Przymierze – to jedna z głównych idei całego Pisma Świętego

Przymierze – to jedna z głównych idei całego Pisma Świętego, zasadnicza dla
całej biblijnej teologii zbawienia. Pojawia się w każdej myśli teologicznej Starego
Testamentu, a wypełnienie znajduje w Nowym, w Osobie Jezusa Chrystusa.
Przymierze na Starożytnym Wschodzie
W Starym Testamencie przymierze (berith) było instytucją dotyczącą
stosunków międzyludzkich, a także między ludźmi a bogiem. Ludzie łączyli się
między sobą w grupach lub w poszczególnych jednostkach, pragnących żyć na
zasadach wzajemnej współpracy i pomocy. Mamy w ST przykłady przymierzy pokoju
(Rdz 14,13 i in.), przymierzy między braćmi (Am 1,9), paktów przyjaźni (1 Sm 23,18);
same małżeństwa również można zaliczyć do kategorii przymierzy. Zawierano też
traktaty pomiędzy nierównymi, gdzie silniejszy zobowiązywał się do opieki nad
słabszym w zamian za określony rodzaj służby ze strony tego ostatniego. W takich
przypadkach inicjatywa mogła pochodzić od słabszego, ale zawsze to strona
silniejsza musiała wyrazić ostateczną zgodę i dyktowała warunki przymierza.
Zawarcie takiej ugody odbywało się na mocy uświęconego praktyką rytuału:
rozcinano połówki zwierząt i przechodząc pomiędzy nimi wypowiadano zarówno
warunki przymierza, jak też przekleństwa mające spaść na tego, kto nie dotrzyma
umowy. Na koniec dla upamiętnienia faktu zawarcia przymierza zasadzano drzewo
lub stawiano kamień. Opis przymierza zawartego przez Jahwe z Abrahamem (Rdz
15) według takiego właśnie rytuału to wydarzenie normalne i często spotykane na
starożytnym Bliskim Wschodzie.
Przymierza zawierane z ludźmi przez Jahwe
Pierwszym przymierzem, jakie Bóg zawarł z człowiekiem, było przymierze
rajskie z Adamem. Jego warunki były jasne: nieśmiertelność w zamian za
posłuszeństwo:
Pan Bóg wziął zatem człowieka i umieścił go w ogrodzie Eden, aby uprawiał go i
doglądał. A przy tym Pan Bóg dał człowiekowi taki rozkaz: Z wszelkiego drzewa tego
ogrodu możesz spożywać według upodobania; ale z drzewa poznania dobra i zła nie
wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz. (Rdz 2, 15); podstawą
zaś przymierza było samo stworzenie. Niestety, człowiek bardzo szybko sprzeciwił
1
się Bogu, przymierze rajskie zostało zerwane – grzech pierworodny, którego
symbolem jest obraz owocu zerwanego z drzewa poznania dobra i zła.
Bóg wierny swej woli przymierza z człowiekiem nieustannie go poszukuje, aż
wreszcie nawiązuje je ponownie z Noem, jedynym spośród mieszkańców zepsutego
świata, którego darzył życzliwością. To przymierze miało za przedmiot tzw. nowe
stworzenie: wszyscy ludzie zostali wygubieni, jedynie z Noego i jego potomstwa miał
powstać lud miły Bogu. Jahwe zobowiązywał się: Zawieram z wami przymierze, tak iż
nigdy już nie zostanie zgładzona wodami potopu żadna istota żywa i już nigdy nie
będzie potopu niszczącego ziemię. (Rdz 9,11). W zamian żądał od człowieka: Nie
wolno wam tylko jeść mięsa z krwią życia. Upomnę się o waszą krew przez wzgląd
na wasze życie - upomnę się o nią u każdego zwierzęcia. Upomnę się też u
człowieka o życie człowieka i u każdego - o życie brata. Jeśli kto przeleje krew
ludzką, przez ludzi ma być przelana krew jego, bo człowiek został stworzony na
obraz Boga. (Rdz 9,4-6). Znakiem przymierza była tęcza – znak zaprzestania
ciągłych opadów wód potopu.
Te dwa przymierza - z Adamem i z Noem – zostały w ich osobach zawarte z
całą ludzkością. Następne było już przymierzem z jednym, konkretnym człowiekiem:
z Abrahamem. Bóg wybrał go i obiecał liczne potomstwo i objęcie w posiadanie ziemi
Kanaan. To przymierze było podstawą dla ukształtowania się w późniejszym czasie
narodu Izraela, który jako potomstwo Abrahama na mocy przymierza synajskiego
osiądzie w Kanaanie.
Księga Wyjścia
Wszystkie wyżej wspomniane przymierza zostały opisane w Księdze Rodzaju
– na samym początku biblijnej historii zbawienia. W następnej księdze Pięcioksięgu
znajduje się już opis przymierza najdonioślejszego dla Izraela, faktu, który przemienił
ich mentalność i aż do dzisiaj kształtuje historię i sposób myślenia narodu.
Przymierze na Synaju, poprzedzone nocą Paschy i cudownym wyprowadzeniem z
niewoli egipskiej, było przez Jahwe dokładnie zaplanowane i przygotowane. Sam
Bóg wyprowadza swój naród z niewoli, aby zawrzeć przymierze z ludem wolnym,
odizolowanym od narodów pogańskich, mogącym stanowić o sobie. Warunki
przymierza – to kult Jahwe, nieoddawanie czci obcym bogom, odrzucenie układów z
ludami pogańskimi i przestrzeganie Prawa – Dekalogu, który sam Jahwe daje ludowi.
2
Naród zobowiązuje się: Uczynimy wszystko, co Pan nakazał. (Wj 19,8). Od
dotrzymania tego zobowiązania będzie zależała cała przyszłość Izraela. Zawarcie
przymierza dokonuje się poprzez pokropienie ludu krwią ofiar złożonych Bogu, co
czyni go własnością Jahwe (krew przymierza), obrzędu dopełniają przepisy o kulcie –
pod Synajem kształtuje się starotestamentalny kult Jahwe w Izraelu. Tam też Bóg z
luźnych plemion hebrajskich tworzy (rozpoczyna tworzenie) jednego narodu,
zgromadzonego wokół Niego i oddanego na Jego własność wyłączną.
Przymierze w Izraelu
To przymierze, tak istotne dla narodu wybranego, było często zrywane i
odnawiane. Do niego odwoływali się prorocy, oskarżając lud o grzechy przeciwko
Jahwe; powoli z aktu czysto jurydycznego, niejako kontraktu z Bogiem, przymierze
synajskie staje się aktem konstytutywnym Izraela jako świętej społeczności. Powoli
zaczyna się w nim przejawiać element uczucia, nieodwzajemnionej miłości Boga do
ludu, i wtedy nie wystarczy już przestrzeganie Prawa. Bóg oczekuje od Izraela
miłości i zrozumienia tego prawa, co jest zbyt trudne, a do czego nawołują prorocy,
znający wolę Jahwe. Niewierność Izraela jest już nie tylko wystąpieniem przeciwko
warunkom Przymierza, ale jest odrzuceniem miłości i woli Bożej.
Nowe Przymierze
W przepowiadaniu proroków zaczynają pojawiać się zapowiedzi „nowego
przymierza”, nowej realizacji planu Bożej miłości. Jest ukazywane jako poznanie
Boga (Oz 2), jako nowe zaślubiny (motyw oblubieńczej miłości między Bogiem i Jego
ludem), jako sprawiedliwość i wierność.
Najbardziej znanym i wyrazistym tekstem mówiącym o Nowym Przymierzu jest
proroctwo Jeremiasza:
Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy
zawrę z domem Izraela i z domem judzkim nowe
przymierze. Nie jak przymierze, które zawarłem
z ich przodkami, kiedy ująłem ich za rękę, by
wyprowadzić z ziemi egipskiej. To moje
przymierze złamali, mimo że byłem ich Władcą 3
wyrocznia Pana. Lecz takie będzie przymierze,
jakie zawrę z domem Izraela po tych dniach wyrocznia Pana: Umieszczę swe prawo w głębi
ich jestestwa i wypiszę na ich sercu. Będę im
Bogiem, oni zaś będą Mi narodem. I nie będą się
musieli wzajemnie pouczać jeden mówiąc do
drugiego: Poznajcie Pana! Wszyscy bowiem od
najmniejszego do największego poznają Mnie wyrocznia Pana, ponieważ odpuszczę im
występki, a o grzechach ich nie będę już
wspominał.
(Jr 31,31-34)
Jest to zapowiedź czegoś Nowego – ponownego wyzwolenia (podobnego do
tego z Egiptu) i przymierza bazującego na prawie serca, prawie miłości, co okaże się
realne i możliwe dopiero w Osobie Jezusa.
Realizatorem
nowego
przymierza
ma
być
tajemniczy
Sługa
Jahwe,
pomazaniec, ustanowiony przez Boga „przymierzem dla ludzi, światłością dla
narodów” (Iz 42,6)
Nowy Testament
W Nowym Testamencie hebrajski termin berith został oddany słowem
diatheke, słowem używanym również w greckim przekładzie ST. W hellenistycznej
terminologii prawniczej słowo to oznacza „akt, mocą którego ktoś wydawał
dyspozycje dotyczące majętności (testament) albo ogłaszał warunki, które miał
zamiar postawić w związku z jakimś układem”, przy czym akcent zasadniczy
spoczywał „nie tyle na treści prawnej, ile raczej na powadze tego, który przez
wspomnianą umowę nadawał sprawom bieg określony”.
Pascha
Nowe Przymierze, zapowiedziane przez Boga ustami proroków, zostaje
zawarte przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy – Uczty nowej Paschy,
podczas której również sam siebie określa jako „Sługę Pańskiego”, realizatora
4
Przymierza. To Przymierze zawierane jest mocą Krwi Chrystusa, przelanej na krzyżu
„za was i za wielu” (czyli za wszystkich) – tu pojawia się uniwersalistyczny wymiar
nowego przymierza.
Gwarantem Przymierza jest Chrystus i Jego męczeńska śmierć na krzyżu,
uobecniana codziennie podczas obrzędu sprawowanego na Jego pamiątkę –
podczas Eucharystii. W ten sposób chrześcijanie codziennie zawierają z Bogiem
Przymierze wieczne we Krwi Chrystusa.
Św. Paweł
Wg św. Pawła miejsce Prawa ST zajęło w NT prawo miłości, będące
doskonałym wypełnieniem Prawa. Prawo Mojżesza jest również wpisane w Bożą
ekonomię zbawienia, której integralną częścią było przymierze synajskie. Obecne
przymierze jest przymierzem Ducha – Ducha miłości i wolności, przymierzem
zawartym przez Chrystusa z całą ludzkością.
List do Hebrajczyków
List do Hebrajczyków ukazuje Chrystusa – Arcykapłana, jedynego Pośrednika
ludzkości, który na mocy własnej krwi przypieczętowuje nowe i wieczne przymierze.
Przez tę śmierć czyni nas dziedzicami Królestwa, bo jak i w przypadku testamentu
musi najpierw umrzeć ten, który sporządza testament, aby spadkobiercy mogli
dostąpić udziału w dziedzictwie. Chrystus – Arcykapłan przez swą śmierć zapewnił
nam raz na zawsze dostęp do Ojca.
Realizacja
Również w NT ukazany jest Kościół jako lud święty, królewskie kapłaństwo
(1P 2,9), na mocy przymierza nabyte Bogu na własność. Na ziemi jego realizacja jest
jeszcz3e ograniczona, a swoją pełnię osiągnie przy końcu czasów, w momencie
zaślubin Baranka z Kościołem i ostatecznego zjednoczenia ludzi z Bogiem (Ap 21).
5