnieć także jakiś system przymusu , np.policja , czy wojsko . Obok tych systemów przymusu , istnieją jeszcze inne mniej rozgałęzione kręgi kontroli . Np . wykonywany zawód nieuchronnie podporządkowuje jednostkę rozmaitym formom kontroli . Są to formalne działania kontrolne różnych komisji przyznających uprawnienia zawodowe , organizacji branżowych i związków zawodowych . Pewien system kontroli stanowi także grupa ludzka , w której przebiega tzw. życie prywatne , tzn. krąg rodziny i przyjaciół . Z tym właśnie kręgiem związane są najważniejsze więzi społeczne jednostki . Bowiem dezaprobata , pogarda w tej właśnie grupie bliskich ludzi ma daleko większy ciężar psychologiczny , niż te same reakcje napotykane gdziekolwiek indziej . Treść umowy społecznej według Rousseau i konsekwencje Inaczej niż w starożytności, nowożytna wolność to zwycięstwo jednostki-indywiduum nad władzą państwową oraz nad Umowa społeczna jest hipotezą wyjaśniającą pochodzenie społeczeństwem, nad masami, które chciałyby sprawować władzy i jej prawideł. Jej istotą jest wolność wszystkich. Na jej zwierzchność nad mniejszością. Większość ma prawo zmusić mocy każdy członek oddaje się zupełnie, wraz ze wszelkimi mniejszość do poszanowania porządku. Wolność jest uprawnieniem uprawnieniami całej społeczności (nie tracąc przy tym swej indywidualnym, polegającym na podległości jedynie ustawom. wolności), otrzymując z powrotem te uprawnienia chronione przez Nie można szukać władzy suwerennej poza jednostką. Nie ma jej państwo. Władza takiej społeczności jest niepodzielna, niezbywalna ani naród, ani jego przedstawiciele w parlamencie, ani król, ani i nieograniczona, a więc jest suwerenna. Świadczy też o tym fakt, że państwo. Granice wszelkiej władzy są wyznaczone przez lud jest jedynym prawodawcą. Wszystko, co ustanowi ciało sprawiedliwość oraz prawa jednostek. Constant odrzucał zasadę zbiorowe dotyczy i obowiązuje każdego członka społeczeństwa. suwerenności ludu. Powstałe na mocy umowy społecznej państwo chroni własność, a Wolność nie jest identyczna z zasadą zwierzchnictwa, także inne prawa społeczeństwa. jest to wyzwolenie od przymusu i bezprawia. Granicą wolności jest wolność drugiego człowieka. Jednostka będąc zwierzchnikiem w Suwerenność ludu i jej atrybuty według Rousseau. sprawach politycznych pozostała niewolnikiem w sferze stosunków prywatnych. Była obywatelem, kiedy współrządziła, choć skrępowana Umowa społeczna dała początek zasadzie suwerenności ludu. była jako poddany. Jednostka znajdowała się w ścisłej zależności Zwierzchnictwo ludu to wykonywanie woli powszechnej. Wolności bytowej i ekonomicznej od państwa. „Wolność negatywna” to i suwerenności nie można nikomu oddać, są one niezbywalne. wolność nowożytna. Nowożytność to zwycięstwo jednostki nad Suwerenność ludu jest też niepodzielna (Rousseau odrzucił zasadę władzą. Wolność jest tu uprawnieniem indywidualnym, polegającym podziału władz) i nieograniczona. Władza wykonawcza pozostaje na podległości jedynie ustawom. zawsze w zależności od suwerennego ludu, tworzącego ustawy Ustrój miał opierać na 6 władzach: przez wyrażenie woli powszechnej, którą niekoniecznie musi 1. władzy reprezentacyjnej trwałej, wyrażać jednomyślność. 2. władzy reprezentacyjnej opinii, 3. władzy królewskiej, Istotną cechą suwerenności ludu jest jego wyłączność 4. władzy wykonawczej, prawodawcza. Jeśli lud przekaże komuś władzę, to w każdej chwili 5. władzy sądowej, może ją odebrać, gdyż umowa na mocy której ustanawia się rząd 6. władzy municypalnej. nie wiąże na stałe – jest zwykłą ustawą, którą suweren może Władza reprezentacyjna należała do obu izb parlamentu. Izba zmienić. wyższa to dożywotnio mianowani arystokraci, a niższa z posłów 39. SOCJOLOGIA A. COMTEA - ojciec pozytywizmu, ojciec wybieranych w wyborach cenzusowych. socjologii (1798-1857) Władza wykonawcza miała należeć do ministrów i organów August Comte zawęził metody naukowe tylko do: doświadczenie, samorządowych. Constant formułował wyraźnie zasadę eksperyment, opis, porównanie wyników uzyskanych w wielu odpowiedzialności politycznej ministrów. analogicznych procedurach badawczych, ustalenie wniosków, Uzasadnienie władzy municypalnej tkwiło w ogólnym pojęciu uogólnienie ich. Fakt tylko to, co podpada pod poznanie wolności. Kierownictwo tzn. do reprezentacji całego narodu. Klasyfikacja nauk na złożoność występujących w nich procesów: Król miał„panować” być zwierzchnością neutralną i (dzięki pierwszej nauce istnieje druga nauka) pośredniczącą. Miał zachowywać znakomite pierwszeństwo między -matematyka władzami, tytuł „z łaski bożej”, powrócono do zasady dziedziczności -astronomia tronu. -fizyka „O wolności starożytnych w porównaniu z wolnością współczesnych” -chemia istotą wolności dostępnej starożytnym był jej kolektywny charakter. -biologia Wolność nowożytna, nie rezygnując z możliwości udziału jednostek -socjologia. we władzy politycznej, uzupełniła ją prawami osobistymi, z których mogą korzystać jednostki. Teorii „trzech stadiów 1. W pierwszej - ludzkość tłumaczyła zjawiska odwołując się do Dążenie do indywidualnej satysfakcji stanowi często motyw duchów, rządziła uczuciami TEOLOGICZNA skłaniający ludzi do podjęcia działań o charakterze publicznym – do 2. W drugiej - do abstrakcyjnych pojęć, rządziła intelektem wzięcia udziału w stanowieniu prawa gwarantującego jednostce METAFIZYCZNA wolność. 3. W trzeciej - filozofia pozytywistyczna, wolna wreszcie od wolność ekonomiczną i uznanie własności prywatnej, wolności mitologii i metafizyki POZYTYWISTYCZNA wypowiedzi. Podstawowe wolności powinny być wyjęte z zakresu Faza 3 rozwoju najwyższa i ostateczna, bo składa się z samych reglamentacji prawnej i nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom. faktów. Utylitaryzm jako podstawa liberalizmu Benthama (1748-1823) ideologia ateistyczna, negująca nie tylko istnienie deistycznego Aksjomat, człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, czyli to, Boga, ale i całą dotychczasową filozofię i absolutną etykę. Osoba co mu sprawia przyjemność. Zasada równości wszystkich ludzi oraz ludzka wydawała się wielką wartością. Słowo “socjologia” raz podobieństwo ich do natury. Uznawał hedonizmu etycznego w skali pierwszy użył Comet, który napisał “Kurs filozofii pozytywnej ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień. Społeczeństwo to luźny agregat jednostek (atomizm społeczny). 40. LIBERALIZM W UJĘCIU B.CONSTANTA, J.BENTHAMA I Podstawowe interesy ludzi dadzą się sprowadzić do wspólnego A.TOCQUEVILLE * Rozmaicie rozumiana niechęć do królewskiego absolutyzmu mianownika. Rozumne dążenie do osobistego szczęścia, działanie * Wielkie rewolucje: angielska, amerykańska i francuska zgodne z własnym – postępowanie ludzi jest moralne tylko wtedy, sprawiły, że liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa jako siły gdy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęścia panującej politycznie największej liczby ludzi. Prawo jest racjonalne kiedy jest użyteczne, * Doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitość posiadania wolnokonkurencyjnym oraz równość. * Zasada leseferyzmu – gospodarka rozwija się najlepiej przy Ustrój demokracji politycznej, interesy rządzących i rządzonych pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa są identyczne – tylko tam realizuje się zasada użyteczności. * Człowiek to jednostka gospodarująca (homo oeconomicus), Twórca teorii etycznej, która została oparta na założeniach dążąca do maksymalnego zysku lub zmniejszenia strat sensualistycznych, hedonistycznych i utylitarystycznych. Wiadomości * Człowiek produkujący działa w idealnych warunkach: o świecie uzyskujemy za pośrednictwem zmysłów. W ten sposób nieograniczonej własności prywatnej, całkowitej wolności umów, sformułował uniwersalną zasadę powszechnego szczęścia ludzkości, doskonałej znajomości sytuacji na rynku, całkowicie racjonalnego którą stanowi największa ilość szczęścia największej ilości ludzi. postępowania w stosunkach społecznych Bentham przekonywał, że nie ma sprzeczności pomiędzy * Skrajny indywidualizm, utylitaryzm interesem jednostkowym a społecznym. Istotą przyjemności jest * Państwo to stróż nocny, chroniący własność prywatną, przyczynienie się nie tylko do własnej przyjemności, ale również do czuwający nad przestrzeganiem zasad porządku publicznego przyjemności innych ludzi. nie był hedonizmem egoistycznym. * Podkreślanie praw politycznych jednostki, autonomii myśli i Pełna autonomiczności jednostki (poznawczej, moralnej, sumienia, wolności słowa i druku, prawa jednostki do zrzeszania się gospodarczej). Postulował demokratycznej formie państwa. Pisał, że i do wyboru zawodu istnienie organów państwa i ich działanie powinno być wyznaczane * Podejmowanie problemu równości praw politycznych względami utylitarnymi. * Wspieranie konstrukcji demokracji politycznej (liberalizm Uznawał prawo państwa do podejmowania pozytywnych zadań demokratyczny = demoliberalizm) zmierzających do ochrony życia i mienia obywateli, do likwidacji nadmiernych dysproporcji majątkowych pomiędzy obywatelami i sfer Benjamin Constant (1767-1830) - Liberalizm klasyczny Powiastka "Adolf" ubóstwa. Constant uważał, że własność prywatna to podstawowe prawo Zwolennik pozytywizmu prawniczego, opowiadał się z człowieka, a ochrona tego prawa to główne zadanie państwa. prawem pisanym, uznając to za warunek stabilności prawa. Uznawał Udziału we władzy nie można odrywać od własności. Legitymacją wpływ opinii publicznej, szczególnie prasy, na działalność udziału we władzy są własność i wykształcenie. prawodawczą, co powinno ułatwić realizację postulatu przejrzystości i Wolność. Nie była ona identyczna z zasadą zwierzchnictwa, ani jawności systemu prawnego. z jakimś abstrakcyjnym prawem natury. Wolność to ściśle Alexis de Tocqueville o wolności i demokracji (1805-1859) sprecyzowane prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące traktacie „O demokracji w Ameryce” * demokracja prowadzi do jednostce z tej racji, iż jest ona obywatelem w państwie, przez uniformizacji (zjawiska upodobniania się zachowań członków państwo chronionym. społeczeństwa globalnego, zachodzącego pod wpływem różnych tej umowy. procesów społecznych) społeczeństwa, nie można jej zatrzymać; * ratunku należy szukać w społeczeństwie amerykańskim, które jest zaangażowane, ma swój cel; w Ameryce demokracja ma szansę przetrwać, bo tam ludzie od młodości kreują się na liderów; * gdy istnieje carat, nie ma możliwości rozwoju liderów. * najbardziej niebezpieczna chwila dla złego rządu następuje wtedy, gdy podejmuje próby reform. Uważał, że to arystokracja wniosła najwyższe wartości do życia zbiorowego i indywidualnego. Poczucie dumy i więzi też miało wyrastać z arystokratycznego systemu wartości. Był jednak przekonany, że demokracja jest przyszłością cywilizacji europejskiej, a za pierwsze państwo, w którym funkcjonuje społeczeństwo demokratyczne uznawał Stany Zjednoczone. w demokracji zanika dążenie do gwałtownych zmian społecznych, Demokracja najbardziej ceni przeciętność, wolność zostanie zastąpiona przez despotyzm warstw średnich mieszczaństwa, pierwszeństwo prawo zwyczajowe i opartemu na nim systemowi moralnemu. 41. LIBERALIZM R. NOZICK Robert Nozick nurt libertańskiego w jego odmianie prawicowej. Zatem jako libertarianin głosił program „państwa minimum”. Genezę i funkcję państwa pojmował w sposób zbliżony do Johna Locke’a, a jego obawa przed państwem wypływa z podobnego do Monteskiuszowskiego przekonania, iż wszelka władza deprawuje. dzieła: „Anarchia „ , „Państwo i Utopia. nie istnieje problem społeczeństwa rozumianego inaczej niż tylko jako suma jednostek. Państwo pojawia się dlatego, że realizowanie przez jednostkę jej praw może stać się potencjalnie szkodliwe dla innych osób tj. swoiste „stowarzyszenie ochrony” .pierwowzór państwa powstał naturalnie, w sposób niezamierzony, bez świadomego wysiłku osób pragnących urzeczywistnić strukturę, która im się wydaje upragniona lub słuszna. Organizacja państwowa ma przede wszystkim służyć jednostce, czuwać nad jej bezpieczeństwem , zapobiegać przestępczości i wspomagać wykonalność umów. Wolność nie może być łączona z równością gdyż to właśnie równość jest zaprzeczeniem wolności. Wolność oznacza, że każdy człowiek może w imię własnej wolności czynić ze sobą to co zechce. 42.TEORIA KONWERGENCJI Jamesa Burnhama (1905-1987) kapitalizm + komunizm – „rewolucji menadzerów” funkcja niż własność była zasadniczą kategorią władzy w społeczeństwie. W swej teorii Burnham odmiennie niż marksiści przekonywał, że przejście od kapitalizmu do socjalizmu nie jest obiektywną koniecznością. Burnham twierdził, że formacja kapitalistyczna już znajduje się w fazie schyłkowej. zastąpiona przez nową, która nie będzie ani kapitalizmem ani socjalizmem. momentem początkowym była pierwsza wojna światowa. „własność oznacza kontrolę, gdy zaś nie ma kontroli, nie ma własności”. W okresie przejściowym właśnie kontrola nad gospodarką kapitalistyczną stopniowo przechodzi w ręce menadzerów. dwa czynniki: kontrola ekonomiki oraz uprzywilejowana pozycja w dystrybucji produktu dodatkowego Nowe społeczeństwo menedzerów, charakteryzujące się własnymi cechami klasowymi, nie będzie jednak ani kapitalistyczne ani socjalistyczne. menedzerowie eksploatować będą resztę społeczeństwa jako ciało zbiorowe ponieważ ich prawa nie należą do nich indywidualnie, państwowa własność środków produkcji oraz skupiona w rękach państwa możliwość dysonowania nimi. 43.MATERIALIZM HISTORYCZNY MARKSA I ENGELSA Karl Heinrich Marks (1818-1883) dzieła: Przystanek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, Rękopisy ekonomicznofilozoficzne, Nędza filozofii ,Manifest komunistyczny ,Walki klasowe we Francji ,Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, Kapitał. Friedrich Engels (1820-1895) dzieła: Położenie klasy robotniczej w Anglii, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, Anty-Duhring, Pochodzenie rodziny własności prywatnej i państwa, Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, Manifest komunistyczny(wspólnie z Marksem). Klasyczna marksowska teoria rozwoju społecznego opiera się na sformułowaniu kilku praw materializmu historycznego. prawo koniecznej sprzeczności pomiędzy siłami wytwórczymi i stosunkami produkcji ,prawo wtórności i świadomości w stosunku do pierwotnej roli bytu. -pogląd o klasowym charakterze państwa i o postępowym charakterze walki klasowej prowadzącej w drodze rewolucji do komunistycznego samorządu społecznego. Walka klas jest motorem postępu społecznego, państwo –wyrazem przeciwieństw klasowych pomiędzy klasami właścicieli środków produkcji i klasami wyzyskiwanymi, eksploatowanymi. Dla Marksa i Engelsa pewne jest, że klasa robotnicza musi usunąć stary aparat ucisku. Rozwiązaniem miałby być ustrój komuny, ciała „jednocześnie ustawodawczego i parlamentarnego”. Engels podkreślał, że przejęcie w imieniu społeczeństwa środków produkcji jest ostatnim aktem państwa jak narzędzia ucisku klasowego. W efekcie w miejsce rządzenia osobami przychodzi rządzenie rzeczami. Gdy znikną różnice klasowe , a cała produkcja zostanie skupiona w rękach zrzeszonych jednostek, władza publiczna utraci polityczny charakter. 44.MYŚL SPOŁECZNO-EKONOMICZNA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Leon XIII kwestii godności człowieka poświęca sporo miejsca w encyklice Rerum novarum, łącząc ją m.in. z poszanowaniem pracownika najemnego, przyznaniem mu prawa do wolności „godność człowieka jest naturalnym ,danym człowiekowi od Boga, nienaruszalnym i niezbywalnym prawem każdej osoby ludzkiej, która nawet z własnej woli nie może z tego prawa zrezygnować”. Pius XI (1857-1939, papież od 1922) Problemy społeczne ujmowane są przezeń w związku z krytyką liberalnego indywidualizmu, któremu jednak nie odmawiał możliwości reformy I Polskiego Synodu Plenarnego, Tak zwane uchwały społeczne dotyczą sfer: dobroczynności, społecznego nauczania i kształcenia się, działalności gospodarczo-społecznej oraz organizacji i udziału w stowarzyszeniach obcych. Zarówno Pius XI jak i Pius XII wyznawali koncepcję subsydiarności, to jest pomocniczości państwa (państwo ma działać tam, gdzie nie wystarczy sama aktywność społeczna. Jana XXIII (1881-1963,papież od 1958). Jest on zwany jako zwolennik uwspółcześniania Kościoła aggiornamento. W encyklice z 1961r. Mater et Magistra już we wstępie wskazuje papież na ideową wspólnotę z myślą przewodnią Rerum novarum .Określa tę encyklikę jako „sumę nauki katolickiej w sprawach społecznych i gospodarczych”. Encyklika Mater et Magistra zawiera szereg pogłębionych idei społecznych ,choć gdy chodzi o stopień ich oryginalności należy zaznaczyć że w znacznym stopniu nawiązują one do nauczania Leona XIII. Między innymi Jan XXIII nakazuje traktować pracę człowieka jako coś więcej niż tylko towar. Ponieważ dla większości ludzi praca najemna jest jedynym źródłem zdobycia środków utrzymania, powinna być ona oceniana według zasad: słuszności i sprawiedliwości. Godność człowieka nazywa papież „świętą”. Papież przyjmuje ze godność osoby stanowi wartość przeważającą nad wspólnymi celami społeczeństwa. Paweł VI (1897-1978,papież od 1963). Problematyki godności człowieka bezpośrednio w niej nie podejmował. Zagadnienie to nabrało dopiero nowego blasku w doktrynie Jana Pawła II (1920-2005,papież od 1978) i to nie tylko w ilościowym ale przede wszystkim w jakościowym sensie.
